تەلى وسكەن ۇل
كينوپوۆەست
قارا جولدىڭ شالشىق سۋى مەن بالشىعى شاشىراعان جولاۋشىلار اۆتوبۋسى اۋداندىق شاعىن قالانىڭ ورتالىق الاڭىنا شىعا كەلدى دە، زۋلاپ ءوتىپ ەكى قاباتتى ۇلكەن دۇكەننىڭ الدىنا كەپ توقتاي قالدى. اۆتوبۋستان جاپىرلاي تۇسكەن جولاۋشىلار سول جۇپتارىن جازباعان كۇيلەرىمەن توپىرلاي باسىپ دۇكەنگە قاراي بەتتەدى. بۇلار قالاعا بازار ارالاي كەلگەن وسى توڭىرەكتەگى دەريەۆنيا تۇرعىندارى ەدى. ايەلدەردىڭ ۇستەرىنە كيگەندەرى نەگىزىنەن ءپۇلىش كەۋدەشەلەر مەن بولونيالار دا، ەركەكتەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ اياقتارىندا ەتىك پەن جىلى بوتينكالار.
دۇكەن ىشىنە كىرە بەرە ءارقايسىسى ءوزى قالاعان بولىمدەرگە قاراي ەكىدەن-ۇشتەن تاراپ-تاراپ كەتتى.
تۇكپىر شەتتەگى تەليەۆيزور، راديولالار ساتىلاتىن بولىمدە جاڭا كەلگەن پلاستينكا وينالۋدا. «لوس-الوماس» ءانسامبلىنىڭ ورىنداۋىندا ۇيىتقىعان بي اۋەنى. وسى اۋەننىڭ ىرعاعىنا قاراي بۇكىل دۇكەن ىشىندەگى ساتۋشى قىزدار تەڭسەلە بيلەپ تۇر. پلاستينكا وينالىپ بىتكەن كەزدە ساتۋشى قىزداردىڭ ءبىرى كەلىپ ونى باسىنان باستاپ قايتا قويادى، دۇكەن ءىشىن ۇيىتقىعان بي ىرعاعى قايتا كەۋلەيدى.
الگىندە اۆتوبۋستان كەپ تۇسكەن جولاۋشىلاردىڭ ىشىنەن ءبولىنىپ شىققان ەگدە جاستاعى ەكى ايەل ەۆدوكيا فيليپپوۆنا مەن ەفروسينيا تيحوميروۆنا ەركەكتەردىڭ جەيدەسى ساتىلاتىن ءبولىمنىڭ الدىنا كەپ توقتاعان.
— نەيلون جەيدە بار ما؟ — دەپ سۇراعان ەۆدوكيا.
— بار، — دەدى ساتۋشى قىز.
— كورسەتشى، كانە؟
— قاي رازمەرى كەرەك ەدى؟
— قانداي رازمەرلەرى بار سوندا؟
— بارلىق رازمەر بار، — دەدى ساتۋشى قىز قولىمەن نۇسقاپ كورسەتىپ. — تەك ءبارى دە ءوزىمىزدىڭ ەلدە تىگىلگەن.
— نەمەنە، سوندا ءوزىمىزدىڭ تىككەنىمىز ناشار ما؟ — دەگەن ەۆدوكيا.
ساتۋشى قىز وعان باستان-اياق سۇزىلە قاراپ ءوتتى دە، ونىڭ بۇل سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋدى لايىقسىز كورگەندەي مىرس ەتىپ كۇلدى دە قويدى.
— ءوز ەلىمىزدىڭ تىككەنىن-اق اكەل، — دەدى ەۆدوكيا.
— قاي رازمەرى كەرەك ەدى؟ — دەپ ساتۋشى قىز قايتالاي سۇرادى.
ەۆدوكيا مەن ەفروسينيا سۇراقتى كەسكىنمەن بىر-بىرىنە قاراعان.
— سەنىڭ ۆاسكاڭ كىشىرەك ادام بولاتىن، — دەپ قويدى ەفروسينيا.
— وندا بىلاي بولسىن، — دەپ ەۆدوكيا دۇكەن ءىشىن ارالاپ جۇرگەن ەركەكتەرگە جاعالاي كوز سالعان. ءبىراق ىزدەگەندەي ادامى كورىنە قويمادى. شەتتەرىنەن سوقتالداي-سوقتالداي ىلعي ءبىر بويشاڭ ءىرى جىگىتتەر جۇرگەن. امالى تاۋسىلعانداي بولعان ەۆدوكيا ەندى ساتۋشى قىزعا جالبارىنا سويلەگەن. — بىزگە بىردەڭە دەپ ءوزىڭ اقىل-كەڭەس بەرشى، سىيلىققا الايىق دەپ ەك.
— سىيلىق جاساۋعا وسى كۇنگى نەيلون مودا ەمەس. مۇنى نەگىزىنەن كۇندەلىكتى جۇمىسقا كيۋگە الادى، — دەدى ساتۋشى قىز نەمقۇرايلى.
— ە، ول دا جۇمىس ىستەيدى، — دەگەن ەۆدوكيا.
— بويى قانداي سوندا ونىڭ، سەمىز بە، ارىق پا؟ — دەپ ساتۋشى قىز قيتىعا باستاعان.
ەكى ايەل تاعى دا بىر-بىرىنە قارادى. ءدال وسى كەزدە بۇلار تۇرعان تۇسقا ارىقتاۋ ءبىر ەركەك كەلە قالعان.
— مىنە، مىنە، ءدال وسىنداي، — دەدى قۋانىپ كەتكەن ەۆدوكيا سونى كورسەتىپ.
— اسىپ كەتكەندە وتىز توعىزىنشى رازمەر، — دەدى ساتۋشى قىز كەسىپ-پىشىپ سويلەپ، ءسويتتى دە وراۋلى جەيدەنى الدارىنا تاستاي سالدى، — اقشانى كاسساعا تولەڭىز. ون سەگىز سوم.
— ءتۇۋ، موسكۆاعا بارىپ قايتۋ جولى بۇدان ارزان شىعار، — دەدى ەۆدوكيا كۇرسىنىپ. — وسىنى مۇنايدان جاسايدى دەمەۋشى مە ەدى، ال مۇناي دەگەنىڭ بىزدە جەتەرلىك ەمەس پە...
ساۋدالارىن جاساپ بولعان سوڭ ەكى ايەل تاماقتانىپ الۋدى ويلاستىرعان. وسى دۇكەننىڭ ىشىندە تۇرەگەپ تۇرىپ تاماق ىشەتىن، بەتىن ءمارمار تاسپەن جاپقان بىرنەشە بيىك ستولدار قويىلعان كافەتەريي بار ەكەن. ەكەۋى وسى اراعا كەپ ءبىر-بىر ستاكاننان ءسۇت قاتىلعان كوفە مەن جۇمساق نان الىپ، ستولداردىڭ بىرىنە كەپ جايعاستى.
— ءسويتىپ، بارىپ قايتۋعا بەل بايلادىڭ با؟ — دەپ سۇراعان ەفروسينيا.
— بارىپ قايتام، — دەدى ەۆدوكيا، ونان سوڭ كوڭىلدەگى دىعىن جاسىرا الماي: — الگى ساتۋشى قىز نەيلون جەيدە مودادا ەمەس دەدى مە؟! ون دا مۇنى نەگە ساتادى؟ ءوزى وسىنشا قىمبات... الدىڭعى جىلى مەنىڭ ۇيىمە اۋداندىق فينانس ءبولىمىنىڭ ءبىر ادامى پاتەرگە تۇرعاندا، ىلعي وسى نەيلون جەيدەنى-اق كيەتىن. ءوزى وقىعان، مادەنيەتتى ادام ەدى عوي. كەشكىسىن جۇمىستان قايتىسىمەن جاعاسىن سابىنمەن سۇيكەپ-سۇيكەپ سۋمەن شايقاي سالاتىن، ەرتەڭگىسىن كيگەنىندە ءتىپتى ۇتىكتەۋدىڭ كەرەگى جوق، جاعاسى اپپاق بوپ جاڭا العانداي بوپ تۇرۋشى ەدى...
ەفروسينيا بولسا ونىڭ نەيلون جەيدە جايىنداعى سوزدەرىنە ەش ءمان بەرەر ەمەس، ەستىمەگەن ادامشا جاۋاپسىز قالدىردى. تەك سالدەن كەيىن ءوز ويىنداعى سۇراعىن ايتتى.
— بالاڭنىڭ اقشا سالىپ جۇرگەنى راس پا؟ جوق، الدە جاي جۇرتقا ايتا سالعان ءسوزىڭ بە؟
— راس، ءجۇز سوم سالىپتى. پوچتاداعىلاردىڭ ءبارى بىلەدى.
— ول جاقتا ۇزاق بولاسىڭ با؟
— بارا كورەم عوي. سەن مەنىڭ تاۋىقتارىما كوز قىرىڭدى سالا ءجۇر. ەگەر كوبىرەك جاتىپ قالعانداي بولسام، ساعان دەرەۋ حابارلاپ جازىپ جىبەرەم عوي.
— باقىتىڭ اشىلايىن دەدى عوي، بايعۇس.
— راسىندا دا سولاي. تەك كۇپىرلىك بولماسا ەكەن دە، — دەدى ەۆدوكيا كوزى جاساۋراي كۇلىپ.
ەۆدوكيا موسكۆا اەروپورتىندا سامولەتكە وتىرۋعا بەتتەگەن جولاۋشىلاردىڭ ىشىندە كەلەدى. باسقالارمەن بىرگە تراپپەن كوتەرىلىپ ول دا ىشكە ەندى دە ستيۋاردەسساعا بيلەتىن كورسەتىپ، سول نۇسقاعان ورىنعا بارىپ وتىردى.
ونىڭ ورنى ورتاداعى كرەسلو ەكەن، ەكى جاعىندا ەكى ەركەك وتىر، يلليۋميناتور جاقتا اسا ۇقىپپەن جاڭا مودالى كوستيۋم كيگەن، ەگدە تارتسا دا جاساڭ كورىنگەن تارامىستاۋ ادام دا، بەرگى جاعىندا دەنەسى تولىسىپ، شاشى سۇيىلىپ تۇسە باستاعان جۋان ادام.
ارعى شەتتەگى تارامىستانعان ادامعا ەۆدوكيانىڭ قىلىعى كىرگەننەن-اق ۇناماعان. ويتكەنى، ول قايتا-قايتا موينىن سوزىپ يلليۋميناتورعا ءۇڭىلىپ، سىرتتاعى قۇبىلىستىڭ بىردە-بىرىن قالت جىبەرمەيىن دەگەندەي ارى قاراي ەڭكەيە بەرگەن، — انە، سامولەت جايلاپ قوزعالىپ ۇشاتىن تۇسقا قاراي جىلجي باستادى.
تارامىس ارىق، ايتپاي-اق ۇعار دەگەن ويمەن ءبىر جاق يىعىن باسا وتىرعان ەۆدوكياعا بىرنەشە رەت تىكسىنە قاراعان، ءبىراق ەۆدوكيا ونىڭ نەگە ءبۇيتىپ شىتىناپ وتىرعانىن ۇعا قويمادى. اقىرى ءبۇيتىپ وتىرىپ ءمانىسى بولماسىن سەزگەن تارامىس ارىق ورنىنان ءوزى كوتەرىلىپ:
— ءسىز مەنىڭ ورنىما اۋىسىپ وتىرىڭىز، — دەگەن.
— جاقسىلىعىڭا كوپ راحمەت، — دەپ ەۆدوكيا دا ورنىنان تۇرعان. تار ارالىقتا ورىن اۋىستىرىپ وتىرۋدىڭ ابىگەرىمەن بوپ تۇرعاندا، رەپرودۋكتوردان ستيۋاردەسسانىڭ تەمىردەي داۋسى ەستىلدى.
— ورىندارىڭىزدان تۇرماۋلارىڭىزدى وتىنەم. بەلبەۋدى بايلاڭىزدار!
ەۆدوكيا ساسقانىنان ءوز ورنىنا قايتا وتىرا قالعان.
— اۋىسىپ وتىرىڭىز، — دەپ تارامىس ارىق ءالى ءوز ورنىن نۇسقاپ تۇر ەكەن.
— تۇرۋعا بولمايدى دەدى عوي...
— ەشتەڭە ەتپەيدى. تۇرىڭىز.
— ورىندارىڭىزعا وتىرىپ، بەلبەۋدى بايلاۋلارىڭىزدى وتىنەم، — دەپ رەپرودۋكتوردان تاقىلداعان داۋىس قايتا ەستىلگەن. تارامىس ارىق سوندا دا قايتىپ وتىرار ەمەس، اقىرى ەۆدوكيا باتىلدانا تۇردى. ساسىپ-سالبىراپ يلليۋميناتور جاقتاعى كرەسلوعا ازەر دەپ اۋىسىپ وتىردى دا، ءدال وسى ورىندا بۇرىننان وتىرعان ادامنىڭ كەيىپىندە تاستاي بوپ قاتا قالدى.
تارامىس ارىق تا ورتاعا جايعاسا وتىرىپ، بەلبەۋدى بايلاندى.
— قورىقپايدى ەكەنسىڭ، — دەدى وعان ەۆدوكيا.
— كىمنەن؟ — دەگەن تارامىس تاڭىرقاپ.
— انالاردان... — دەپ ەۆدوكيا رەپرودۋكتور جاقتى مەڭزەگەن.
— قورىقپايمىن، — دەدى تارامىس.
— ولارمەن بايلانىسپاعاننىڭ ءوزى جاقسى، — دەپ قويدى ەۆدوكيا. — ءبىر رەت ءبىزدى توعىزىنشى فەرمادان ءۇستى ادام وتىرۋعا جابدىقتالماعان ماشيناعا وتىرعىزىپ الىپ قايتقان شوفەرىمىز بىردە-بىرىڭ باستارىڭدى كوتەرۋشى بولماڭدار دەپ ەسكەرتىپ قويدى. بىلاي شىعا بەرە ايەلدەردىڭ ءبىرى تۇشتاڭداپ باسىن قىلتىڭداتىپ سىرتقا قاراعان. سول ءۇشىن ءبارىمىزدى ورتا جولدا ماشينادان ءتۇسىرىپ كەتتى. ارينە، ولاردى دا تۇسىنۋگە بولادى. قولعا ءتۇسىپ قالسا پراۆوسىن تەسەدى دە جىبەرەدى. ال ءوزى ءبىزدىڭ كولحوزعا كومەككە كەلگەن ماشينا بولسا... مەن ءوزىم كولحوزدانمىن...
— ءبىلىپ وتىرمىن، — دەدى جۋرنال قاراپ وتىرعان تارامىس ارىق باسىن كوتەرمەستەن.
— ال ءوزىڭ قايدان بولاسىڭ؟ — دەپ سۇراعان ودان ەۆدوكيا.
— مەن اۋىر ماشينا جاساۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنانمىن، — دەدى تارامىس.
— جوعارعى ءبىلىمدى ەكەنسىڭ عوي وندا؟
— ءيا، — دەپ تارامىس جۋرنالدان باسىن كوتەردى. — عىلىم دوكتورىمىن.
— اق حالات كيىپ جۇرگەن ساعان جاراساتىن بولار، — دەدى ەۆدوكيا وعان سىناي قاراپ. — ءوزى جاسىڭ نەشەدە، سوندا؟
— ونى نەگە سۇرادىڭىز؟ — دەپ تارامىس جۋرنالىن تاستاي بەرە بۇعان تىكتەي كوز سالعان. — كۇيەۋگە شىعايىن دەپ پە ەدىڭىز؟
ەۆدوكيا مۇلدە توسىلىپ، قىسىلىپ قالدى.
— جوعا، ءجاي سۇراعانىم دا. ەگەر جاسىڭدى ايتۋعا بولمايتىن بولسا، ايتپاي-اق قوي.
— ايتايىن... بيىل ەلۋ بەسكە تولدىم.
— ال كەرەك بولسا، — دەدى ەۆدوكيا قايران قالا تاڭىرقاپ. — وسىنشا جاپ-جاس كورىنەسىڭ، قالاي ساقتالعانسىڭ؟ جۇمىس ىستەمەگەنسىڭ بە سوندا؟
— ىستەگەم، — دەپ قيتىققان تارامىس جۋرنالىن كوتەرىپ قايتا ءۇڭىلىپ كەتتى.
— سەنىڭ قۇربىلاستارىڭ سوعىسقا قاتىستى...
— مەن دە سوعىستا بولدىم، — دەدى تارامىس تىستەنە سويلەپ.
— ال سەن نەشەدەسىڭ؟ — دەپ ەۆدوكيا ەندى جۋانعا قاراعان.
— جيىرما سەگىزدەمىن، — دەدى اناۋ.
— ءماسساعان، — دەدى ەۆدوكيا ابدىراپ. — ال ءوزىڭ ءتىپتى ءداۋسىڭ عوي... مەنىڭ دە بالام بار، ءقازىر وتىز بەستە.
— ول قانداي؟ مەن سياقتى ءداۋ مە؟
— بىلمەيمىن، — دەدى ەۆدوكيا ويلى كۇيگە اۋىسىپ. — ءوز بالامدى ءوزىم كورگەن ەمەسپىن...
سامولەت كولكىگەن قالىڭ اق بۇلتتىڭ ۇستىندە ۇشىپ بارادى. جولاۋشىلار تاماقتانىپ وتىر. جۋان جىگىت تاۋىقتىڭ بوكسەسىن بولەك-بولەك ەتىپ بورشالاپ وپ-وڭاي تۋراپ العان، ال ەۆدوكيا بولسا الدە پىشاعى تۇسكىر وتپەي مە، الدە پودنوسىنىڭ تۇرعان ورنى ورنىقسىز با، ايتەۋىر، تاماعىن دۇرىستاپ جەي الماي اۋرەگە تۇسكەن. ونان كوز قيىعىن سالىپ قاسىنداعى تارامىس ارىققا قاراپ ەدى، اناۋ پىشاعى مەن شانىشقىسىن بىلاي قويىپ، تاۋىق ەتىن اسىقپاي قولىمەن ايىرىپ جەپ وتىر ەكەن، ەندى ەۆدوكيا دا سونان كورگەنىن ىستەي باستادى.
تاماقتان كەيىن ەكى ەركەك ەۆدوكيادان رۇقسات سۇراپ، بۇرقىراتىپ تەمەكى تارتۋعا كىرىستى. تارامىس ارىق بۇل كەزدە ەۆدوكياعا بۇرتيۋىن قويىپ، وعان ىشتەي ءبىر كەشىرىممەن قاراپ وتىرعان. الدەن ۋاقىتتا:
— بالاڭىزدان قالاي ايىرىلىپ قاپ ءجۇرسىز، وسى ۋاقىتقا دەيىن كورمەيتىندەي؟ — دەپ سۇرادى.
ەۆدوكيا ەش بالدەنگەن جوق. بار اڭگىمەسىن باستان-اياق ءتىلىنىڭ جەتكەنىنشە بۇكپەلەمەي ايتىپ شىقتى.
— سوعىستىڭ لاڭى دا... نەمىستەر ءورت قاپتاتىپ تاياپ قالعان كەز بولاتىن. كولحوز باستىعىنا: بىردە-بىر مال جاۋ قولىندا قالۋشى بولماسىن، ايتپەسە باسىڭمەن جاۋاپ بەرەسىڭ دەگەن بۇيرىق كەلىپتى. ءبىز مالداردى تەگىس قۋىپ وتىرىپ ستانسياعا اپارعانبىز، ول جەردە قابىلدامادى، كىدىرتپەستەن كەلەسى ستانسياعا ايداپ اكەتتىك. كىشكەنتاي سەرەجامدى ءسىڭلىمنىڭ قولىنا تاستاپ كەتكەم. وسى كەزدە نەمىستەر جەتسە كەرەك، ال ءسىڭلىم ءوزى پارتيا مۇشەسى، ءارى وزاتتاردىڭ ءبىرى بولاتىن، ءوزىنىڭ قىزى مەن سەرەجامدى الىپ ەۆاكۋاسياعا كەتىپ وتىرىپتى. سودان سۋعا باتقانداي ءىز-تۇزسىز جوعالدى. جولدا ولار وتىرعان ەشەلوندى بومبالاپتى دەپ ەستىدىم...
— بۇرىن ىزدەمەپ پە ەدىڭىز بالاڭىزدى؟
— ىزدەدىم عوي. تابا المادىم. ەندى ۇيسىز-كۇيسىزدەر ازايدى-اۋ، ميليسيانىڭ دا ارقا-باسى كەڭىدى-اۋ دەگەن كەزدە، باسقالاردىڭ ىزدەگەندەرى تابىلىپ جاتىر عوي، دەپ تاعى دا جازعام... تاۋىپ بەردى. بىر-بىرىمىزگە سۋرەتتەرىمىزدى سالدىق. مىنەكەي، — دەپ ەۆدوكيا ءتوس قالتاسىنان ۇقىپتاپ ورالعان سۋرەتتى شىعاردى. سۋرەتتە جاسى ون ەكىلەر شاماسىنداعى موينى قىلقيعان ارىق بالا تۇر. — تەك ماعان بالا كەزىندە تۇسكەن سۋرەتىن جىبەرىپتى. ەگەر شىن مەنىڭ انام بولسا اۋەلى وسى سۋرەتىمنەن تانىر دەگەنى بولۋ كەرەك. ال ءقازىر ول ەڭگەزەردەي ازامات قوي. قالاي تانيمىن، ءتىپتى بىلمەيمىن. — ەۆدوكيا كەنەت ىركىلگەن جاستى بىلدىرگىسى كەلمەگەندەي كوزىن جىپىلىقتاتا باستادى. — وزىنە ارناپ جەيدە ساتىپ الىپ ەم. ال ەگەر مىنا سەن سياقتى ءداۋ بولسا عوي، — دەپ جۋانعا قاراعان. — وندا مۇلدە سىيماي قالاتىن بولدى.
— مەن سياقتى داۋلەر كوپ ەمەس، — دەدى جۋان جىگىت ونى جۇباتا سويلەپ.
— ءيا، قۋانىش تا بولسا اۋىر ەكەن، — دەپ قويدى تارامىس ارىق.
سامولەت الماتى اەروپورتىنا كەپ قونعان. تراپ اكەلىنىپ، جولاۋشىلار سىرتقا شىعا باستادى.
ەۆدوكيا دا سولاردىڭ ىشىندە. اەروۆوكزال قورشاۋىنىڭ سىرتىندا تۇرعان كوپتەگەن قارسى الۋشىلارعا كوزى تۇسكەن. ءبارى دە وسى جاققا قاراپ جۇزدەرى جايراڭداپ، قولدارىنداعى گۇلدەرىن بۇلعايدى. ەۆدوكيا دا كۇلىمسىرەي قاراپ، قولىن بۇلعاپ قويدى.
كوك ءتۇستى اەروفلوت فورماسىن كيگەن قىز تەمىر شارباقتى ەسىكتى اشىپ، جولاۋشىلار سىرتقا قاراي شىققان. جۋان جىگىتتى ءبىر اپ-ارىق ايەل جۇگىرىپ كەپ اسىلا قۇشاقتادى. باسقا جولاۋشىلاردى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ قارسى الۋشىلار ىعى-جىعى. تارامىس ارىقتى دا ەكى ادام قارسى الىپتى. تەك ەۆدوكيانى عانا قارسى العان جان بولمادى.
— كەشىرىڭىزدەر، — دەدى تارامىس ارىق ءوزىن قارسى العان ەكەۋگە. — مەن اناۋ كىسىگە ءجون كورسەتىپ جىبەرۋىم كەرەك... — ءسويتتى دە ءوزى ەۆدوكيانىڭ قاسىنا كەلدى. — قامىقپاڭىز، بالاڭىزدى ءقازىر تابامىز، — دەپ جۇباتا سويلەدى. الايدا كوڭىلىنە سىيماي تۇرعان كىربىڭدى دە جاسىرا المادى. — ارينە، قارسى الۋدى دۇرىستاپ ۇيىمداستىرۋلارىنا بولاتىن ەدى عوي...
وسى مەزەتتە رەپرودۋكتوردان سامبىرلاعان اششى داۋىس ەستىلگەن.
— فيليپپوۆا ەۆدوكيا فيليپپوۆنا، ءسىزدى بالاڭىز اەروۆوكزالدان شىعا بەرىس ەسىكتە كۇتىپ تۇر. قايتالايمىن...
— ماعان ايتقان سياقتى ما مىنانى، — دەدى دەگبىرسىزدەنگەن ەۆدوكيا. — ول شىعاتىن ەسىگى قاي جاقتا؟
— ءجۇرىڭىز، مەن ءسىزدى ەرتىپ اپارايىن، — دەدى تارامىس ارىق.
بۇلار اەروۆوكزالدى قاق جارىپ ءوتىپ، شىعار ەسىككە تاياعان.
ءدال شىعا بەرىستە ەۆدوكيا:
— ءسال كىشكەنە ايالدايىقشى، — دەپ وتىنگەن. — جۇرەگىم ورنىقسىن، — ءوزى كىدىرىستەپ ءبىراز تۇردى دا، جۇرەگى ورنىققانداي بولعان سوڭ، شىعۋعا بەتتەدى.
ەسىكتىڭ شىعا بەرىسىندەگى باسپالداقتاردا گۇل ۇستاعان كوپ ادامدار تۇر ەكەن، ورىسى دا، قازاعى دا بار، ءبارى ارالاس. ەۆدوكيا ولاردىڭ ءبارىن تەز عانا ءبىر شولىپ قاراپ ءوتتى دە، وزىنە كۇلىمسىرەي قاراپ تۇرعان الاسا بويلى، ارىقتاۋ سارى جىگىتكە قاراي ءجۇردى، ءبىراق قارسى الدىنان ۇزىن بويلى، كەڭ يىقتى باسقا ءبىر جىگىت كەس-كەستەپ شىعا بەردى. ەۆدوكيا وعان جالت قاراعان، ەكەۋىنىڭ كوزدەرى بىر-بىرىمەن ۇشىراسقان ساتتە، انا جۇرەگى ءدىر ەتە ءتۇسىپ، وزىنەن تۋعان، وزىنەن ءنار العان جاناردى قالتقىسىز تانىدى، ۋاقىت جەپ سولعانى بولماسا، ءبىر كەزدە ءوزىنىڭ جانارى دا ءدال وسىنداي بولاتىن.
انا مەن بالا قۇشاعى ايقاسقان... تىلشىلەر جان-جاقتان فوتواپپاراتتارىن سىرتىلداتىپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ اپ جاتىر.
اينالا تۇرعان ايەلدەردىڭ كوزدەرىندە جاس مولدىرەيدى. ەۆدوكيا ءوزى دە جىلاپ تۇر. سامولەتپەن بىرگە كەلگەن تارامىس ارىق كوزى جىپىلىقتاپ جاساۋراپ ءبىر شەتكە ىعىسا بەردى، ونان سوڭ ءوزىن-وزى تەز جونگە كەلتىرىپ اناداي جەردە الگىندەگى قارسى الۋشىلار ازىرلەپ تۇرعان «ۆولگاعا» قاراي تەز-تەز باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.
ەۆدوكياعا ەندى قارسى الۋشىلار بىرىنەن كەيىن ءبىرى كەپ سالەمدەسىپ جاتىر. سەرگەي ولاردى تانىستىرىپ تۇر:
— ەڭ ۇلكەن باۋىرىم، — دەگەن.
— ايتاش، — دەپ جاسى قىرىق بەستەر شاماسىنداعى ەڭگەزەردەي قارا قازاق سالەمدەستى.
سەرگەي باسقا دا بىرنەشە ادامداردىڭ اتىن اتاپ تانىستىرعان، ءبىراق ەۆدوكيا قازاق اتتارىنىڭ بىردە-بىرىن ەسىنە ساقتاي الماي دال بولدى. چەمودانىن الۋ كەرەك ەكەندىگى ەسىنە ءتۇسىپ، بالاسىنا بيركاسىن ۇسىنعان. سەرگەي ونى جاستاۋ ءبىر جىگىتكە تاپسىرىپ قازاقشا سويلەپ تۇر.
— سەن بارىپ مىنا كىسىنىڭ زاتتارىن الىپ كەل!
اناۋ تەز باسىپ اەروۆوكزالعا كىرىپ كەتتى.
— مەنىڭ چەمودانىمدى تابا الار ما ەكەن ول. ءوزىم بارىپ السام قايتەدى، — دەگەن ەۆدوكيا مازاسىزدانىپ.
— قىڭق دەمەڭىز. ءبارىن دە جوندەستىرەمىز، — دەدى ايتاش ونىڭ كوڭىلىن ورنىنا تۇسىرەر نىق ۇنمەن. ەۆدوكيانىڭ بايقاعانى: باسقالاردىڭ بارىنە كۇڭك ەتىپ قانا ءبىر اۋىز ءتىل قاتىپ، ايتقانىن ىستەتىپ، بارىنە باس بولىپ قالت جىبەرمەي تۇرعان وسىناۋ ەڭگەزەردەي قارا قازاق، ءسىرا، ءوزى ۇلكەن ءبىر باستىق بولار دەپ ءتۇيدى: بويى دا ۇزىن، قارنى دا ۇلكەن، باسىنا كيگەنى شلياپا. سوندىقتان ەندى ءوزى دە وسى ايتاشقا جۋىقتاۋ تۇرىپ، وسىنىڭ ايتقاندارىنا قۇلاق ءتۇرۋدى ءجون كوردى.
سالدەن سوڭ ايتاش باستاپ ءبارى ماشينالارعا قاراي ءجۇردى. بۇلاردىڭ ماشينالارى: ەكى «ۆولگا»، «جيگۋلي» جانە «موسكۆيچ» ەكەن.
ەۆدوكيانى ءبىرىنشى «ۆولگاعا» الدىڭعى ورىنعا وتىرعىزعان، ارتقى ورىنعا سەرگەي مەن ايتاش جايعاستى. تاعى ءبىر ادام وتىرعالى ەسىكتى اشتى دا، ايتاشتىڭ ءبىر ءوزى ەكى ادامنىڭ ورنىن الىپ وتىرعانىن كورىپ، كەيىنگى ماشيناعا كەتتى.
وسى «ۆولگا» باستاعان ماشينالار لەگى اەروۆوكزال الدىنان تىزىلە شىعىپ، كەڭ پروسپەكتىگە تۇسكەن. ەۆدوكيا توڭىرەككە تاڭىرقاي قارايدى. ارتتا وتىرعان ۇلى مەن ايتاش قازاقشا سويلەسىپ كەلەدى.
— سامولەت ەكى ساعاتتاي كەشىكتى مە؟ — دەيدى ايتاش جۇرەر جولدارىن ويشا ەسەپتەي وتىرىپ.
— ءيا. اۋىلداعىلار انە، كەپ قالدى، مىنە، كەپ قالدى دەپ قىزۋ ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتىر عوي. كەشىككەنىمىزگە اسىرەسە اپام قاتتى مازاسىزداناتىن بولدى. سوڭعى كەزدەرى ءوزى ءبىر ءتۇرلى ءتۇرى بوزارىپ اۋىرعان ادامداي جۇدەپ بارادى، — دەگەن سەرگەي.
— ە، قايتەر دەيسىڭ. ساباسىنا تۇسە كەلە قويادى عوي. شەشەمىزدىڭ مىنەزىن بىلمەۋشى مە ەڭ، رەنجىسە ءبىر كۇننىڭ ىشىندە جاداپ-جۇدەپ قالاتىن دا، كوڭىلى ورنىنا تۇسسە ءبىر كۇننىڭ ىشىندە شالقىپ شىعا كەلەتىن، — وسى ءسات وزدەرىنىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرە، كەيىن قاراي ءسال بۇرىلا وتىرعان ەۆدوكياعا كوزى ءتۇسىپ كەتكەن ەدى، قاتتى قىسىلىپ قالدى. — يزۆينيتە، ەۆدوكيا فيليپپوۆنا، — دەدى كۋلاگينا دەيىن كۇرەڭىتە قىزارىپ. — مى گوۆوريم رەيس زادەرجالسيا، مى پريەدەم پوزجە، چەم پرەدپولاگالي، مات بۋدەت بەسپوكويتسيا...
— ا كاك ونا... مات-تو؟ — دەپ سۇراعان ەۆدوكيا ءوزى دە قىزارىپ كەتتى دە، ۇلىنا قاراي بۇرىلدى.
— ونا جدەت ۆاس، — دەپ جاۋاپ قاتتى سەرگەي.
بۇل كەزدە اۋىلدا قوناقتى قارسى الۋدىڭ ازىرلىكتەرى جاسالىپ جاتتى. ۇلكەن، كەڭ اۋلانىڭ تورىندەگى ەڭسەلى ۇيگە توڭىرەكتەگى باسقا ۇيلەردەن ستولدار، ورىندىقتاردى تاسىپ زىر جۇگىرگەن ەرەسەك بالالار مەن قىزدار، جاس ايەلدەر.
ۇيدەن شىعا بەرىس سول جاق تۇكپىردە قازان-وشاقتار ورنىققان لاپاس. قاليشانىڭ كەلىندەرى مەن كورشى-قولاڭنىڭ جاس ايەلدەرى ءبىر قازانعا بىلقىتىپ ەت اسىپ جاتىر دا، ەكىنشى كىشىرەك قازانعا باۋىرساق ءپىسىرىپ ءجۇر. ءسال شەتكەرىرەك ءۇش ساماۋرىن بۋى بۇرقىلداپ دەمىگە قايناپ تۇر. ءبىر جاس كەلىنشەك ولاردىڭ ۇشەۋىنە دە ۇستەلەپ تاعى دا سۋ قۇيىپ، وتتىقتىرا كومىر سالىپ كەتەدى.
اۋلا ءىشى تولى بالا، كەلە جاتقان قوناقتىڭ سالتاناتىنا وسىلار ەرەكشە قۋانىشتى سياقتى. ىستىق باۋىرساقتان ۋىستاپ ءىلىپ اكەتىپ، قاربىتا اسايدى، ماز-مەيرام بوپ، سىقىلىقتاي كۇلىسىپ ويناق سالادى، ءبىرى اتكەنشەك تەپسە، ءبىرى جىپتەن سەكىرەدى، ال ءسال ەرەسەكتەرى ەكىگە جارىلىپ دوپ قۋىپ ءجۇر. دوپتارى كەيدە قازانعا ءتۇسىپ كەتە جازداسا، كەيدە شەلەكتە تۇرعان سۋعا ءتۇسىپ كەتە جازدايدى. ايەلدەردىڭ: «ءوي، اۋلاق ويناساڭدارشى» — دەپ ءزىلسىز ۇرىسقاندارى بولماسا، شۇيلىگە كەپ قۋعىشتاپ جۇرگەن ەشقايسىسى جوق.
سەرگەيدىڭ ايەلى ءساليما ەكىنشى رەت، الدە ءۇشىنشى رەت تازا كيىمدەر الىپ شىعىپ ەكى ۇلىنىڭ بىلعانعان كيىمدەرىن اۋىستىرىپ كيگىزدى.
— بالاپاندارىم-اۋ، ەڭ بولماسا ءبىر ساعاتتاي ۇستەرىڭدى بىلعاماي ويناساڭدارشى، ايتپەسە اجەلەرىڭ كەلگەندە كىر-كىر تۇرلەرىڭدى كورىپ شوشىپ كەتەدى عوي، — دەپ قويادى ءساليما.
ۇيدەن قاليشا شىقتى. بۇل — جاسى جەتپىسكە تاياپ قالعان، كەسكىن-كەلبەتى قارتايسا دا كەسەكتىگىمەن كورىكتى، مىنەزى دە تۇرىنە ساي كەسەك ادام. ءبىراق ءدال قازىرگى كۇيى ونىڭ قاتتى تولقۋ، ابىرجۋ ۇستىندە ەكەنىن تانىتادى. ءوزى سىر بەرمەيمىن دەگەنىمەن داۋسى جارىقشاقتانىپ دىرىلدەي شىعادى.
— كورىنبەي مە؟ — دەپ سۇراعان ول ءۇي توبەسىندە قاراۋىلدا تۇرعان نەمەرەسى ساپاردان.
— كورىنبەيدى، — دەدى ساپار.
— نە بوپ قالدى ەكەن، مۇنشا كەشىگەتىندەي؟ الدە شەشەڭمىن دەگەنى باسقا بوتەن ءبىر ايەل بوپ شىعىپ، سونىڭ الەگىمەن ابىگەر بوپ ءجۇر مە ەكەن ءبارى دە؟! ونداي دا بولادى عوي، — دەگەن قاليشا ءوزىن-وزى جۇباتقانداي.
— ءاي، اجە-اي، نەگە ءبۇيتىپ كۇدىكتەنە بەرەسىز. جازعان حاتىندا دا، تەلەگرامماسىندا دا ءبىزدىڭ سەرگەيدىڭ شەشەسى ەكەنىن اپ-انىق ەتىپ ايتقان عوي، — دەيدى ساپار.
ساپار — قاليشانىڭ نەمەرەلەرىنىڭ ۇلكەنى، جاسى ون التىلار شاماسىندا، ءوزى اجەسىنىڭ باۋىرىندا وسكەن، ەركەلىگى باسىلماعان، شولجاڭدىعى بار ءجاسوسپىرىم بوزبالا. اجەسىنە باسقالاردان گورى وكتەمدەۋ سويلەيدى.
— سەرگەيدىڭ شەشەسى دەيدى عوي،. ءاي بوقمۇرىن، سەن دە بىلگىشسىنە قالدىڭ-اۋ، ءا! — دەپ تىستەنە سويلەگەن قاليشا، نەمەرەسىنىڭ سوزىنە وكپەلەگەندەي ۇيگە قايتا كەتەدى.
ءۇي ىشىندە كوزىنىڭ جاسىن ىركە الماي وزىنەن ءوزى كۇڭكىلدەي سويلەپ ءجۇر: «ادىرە قالعىر، ەر جەتىپ، ازامات بولعان بالاعا داپ-دايىن شەشە بولا قالۋىن»... — ەسكى كەبەجە ساندىقتى كوپ اشىپ، ءىشىن اقتارىستىرا باستايدى. كىشكەنە بالانىڭ ءبىر سىڭار كىشكەنتاي باتەڭكەسىن جانە سارعايعان ءبىر سۋرەتتى تاۋىپ الادى. بۇل — سامولەت ۇستىندە ەۆدوكيا كورسەتەتىن بالا سۋرەتىنىڭ ءتۇپ نۇسقاسى ەدى. — «ءاي، سەركە، سەركە، قالاي عانا كوزىم قيىپ مەن سەنى بوتەن ءبىر ايەلگە جەتەكتەتىپ جىبەرەم... سونىڭ ساعان ءتىپتى ەش تۋىستىعى دا جوق شىعار، ءا؟! ىزدەپ تاپسا باياعىدان بەرى قايدا ءجۇردى ول؟»
سۋرەتكە قاراپ وتىرعان قاليشانىڭ كوزى جاسقا تولعان. ەرتە كوكتەمنىڭ بۇلىڭعىر، سىزدى، سۋىق كۇندەرىنىڭ ءبىرى. اسپاندا تۇتاسقان كۇڭگىرت بۇلت، الدە قار، الدە جاڭبىر جاۋار ءتۇرى بار. اينالا تەگىس جارتىلاي ەرىپ، جارتىلاي قاتقاقتانعان مۇزداق دالا. جاسى وتىز بەس-قىرىقتار شاماسىنداعى، اشاڭ ءوڭدى، سوعان قاراماستان قاجىر قايراتى سىرتقا تەپكەن قاليشا ۇلكەن ارقا توبىلعى ارقالاپ كەلەدى. قالجىراسا دا، العا قاراي قايسارلانا ادىمداپ، تىستەنە تۇسەدى. ونىڭ سوڭىن الا ءجاسوسپىرىم ايتاش كەلەدى، ونىڭ ارقاسىندا دا توبىلعى، ال سوناۋ كەيىندە ارتتا، ارقالارىندا شاعىن-شاعىن عانا بۋعان توبىلعىلارى بار، مۇلدەم جاس لەونيد پەن بايتاس قالت-قۇلت كورىنەدى. ەكەۋى دە ابدەن تيتىقتاپ شارشاعان، قارىندارى اش.
قاليشا توبىلعىسىن جەرگە قويىپ، ەكى كىشكەنە قاسىنا جەتكەنشە كۇتىپ وتىرادى. ايتاش بولسا العا جىلجىپ كەتىپ بارادى. مىنە، لەونيد پەن بايتاس تا جەتكەن توبىلعىلارىن تاستاي بەرە ەكەۋى دە سونىڭ ۇستىنە گۇرس-گۇرس وتىرا كەتتى. قاليشا قوينىنا تىققان ءبىر جاپىراق ناندى الىپ ەكەۋىنە ءبولىپ بەردى دە، ولاردىڭ اشقاراقتانا جەگەندەرىنە كۇلەدى.
— ايتتىم ەكەۋىڭە دە ۇيدە وتىرىڭدار دەپ، بوي بەرمەي ەرگەن وزدەرىڭ، ەندى شىداڭدار،-كەنەت قاليشانىڭ كوزى ەكى بالانىڭ شارىقتارىنان جىلت-جىلت ەتكەن بارماقتارىنا تۇسكەن. نە ىستەرىن بىلمەي جان-جاعىنا قارايدى، ەڭ بولماسا، شارىقتاردىڭ تەسىكتەرىنە تىعا سالاتىن سەلەۋ ءشوپ تە جوق ەكەن. اقىرى قاليشا ەسكى كويلەگىنىڭ كەڭ ەتەگىن دار ەتكىزىپ ايىرىپ الدى دا، تورتكە ءبولىپ ەكەۋىنە شۇلعاۋ جاساپ بەرەدى. ءوزى كويلەگىنىڭ شولتيىپ قالعان ەتەگىن شالبارعا ىشقىرلانىپ الادى.
— ءقازىر ۇيگە جەتىسىمەن پەشتى ورتەپ جاعىپ، قىزدىرىنامىز ءالى، — دەپ قويادى ءوزى ەكى بالانى كەزەك باۋىرىنا قىسىپ...
سىرتتان ءوزىنىڭ اتىن اتاپ شاقىرعان اششى داۋىس ونى سەلك ەتكىزدى، وي دۇنيەسىنەن ءبولىپ جىبەرەدى. شاقىرىپ تۇرعان ءساليمانىڭ اكەسى — ەسبەرگەن شال ەدى:
— قاليشا!.. ۋا، قاليشا، قايداسىڭ؟! ويباي، شىق بەرى قۇداعي!
ەسبەرگەن ات ۇستىندە تۇر، ءتۇرى قاتۋلى.
قاليشا كوزىنىڭ جاسىن سۇرتە ساپ، تۇك بولماعان ادامشا كۇلە سويلەپ شىعادى.
— ەسبەرگەنبىسىڭ؟ اۋ، نە بوپ قالدى ويبايلاپ؟! مىناداي قۋانىشتى كۇندە نەدەن تۇتىگىپ ءجۇرسىڭ ءورت سوندىرگەندەي بوپ. تۇسسەڭشى شىرەنبەي اتىڭنان. قادىرلى مەيمان كەلە جاتىر، وسى ۇيدە بىرگە قارسى الايىق.
— قۋانساڭ ءوزىڭ قۋان. قادىرلى بولسا، ساعان قادىرلى شىعار، — دەدى ەسبەرگەن ءمىز باقپاعان كۇيى. ونان سوڭ داۋسىن نىعارلاپ زىلمەن سويلەدى: — ءاي، قاليشا، وسى مەن قىزىمدى كىمگە بەردىم؟! ماعان كەپ قۇدا ءتۇسىپ، قۇيرىق-باۋىر جەسكەن قۇداعيىم كىم دەيمىن؟!
— مەنمىن.
— سەن بولساڭ، وندا مەنىڭ سەنەن وزگەنى تانىر جايىم جوق. ءبىلىپ قويسىن، ايت انالاردىڭ بىرىنە، مەن قىزىمدى ەشقايدا جىبەرمەيمىن. بەس ەمەس، ون بالاسى بولسا دا الىپ قالام. وسىنى ءبىلىپ قويىڭدار...
قاستارىنا القىنا باسىپ ءساليما كەلگەن.
— كوكە، ساعان نە بولعان؟! ەل-جۇرتتان ۇيات ەمەس پە، مۇنىڭىز نە؟! قويساڭىزشى.
— قويمايمىن. سەن دە وسىنى ءبىلىپ قوي. ەشقايدا دا بارمايسىڭ. ءسوز ءبىتتى! — دەپ ەسبەرگەن اتىن بوربايلاتا سالىپ قاپ ءجۇرىپ كەتەدى.
— ەندى ءقايتسىن، جازعان-اي، — دەپ كۇرسىنگەن قاليشا اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ تۇر. جاسىرارى جوق. ەسبەرگەننىڭ مىنا قىلىعى ۇناپ-اق تۇر.
اۋىلعا كىرە بەرە ماشينالار ءجۇرىسىن باياۋلاتقان. تىزبەكتەلە كەپ الگىندەگى قاقپاسىنىڭ الدىنا توقتادى ءبارى دە.
ماشينادان تۇسكەن ەۆدوكيا، اۋەلى، ءسال ابدىراپ تۇرىپ قالدى دا، وزىنە قاليشا تاياپ كەلگەن كەزدە، ەكەۋى دە كوزدەرى جاسقا تولىپ بىر-بىرىنە قۇشاقتارىن اشا بەردى. ءبىرى ورىسشا، ءبىرى قازاقشا سويلەگەن كۇيى ەكى انا بىرىنە-بىرى مۇڭدارىن شاققانداي، بىرىنە-بىرى وكپە-نازدارىن ايتقانداي، ءبىرىنىڭ كوڭىلىندەگى كىربىڭدى ءبىرى تارقاتقىسى كەلگەندەي كوزدەرىنىڭ جاستارىنا ەرىك بەرگەن ەدى.
— ميلايا... ميلايا... رودنايا... رودنايا... چتو تى... چتو تى...
— سەن دە ءقايبىر جەتىسكەنىڭنەن ايرىلدىم دەيسىڭ... سەندە نە جازىق... مەندە نە جازىق...
ەكى انا ماۋىقتارىن جازىپ، كوز جاستارىن سۇرتكەننەن كەيىن، سەرگەي ەندى ءوز اناسىنىڭ الدىنا ايەلىن، بالالارىن اكەلدى.
— ءساليما وسى. ال مىنالار بالالارىم: ايگۇل، بيبىگۇل، پاۆەل، ۆاسيليي، نۇرگۇل.
ەۆدوكيا نەمەرەلەرىنىڭ ءبارىن دە بەتتەرىنەن ءسۇيىپ، قۇشاعىنا قىسا تۇرىپ تۇرلەرىنە ۇڭىلە قارايدى ءبىرى ورىس سياقتى كورىنسە، ءبىرى قازاق سياقتى، ەندى ءبىرى ورىسقا دا، قازاققا دا ۇقسايدى... شەتىنەن مولدىرەگەن سۇيكىمدى بالالار ەدى. ۇلداردىڭ اتتارىن ەسىنە ساقتاپ ۇلگەرگەن، ال قىزداردىڭ اتتارى قازاقشا بولعان سوڭ با مۇلدە ۇعا الماي دال بولدى.
مۇنان كەيىن انانىڭ الدىنا ىلعي ءبىر ىعاي مەن سىعاي ەر ادامدار كەپ سالەمدەستى.
— بۇلار مەنىڭ باۋىرلارىم، — دەپ تانىستىرعان سەرگەي.
— بايتاس، كوكەش، توكەش...
ەۆدوكيا ەرىندەرى جىبىرلاپ قايتالاپ، ەسىندە ساقتاعىسى كەلسە دە، ءبارىبىر تەز ۇمىتىپ قالدى.
اعايىن-تۋعاندارمەن امانداسىپ بولعاننان كەيىن قاليشا ءوزى باستاپ ەۆدوكيانى ۇيگە الىپ كىردى. ءتورت بولمەلى، ەڭسەلى، ۇلكەن ءۇيدىڭ ءىشى قوناق قۇرمەتىنە قۇلپىرتا جينالعان.
— ءوزىڭنىڭ جەكە مەنشىك ءۇيىڭ بە؟ — دەپ سۇراعان انا سەرگەيدەن سىبىرلاپ قانا.
— كولحوزدىكى، — دەدى ۇلى.
— سەن سوندا ۇلكەن باستىقپىسىڭ؟
— جوق، باستىق ەمەسپىن، مال دارىگەرىمىن، — دەپ كۇلدى سەرگەي. ءبىزدىڭ كولحوزدا جۇرتتىڭ ءبارى دە وسىنداي ۇلكەن ۇيلەردە تۇرادى. بالالارىمىز كوپ قوي.
— ال ءبىز جاقتا وسى كۇنى بالانى كوپ تاپپايتىن بولدى عوي، — دەپ كۇرسىندى ەۆدوكيا.
اۋىل ادامدارى سالەمدەسۋگە ۇستى-ۇستىنە كەلىپ جاتىر. سەرگەي ولاردىڭ ءبارىن دە تانىستىرىپ تۇر. تاعى دا قازاق ەسىمدەرى، ەۆدوكيا بىردە-بىرىن ەسىندە ساقتاي الار ەمەس. ءبىر قالت ەتكەن ساتتە ول سەرگەيدى شەتكە شاقىرىپ اپ:
— سەنىڭ باۋىرلارىڭنىڭ اتتارىن تاعى دا ۇمىتىپ قالدىم، قايتالاپ ءبىر ايتشى، — دەپ وتىنگەن.
— ەڭ ۇلكەنىمىز ايتاش، ونان كەيىنگى اناۋ مەنىمەن جاستى بايتاس، مىناۋ كوكەش، ودان بەرگى وتىرعان توكەش.
— ال قىزدارىڭنىڭ ەسىمدەرى قالاي ەدى؟
— ايگۇل، بيبىگۇل، نۇرگۇل.
ەۆدوكيا كۇبىرلەپ قايتالاي باستاعان. وسى كەزدە ارت جاعىنان كەلگەن ۇلكەن نەمەرەسى نۇرگۇل وعان كۇلە قاراپ، ءىرى ارىپتەرمەن وزدەرىنىڭ ەسىمدەرى جازىلعان داپتەردىڭ ءبىر پاراعىن ۇسىنادى.
ستول ۇستىنە داستارقان ازىرلەنىپ، ءتور توبەسىنە ەۆدوكيا مەن قاليشا قاتارلاسا، ونان تومەن قاراي جاستارى مەن جولدارىنا قاراي باسقا اعايىن-تۋعاندار دا تەگىس جاپىرلاپ وتىردى. داستارقان باسى بوپ ورنىنان تۇرعان ايتاش، العاشقى توستى كوتەردى:
— بۇل توستى مەن باۋىرىم سەرگەيدىڭ اناسى، ەندىگى جەردە ءبىزدىڭ دە انامىز ەۆدوكيا فيليپپوۆنانىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن كوتەرۋدى ۇسىنام. دەنى ساۋ، جاسى ۇزاق بولسىن!
داستارقان باسىنداعىلار ءبىر اۋىزدان قوستاۋ ايتىپ ءدۇر ەتىپ ورىندارىنان كوتەرىلگەن كوزى جاسقا تولعان. ەۆدوكيا ورىس حالقىنىڭ ىزەتتى ادەتىمەن تۇرعاندارعا ءيىلىپ سالەم ەتتى. داستارقان دۋمانى باستالدى دا كەتتى... كەلىندەرى ەكى انانىڭ تارەلكالارىنا تۇرلەپ-تۇرلەپ تاعامدار سالىپ، سىي-قۇرمەت كورسەتىپ ءجۇر. ەۆدوكيانىڭ بايقاعانى ستول باسىندا ورىستار دا كوپ ەكەن: ايەلى، ەركەگى ارالاس، قازاقشا دا، ورىسشا دا بىردەي سويلەيدى. بىرىنە-بىرى ءازىل سوزدەر ايتىپ قارق-قارق كۇلىسەدى. جانە ءبىر قىزىعى قازاق سوزدەرىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى ورىس سوزدەرى سياقتى. «بالكىم، ونداي سوزدەر ورىسقا دا؛ قازاققا دا ورتاق سوزدەر بولار»، — دەپ ءتۇيدى انا.
— سلۋشاي، ۆاليا، ماعان بالىقتان اپەرشى، — دەيدى سامپىلداعان قازاق ايەلى. وعان اق سارى ورىس كەلىنشەگى.
— پوجالۋيستا، ءقازىر اپەرەم، — دەپ جاۋاپ قايىرادى.
انا ەندى ءوز بالاسى — سەرگەيگە كوز سالعان. ول قاسىنداعى بايتاسپەن قىزۋ ءبىر اڭگىمەگە كىرىسىپ، سويلەسىپ وتىر. ونىڭ قازاقشا سويلەگەنىنە اناسى تاڭىرقاي دا، ءبىر ءتۇرلى ەرسى، وعاش كورىپ قارايدى. وسىناۋ ءوڭىن دالا جەلى توتىقتىرعان يىقتى ادەمى جىگىت شىنىمەن-اق ءوزىنىڭ سەرەجاسى بولعانى ما، كوزىنە قاراسا، كەسكىنىنە قاراسا — سول، ال قازاق تىلىندە سويلەگەنىن تىڭداسا ول ەمەس، بوتەن بىرەۋ سياقتى كورىنىپ كەتەدى.
ءوستىپ وتىرعاندا الگى اق سارى ورىس كەلىنشەگى قازاقشا شىرقاپ ءان باستاپ كەتكەن. ونىڭ انىنە ستول باسىندا وتىرعاندار تەگىس قوسىلدى. مۇنان سوڭ «كاتيۋشا» ايتىلعان، ءتىپتى اينا-قاتەسى جوق، وزدەرىنىڭ دەريەۆنيالارىنداعى جىڭىشكە داۋىسپەن بار ىقىلاس تارىمەن بەرىلە شىرقايدى. قاسىنداعى قاليشاعا كوز قيىعىن تاستاعان، ول دا اۋزى جىبىرلاپ قوسىلىپ وتىر ەكەن. ەندى بىردە ءوزىنىڭ ءان ىرعاعىنا قوسىلىپ كەتكەنىن ەۆدوكيا ءتىپتى اڭعارماي دا قالعان.
ءان ايتىلىپ بوپ، جۇرت جاڭا توستارىن تولتىرعان كەزدە، ەۆدوكيا قاليشانىڭ قاباعى ءتۇيىلىپ، تومسىرايا قالعانىن اڭعاردى.
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇراعان ەۆدوكيا.
— اناۋ كوكەشتى قاراشى، كوپ ءىشىپ قويىپتى، — دەدى قاليشا رەنجىپ.
ەندى ەۆدوكيا دا انىق بايقادى، اعايىندى باۋىرلاردىڭ ءبىرى — كوكەش قولىن جان-جاعىنا سەرمەپ، ەرەكشە قىزىنا سويلەپ وتىر ەكەن.
— جاقسى ەمەس، — دەدى قاليشا كۇيزەلە ءتۇسىپ.
— قۋانىش ۇستىندە ىشكەنى عوي. ايتپەسە ءوزى ءجۇزى جىلى جاقسى بالا ەكەن. مەن باعانا كورگەندە-اق ءوزىن باسقالاردان گورى ءىش تارتىپ ۇناتىپ ەم،- دەپ ەۆدوكيا جۇباتا سويلەگەن.
— ونىڭ مەيىرىمدى، اق كوڭىل ەكەنى راس، — دەدى قاليشا قوستاپ. — تەك اتتەڭ نە كەرەك، ىشەتىنى جامان. شاماسىن بىلمەيدى. بالالارىمنىڭ ىشىندەگى جولى اۋىرى وسى بولدى. تۇرمەگە دە وتىرىپ شىقتى، شوفەر ەدى پراۆوسىنىن دا ايرىلدى. ءقازىر تراكتور ايداپ ءجۇر. نە ايەلى، نە بالاسى جوق... ۋ — ۋھ! بارىنەن دە جانىما وسىنىڭ تاعدىرى باتادى.
قىزىپ العان كوكەش ەشكىمدى تىڭداماستان ءوزىنىڭ سۇيىكتى انىنە باستى:
«بەجال برودياگا س ساحالينا...»
ءبىراق ونىڭ انىنە ەشكىم قوسىلىپ، قوستاعان جوق.
ەكى انا ءوزارا اڭگىمەلەرىن جالعاستىرا تۇسكەن.
— ۇلكەن ايتاشىڭ باستىق بولۋ كەرەك، ءسىرا؟ — دەگەن ەۆدوكيا.
— تراكتور بريگاداسىنىڭ بريگاديرى، — دەدى قاليشا ماقتانىشپەن. — وتە جاقسى بريگادير. بايتاس — شوپان. وبلىس پەن اۋداندا وتەتىن جينالىستاردان قالدىرمايدى. ىلعي پرەزيديۋمعا وتىرعىزادى. توكەش — ارحيتەكتور. ءبىراق ونىڭ قانداي ارحيتەكتور ەكەنىن بىلمەيمىن. ازىرگە سالعان ۇيلەرىن كورگەم جوق. سەرگەي — مال دارىگەرى. جاقسى دارىگەر. اماندىق بولسا كۇزگە ءوزىمىزدىڭ سوۆحوزعا ديرەكتور ەتىپ قويساق دەيمىز.
— نەمەنە، اۋدان باسشىلارى سولاي دەپ كەلىسىپ قويىپ پا ەدى؟ — دەپ سۇرادى ەۆدوكيا ابايلاپ قانا.
— ول باسشىلارمەن سويلەسەمىز عوي، — دەدى قاليشا كەۋدەسىن كوتەرە وتىرىپ. — ءبىرىنشى سەكرەتاردىڭ وزىنە بارام ءالى.
— ءوز بالاڭ ءۇشىن بارعانىڭ ىڭعايسىز بوپ جۇرمەسە.
— نە ىڭعايسىزدىعى بار. جۇمىستىڭ جايىن بىلەتىن، جۇرتپەن ىستەسە الاتىن قابىلەتتى ادام — ءوز بالام بولسا وعان نەگە ىڭعايسىزدانام، قايتا ماقتان ەتپەيمىن بە. جانە سەركەمدى ەلدىڭ ءبارى ماقتايدى، ديرەكتور قويساق دەۋ ءبارىنىڭ تىلەگى. قازىرگى ديرەكتورىمىز قارت ادام دەمالىسقا شىققىسى كەلەدى...
ستول باسىنداعىلار تاعى دا بارلىعى قوسىلىپ ءان ايتا باستادى. وسى ءساتتى پايدالانىپ ەۆدوكيا ورنىنان تۇرا بەرگەن، نەمەرەسى — قاسى-كوزى مويىلداي قاپ-قارا كىشكەنتاي پاۆەل كەپ ونى قولىنان ۇستاي الدى.
— ءجۇر بەرى، — دەپ اجەسىن ءوز بولمەلەرىنە قاراي سۇيرەي جونەلدى.
مۇندا پاۆەلدەن ۇلكەن بيداي ءوڭدى، سارى شاشتى ۆاسيليي ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا جاتىر ەكەن.
— سەن مەنىڭ نەنى جاقسى كورەتىنىمدى بىلەسىڭ بە؟ — دەپ سۇرادى نەمەرەسى بىردەن.
انا ويلانىپ قالدى دا، ونان سوڭ ەسىنە تۇسكەندەي كۇلە تۇرىپ نەمەرەسىنىڭ كەكىلىنەن سيپادى.
— شوكولاد كونفەتتى جاقسى كورەسىڭ.
— جوق. شوكولاد كونفەتتى كوپ جەۋگە بولمايدى، زياندى، — دەدى نەمەرەسى باسىن شايقاپ. — مەن ەرتەگى تىڭداعاندى جاقسى كورەم. سەن ماعان ەرتەگى ايت.
نەمەرەسى توسەگىنە جايعاسىپ جاتتى دا ەرتەگى تىڭداۋعا دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى. انا ويلانىپ وتىر.
— ساعان قانداي ەرتەگى ايتسام ەكەم، ءا؟
ول ومىرىندە ەشقاشان ايتىپ كورمەگەن، سوندىقتان بىردەن ويىنا ءجوندى ەرتەگى دە ورالا قويعان جوق. اقىرى، ءوزىنىڭ بالا كەزىندەگى ەستىگەن ءبىر ەرتەگى ەسىنە تۇسكەندەي بولدى دا، اۋزىنا قادالا قاراپ، كۇتىپ جاتقان نەمەرەسىن باسىنان سيپاپ قويىپ باستاپ كەتتى.
— بىلاي بولىپتى. ەرتە-ەرتە ەرتەدە اعايىندى ءۇش جىگىت ءومىر ءسۇرىپتى. ەكەۋى اقىلدى ەكەن دە، ءۇشىنشىسى يۆان اقىماق ەكەن...
— جوق، جوق، اجە، — دەپ پاۆەل قولىن سوزىپ الاقانىمەن ەۆدوكيانىڭ اۋزىن باستى. — مەن اقىماق تۋرالى ەرتەگى تىڭدامايمىن. ماعان باسقاشا ەرتەگى ايت.
— اپىراي، ءا، — دەدى توسىلىپ قالعان انا قاپەلىمدە نە دەرىن بىلمەي. قىسىلعانى سونشا ماڭدايى تەرلەپ كەتتى. — سوندا قانداي ەرتەگى ايت دەيسىڭ؟..
— كوسموس تۋرالى ايت.
— كوسموس تۋرالى؟
— ءيا.
ەۆدوكيا مۇلدە ساسا باستاعان، ابىروي بولعاندا كەلىنى ءساليما كەلىپ قۇتقاردى بۇل قىسپاقتان.
— ءسىزدى سەرەجا كەلسىن دەپ جاتىر، مۇنى ءقازىر مەن ءوزىم ۇيقتاتام، — دەدى.
قوناقتار وتىرعان بولمەگە شىقپاس بۇرىن، ەۆدوكيا ەندى قىزدار جاتقان بولمەگە باسىن سۇققان. ۇلكەن نەمەرەسى جالعىز جاتىر ەكەن دە، ەكى كىشكەنە قىز ءبىر توسەكتە قۇشاقتاسىپ ۇيقتاپ جاتىر ەكەن، ۇستەرىندەگى ودەيالدارىن تەۋىپ تاستاپتى. انا كەپ ولاردىڭ ودەيالدارىن جاپتى، قارا تورىسىنان گورى، ونان كىشىلەۋ اق سارىسىن باسىنان سيپاپ قويدى، ءسال بوگەلىپ تۇردى دا، قايىرىلىپ كەپ قارا تورىسىنىڭ دا باسىنان سيپادى. ەكەۋىنە كەزەك قاراپ كوز الماستان ءۇنسىز تۇرىپ قالعان. بولمەگە ءسال تەڭسەلە باسىپ سەرگەي كىردى. اناسىنىڭ قاسىنا كەپ قاتارلاسا وتىردى دا، ونىڭ بەتىنە جىميا قارادى. انا باسىن بالاسىنىڭ كەۋدەسىنە باسىپ، سولقىلداپ جىلاپ جىبەرەدى. بالاسى بولسا ونى قۇشاقتاي ءتۇسىپ:
— جىلاما، جىلاما، — دەگەن. بۇل ونىڭ كەزدەسكەننەن بەرگى العاش رەت «ماما» دەپ ايتۋى ەدى. ەۆدوكيا ونان بەتەر وكسي جىلادى، ەندى سەرگەيدىڭ كوزىنە جاس تولىپ، اناسىنىڭ اق باسقان شاشىنا تۇمسىعىن تىعىپ بۋلىعا بەردى...
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ءتاتتى ۇيقىدا جاتقان انانى ءساليما اقىرىن عانا كەپ وياتقان. ەۆدوكيا كوزىن اشىپ، باسىن كوتەرگەن، ەداۋىر ۋاقىت بوپ قالىپتى.
— قالايشا ءبۇيتىپ كوپ ۇيىقتاپ قالعام. ۇيدە ءتىپتى ەرتە ويانۋشى ەدىم، — دەدى ەۆدوكيا قىسىلعانداي.
— بۇل ءتورت ساعاتتىق ۋاقىتتىڭ ايىرماسىنان عوي. سىزدەردە ءقازىر تاڭعى ساعات بەس، ناعىز ءتاتتى ۇيقىنىڭ كەزى، — دەدى ءساليما تۇسىندىرە تۇرىپ كۇلىپ.
بالالاردىڭ ەرەسەكتەرى مەكتەپكە كەتتى، ال كىشىلەرى تاماقتارىن ءىشىپ، كيىنىپ العان، سىرتقا كەتۋگە ساقاداي ساي تۇر ەكەن.
— ءسىز دەم الا بەرىڭىز. مەن مەكتەپكە بارا جاتقان سوڭ، ەسكەرتىپ قانا كەتەيىن دەپ وياتىپ ەم. ەكى ساباقتان كەيىن ءبىر ساعاتتاي ءۇزىلىسىم بار، سول كەزدە قايتىپ كەلەم، — دەگەن ساليما.
— الاڭ بولما، بالالاردى ءوزىم قاراي تۇرام.
— بۇلار. كۇندەگى ادەتتەرىمەن ۇلكەن اجەسىنىڭ ۇيىنە بارادى.
— وندا مەن دە بارايىن سول ۇيگە. قاليشاعا. ۇيقىم ابدەن قانىپ، جاقسى دەمالىپپىن، — دەپ ەۆدوكيا تەز تۇرىپ كيىنىپ، جينالا باستادى.
سالدەن كەيىن بۇلار ۇلكەن ۇيگە قاراي بەت العان. قاقپادان كىرە بەرە ەۆدوكيانىڭ نەمەرەلەرى اۋلا ىشىندە شۋىلداسىپ جۇرگەن وزدەرىندەي كوپ بالاعا قوسىلدى دا ارالاسىپ كەتتى. كىشىگىرىم بالاباقشا دەرلىك ەدى. ەۆدوكيانىڭ اۋەلدە كوزى باجىرايىپ، ەسى شىققان.
— مەنىڭ، بالاباقشام وسى، — دەدى قاليشا قالىڭ شۋدى باسقان وكتەم ۇنمەن. — كەلىننىڭ ءبارى جۇمىس ىستەيدى، بالالارىن قارايتىن مەن. ءوزىڭ ەسەپتەي بەر، دۋسيا، مەنىڭ ەڭبەگىمنىڭ قانداي ەكەنىن. ايتاشتىڭ جەتى ۇل، ەكى قىزى بار. بايتاستىڭ ءتورت قىز، ءۇش ۇلى بار. سەرگەيدىڭ قانشا بالاسى بارىن ءوزىڭ بىلەسىڭ جانە الماتىداعى توكەشتىڭ ءۇش بالاسى بار، ال سولاردىڭ ءبارىنىڭ تاۋقىمەتى ماعان كەپ تۇسەدى. ءبارىن ەمشەكتەن ءوزىم ايىرىپ، ءوزىم باۋىرما سالىپ ءوسىردىم عوي.
— از ەڭبەك ەمەس ەكەن، — دەدى ەۆدوكيا.
ۇيدەن قولىندا بىرنەشە گەوگرافيالىق كارتالارى بار ساپار شىعىپ:
— سالەمەتسىز بە، ەۆدوكيا فيليپپوۆنا، — دەدى.
— سالەمەت پە، ساپار، — ەۆدوكيا بۇل بالانىڭ ەسىمىن كەشە تانىسقان كەزدە-اق ۇعىپ العان.
— قاي جەردە تۇراتىنىڭىزدى كارتادان كورسەتىڭىزشى، — دەپ وتىنگەن ساپار.
— ءاي، سو ءبىزدىڭ دەريەۆنيا كارتادا بولا قويماس، — دەگەن ەۆدوكيا كۇلىپ.
— نەگە؟ مىنەكەي،وپوچكا، مىنە،نيەۆەل...
— وندا سول توڭىرەكتەن سينيايا نيكولانى ىزدەپ تاپ.
— قالايشا سينيايا نيكولا اتالعان؟
— بىزدە: جازعى نيكولا، قىسقى نيكولا دەگەن ءدىني مەيرامدار بار، ال ءبىزدىڭ دەريەۆنيا سينيايا دەگەن وزەننىڭ بويىندا، سودان بارىپ دەريەۆنيامىز سينيايا نيكولا اتالعان.
— ءاي، ساعىن، ساباعىڭنان قالدىڭ عوي، — دەدى ءساليما قاتقىل ۇنمەن.
— ءقازىر، — دەپ ساپار ۇيگە جۇگىرىپ كىرىپ پورتفەلىن الىپ قايتپاقشى. — سينيايا نيكولانى كارتادان تاپپاي قويمايمىن.
ساسكەگە تاياپ قالعان كوكتەم كۇنى ساۋلەلى شۋاعىن بارىنشا جومارت توگىپ تۇر. سىز تارتقان جەر ءيىن-يىنى بوساپ، ۇستىنەن كورىنەر-كورىنبەس بۋى بۇرقىراپ بۋسانىپ جاتىر... الىستاعى قىراتتار مەن جوتالار ۇستىنەن جوڭكىلە تۋلاعان تاۋ سۋىنداي بوپ ساعىمدار اعادى.
قاليشا مەن ەۆدوكيا ۇلكەن ءۇيدىڭ الدىنداعى ورىندىقتا وتىر، بۇلار وتىرعان جەر ءسال بيىكتەۋ دە تومەنىرەكتەگى اۋلا ىشىندە اپىر-توپىر بوپ ويناعان بالالار، ويىنشىق ءۇي، تەربەتپە ورىندىقتار، اعاش ات، پلاستماسسا ماشينالار مەن تراكتور .. قىسقاسى اۋلا ءىشىن بالالار باقشاسى دەۋگە ابدەن بولاتىن.
— جالعىز ءوزىڭ بەس بالانى قالاي ءوسىرىپ، جەتكىزدىڭ؟ — دەپ سۇرايدى ەۆدوكيا ءسوز رەتىنە قاراي. — ءاي، قيىن-اق بولعان شىعار.
— قيىن بولدى عوي، — دەيدى قاليشا قوستاپ. — ءبىراق ول كەز كىمگە شىن بولمادى دەيسىڭ.
— ءيا-ا، — دەدى ەۆدوكيا كۇرسىنىپ. — بايقاۋىمشا كوكەش پەن توكەش سوعىستان كەيىن تۋعان بالالار سياقتى. سوعان قاراعاندا كۇيەۋىڭ سوعىستان قايتىپ كەلىپ مەرت بولعان-اۋ...
— قىرىق ءتورتىنشى جىلى جارالانىپ قايتقان. كەلگەن سوڭ بەس جىلداي ءومىر ءسۇردى. ءبىراق ۇزاق تۇرا المادى، سول جاراقاتىنان كەتتى عوي، مارقۇم... ءوز كۇيەۋىڭ سوعىستا قايتىس بولدى ما؟
— جوق، سوعىستان بۇرىن اعاش قيىپ جۇرگەن كەزىندە ۇستىنە بورەنە قۇلاپ ولگەن. — ەكەۋى دە ءارقايسىسى قاسىرەتتەرىن ەستەرىنە تۇسىرگەندەي جۇزدەرىن كولەڭكەلى اجىمدەر باسىپ، ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ قالعان.
— سەرەجانى قالاي الدىڭ، سونى ايتشى؟ — دەدى الدەن ۋاقىتتا ەۆدوكيا.
— سوعىس كەزىندە ءبىزدىڭ وسى اۋىلعا جيىرما جەتى ءسابي كەلگەن. ويلانىپ-تولعانىپ تۇراتىن ۋاقىت پا؟ ءوزىمىز جەتىم-جەسىر بولساق تا سابيلەردى جاۋدىراتىپ تاعى قايدا جىبەرەمىز. اش بولساق بىرگە اشىعار، توق بولساق تاعى بىرگە كورەرمىز دەپ ءار ءۇي ءبىر بالادان ءبولىپ الدىق. سەرگەي ماعان ءسويتىپ بالا بولدى.
— ال سول بالالاردىڭ بارلىعىنىڭ دا تۋعان-تۋىسقاندارى تابىلدى ما ءقازىر؟
— بىرازىنىكى تابىلدى، بىرازىنىكى ءالى تابىلعان جوق. سەرگەي دە سەنى كوپ ىزدەدى-اۋ.
— سەن العاندا قانداي ەدى ءوزى؟
— ءتىپتى كىشكەنتاي، ارىق بولاتىن. ءوزىنىڭ اتىنىڭ سەرگەي ەكەنىن عانا بىلەدى، باسقا ەشتەڭەنى بىلمەيدى. ءۇش جاسقا تولار-تولماس بالا باسقا نە ءبىلۋشى ەدى؟!
— مىنەزى قانداي بولدى؟
— مىنەزى وتە جاعىمدى بولاتىن، تەك بالاپان اتەششە ۇرىنشاق، توبەلەسقور ەدى.
— تاياقتى دا كوپ جەگەن شىعار؟
— جوعا، و نە دەگەنىڭ ول كەزدە ايتاش دارداي بوپ ءوسىپ قالعان، قانشا ۇرىنشاقتانىپ جۇرسە دە سەركەنى ەشكىمگە ۇرعىزبايتىن. اۋەلى بىردە بۇلار ءبارى جابىلىپ، سوقتالداي ءبىر جىگىتتى ساباپتى.
ولارىن كەيىن ەستىدىم عوي. اناۋ دا ءبىر بار بولعىر، ۇپ-ۇلكەن بوپ،اياعىنا ورالا بەرگەن سەركەنى تەۋىپ جىبەرگەن بە، بىردەڭەسى بار.-.. سەركە جىلاپ ايتاشقا بارادى. سويتسە ايتاش، بايتاس، سەركە ۇشەۋى بوپ كەپ، الگى دارداي جىگىتتى باس سالىپ الىپ ۇرىپ، سابايدى... وي، نەسىن سۇرايسىڭ، ەۆدوكيا، بۇلاردىڭ ىستەمەگەنى جوق قوي. ول ءقازىر عوي، ولاردىڭ شەتتەرىنەن الدەقانداي بوپ شىرەنىپ جۇرگەندەرى. وقۋ وقىماي، مەكتەپتەن قاشىپ، قانشاما قورلىق كورسەتتى دەسەڭشى...
— اپا، اپا! — دەپ ايقايلاي داۋىستاپ كوشە جاقتان بويجەتكەن قىز كىرگەن.
— ءيا، نە بوپ قالدى؟
— الگى كوكەش ءىشىپ العان ماس ەكەن، تراكتورى ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قاسىندا توقتاپ تۇر. جاس قوزداعان قويلارعا جەم جەتكىزىپ بەرۋى كەرەك ەدى، ەندى نە ىستەرىمدى بىلمەي تۇرمىن.
قاليشا قىزدىڭ ءسوزىن ءوڭى بۇزىلا تۇرا ءۇنسىز تىڭدادى، دەرەۋ ورنىنان تۇردى.
— بارا بەر، مەن ءقازىر كەلەم.
ءوزى ۇيگە كىرىپ كەتىپ، سالدەن كەيىن ۇستىنە قالىڭداۋ كۇرتە كيىپ قايتا شىقتى.
— ءجۇر، مەنىمەن بىرگە، قويلى اۋىلعا بارىپ قايتالىق، — دەدى ەۆدوكياعا، — سەركەنىڭ جۇمىسىن كورىپ قايتاسىڭ.
اۋىلدىڭ تاستاق كوشەسىمەن اسىعا باسىپ قاليشا كەلەدى. سوڭىندا ەۆدوكيا. كەكەش تراكتورىن توقتاتىپ قويىپ، كوشە شەتىندەگى كوگالدا اياعىن شەشىپ جالاڭاياق وتىرعان، ءتۇيىلىپ كەلە جاتقان شەشەسىن كورىپ، ەتىگىن كيە باستادى. ونان سوڭ ورنىنان تالتىرەكتەي تۇرىپ، تراكتورىنا بارعان، ءبىراق اياعىن كوتەرىپ وتىرا المايدى. كەيىن شەگىنشەكتەي ءتۇسىپ، ۇمتىلىپ كەپ قايتا تىربانعان، ءبارىبىر وتىرا الار ەمەس، اياعىن كوتەرە المادى. القىنا باسىپ جەتكەن قاليشا ونى تۋ سىرتىنان كەپ قاپسىرا قۇشاقتاپ تراكتوردان اۋلاقتاۋ الىپ شىققان.
— اپا، مەن ءىشىپ قويدىم... وسى سوڭعى رەت... سوڭعى رەت... كىشكەنە دەمالايىنشى، سونان كەيىن اپارام، — دەدى ءتىلى كۇرمەلگەن كوكەش شەشەسىنىڭ الدىندا اقتالعىسى كەلگەندەي.
— جارايد... جارايد... بار ۇيگە!
ەكى ءيىنى سالبىراعان كوكەش تالتىرەكتەي باسىپ ۇيگە قاراي كەتتى.
قاليشا تراكتورعا وتىرىپ وت الدىردى دا، سەپلەنيەنى، جىلدامدىقتى بايقاپ كورىپ العا ءسال جىلجىتا جۇرگىزدى دە، ءبارىنىڭ دۇرىس ەكەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ، تومەندە اڭىرا قاراپ تۇرعان ەۆدوكياعا داۋىستاپ:
— كەل، وتىر بەرى. سەركەگە الىپ بارام، — دەدى.
— جۇرگىزە الاسىڭ با؟ قيىن ەمەس پە؟ — دەگەن ەۆدوكيا بىردەن تراكتورعا وتىرارىن دا، وتىرماسىن دا بىلمەي قيپالاقتاپ.
— كەل، سوز قولىڭدى!
قورقاقتاعان ەۆدوكيانى قاليشا قولىنان ىلە تارتىپ كوتەرىپ قاسىنا وتىرعىزدى. تراكتور كوشەنىڭ ورتاسىنا شىعىپ ءجۇرىپ كەتتى.
— سەن ەندى مۇنى قالاي توقتاتۋىن ءبىلۋشى مە ەڭ؟ — دەگەن ءالى دە ۇرەيى ۇشىپ وتىرعان. ەۆدوكيا.
— قورىقپا، — دەدى كاليشا. — مەن وتىز التىنشى جىلدان باستاپ تراكتور ايداعام. سوعىس جىلدارى كۇندىز-تۇنى تراكتوردان تۇسپەيتىنبىز. العان وردەندەرىم دە بار...
اۋىلدان شىعا بەرە قاليشا تراكتوردىڭ جىلدامدىعىن ارتتىرا ءتۇستى دە، ەۆدوكياعا بۇرىلا قاراپ جىميدى.
— جاستىق شاعىمىزدى ەسكە الامىز با، ا... — دەپ كۇلە وتىرىپ، كەنەت شىرقاي جونەلدى.
مى س جەلەزنىم كونەم
ۆسە پوليا وبويدەم
سوبەرەم ي پوسەەم ي ۆسپاشەم.
ەۆدوكيانىڭ ەسىنە دە ەكپىندەتكەن وتىزىنشى جىلدار، ءوزىنىڭ جاستىق شاعى، باقىتتى جارقىن شاعى تۇسكەن، ەندى ول دا ءاجىمدى جۇزىندە ساۋلەلى كۇلكى ويناپ قاليشا باستاعان ءاندى ءىلىپ اكەتكەنىن ءوزى دە انداماي قالدى.
ناشا پوستۋپ تۆەردا
ي ۆراگۋ نيكوگدا
نە گۋليات پو رەسپۋبليكام ناشيم...
كەدىر-بۇدىر قارا جولمەن سوڭىندا تىركەمە ارباسى بار «بەلارۋس» زىرلاپ كەلەدى، ۇستىندە ەكى انا — ءومىردىڭ نەبىر قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەرىن، ءتىپتى شامادان تىس اۋىرتپالىقتارىن يىقتارىمەن قايىسپاي كوتەرگەن ورىس جانە قازاق ايەلى — وزدەرىنىڭ جاستىق اندەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ شىرقاپ كەلەدى...
تراكتور قىر استىنداعى بۇقپا ىقتاسىندا تۇرعان شوپان اۋلىنا كەپ تىرەلگەن. ءبىر توپ جاس ساقپانشىلار ەكى انانى دۇركىرەي كۇلىسىپ قارسى الدى.
جەرگە تۇسكەن سوڭ ەۆدوكيا توڭىرەككە قاراعان: ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالا، سول دالانىڭ مىناۋ ىقتاسىنداۋ تۇسىندا جۇمىرتقاداي اپپاق كاركاس ءۇي تۇر، اۋدەم جەردە ۇزىن قامىس قورا، قورانىڭ الدى كەڭ اۋلا بوپ قورشالىپتى، قىرات ءۇستى شاشىراي جايىلعان قوي، مۇنشا كەپ بولار ما، — ەۆدوكيانىڭ مۇنشا قويدى ءبىرىنشى كورۋى ەدى، قايران بوپ، قىزىقتاي قاراپ تۇر. ماڭىراعان قوزىلاردىڭ داۋىسى قۇلاق تۇندىرعانداي.
قورشالعان اۋلا ىشىندە اق حالات كيگەن سەرگەي قوزىلاردىڭ قۇرىعىن كەسىپ جۇرگەن، قوس انانى كورىپ سكالپەلىن كۇنگە شاعىلىستىرا قولىن بۇلعادى دا ىسىنە قايتا كىرىستى. بۇلاردىڭ قاسىنا بايتاس كەلگەن. ەۆدوكياعا قول بەرىپ امانداستى.
— الگى يت تاعى دا ىشكەن بە؟ — دەدى شەشەسىنە.
— ءيا، — دەي سالدى قاليشا.
بايتاس باسىن شايقاپ قويدى دا، باسقا ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان قوراعا قاراي ءجۇردى. ەۆدوكيانى ەرتىپ قورانى، جاس تولدەپ جاتقان قوزىلاردى كورسەتپەك بوپ قاليشا دا سولاي قاراي بەتتەگەن.
قورشاۋ ىشىندە سابالاق ۇزىن شاشى يىعىنا دەيىن تۇسكەن بالا جىگىت، وسىدان بىرەر ساعاتتاي بۇرىن تۋعان جاس قوزىنى كوتەرىپ اپ ءبىر قويدان ەكىنشى قويعا اپارىپ تەلىپ ءجۇر. تالتىرەكتەگەن قوزى ەمشەككە تۇمسىعىن تيگىزە بەرگەندە-اق ساۋلىق قوي ونى اياماستان نۇقىپ ءسۇزىپ تاستايدى. دەمەك، اناسى بۇل ەمەس، كەلەسى ساۋلىققا اپارىپ يىسكەتىپ تەلىمەك بولادى، ءبىراق ول دا ءسۇزىپ جولاتپايدى قوزىنى.
— بەلگىلەپ قوي ەنەسىن، — دەپ باعانا ەسكەرتىپ ەم عوي، — دەدى تاياپ كەلگەن بايتاس، وعان رەنجىپ. — ءبۇيتىپ قاراساڭ مال وسە مە؟!
— ءاي، وسپەسە قويسىنشى، — دەدى ىزالى جىگىت.
مۇنداي توسىن جاۋاپقا بايتاستىڭ كوزى شاراسىنان شىعا توسىلىپ قالدى.
— اپىراي، ءا؟! وندا نەگە كەلدىڭ مۇندا، شىراعىم.
— ءوزىم كەلدىم دەيسىز بە، پراكتيكاعا جىبەرگەن سوڭ كەلدىم.
قاليشا مەن ەۆدوكيا اناداي جەردە بۇلاردىڭ ءسوزىن تىڭداپ تۇرعان. قازاقشاعا تۇسىنبەگەن ەۆدوكيا:
— نە بوپ قالدى؟ — دەپ سۇراعان.
— مىناۋ بالا، قوزىنىڭ قاي ەنەدەن تۋعانىن ۇمىتىپ قاپتى، — دەدى قاليشا جاعدايدى ءتۇسىندىرىپ. — ەندى انە، باسقا ساۋلىقتار ءسۇزىپ ەمىزبەي ءجۇر.
— قيىن جاعداي، — دەدى ەۆدوكيا اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ. — بايعۇس، بۇل ءالى ءشوپ تە جەي المايدى، ەمشەك ەمبەسە اشتان ولەدى عوي.
قوزىنى تاعى ءبىر ساۋلىقتىڭ باۋىرىنا اپارىپ تەلىپ كورگەن بالا جىگىت، ول ساۋلىق تا قوزىنى الماعان سوڭ، امالى تاۋسىلعانداي كوشەك ءشوپ ۇستىنە بارىپ اياعى ءتورت جاققا كەتىپ قيرالاڭداي قۇلاپ، ايانىشتى ماڭىرايدى.
— ءتۇۋ، بايعۇس-اي... — دەگەن ەۆدوكيا.
ەندى قوزىنى كەپ بايتاستىڭ ءوزى كوتەرىپ الدى دا، ەنەسىن ىزدەستىرە باستادى.
— بايتاس ءقازىر تابادى، — دەدى قاليشا سەنىمدى ۇنمەن.
شىنىندا دا بايتاس شارباقتىڭ ءشوپ تاستاعان جاعىندا ۇيلىعىسا تۇرعان كوپ ساۋلىقتاردى جاعالاي قاراپ كەلە جاتىپ، ورتا تۇسىندا كۇرت-كۇرت ءشوپ جەپ تۇرعان ساۋلىققا توقتالدى. قوزىنى اكەپ سوعان يىسكەتىپ باۋىرىنا سالعان، ساۋلىق تىپىر ەتكەن جوق، قايتا قوماعايلانا ەمگەن قوزىنىڭ قۇيرىعىنان قايىرا يىسكەلەپ قويدى.
ساقپانشى پراكتيكانت-ستۋدەنتتەر: ءبىرازى قويعا سۋ بەرەتىن استاۋدى توڭكەرىپ سونىڭ ۇستىندە، ءبىرازى قورشاۋ تاقتايدىڭ جاقتاۋلارىنا شىعىپ وتىر. ءبارى دە ورتالارىندا تۇرعان سەرگەيگە قاراي قالعان. سەرگەي بولسا ۇزاق ءسوزىن تۇيىندەي كەلە، سوڭعى جاعىن زىلمەن اياقتايدى.
...— سولاي جىگىتتەر، بالالىقتى قويىڭدار. سەندەردىڭ ءاتۇستى، سالدىر-سالاق قاراعاندارىڭ جاس تولدەردىڭ اجالى. كوز الدارىڭدا دۇنيەگە جاڭا كەلگەن، ەش جازىعى جوق جاس ءتولدىڭ اشتان بۇرالىپ ءولىپ جاتقانى جاندارىڭا باتپاي ما؟! ال سەن، ىنىشەگىم، — دەدى ول ەندى الگىندەگى سابالاق ۇزىن شاشتى جىگىتكە بۇرىلىپ، — مال قاراۋدى ۇناتپايتىن بولساڭ وسى باستان باسقا ءبىر وقۋعا اۋىسىپ كەت. مال باققانعا بىتەدى، دەيدى ەمەس پە، ال سەنىڭ وعان يكەمىڭ دە، ىقىلاسىڭ دا جوق سياقتى...
قازاقشا تۇسىنبەگەن ەۆدوكيا:
— نە ايتىپ تۇر؟ — دەپ سىبىرلاي سۇراعان قاليشادان.
— مىنا جاستارعا اقىل ايتىپ تۇر. اناۋ بالاعا مال قاراۋدى ۇناتپاساڭ باسقا ماماندىق الاتىن وقۋعا اۋىس دەيدى. ايتام عوي، ءبىزدىڭ سەركەدەن جاقسى ديرەكتور شىعادى دەپ.
قاليشانىڭ سوزىندە دە، ۇنىندە دە، كەسكىن-كەلبەتىندە دە ەلجىرەگەن انالىق مەيىرىم، ماقتانىش بار ەدى. كەنەت ەۆدوكيانىڭ كوكىرەگى سىزداپ كەتكەندەي بولدى.
ستۋدەنت-پراكتيكانتتارمەن اڭگىمەسىن اياقتاعان سەرگەي حالاتىن شەشىپ قورشاۋ تاقتايدىڭ بىرىنە ىلە سالدى دا، ۇمتىلىپ كەپ اناسىن يىعىنان قۇشاقتاپ، بايتاستىڭ ۇيىنە قاراي الىپ ءجۇردى.
— ءقازىر تۇستىك ىشەمىز. قالاي، ءبىزدىڭ شارۋاشىلىعىمىز ۇناي ما؟ — دەپ سۇراعان.
— باي شارۋاشىلىق. قويلارىڭ كوپ ەكەن.
— بۇل ءبىزدىڭ ءبىر عانا وتارىمىز عوي. ال سوۆحوزدا مۇنداي جۇزگە جۋىق وتار بار.
— سونىڭ ءارقايسىسىندا وسىنشادان قوي بار ما؟
— ءيا. جانە ءالى دە كوبەيتە بەرمەكپىز.
— جوق، مۇنشا قوي بىزدە جوق، — دەپ كۇلدى ەۆدوكيا. — ءبىز سيىر وسىرەمىز...
بايتاستىڭ ايەلى داستارقان جايىپ، ستول ءۇستىن ازىرلەگەنشە قاليشا ەۆدوكيانى اس بولمەگە ەرتىپ كىرگەن.
— ءجۇر، مەن ساعان بۇلاردىڭ قۇپيالارىن كورسەتەيىن، — دەگەن قۋلانا كۇلىپ، قاليشا. — مىنا قۋىس بولمە سەرگەي مەن بايتاستىڭ لابوراتورياسى. ازىرگە ەشكىمگە ايتپايدى.
— مۇندا ولار نە ىستەيدى؟!
قاليشا شاعىن پولكا ۇستىندە جاتقان البومدى الىپ اشا باستايدى. ءار پاراقتىڭ بەتىنە ءبىر شىمشىمنان قوي ءجۇنى جاپسىرىلعان.
— ولاردىڭ ءىسى مىنە. ەكەۋىنىڭ بۇل ىسپەن شۇعىلدانعاندارىنا ءتورت جىل بولدى. ءجۇنى جىبەكتەي سوزىلاتىن قوي تۇقىمىن ءوسىرىپ شىعارامىز، دەيدى. وزدەرى اشىپ ايتپاسا دا بايقايمىن. سەركە وسى تاجىريبەلەرى جايلى كىتاپ جازىپ جۇرگەن سياقتى.
كەنەت ەۆدوكيا سول جاق كەۋدەسىن قولىمەن باسىپ، ءوڭى سۇرلانىپ تۇرىپ قالدى.
— نە بولدى؟ — دەدى قاليشا ۇرەيلەنىپ.
— ەشتەڭە ەمەس... جۇرەگىمنىڭ وستەتىنى بار... قويادى ءوزى...
قاليشا ونى سۇيەمەلدەي دەمەپ قۋىس بولمەدەن الىپ شىعىپ تورگى بولمەدەگى ديۆانعا اپارىپ جاتقىزعان. سىرتتان ەستەرى قالماي ۇمتىلىپ سەرگەي مەن بايتاس كىرەدى. سەرگەي اناسىنىڭ قولىن الىپ، تامىرىن ۇستاپ كورەدى.
— اپتەچكانى اكەل، — دەيدى بايتاسقا.
بايتاس اكەلگەن كىشكەنە قوراپتان دارى-دارمەكتەردى شىعارىپ جاتىر، ءبىراق قاجەت ءدارى تابىلمايدى.
— ۆالەريانكا جوق پا ەدى؟
— جوق. جۇرەگىمىز اۋىرماعان سوڭ، قايدان بولسىن.
سەرگەي ەڭكەيىپ قۇلاعىن اناسىنىڭ كەۋدەسىنە توسەپ تىڭدايدى.
— اۋىلعا شابۋ كەرەك. تەز دارىگەر جەتسىن.
— ءجا، الەك بولماڭدار، ءبىراز تىنىش جاتسام ءوزى-اق قويادى، — دەدى ەۆدوكيا بالاسىن تىنىشتاندىرماق بولىپ. ءبىراق وعان توقتار سەرگەي جوق، كيىمىن جۇرە تۇزەپ سىرتقا كەتكەن، سالدەن كەيىن ەسىك الدىنداعى گازيكتىڭ گۇر ەتىپ وت العانى ەستىلەدى.
اۋرۋحانانىڭ قابىلداۋ بولمەسىندە سەرگەي مەن ءساليما ءىش جاقتان شىققان ءاربىر دىبىسقا ەلەڭدەي قۇلاق ءتۇرىپ وتىر. اقىرى دارىگەر شىققان، ورتا جاستاعى، ساقال-شاشىن اق شالعان ادام.
— ستەنوكارديا، — دەدى ول سەرگەي مەن ءساليماعا كەزەك قاراپ، — اناڭىزدىڭ جۇرەگى اۋىرادى ەكەن. جانە اسقىنعان ءتۇرى. سوندىقتان ونى ەش تولقىتۋعا بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە مىنا تاۋلى جەردىڭ اۋاسى دا ول كىسىگە جارامايدى. وتە زياندى. وسى جاسقا كەلگەندە ءبىر قيىر شەتتەن ەكىنشى قيىر شەتكە ساپار شەگىپ تابيعاتتى كۇرت وزگەرتۋگە بولمايدى عوي.
— بالكىم، تۇرا كەلە ۇيرەنىپ كەتەر؟ — دەپ سۇراعان سەرگەي.
— قارتايعان كەزدە جاڭا قونىسقا ۇيرەنەدى دەپ اۋرە ەتپەگەندەرىڭىز ءجون بولار.
— قاشان شىعاراسىڭدار؟
— ەكى جەتىدەي جاتادى. ءقازىر بىرەۋىڭىزگە عانا كىرۋگە رۇقسات، — دەپ دارىگەر ىشكە كەتتى.
سالدەن سوڭ سەسترا الىپ شىققان حالاتتى يىعىنا جامىلىپ سەرگەي اناسى جاتقان پالاتاعا كىرگەن. ەۆدوكيا ءوڭى بوزارىپ جۇدەپ قالىپتى. ۇلىن كورىپ جۇزىندە قۋانىش ويناپ قوزعالاقتاي باستاعان. سەرگەي وعان قولىمەن قوزعالما دەگەندەي بەلگى جاساپ، ءوزى قاسىنا كەپ وتىردى.
— ءبىراز جاتۋىڭا تۋرا كەلەدى، — دەدى ول اناسىنىڭ قولىنان سيپاپ. — قامىقپا، ءبىز ءىشىڭدى پىستىرماي كۇندە كەلىپ تۇرامىز.
— كۇندە كەلىپ اۋرە بولماڭدار، ەكى-ۇش كۇندە ءبىر كەلسەڭدەر دە جەتەدى عوي، — دەدى انا بالاسىنا ەلجىرەي قاراپ. — مەن اۋرۋحانادا جاتقاندى ۇناتام. دارىگەرلەر جاندارى قالماي قاراپ، ۇنەمى قاداعالاپ تۇرادى. مۇندا ەڭ قيىنى ءبىر ۇيدە ءبىر ءوزىڭ اۋىرىپ جاتىپ قالعان عوي. اۋزىڭا سۋ تامىزاتىن ادام بولماي قينالاسىڭ-اۋ.
— ەندى ەشقاشان جالعىز بولمايسىڭ. مەن دە، ءساليما دا، نەمەرەلەرىڭ دە ىلعي قاسىڭدا بىرگە بولامىز.
— راحمەت، — دەدى انا كوزىنە جاس ءۇيىرىلىپ، — مەن باقىتتىمىن. سەرەجا...
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتى. ەلدىڭ ءبارى ۇيقىدا. تەك سەرگەي مەن ءساليمانىڭ قيمىل-قوزعالىسىنا قاراي تۇرىپ ۇناتقان كيىمدەرىن: «سال» — دەپ باسىن يزەيدى دە، ۇناتپاعاندارىن: — «قاجەت ەمەس»، — دەپ قايتارا ىلگىزەدى. ءساليما ءبىر بۋدا گالستۋكتەردى شىعارىپ:
— ەكەۋىن سالسام جەتەر، — دەگەن.
— جوق، گالستۋكتەردىڭ ءبارىن سال، — دەدى سەرگەي.
ءساليما ۇناتپاعانداي باسىن شايقاپ قويدى.
— ءبىر جىلعا كەتىپ بارا جاتقانداي جينالدىڭ عوي.
— بارا كورەمىز دە، قانشا بولاتىنىمدى وندا.
ءساليما كۇيەۋىنە سۇزىلە ءبىر قاراپ، باسقا بولمەگە كەتتى دە، ول جاقتان ۇلكەن كونۆەرتكە سالىنعان ءبىر نارسەنى الىپ شىعىپ چەموداننىڭ ۇستىڭگى جاعىنا سالدى.
— ول نە تاعى؟ — دەگەن سەرگەي.
— سۋرەت قوي، — دەپ ءساليما كونۆەرتتى اشقان: ەكەۋىنىڭ بالالارىمەن تۇسكەن سەميالىق سۋرەتى ەكەن. — سالماي-اق قويايىن با؟
سەرگەي ايەلىنىڭ بەتىنە قاراعان، ونىڭ ىشتەي ءبىر تولقۋ، ارپالىس ۇستىندە ەكەنىن اڭعارىپ، ەزۋ تارتتى دا:
— سال.. دۇرىستاپ وراپ سال، — دەدى.
ونان سوڭ سەرگەي چەمودانىن ءوزى جاۋىپ بەكىتتى دە، ايەلىنىڭ بەلىنەن قۇشاقتادى.
— مەنى ساعىناسىڭ با؟ — دەگەن.
— كەزىندە كورەمىز، — دەدى ءساليما الگىندەگى سەرگەيدىڭ ءسوزىن قايتالاعانداي. — ەرتە تۇرۋىڭ كەرەك قوي، ءقازىر جاتىپ دەمال.
ەۆدوكيا، سەرگەي جانە ساپار ۇشەۋى اۋدان ورتالىعى شاعىن قالاشىققا كەپ پوەزدان تۇسكەن. ەندى دەريەۆنياعا دەيىن ماشينامەن بارۋ كەرەك. وزىنە تانىس، ۇيرەنشىكتى ورتاعا جەتكەن سوڭ ەۆدوكيا دا بۇرىنعىسىنان گورى جالدانا باستاعان.
ورتالىقتاعى الاڭدا اۆتوبۋس تۇر، سوعان جولاۋشىلار وتىرىپ جاتىر. ەۆدوكيا جەڭىلدەۋ چەموداننىڭ ءبىرىن كوتەرىپ اپ سولاي قاراي اسىققان، ءبىراق سەرگەي مەن ساپار اسىعا قويمادى.
— جۇرىڭدەر، تەز بارىپ ورىن الماساق، جەتكەنشە تۇرەگەپ بارامىز، — دەگەن.
— سول اۆتوبۋسپەن سەلكىلدەپ جۇرەمىز بە، تاكسي تۇرعاندا، — دەدى ساپار وزىنشە ماڭعازدانىپ.
— ءبىزدىڭ دەريەۆنياعا دەيىن جيىرما شاقىرىم.
— ەكى سومداي تولەيمىز.
— سەن ءوزىڭ اقشا تاباتىنداي-اق سويلەيسىڭ عوي.
— وتكەن جىلى وراق كەزىندە ءجۇز جەتپىس سوم تاپقام، — دەدى ساپار بۇرىنعىسىنان دا شىرەنىپ. — ال بيىل ودان دا كوپ تابام، ءالى.
— جارايدى، ەسەپتەسىپ تۇراتىن ۋاقىت ەمەس، جۇرىڭدەر، — دەپ ەۆدوكيا قايىرىلا قاراعان.
سەرگەي مەن ساپار چەموداندارىن كوتەرىپ تاكسي توقتايتىن جەرگە قاراي كەتىپ بارادى ەكەن. امال جوق، انا دا سولاي قاراي ءجۇردى. تاكسيگە جەتكەن سوڭ، ءاي-شاي جوق الدىڭعى ورىنعا ءوزى وتىردى دا، ەسىكتى بار سالماعىمەن تارس جاۋىپ الدى دا، جول باسشى ءوزى ەكەنىن بىلدىرگىسى كەلگەندەي شوفەرگە:
— بودرەنكيگە تارت — دەدى.
...تاكسي دالا جولىمەن زۋلاپ كەلەدى. ورتالىق روسسيانىڭ تاماشا سۇلۋ تابيعاتى: ويدىم-ويدىم ورماندى دالا، ارەدىك-ارەدىكتە جالعىز-جارىم تۇرعان الىپ سامىرسىندار، كەي تۇستاردا توپتاسا وسكەن اق قايىڭدار، اندا-ساندا جول جيەگىنەن اققان-اقپاعانى بەلگىسىز مولدىرەي كورىنگەن وزەن: جول بۇلت ەتىپ قىرقاعا كوتەرىلگەن ساتتە اياق استى قاپتالداي جاتقان ونشاقتى ءۇيلى دەريەۆنيالار، — ءبار-بارى سەرگەي مەن ساپار ءۇشىن تاڭسىق تا، عاجاپ كورىنىستەر ەدى.
كەنەت شوفەر ۇلكەن جولدان شىعىپ، كىلت سولعا قاراي بۇرىلعان.
— قايدا باراسىڭ؟ تۋرا ءجۇر! — دەدى ەۆدوكيا جۇلىپ العانداي.
— الداعى كريۋلينودا كوپىردى جوندەپ جاتىر، سوندىقتان دۋلوۆكا ارقىلى اينالىپ جۇرەمىز، — دەدى تاكسيست.
— ءاي، سوندا جەتى شاقىرىم اينالىپ جۇرمەكپىز بە؟! جوق. توكتا. تۇسەمىز.
شوفەر ماشينانى توقتاتقان.
— توقتالما، جۇرە بەر، — دەگەن سەرگەي.
— جۇرەسىزدەر مە، جوق تۇسەسىزدەر مە؟ — دەدى شوفەر.
— ارينە، جۇرەمىز، — دەدى ساپار.
— جوق، تۇسەلىك، — دەدى ەۆدوكيا موينىن بۇرماستان. — جەتى شاقىرىم اينالىپ ءجۇرۋ دەگەن سۇمدىق قوي. ونان دا ءتۇسىپ قاپ، وسى ارادان اۆتوبۋستى كۇتەيىك.
— تۇك تە سۇمدىعى جوق، قايتا ءبىراز جەر كورىپ بارامىز. قانداي سۇلۋ تابيعات! — دەپ تامسانىپ قويدى ساپار.
— ماقۇل، وندا كەتتىك، — دەدى ەۆدوكيا لاجسىز كەلىسكەندەي.
تاكسي تاعى دا شالعىندى دالاعا شىقتى، ونان جايقالعان ەگىندى جارىپ ءوتىپ، ورماندى القاپقا ەندى، تاعى دا ءبىر شاعىن دەريەۆنيانى جاناي ءجۇردى...
— تاماشا!.. سەراعا، قاراشى، قانداي تاماشا! — دەپ قويادى ساپار.
— سۇلۋ ەكەن!..
ەۆدوكيا بولسا بۇلاردىڭ سوزىنە قۇلاق اسار ەمەس، ەكى كوزى تاكسي سچەچيگىندە، تيىندار ۇستىن-ۇستىنە جامالا تۇسۋدە، انە ەكى سوم قىرىق بەس تيىن بولدى. ەۆدوكيا ەرىكسىز كۇرسىنىپ قاپ، تەرىس قاراپ وتىردى.
تاكسي دەريەۆنيا كوشەسىنە كىرگەن. سەرگەي توڭىرەككە قانشاما ۇڭىلە قاراسا دا، ەشتەڭەنى ەسىنە تۇسىرە المادى.
— مىنانىڭ بىردە-بىرى ەسىمدە جوق، — دەدى.
— ول كەزدە مۇنىڭ ءبىرى دە جوق بولاتىن، — دەدى ەۆدوكيا دا.
— ءبارى سوعىستان كەيىن سالىنعان جاڭا ۇيلەر.
كوشەنىڭ ەكى جاق بويىندا دا ەڭسەلى بيىك اعاش ۇيلەر: ءبىرى شيفەرمەن، ءبىرى قاڭىلتىرمەن جابىلعان، ەسىك-تەرەزەلەرى ادەمىلەپ ورنەكتەلىپ بويالعان، توبەلەرىندە تەلەانتەننالار.
— توقتا! — دەدى ەۆدوكيا شوفەرگە. — وسى جەردەن ءتۇسىپ جاياۋ بارايىق، جۇرت كورسىن كىمدى اكەلگەنىمدى.
بۇلار كولحوز باسقارماسىنىڭ الدىندا ءتۇسىپ قالعان. ەۆدوكيا جاۋلىعىن جوندەپ بايلاپ، الگىندەگى چەمودانىن قولىنا الىپ العا تۇسكەن، سەرگەي مەن ساپار سوڭىنان ەردى.
جولاي قارسى كەزدەسكەندەر ساپار مەن سەرگەيگە تاڭىرقاي قاراپ وتەدى، سەرگەي دە ولارعا تەسىلە قارايدى. تراكتور ايداپ بالاڭ جىگىت وتكەن قاستارىنان، ءتۇر-تۇرپاتىندا، قاسى-كوزى، قاباق بىتىمىندە سەرگەيگە ۇقساس سيپاتتارى بايقالدى.
ءتىپتى قاقپاسىنىڭ الدىندا الاقانىمەن كوزىن كۇننەن كولەگەيلەپ قاراپ، بۇلارعا يىلە سالەمدەسكەن كەمپىردىڭ كەسكىنىندە دە سەرگەيگە الىستان بولسا دا ءبىر ۇقساستىعى بار سياقتى كورىنەدى.
بۇلارعا قارسى ۇشىراسقان ءبىر توپ جاس ءوسپىرىم قىزدار جامىراي سالەمدەسكەن، ءبارىنىڭ دە قولدارىندا اشا-تىرما، شابىندىقتان قايتقان بەتتەرى بولسا كەرەك، كەۋدەلەرى كوزدى ارباعانداي كوتەرىڭكى، تولىق تۇڭعيىق كوك كوزدەرى مەن اقسارى نۇرلى كەسكىندەرى — بولاشاق ورىس سۇلۋلارىن تانىتقانداي، ەندى بىر-ەكى جىلدا شەتتەرىنەن ايتۋلى سۇلۋ بولاتىندارىنا شەك جوق. ساپار ءوتىپ كەتسە دە، ەرىكسىز قايتا بۇرىلىپ قاراعان، قىزدار دا مۇنىڭ سوڭىنان قايىرىلا قاراپتى، سىقىلىقتاسا كۇلىسىپ، ءوزارا بۇل تۋرالى بىردەڭە دەپ ءسوز ەتىپ بارادى.
— وسى دەريەۆنياداعىلاردىڭ ءبارى ساعان ۇقسايتىن سياقتى، — دەدى ساپار سەرگەيگە.
الدا كەلە جاتسا دا ەۆدوكيانىڭ قۇلاعى تۇرىك، ءسوزدى قالت جىبەرمەي ەستىپ كەلە جاتقان. ساپاردىڭ مىنا ءسوزىن ول دا ەستىدى.
— ارينە، ۇقساس، — دەدى قوستاپ، — ويتكەنى جارتى دەريەۆنيا ءبىزدىڭ تۋىستارىمىز عوي. الگىندە ءيىلىپ سالەمدەسكەن كەمپىر ساعان اكەڭ جاعىنان اپا بوپ كەلەدى، اكەڭنىڭ نەمەرە اپكەسى.
— جاڭاعى قىزدار دا تۋىس پا؟ — دەپ سۇراعان ساپار.
— تۋىس، — دەدى ەۆدوكيا. — اناۋ تىرما ارقالاعان قىز تونكا شوبەرە تۋىس بوپ كەلەدى.
— جاسى نەشەدە ءوزىنىڭ؟
— جاسى ما؟ — ەۆدوكيا ويلانىپ قالدى. — ءقازىر ايتام... ول كيريلدىڭ مانكاسىنان ءبىر جىل كەيىن، فيليا اسكەردەن قايتقان كەزدە، ءدال سپاس قارساڭىندا تۋدى عوي، سو جىلى الما قالىڭ ءوسىپ ەدى، مەنىڭ ءبىر مەگەجىنىم الماعا قاقالىپ ولگەن... دەمەك، تونكا ءقازىر ون التىدا.
— مەنىمەن جاستى ەكەن عوي، — دەدى ساپار.
— ءالى اسكەرگە بارىپ قايتۋىڭ كەرەك، اسىقپا، — دەپ قويدى ەۆدوكيا وعان. — مىنە، ءبىز دە ۇيگە كەلدىك.
ساپار باقتىڭ تۇكپىر جاعىندا تۇرعان، تەرەزەلەرىنىڭ جاقتاۋلارى كوك سىرمەن بويالعان ۇلكەن اق ۇيگە قاراي بۇرىلعان.
— جوق، ول ءۇي ەمەس، مەنىڭ ءۇيىم مىناۋ، — دەدى ەۆدوكيا، الگى ءۇيدىڭ الدىڭعى جاعىندا تۇرعان كىشكەنتاي عانا جەرمەن جەكسەن قوڭىر ءۇيدى نۇسقاپ. توڭىرەگىندەگى قورشاۋ تاقتايلارى قيسىق-قىڭىر الاسا ءۇي، ەڭسەلى اق ءۇيدىڭ قاسىندا مۇلدە سۇرىقسىزدانىپ، اسا ايانىشتى كورىنەدى.
سەرگەي ءبىر كەزدەگى اكەسىنەن قالعان ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتاعان.
— سارايىڭ ساۋلەتتى-اق ەكەن، ماما، — دەدى كۇرسىنىپ.
— ەركەگى بار، بالا-شاعاسى بار ۇيلەر سوعىستان كەيىنگى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەكى رەتتەن ۇيلەرىن قايتا جاڭعىرتىپ سالدى. ال مەنىڭ جالعىز باسىما ونداي ءۇيدىڭ كەرەگى قانشا. كۇيەۋىم سالىپ بەرگەن، ماعان، وسى دا جارايدى دەپ تۋرا بەردىم، — دەدى ەسىگىن اشىپ جاتىپ.
شاعىن ءبىر بولمەلى ءۇيدىڭ ۇشتەن ءبىرىن ەسكى ورىس پەشى الىپ تۇر ەكەن. ءۇي ءىشى وتە جۇپىنى عانا جينالعان: كەرەۋەت، ستول، ەكى ۇزىن ورىندىق، ۇلكەن ساندىق جانە كيىم ىلەتىن ەسكى شكاف.
— ءدال وسىنداي شكافتى مەن وبلىستىق مۋزەيدەن كورىپ ەدىم، — دەدى ساپار.
— بۇل سەرەجانىڭ اتاسىنان قالعان بۇيىم، — دەپ قويدى ەۆدوكيا. — ماعان جىلتىراعان گارنيتۋرىنىڭ كەرەگى جوق، وسى دا جارايدى... ءقازىر مەن تاماق دايىنداپ جىبەرەيىن. پەش جاعام.
ەۆدوكيا سىرتقا كەتىپ، قۇشاقتاپ وتىن الىپ كىردى.
ۇشەۋى تاماق ىشۋگە وتىرعان. ەۆدوكيا تارەلكالارعا بوتقا سالىپ، ۇستىنە ءبىر-بىر قاسىقتان ماي سالدى. تۇزدالعان كاپۋستا، ساڭىراۋقۇلاق جانە ءبىر كونسەرۆى «ستاۆريدا» اشىلىپ ستول ۇستىنە قويىلدى. ساپار بوتقادان قاربىتا اساپ جەي باستادى. سەرگەيگە باس بارماعىن كورسەتىپ «ۆو!» دەگەندەي ماقتاپ قويدى.
— تەك ءبىر كەسەك ەتى بولسا ءتىپتى تاماشا بولار ەدى، — دەيدى. ەۆدوكيا ەلەڭ ەتىپ:
— ەگەر جەيتىن بولساڭ شوشقانىڭ تۇزدالعان مايىن اكەلەيىن، اراسىندا قارا كەسەك ەتى دە بار، — دەگەن.
— قارا كەسەك ەتى بولسا جەۋگە بولادى، — دەدى ساپار جىمىڭ ەتىپ. — تەك كەيىن ۇيگە بارعاندا ۇلكەن اجەمە ايتىپ قويماساڭىز بولدى.
— ايتپايمىن، — دەدى ەۆدوكيا، ءوزى تۇرىپ بارىپ سەنەكتەن تۇزدالعان شوشقا مايىن الىپ كەلدى.
سەرگەي مەن ساپار ءبارىن ارالاستىرا اساپ سوعىپ وتىر. ول ەكەۋىنىڭ تاماق جەستەرىنە قاراپ ەۆدوكيا تاعى ءبىر شەشىمىن ايتقان.
— ماعان بۇرىن بوتقا ءپىسىرىپ جەسەم دە بولا بەرەتىن، سەندەر ەركەكسىڭدەر عوي، ەندى ەتسىز تاماق بولماس. كەشكە تاۋىقتاردىڭ ءبىرىن سويىپ سورپا جاساۋ كەرەك شىعار.
— اينالدىرعان ءۇش-اق تاۋىعىڭ بار ەكەن، ولاردى سويىپ قايتەسىڭ. ەرتەڭ اۋدان ورتالىعىنا بارىپ ءبىراز ەت، باسقا دا ازىق-تۇلىكتەر الىپ قايتامىز، — دەدى سەرگەي.
— بۇگىن وسىدان ارتىق ەشتەڭە ىشپەيمىن، — دەپ قويدى ساپار دا.
تاماقتان كەيىن بۇلار كوشەگە شىعىپ ءبىراز قىدىرىستاعان. دەريەۆنيانى اينالىپ اققان وزەننىڭ جاعاسىنا شىققان. ەۆدوكيا ۇلىن سول وزەننىڭ بويىمەن ءبىراز الىپ ءجۇردى.
— وسى ءبىر تۇستا بيىك جارقاباق بار سياقتى ەدى، تومەن قاراي ۇزىن باسپالداقتارمەن تۇسەتىن، — دەدى سەرگەي كورگەن تۇستەي بولىمسىز ەلەستەردى ەسىنە تۇسىرە تۇرىپ.
— سول بيىك جارقاباق مىنە، ول باسپالداقتار مىناۋ، — دەپ ەۆدوكيا كىشكەنە جارلاۋىت پەن باسپالداقتاردى كورسەتكەن. ءبارى دە كىپ-كىشكەنتاي، شاعىن ەدى...
ۇشەۋى جاردىڭ جاعاسىنا وتىرعان. سەرگەي باياۋ اققان وزەنگە تەسىلە قارايدى. اناداي جەردە تەڭكيىپ جاتقان قوي تاستار كورىنەدى. كەنەت ونىڭ كوز الدىنا مونشا كەلدى، قىپ-قىزىل بوپ پارعا شابىنعان جالاڭاش ايەلدەر اتىلا شىعىپ، وزەنگە بارىپ قويىپ-قويىپ كەتتى. وزەن سۋى مول دا ارنالى. التىنداي سارى شاشى يىعىن جاپقان جاس ايەل شەتتە قورقاقتاپ تۇرعان ءسابيدى وزىنە شاقىردى. ءسابي تالتىرەكتەي باسىپ سۋعا تۇسكەن. ايەل ونى كوتەرىپ الدى، بالا ونى موينىنان تاس قىپ قۇشاقتاپ، اياعىمەن سۋدى شالپىلداتتى...
— مىنا جەردە مونشا بار ەدى عوي؟ — دەپ سۇرادى سەرگەي.
— مونشا بار بولاتىن. سوعىس كەزىندە ورتەنىپ كەتتى، — دەدى اناسى.
سەلولىق ماگازيندە ەۆدوكيا ازىق-تۇلىك الىپ تۇر. سەرگەي سىرتتا ەسىك كوزىندە ونىڭ شىعۋىن كۇتىپ شىلىم شەگىپ تۇر. ساتۋشى جاسى — وتىز بەستەر شاماسىنداعى، ۇستىنە جىلتىراق گۇلدى حالات كيگەن، ەركەك اتاۋلىنىڭ كوزىن بىردەن ارباپ اكەتەتىن تولىق بوكسەلى كەلىنشەك. ۆەرونيكا ماكارون ولشەپ بەرە تۇرا جالتاقتاپ سىرتتا تۇرعان سەرگەيگە قاراي بەردى. اقىرى ۇيالۋ، قىسىلۋدىڭ ءبارىن جيىپ تاستاپ ءوزىن مازالاعان سۇراقتى قويىپ قالدى.
— دۋنيا اپاي، بالاڭىز ۇيلەنگەن بە؟
— ۇيلەنگەن. سەن وعان كوز سالىپ تەككە اۋرە بولما، ونىڭ بەس بالاسى بار، — دەدى ەۆدوكيا ونىڭ سۇراعىن جاقتىرماي.
— زاڭ جۇزىندە ەكى بالا ءۇشىن دە، ون بالا ءۇشىن دە تولەنەتىن اليمەنت بىردەي. ماعان سالسا، ونىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزىن ءوزىم-اق سۇراپ الار ەدىم، ال ءۇش بالاسىن ايەلىنە قالدىرار ەدىك، — دەدى ۆەرونيكا ازىلدەسە دە ويىنداعىسىن بىلدىرە سويلەپ. — قالاي، دۋنيا اپاي، وسىعان كەلىسەمىز بە؟
ەۆدوكيا شىنىمەن-اق تىستەنىپ قولىن سەرمەي بەردى:
— ءجا، ءجا، ونداي ءسوزىڭدى ايتپا دا، ەستىرتپە دە. اۋلاق ءجۇر.
— بالكىم، ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى ۇناتىپ قالارمىز.
وسى كەزدە سەرگەي ىشكە كىرگەن.
العان زاتتارىن سومكەسىنە سالار-سالماس ەۆدوكيا:
— ءجۇر، كەتتىك. ءجۇر، ءجۇر، — دەپ اسىقتىرا باستادى.
— كەلىڭىز، كەلىڭىز، — دەدى ۆەرونيكا قىلىمسي كۇلىپ سىڭعىرلاعان ۇنمەن.
— كەلەمىز، — دەدى سەرگەي دە وعان قاراپ.
ەۆدوكيا مۇنان ءارى بالاسىن قاقپايلاعانداي بوپ سىرتقا الىپ شىققان.
— سەن ونىمەن اباي بول، — دەدى شىعا بەرە ۇلىنا قاتتى ەسكەرتە سويلەپ. — ول ءقازىر ەشتەڭەدەن دە تايىناتىن ايەل ەمەس، باسىڭدى اينالدىرىپ، وزىنە قاراتىپ الۋ ءۇشىن نەگە بولسا دا دايىن. ونىڭ بار ماقساتى كۇيەۋگە تيۋ.
— ول ماقساتى جامان ەمەس، — دەگەن سەرگەي.
ءبىراق ەۆدوكيا ونىڭ ءازىل ءسوزىن شىنداي كورىپ، مۇلدە بايەك قاعىپ كەلەدى.
— سەرەجا، سەن ول ايەلدەن اۋلاق ءجۇر. قىرىققا تاياپ قالعان قاتىندا ەندى قانشا داۋرەن قالدى دەيسىڭ. بولسا بولار، بولماسا قويار، دەپ ول باسىڭدى پالەگە شاتۋدان دا تايسالمايدى.
— ءجا، مەن ول جاعىنان قورىقپايمىن، — دەگەن سەرگەي كۇلىپ.
— استام سويلەمە. تەك اۋلاق بول، — دەدى ەۆدوكيا ءالى دە ازار-بەزەر بوپ.
كەشكىسىن سەرگەي مەن ساپار وتىرارعا ورىن تاپپاي ىشتەرى پىسا باستادى. نە ىستەپ، نە قويارلارىن بىلمەي ۇيگە ءبىر كىرىپ، ءبىر شىعىپ ابدەن شيرىققان. اسىرەسە ساپار ەكى-ۇش رەت كوشەگە شىعىپ قايتتى.
— بابۋشكا، تەليەۆيزورسىز ءىشىڭ پىسپاي قالاي تۇراسىڭ؟ — دەدى اقىرىندا.
— مەن ۇيرەنگەم. كەيدە مىنا كورشىلەردىكىنە بارىپ كورىپ جۇرەم. ەگەر كورگىڭ كەپ تۇرسا ءجۇر، ەرتىپ بارايىن.
— جوق، كەلمەي جاتىپ كىرگەنىمىز ۇيات بولار.
ساپار ەندى ءۇي ىشىندەگى زاتتاردى تۇرتپەكتەپ ەرسىلى-قارسىلى جۇرە باستادى.
— الدە كلۋبقا بيگە بارسام با ەكەن، — دەدى ءبىر كەزدە.
— بارىپ قايت، — دەدى ەۆدوكيا دا ىلە قوستاپ. — تەك، الگى تونكاعا قىرىنداۋشى بولما. وسىنداعى ميشكا تيحوميروۆ سونىڭ سوڭىنان ءتۇسىپ جۇرگەن كورىنەدى، بۇقاشا كۇجىرەيگەن نەمە، ساباپ جۇرەر. كوكتەمدە كورشى دەريەۆنيادان كەلگەن ءبىر جىگىتتى سول تونكا ءۇشىن وڭدىرماي ساباپ جىبەرگەن.
— ءماسساعان، — دەدى ساپار ىزا بوپ. — مەن ەۆروپاعا كەلدىم دەسەم، ەسكىلىكتىڭ قالدىعىن ايتاسىز عوي.
— قايتەسىڭ ەندى، ونداي-وندايىمىز بار ءالى دە.
— جارايدى، ونى دا كورىپ قايتالىق، — دەپ ساپار بيگە جينالدى.
جۇرەگى شانشىپ كەتكەندەي بولعان ەۆدوكيا ۇيگە كىرىپ، كىشكەنتاي قوبديشاسىن قولى دىرىلدەي تۇرىپ اقتارىپ، ءدارىسىن تاۋىپ الدى دا كەسەك قانتقا تامىزدى. ءسويتتى دە قانتتى اۋزىنا سالىپ سورعان كۇيى ورىندىققا سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.
— بابۋشكا! — دەگەن ساپار قورقىپ كەتىپ.
— ءقازىر، ءقازىر... قويادى...
ول ءوزىنىڭ وسىنشا ءالسىز كەزىن سەزدىرگىسى كەلمەگەندەي.
ساپار كەتكەن سوڭ سەرگەي مەن اناسى ەكەۋى ەسىك الدىنا شىعىپ وتىردى، سەرگەي اسىقپاي شىلىم شەگۋگە كىرىستى. ەۆدوكيا بولسا اۋىق-اۋىق بالاسىنا كوز قىرىن تاستاپ قويىپ، كورگەن تۇستەي وسى كۇيىنە، وسى وتىرىستارىنا ەلجىرەي قۋانىپ، كوزى جاساۋراي ءماز بولادى. مىناۋ ەڭگەزەردەي جىگىتتىڭ ءوز قۇرساعىنان شىققانىن ىشتەي ماقتانىش ەتەدى، الايدا ارالارىندا كوزگە كورىنبەس بيىك ءبىر دۋال بارداي، سول دۋالدان بىرىنە-بىرى ءالى دە سەكىرىپ وتە الماعانداي كۇيگە ءتۇسىپ جۇرەگى قۇرعىر سۋىلداي بەرەدى.
الدەن ۋاقىتتا قاقپانىڭ ەسىگى سىقىرلاپ اشىلىپ، ىشكە قاراي اقساڭداي باسىپ ەگدە تارتقان ەر ادام ەندى، باسىنداعى كەپكىسىن الىپ:
— سالەمەت بولارسىزدار! — دەپ داڭعىرلاي امانداستى.
— سالەمەتسىز بە، يۆان پەتروۆيچ، — دەدى ورنىنان ۇشىپ تۇرعان ەۆدوكيا جانى قالماي ەبەلەك قاعىپ، — ۇيگە كىرىڭىز، ءشاي ءىشىڭىز.
— راقمەت، — دەپ كەپ ول سەرگەيدىڭ قاسىنا باسپالداققا قاتارلاسا وتىردى دا قولىن سوزىپ.— ال تانىسىپ قويالىق، فيليپپوۆ يۆان پەتروۆيچ — كولحوز پرەدسەداتەلىمىن، — دەدى.
— مەيراموۆ سەرگەي مەيراموۆيچ!
— ىم، — دەدى فيليپپوۆ بۇعان باستان-اياق قاراپ قويىپ. — ءوز فاميلياڭدى ساقتاماعان ەكەنسىڭ عوي.
— ءومىرىمدى ساقتادى، — دەدى سەرگەي سابىرلى.
— دۇرىس ايتاسىڭ، ءومىرىڭدى ساقتادى،— دەپ فيليپپوۆ ىلە قوستادى. — تەك مۇنىڭ سەنىڭ دۇرىس ەمەس... تۋعان جەرىڭە قايتىپ ورالدىڭ، دەمەك كولحوز باسقارماسىنا كىرىپ، بىزبەن تانىسىپ، ءجون-جوسىعىڭدى ايتۋىڭ كەرەك ەدى. مىنە، مەن اياعىمنىڭ اقساقتىعىنا قاراماستان ءوزىم ىزدەپ كەپ سالەمدەسۋگە ءماجبۇر بولدىم. ەرتەڭ كەڭسەگە كەل، كەڭ وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىك.
— قاجەتى قانشا، — دەگەن سەرگەي نەمقۇرايدى.
— قوي، نەگە ولاي دەيسىڭ؟ — دەدى فيليپپوۆ ونىڭ مىنا قىلىعىنا قايران قاپ. — ءبىز ەكەۋمىز الىستان قوسىلساق تا اتالاس تۋىسپىز... جانە مەن وسى كولحوزدىڭ باسشىسىمىن، ەندەشە باسشى دەپ كىرىپ ءجون-جوسىعىڭدى ايتۋىڭ كەرەك.
— مەن مۇندا كولحوزدىڭ باسشىسىنا ەمەس، اناما كەلدىم، — دەدى سەرگەي تۇيىلە سويلەپ. — ال انامنىڭ تۇرمىسى قۋانارلىقتاي ەمەس ەكەن. مىنە، ءۇيى قۇلاۋعا جاقىن تۇر. كولحوز تاراپىنان ەڭ بولماسا دۇرىستاپ پەنسيا دا بەرمەپسىڭدەر. ەندەشە، مەن كولحوز باسشىلارىنا نەمەنە دەپ بارام، وسىلارىڭ ءۇشىن راقمەت دەيىن بە. جوق، اۋلاق جۇرىڭدەر، سەندەرسىز دە بىردەڭە ىستەرمىن.
— سولاي دە.
— سولاي.
ستولعا داستارقان ازىرلەپ ەسى شىعا بايەك قاققان ەۆدوكيا سىرتقا قايتا شىققان.
— يۆان پەتروۆيچ، ۇيگە كىرىپ مەنىڭ قۋانىشىم ءۇشىن ءبىر ريۋمكە ىشسەڭ ەتتى. راقىم ەتىپ كىر ەندى، — دەگەن ەۆدوكيا قيىلا ءوتىنىپ. ونىڭ بۇل مىنەزى ۇلىنا ۇناعان جوق.
— ماما، سەن بۇعان بولا ەپەلەكتەمە، — دەدى قاتقىل ۇنمەن.
— كانە، ەۆدوكيا، سەن ۇيگە كىرە تۇرشى، — دەگەن فيليپپوۆ بۇيىرا سويلەپ. — بۇل ەكەۋمىز ەركەكتەرشە ءبىر قاقتىعىسىپ الايىق.
— بالام، ونىڭ نە، — دەدى ۇرەيى ۇشقان ەۆدوكيا. — يۆان پەتروۆيچ جۇرت قادىرلەيتىن ۇلكەن ادام. ءويتىپ سويلەسكەنىڭ جارامايدى عوي.
— مەن دە جۇرت قادىرلەيتىن ۇلكەن اداممىن، — دەدى سەرگەي تاكاپپارلانا.
— بار، ۇيىڭە كىر! — دەگەن كەنەت فيليپپوۆ ەۆدوكياعا اقىرىپ.
— داۋىسىڭىزدى كوتەرمەڭىز، — دەدى سەرگەي وعان قاتال ەسكەرتىپ.
— سەن دە ءسوزىڭدى قويا تۇر، — دەدى فيليپپوۆ ونى ءبولىپ. — اۋەلى مەن سويلەۋىم كەرەك.
كلۋبتا بي باستالعان. بۇرىننان كەلە جاتقان دەريەۆنيا ءداستۇرى بويىنشا جىگىتتەر ءبىر جاق قابىرعاعا، قىزدار قاراما قارسى جاق قابىرعاعا تىزىلە تۇرعان. ساپار ەكى جاق توپتان دا وقشاۋ ەسىك جاقتا تۇر. وعان جۇرتتىڭ ءبارى تاڭىرقاي قارايدى، اسىرەسە قىزدار ءبىرىن-بىرى تۇرتپەكتەپ، سىبىرلاسا كۇلىپ قىزىق كورگەندەي جالتاقتاي بەرەدى. ساپار مۇنداعى اقسارى شاشتى، كۇرەڭ شاشتى، اقسارى ءوڭدى، كوگىلدىر كوزدى دەريەۆنيا جىگىتتەرىنە مۇلدە ۇقسامايدى، قىزدارعا سول وقشاۋلىعىمەن قىزىق.
ديناميككە جالعاستىرىلعان شاعىن ماگنيتوفونعا كاسسەتا سالىنعان. كلۋب ءىشىن ويناقشىپ الىپ ۇشقان «كازاچوك» اۋەنى دوڭگەلەتە جونەلدى. لەزدە تابىسا كەتكەن قىزدار مەن جىگىتتەر ۇيىرىلە سەكىرىپ قوس-قوستان ورتاعا شىققان. ساپار ۇمتىلىپ بارىپ انتونينانى بيگە شاقىرىپ ۇلگىرگەن ەدى.
— ءبىز ەكەۋمىز تۋىسقان بوپ شىقتىق، — دەگەن بي ىرعاعىنا قاراي سەكىرەكتەگەن ساپار سالدەن كەيىن.
— جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ ءبارى دە تۋىسقان، — دەپ قويدى انتونينا وزىنشە بىلگىرسىپ. — ءسىز سوندا سەرگەيدىڭ بالاسىمىسىز؟
— جوق، مەن ونىڭ ءىنىسىمىن.
— قالايشا؟.. — دەگەن انتونينا تاڭدانىپ. — ول عوي...
— ورىس دەمەكسىز عوي، — دەپ ساپار ءىلىپ اكەتتى. — ال مەن قازاقپىن. جاڭا عانا ءوزىڭىز جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ ءبارى دە تۋىسقان دەدىڭىز ەمەس پە؟ دەمەك ەركەك اتاۋلىنىڭ ءبارى بىرىنە-بىرى اعا، ءىنى بوپ كەلەدى.
— مەن شىنىمەن سۇراپ تۇرمىن.
— مەن دە شىنىمەن ايتىپ تۇرمىن، — دەدى ساپار قىزدى ۇيىرە ءتۇسىپ. — سوعىس كەزىندە مەنىڭ اجەم سەرگەيدى بالا ەتىپ العان، ال مەن بولسام اجەمنىڭ نەمەرەسىمىن، سوندىقتان وعان ءىنى بوپ كەلەم.
— ءبىز، ەندەشە، سەنى بالاسى بولار دەپ ويلاپ ەدىك... ونىڭ بالالارى بار شىعار؟
— بار. ءۇش قىز، ەكى ۇلى بار.
— وي، قانداي تاماشا، — دەدى انتونينا شىن كوڭىلدەن.
ساپاردىڭ انتونينامەن بيلەپ، ەكەۋىنىڭ شۇيىركەلەسە سويلەسكەندەرى نازاردان تىس قالعان جوق ەدى. ميحايل تيحوميروۆ، جاسى ون التىدا بولسا دا ءقازىردىڭ وزىندە جوپشەندى جىگىتتەرمەن تەڭ تۇسەر زور تۇلعالى بوزبالا بولاتىن. سوعان دوستارىنىڭ ءبىرى ۆيكتور تيحوميروۆ كەلىپ (تەگىندە بۇكىل دەريەۆنيا ەكى فاميليادان عانا: فيليپپوۆتار مەن تيحوميروۆتاردان تارايتىن) قۇلاعىنا سىبىر ەتىپ قانا:
— ميش، ءقازىر ساباپ جىبەرەيىك پە، الدە بيدەن كەيىن بە؟ — دەپ سۇراعان.
— قوي، نە دەپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ — دەگەن ميحايل وعان. — ول ءبىزدىڭ قوناعىمىز ەمەس پە. قايداعى ءبىر اگرەسسورلار سياقتى بولمايىق. اۋەلى، وزىنە بەيبىت جولمەن جايلاپ قانا ەسكەرتىپ قويىڭدار. سەن ءقازىر بارىپ ەسكەرتسەڭ دە بولادى.
— قۇپ بولادى، شەف، — دەپ ۆيكتور ساپارعا قاراي بەتتەدى. ميحايل ولاردى باقىلاپ قاراپ وتىر. ءبىرىنشى ۆيكتور بىردەڭە دەپ سويلەدى، ونان سوڭ ساپار وعان بىردەڭە دەپ سويلەدى، ونان سوڭ ساپار وعان بىردەڭە دەپ جاۋاپ قايتاردى، تاعى دا ساپار سالعان جەردەن انتونيناعا بارىپ تاعى دا ەكەۋى بيلەپ كەتتى. ۆيكتور قايتىپ ورالعان.
— ءيا، نە دەيدى؟ — دەپ سۇرادى ميحايل.
— ول: توبەلەسۋ دەگەن ەسكىلىكتىڭ قالدىعى. ال ەسكىنىڭ قالدىعىمەن كۇرەسۋ كەرەك دەپ اقىل ايتادى. دۇرىس يدەيالى بىرەۋ سياقتى.
— ماقۇل. وندا سابايمىز، — دەدى ميحايل شەشىمدى تۇردە.
— ءقازىر شاقىرايىن با، الدە بيدەن كەيىن بە؟
— بيدەن كەيىن بولسىن.
— تونكانى دا جوندەپ العان تەرىس بولماس ەدى، كىم كورىنگەنگە ىرجاڭداعانىن قويار ەدى، — دەگەن ۆيكتور.
— ونىمەن مەن ءوزىم سويلەسەم، — دەدى ميحايل قاباعىن ءتۇيىپ.
سەرگەي مەن يۆان پەتروۆيچ سول ەسىك كوزىندەگى باسپالداقتا وتىر. ەكەۋى دە كوپ نارسەنى ايتىسىپ، ەندى تۇسىنىسكەن سايابىر اڭگىمەگە كوشكەن. قاقپا الدىنان كولەڭدەپ ۆەرونيكا وتكەن، ءبىراق وعان نازار اۋدارعان بۇلار بولعان جوق.
— كىنا تاقپاس بۇرىن الدىمەن ءىستىڭ ەگجەي-تەگجەيىن ءبىلىپ الۋ كەرەك، — دەدى فيليپپوۆ تۇقىلىنا دەيىن سورعان پاپيروسىن ءسوندىرىپ، لاقتىرىپ تاستاپ، قايتادان جاڭا پاپيروستى تۇتاتا وتىرىپ.
— جۇمىرتقانىڭ ءدامىن انىقتاۋ ءۇشىن تاۋىق بولۋ شارت ەمەس شىعار، — دەگەن سەرگەي.
— ءتىل دەگەندە سۇيەك جوق، نەبىر اششى سوزدەردى تاۋىپ ايتۋعا بولادى، — دەدى ىزالانا تىستەنگەن فيليپپوۆ. — سوعىستان كەيىنگى جىلداردا بۇل جەردە نە قيىنشىلىقتىڭ باستان كەشكەنىن بىلسەڭ سەن. شارۋاشىلىقتى قالپىنا كەلتىرگەنشە تالاي جىلدار بويى ءسىڭىرىمىز سوزىلىپ اش-جالاڭاش ەڭبەك ەتتىك. ءقازىر عوي، مىنە، جۇرتتىڭ بايلىققا كەنەلگەنى. راس، ءبىرلى-جارىم جەتىم-جەسىرلەردىڭ ءالى دە جەتىمسىز تۇراتىنىن مويىندايمىن. ءبىراق سونى تۇزەۋگە بىردەن شاما كەپ جاتىر ما. سوعىستان كەيىنگى روسسيانىڭ جەسىرلەرى از دەيسىڭ بە؟ ميلليونداعان ايەل جەسىر قالدى عوي.
— ءوزىڭىز عوي بايلىققا كەنەلدىك دەيسىز، — دەدى سەرگەي قارسى داۋ ايتىپ. — ەندەشە جەسىرلەر قامىن دا ويلاۋعا بولاتىن ەدى. سوعان كەدەي بوپ قالماس ەدىك.
— ونىڭ دا راس، — دەدى پرەدسەداتەل كەلىسىپ. — ماقۇل، سەن مەنى جەڭدىڭ. اناڭنىڭ قامىن ويلاعانىڭ ابدەن دۇرىس. مىنا ءۇيدى جوندەۋ كەرەك. مەن ساعان قۇرىلىستىق اعاش بەرەيىن، تەك كومەككە بەرەتىن اعاش ۇستالارىم جوق. ونى ءوزىڭ ىزدەپ تاپ.
سەرگەي باسىن يزەدى.
— ونان سوڭ، — دەپ فيليپپوۆ كوزىن سىعىرايتا قاراپ، كوڭىلىنىڭ تۇكپىرىندەگى ويىن ايتتى: — ەستۋىمشە مال دارىگەرى كورىنەسىڭ. ناعىز بىزگە قاجەت ماماندىق. بىزدە دە مال شارۋاشىلىعى بار عوي... بالكىم، تۋعان جەرىڭە كوشىپ كەلەرسىڭ. وزىڭە ارناپ جاڭا ءۇي سالىپ بەرەمىز. ايەلىڭنىڭ ماماندىعى قانداي ەدى؟
— ءمۇعالىم. قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنەن.
— قازاق ءتىلى جوق بىزدە ەندى. بىزگە اعىلشىن تىلىنەن ءمۇعالىم كەرەك. مۇمكىن دايىنداۋ كۋرسىنا جىبەرىپ وقىتىپ الارمىز. اعىلشىن تىلىنە ماماندانىپ شىعا كەلەدى. تىلدەن-تىلدىڭ ايىرماسى بار دەيسىڭ بە، ا؟! وسى جاعىن ويلانشى.
— ويلانايىن، — دەي سالدى سەرگەي ونىڭ كوڭىلىن بىردەن جىققىسى كەلمەي.
— بىزگە مال دارىگەرى بوپ كەلسەڭ تاماشا بوپ كەتەر ەدى... ال جاقسى، ەرتەڭ كەڭسەگە كەل، اعاش جازىپ بەرەمىن، — دەپ فيليپپوۆ ورنىنان كوتەرىلگەن.
— ۇيگە كىرىپ، ءشاي ءىشىپ كەتپەيسىز بە؟
— ءاي، — دەپ فيليپپوۆ قولىن ءبىر سىلتەدى دە اقساڭداي باسىپ سىرتقا بەتتەدى. — سەن مەنىڭ ەسكى جارامنىڭ اۋزىن اشتىڭ ەمەس پە. ونان دا سەن بىزدىكىنە كەل، بوتەن ەمەسپىز عوي...
وسى ساتتە پرەدسەداتەلدى قاعىپ كەتە جازداپ، قاقپادان انتونينا جۇگىرىپ كىرگەن.
— تەز جۇگىرىڭىزدەر، اناۋ جەردە ساپاردى ۇرعالى جاتىر جابىلىپ. قۇتقارىڭىزدار!
سەرگەي باسپالداقتان سەكىرىپ ءتۇسىپ كوشەگە شىققان. انتونينا ەكەۋى قاتارلاسا جۇگىرىپ كەلەدى.
— سەن ونى نەگە جالعىز قالدىرىپ كەتتىڭ؟ — دەپ سۇراعان سەرگەي.
— مەن شامامنىڭ كەلگەنىنشە ونى ءبىراز قورعادىم...
— جابىلعاندار سونشا كوپ پە؟
— كوپ. تيحوميروۆتار تۇگەل دەرلىك...
بۇلار جەتكەندە قالىڭ ەكى توپ بىرىنە-بىرى قاراما-قارسى كەپ تىرەسىپ تۇر ەكەن. ءبىر بەتتە تيحوميروۆتار، قولدارىندا ايىل مەن وڭتايلاپ وراپ العان اسكەري بەلدىكتەر، اكەلەرى مەن اعالارىنان اۋىسقان مۇرا. ولارعا قارسى تۇرعان فيليپپوۆتار دا قارۋلانىپ الىپتى. ازىرگە ءوزارا كەلىسسوزدەر ءجۇرىپ جاتىر ەدى.
— سەندەر نەمەنەگە ونى قورعايسىڭدار؟ — دەيدى ميحايل تيحوميروۆ.
— ويتكەنى ول ءبىزدىڭ تۋىس، — دەيدى وعان قارسى تۇرعان ەكىنشى ميحايل، تەك مۇنىڭ فاميلياسى فيليپپوۆ، بۇل دا ءىرى دەنەلى، تۇلعالى بوزبالا.
— قايداعى سەندەردىڭ تۋىس، — دەپ تيحوميروۆ قولىمەن كوزىنىڭ قيىعىن جىرتيتا سىعىرايتىپ كورسەتىپ ساپاردى نۇسقاپ قويعان.
— ەندى نەعىل دەيسىڭ، — دەدى فيليپپوۆ ونىڭ بۇل مازاعىنا بەرىسپەي. — ول ءبىزدىڭ سەرگەيدىڭ ءىنىسى، ەندەشە بىزگە تۋىس بوپ كەلەدى. جانە ءوزى بارىمىزگە كەلگەن قوناق.
— جارايدى، — دەدى تيحوميروۆ كەلىسسوزدى تۇيىندەپ. — ولاي بولسا ەكى جاق بوپ ءبارىمىز دە توبەلەسەمىز.
— ماقۇل، — دەپ فيليپپوۆ تا كەلىستى.
جاستاردىڭ مىنا كيكىلجىڭى جايلى حابار دەريەۆنياعا جەتىپ، ەندى جان-جاقتان وسىلاي قاراي جۇگىرە باسىپ ۇلكەندەر كەلگەن. ولار بالالاردى بىقپىرت تيگەندەي عىپ جەلكەلەپ، ۇيدى-ۇيلەرىنە قۋا باستاعان.
— كانە، تاراڭدار تەگىس! قارا، توبەلەسكىشتەرىن بۇلاردىڭ!
ءدال وسى تۇستا العا ساپار شىعىپ سويلەپ بەرسىن.
— ءبىر ادامعا توپ بولىپ جابىلۋ دەگەن ەسكىلىكتىڭ قالدىعى. ناعىز جىگىت بولسا جەكپە-جەككە شىعادى. سوندىقتان مەن ميحايلدى جەكپە-جەككە شاقىرامىن.
— ءاي، قوي ءارى، ءتىلمارسىماي، — دەدى ۇلكەندەردىڭ ءبىرى ونى سويلەتپەي. — اۋەلى ءوسىپ ال، سونان كەيىن كۇش سالىستىرارسىڭ. وزىڭە قارا دا، ميشكاعا قاراساڭشى. انە ول زىڭگىتتەي، ونىمەن ۇلكەن جىگىتتەردىڭ ءوزى كۇش سىناسسا دا بولادى.
سەرگەي كوپ ىشىندە، ءۇنسىز تىڭداپ تۇرعان.
— كانە، تاراڭدار! — دەستى ۇلكەندەر.
— مەن جەكپە-جەككە شىققاندى ادىلدىك دەپ ويلايمىن، — دەدى كەنەت سەرگەي داۋىسىن كوتەرىپ. — كىمدە-كىم قيانات جاساعان بولسا جازاسىن الۋى كەرەك قوي.
— ءجا، ءسوز بوپ پا، — دەدى ۇلكەندەر جامىراسا سويلەپ. — سەن دە كىشكەنتاي بالانىڭ قولتىعىنا سۋ بۇرىكپەي قوي ەندى، ءبىر شالىمعا دا كەلمەيدى عوي، مىنا تۇرىمەن.
— ەگەر وسىدان ساپار جەڭىلسە ءبىر جاشىك سىرا قويام، — دەدى سەرگەي دە بەرىسپەي.
— بولسىن، ەگەر مەنىڭ بالام جىعىلسا، ءبىر جاشىك سىرانى مەن قويام، — دەدى تيحوميروۆتىڭ اكەسى دە قىزىنىپ.
اياق استى قىزىق باسەكە تۋعان ەدى. ۇلكەندەر ورتالارىن اشىپ، اينالا تۇرا قالعان، ورتاعا جىلارمان بوپ انتونينا شىعا كەلدى.
— ۇيالمايسىزدار ما؟! — دەدى ايقايلاپ. — جوق، بۇل جەكپە-جەككە مەن رۇقسات ەتپەيمىن، — دەپ ساپاردىڭ قاسىنا بارىپ تۇرا قالعان.
— قىستىرىلماي بىلاي تۇر، — دەپ اكەسى ونى شەتكە تارتقان، انتونينا بۇلقىنا قارسىلاسىپ بوي بەرەر ەمەس.
وسى ەكى ارادا ساپار پيدجاگىن شەشىپ، گالستۋگىن اعىتىپ، ورتاعا شىققان.
ميحايل بەلدىگىن قىسا بۋىنىپ، يىقتارىن قومداپ ساپارعا قاراي ءجۇردى. ساپار بولسا ونىڭ ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي اڭدي قاراپ تاپجىلار ەمەس. ميحايل ءوزىنىڭ تەمىردەي تەگەۋرىندى قۇشاعىنا قارماپ قىسا بەرمەك بولعان، وسى ساتتە ساپار بۇلت ەتىپ ءبىر جاعىنا قاراي قيسايا بەردى دە، وزىنە ەكپىندەپ ءتونىپ كەلگەن ميحايلدى تارتىپ قالدى. اناۋ ءوز ەكپىنىمەن ۇشىپ تۇسكەن. الايدا ول لىپ ەتىپ قايتا اتىپ تۇرعان، ءبىراق ۇلكەندەر جان-جاقتان ميحايلدىڭ اكەسىن كەۋ-كەۋلەپ كەتتى:
— اكەل، قوي سىراڭدى، ميحايل جىعىلىپ قالدى، — دەسىپ.
ءبىراق ميحايل العاشقى جىعىلعانىن مىسە تۇتپاي، ساپارعا قايىرا تاپ بەرگەن، بۇل جولى دا جەرگە ءوزى دومالاپ ءتۇستى.
— ول نەگە ايلا قولدانادى. ونىسى دۇرىس ەمەس، — دەدى ىزادان جارىلارداي بوپ تۇرىپ جاتىپ ميحايل.
— بۇل ەشقانداي دا ايلا ەمەس، ءبىز وسىلاي كۇرەسەمىز، — دەپ ساپار ەندى ميحايلعا قاراي ءوزى جۇرە باستاعان.
ءبىراق ۇلكەندەر جەكپە-جەكتى وسىمەن توقتاتتى دا، ميحايلدىڭ اكەسى اقشاسىن شىعاردى.
— ساپار ۇتتى، ەندى تونكانى شىعارىپ سالسىن، — دەسكەن ۇلكەندەر.
— قالايشا شىعارىپ سالادى، — دەپ ەندى انتونينانىڭ اكەسى كۇيىپ-پىستى. — كانە، قايت ۇيگە!
الايدا بۇكىل فيليپپوۆتار سوڭدارىنان ەرگەن انتونينا مەن ساپار دەريەۆنيا كوشەسىن بويلاپ ۇزاي بەردى.
كەلەسى كۇنى ەرتەڭگىسىن سەرگەي مەن كورشىدەگى ميحالىچ قارت ەكەۋى ەۆدوكيانىڭ ءۇيىن اينالا قاراپ جۇرگەن. ميحالىچ بورەنەلەرى ەسكىرگەن ءۇي قابىرعاسىن ءار تۇستان ءبىر توقىلداتىپ تىڭداپ كورەدى. ءبىر جاعىنا قاراي قيسايعان بۇرىشتىڭ قيۋى شىعىپ كەتكەن ەكەن.
— ءيا، — دەپ قويىپ ميحالىچ ءسوزىن سالماقتاي تۇسەيىن دەگەندەي ءبىراز ءۇنسىز تۇردى. سەرگەي مەن اناسى ونىڭ نە ايتارىن تاعاتسىزدانا كۇتىپ اۋزىنا قاراپ قالعان.
— قايتا جوندەيمىز دەۋلەرىڭ بوس اۋرەشىلىك، — دەدى ميحالىچ اقىرى. — ونان دا جاڭا ءۇي سالۋ ارزانعا تۇسەدى.
— ماعان جاڭا ءۇيدىڭ قاجەتى قانشا، — دەدى كەلىسە قويماعان ەۆدوكيا.
— نەگە قاجەت ەمەس، — دەدى ميحالىچ وعان بىردەن قارسى داۋ ايتىپ. — ەندى سەن جالعىز باستى ادام ەمەسسىڭ. نەمەرەلەرىڭ بار كورىنەدى جانە بىرەۋ-ەكەۋ ەمەس، بەسەۋ كورىنەدى، ولار كەلگەندە قايتەسىڭ. جوق، ەۆدوكيا، ولاي دەۋىڭ ەندىگى جەردە جارامايدى. ال سەن سەرگەي اقىر اناڭنىڭ ءۇيىن دۇرىستاعىڭ كەلگەن ەكەن، وندا جاڭادان سالىپ بەر. پرەدسەداتەلدىڭ ءوزى اعاش بەرىپ وتىرسا ءتىپتى جاقسى، ارزانعا تۇسەدى.
— ونىڭىز دا دۇرىس ەكەن. جاڭا ءۇي سالامىز، — دەدى سەرگەي دە.
— قوي، بالام، — دەدى ەۆدوكيا ۇرەيلەنىپ. — جاڭا ءۇي سالۋ ءۇشىن كەمىندە ەكى مىڭ سومداي قارجى كەرەك بولادى. ونى قايدان الامىز؟
— ءۇي سالۋ دەگەن باستى ماسەلە، ەۆدوكيا، — دەپ توندىرە سويلەپ قويدى ميحالىچ. — ايەل مەن ءۇي ادامعا ومىردە ءبىر-اق رەت ساتىمەن ورالادى.
باعانادان بەرى ۇلكەندەر ءسوزىن تىڭداپ قانا جۇرگەن ساپار وسى تۇستا ءوز ويىن قىستىرا سالۋدى ءجون كورىپ:
— وسى كۇنى ايەل ماسەلەسى باسقاشا عوي، — دەدى بىلگىرسىنىپ.
— اجىراسۋشىلار كوبەيىپ كەتتى ەمەس پە.
ميحالىچ وعان كوزىن الارتا ءبىر قارادى دا، جاۋاپ قاتۋدى ءجون دەپ تاپپادى. ال ەۆدوكيا بولسا ونى: قىستىرىلما ۇلكەندەر سوزىنە، دەگەندەي جەڭىنەن تارتىپ قالعان.
كۇننىڭ ىستىقتىعىنا قاراماستان ساپار قوڭىر كوستيۋمىن كيىپ، گالستۋگىن تاعىپ انتونينانىڭ ءۇيىنىڭ تۇسىندا قاقپا الدىنان ءارى ءبىر ءوتىپ، بەرى ءبىر ءوتىپ تەڭسەلىپ ءجۇر. دۇكەنگە دەيىن بارىپ، ودان ءجاي قىدىرىستاعان ادامداي كەرى قايتقان.
انتونينانىڭ شەشەسى ورتا جاسقا كەلگەن تولىق ايەل تەرەزەنىڭ پەردەسىن كولەگەيلەپ قويىپ، ونى سىرتىنان باقىلاي قاراپ تۇر. ەكىنشى تەرەزەنىڭ الدىندا ابدەن ءمۇجىلىپ قارتايعان كەمپىر — انتونينانىڭ اجەسى وتىر.
— بار، شىعىپ ايتساڭشى، انتونينا ۇيدە جوق دەپ، بايعۇس بالا بەكەرگە سەندەلە بەرمەسىن، — دەگەن اجەسى.
— سەندەلە ءتۇسسىن، — دەپ قويدى انتونينانىڭ شەشەسى. — ەركەكتەردى ءوستىپ ءبىراز سەندەلتىپ قويساڭ باعاڭ ارتا تۇسەدى.
— ءسوز بوپتى، — دەدى كەمپىر ەرنىن سىلپ ەتكىزىپ. — سەن عوي ءوزىڭ كەزىندە اناۋ فەديانى ءوستىپ سەندەلتىپ قويامىن دەپ، اقىرى ايىرىلىپ قالدىڭ. ول كاتكاعا ۇيلەندى دە كەتە باردى.
— ول كەتسە مەن جەردە قالعام جوق قوي، مەن دە كۇيەۋگە شىقتىم ەمەس پە.
— شىقتىڭ. تەك وتىزعا كەلگەنشە كارى قىز اتانىپ وتىرىپ بارىپ ازەر شىقتىڭ، — دەدى كەمپىر كۇڭكىلدەپ. — ەندى انتونيناعا كەسە-كولدەنەڭ تۇرما. ەگەر ۇناتاتىن بولسا، مەيلى، وسى ءبىر قارا بالاعا-اق كۇيەۋگە شىقسىن.
— الجيىن دەگەن شىعارسىڭ، — دەدى انتونينانىڭ شەشەسى ىزا بولىپ اشۋلانىپ. — قىزدىڭ جاسى ءالى ون التىدا عانا عوي.
— مەن سول ون التىمدا-اق كۇيەۋگە تيگەم، قۇدايعا شۇكىر، جامان تۇرمىس قۇرعامىز جوق، — دەدى كەمپىر ءمىز باقپاستان.
— ول باياعى پاتشا زامانىندا بولاتىن. ال قازىرگى ۋاقىتتا ون سەگىزگە تولماسا تۇرمىس قۇرۋعا رۇقسات ەتپەيتىن زاڭ بار.
— ەگەر قىزدىڭ ءوزىنىڭ تۇرمىسقا شىققىسى كەپ تۇرسا، زاڭ دەگەن وندايعا قارسى تۇرماۋى كەرەك دەپ بىلەم. الگىندە فروسكا ايتىپ كەتتى ماعان، كەشە مىنا قارا بالا انتونينا ءۇشىن ميشا تيحوميروۆپەن توبەلەسكەن كورىنەدى.
— ءيا، ءسويتىپتى، — دەدى ەندى انتونينانىڭ شەشەسى الدەقانداي ءبىر ىشتەي ماقتانىش ۇنمەن.
— دەمەك، بۇل بالا دا ۇيگە يە بولۋعا جاراپ قالعان ەركەك دەگەن ءسوز...
سەرگەي كولحوز كەڭسەسىندە يۆان پەتروۆيچتىڭ قارسى الدىندا وتىر.
— دۇرىس، — دەدى فيليپپوۆ، ءوزارا اڭگىمەلەرىن تۇيىندەپ. — جاڭا ءۇي سالام دەسەڭ ونىڭدى دا قوستايمىز. قۇرىلىس ماتەريالدارى ءۇشىن قام جەمە، ءبارىن تاۋىپ بەرەمىز. بالكىم، بالا-شاعاڭ كەلسە ۇناتقانداي بوپ تۇرىپ قالارسىڭدار. سولاي ەمەس پە؟
سەرگەي كۇلىپ جىبەردى.
بولمەگە جاس بۋحگالتەر كەلىنشەك كىرگەن. فيليپپوۆتىڭ الدىنا قول قويىلاتىن قاعازداردى جايىپ قويا تۇرىپ ەكى كوزى سەرگەيدە بولاتىن. سەرگەي دە وعان قاراعان، كەلىنشەك جىمىڭ ەتە قالدى.
— ال سەن بۇعان قاراپ جىمىڭداما، — دەدى قاعازدان باسىن كوتەرگەن فيليپپوۆ. — مۇنىڭ بەس بالاسى بار، ءبىلدىڭ بە؟!
كولحوزدىڭ ءتوۆارلى-سۇت فەرماسىندا ساۋىن ءجۇرىپ جاتقان كەز. الگىندەگى ساپار ەندى وسى توڭىرەكتى جاعالاپ قىدىرىستاپ ءجۇر. فەرما مەڭگەرۋشىسى ەگدە جاستاعى ەر ادام قول بۇلعاپ، ونى قاسىنا شاقىرعان. ساپار جاقىن كەلدى.
— ءاي، جىگىتىم، سەن انا قىزداردى الاڭداتپاي جاسىرىن وتىرا تۇرشى، — دەدى فەرما مەڭگەرۋشىسى ءوتىنىش ەتىپ. — ايتپەسە ولار سيىرلارىن جوندەپ ساۋماي قويۋلارى مۇمكىن.
— ءسىز ماعان تونيانى شاقىرىپ جىبەرسەڭىز بولدى، باسقالارىندا شارۋام جوق.
— ساۋىندارىن اياقتاسىن، سونان سوڭ شاقىرىپ بەرەم. ال ازىرشە مىنا جەردە كولەڭكەدە وتىر، باسىڭنان كۇن وتپەسىن.
— مەن كۇننەن قورىقپايمىن، ۇيرەنگەم، — دەپ قويدى ساپار، الايدا ءوزى كولەڭكەگە كەپ وتىردى.
— تونيانى ۇناتىپ قالعانسىڭ-اۋ شاماسى؟ — دەگەن فەرما مەڭگەرۋشىسى.
— ءيا، — دەدى ساپار بۇكپەسىز مويىنداپ.
— عاشىق بولۋ دەگەن جاقسى عوي، شىركىن، — دەدى فەرما مەڭگەرۋشىسى ارمانداي سويلەپ. — جاس كەزىمدە مەن دە ءبىر رەت عاشىق بولعام.
— قازىرگى ايەلىڭىزگە مە؟
— جو-وق. ودان ايىرىلىپ قالدىم. ۇيالشاقتاپ ءسوز ايتا الماي جۇرگەنىمدە باسقا بىرەۋ قاعىپ كەتتى. باۋىرىم، ماحاببات جولىندا قولما-قول ايقاسقا تۇسكەندەي ەشتەڭەدەن تايسالىپ، جالتاقتاۋشى بولما... انتونينا! — دەدى كەنەت فەرما مەڭگەرۋشىسى داۋىستاپ.
— شىق بەرى، سەنى كۇتىپ... بول تەز ەندى، سەنى ءومىر بويى كۇتەر دەپ پە ەڭ!..
اۋداندىق قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ كەڭسەسىندە توپىرلاعان جۇرت: كولحوز پرەدسەداتەلدەرى، پرورابتار، ستۋدەنتتەر قۇرىلىس وتريادتارىنىڭ كومانديرلەرى.
باسقارما باستىعى — پەنسيا جاسىنداعى، ۇستىنە جاعاسى ايقارا اشىق شولاق جەڭ جەيدە كيگەن موسقال ادام سەلەكتور الدىندا وتىر. كىشكەنتاي شامدار بىرىنەن كەيىن ءبىرى لىپىلداي جانادى، ءار جاقتان ءار ءتۇرلى داۋىس يەلەرى باسقارما باستىعىنان ساموسۆال، گرەيدەر، سەمەنت سۇراپ مازالايدى. باستىق ولاردىڭ بارىنە دە:
— جوق، ەشتەڭە جوق. جۋىق ارادا بولا دا قويماس، — دەپ جاتتاپ العانداي بىركەلكى جاۋاپ قايىرىپ وتىر.
— يۆان ەفيموۆيچ، — دەگەن قاتقىلداۋ داۋىس.
— جوق، ەشتەڭە جوق، — دەدى باستىق ىلە جاۋاپ بەرىپ.
— ءسىز مەنىڭ نە سۇراعالى وتىرعانىمدى بىلمەيسىز عوي، — دەدى الگى داۋىس رەنجىگەندەي.
— مەن ءبارىن دە بىلەم. سەنىڭ سۇرايتىنىڭ دا مەندە جوق. ساعان كەرەگى كران عوي؟
— كران، — دەدى قاتقىل داۋىس كۇرسىنىپ.
— اينالىپ كەتەيىن، ەشقانداي جاردەم ەتە المايمىن.
سەرگەي ءوز كەزەگىن توزىمدىلىكپەن كۇتكەن، اقىرى باستىققا تاياپ كەلگەن، اناۋ بىردەن:
— ەشتەڭە جوق جانە جۋىق ارادا بولا دا قويمايدى، — دەدى جاتتاندى ءسوزىن قايتالاپ.
— ال ەگەر جىگىتتەرمەن ءوزىم كەلىسسەم شە؟ — دەپ سۇراعان سەرگەي ستۋدەنت وتريادىنىڭ فورماسىن كيگەن جاس جىگىتتى مەزگەپ. اناۋ اريفمومەتردە الدەقانداي ءبىر ەسەپتەرىن تەكسەرىپ وتىرعان.
— بوس اۋرەشىلىك، — دەدى باستىق قولىن سىلتەپ. — ولار شەت جۇمىسقا اتتاپ باسپايدى. جانە ۇستەرىنەن قاداعالاپ تۇراتىن... كوميسسار، كەڭەس دەگەندەرى بار... سويلەسپەي-اق تا قوي ولارمەن. سەن ونان دا وسىندا شالداردان قۇرالعان بريگادا بار، سولاردى تاۋىپ اپ، سولارمەن كەلىس. بريگاديرى ستەپانوۆ ستەپا اعاي دەگەن شال، اتا-باباسىنان بەرمەن اعاش ۇستاسى ءوزى. ءبىر كونسە سولار كونەدى. تەك قىمبات سۇراۋلارى مۇمكىن.
ءجا، ءوزىڭ ساۋدالاسىپ كورەسىڭ عوي. ال كەشىر، — سەلەكتوردىڭ شامى جىپىلىقتاعان. باستىق داۋىسىن كەنەت ارعى جاقتاعى سۇراۋشىنىڭ ءسوزىن كۇتپەستەن-اق:
— جوق، جانە جۋىق ارادا بولمايدى دا، — دەدى كەسىپ.
انانىڭ جۇرەگى تاعى دا شانشىپ اۋىرا باستاعان. ول ءۇي قابىرعالارىنا سۇيەنىپ، سۇيرەتىلە ءىلىپ بارىپ تەرەزەنى اشتى دا اۋا جەتپەگەندەي اۋىر تىنىستاپ توسەگىنە قيسايدى. ءبىراق كوپ جاتقان جوق، ساعاتقا قاراپ ەدى ءتۇس بولىپ قالىپتى، اقىرىنداپ ءبىر قولىمەن جۇرەگىن باسا تۇرىپ دەمالىپ-دەمالىپ پەش الدىنا جەتتى. اقىرىنداپ تىقىرلاتا قىرناپ شوگەندى تازالادى، ونان سوڭ كارتوشكا تازالاۋعا كىرىستى. ەسىل-دەرتى ۇلى ورالعانشا تاماق ءپىسىرىپ قويۋ.
ماگنيتوفوندى اۆتوموبيل اككۋمۋلياتورىنا جالعاپ قويعان ەكەن. ويناقى مۋزىكا توگىلىپ تۇر. ۇستەرىنە دجينسي، باستارىنا تەحاس مانەرىمەي ەكى جاق جيەگىن قابىستىرا شلياپا كيگەن جاس جىگىتتەر مۋزىكا ىرعاعىنا قاراي قيمىلداپ جۇمىس ىستەپ ءجۇر. سەرگەي ولاردىڭ بريگاديرىمەن سويلەسكەن.
— ايتپاعىڭىزدى تولىق ءتۇسىندىم، — دەدى بريگادير. — عىلىم كانديداتى كۋزوۆليەۆ ساعاتىنا قاراي تۇرىپ. — وكىنىشكە قاراي ءبىز مىناۋ وبەكتىنىڭ ءوزىن بەلگىلەنگەن ۋاقىتىندا ازەر اياقتاعالى وتىرمىز.
— مۇمكىن جۇمىستان كەيىنگى كەشكى ۋاقىتتارىڭىزدا كەلەرسىزدەر، — دەگەن سەرگەي.
— جوق، — دەدى بريگادير. — كەشكىسىن دەم الۋىمىز كەرەك، ايتپەسە كەلەسى كۇنگى جۇمىستىڭ ساپاسىن تومەندەتىپ الامىز. ولاي بولعان كۇندە كەلەسى جىلى ءبىزدى قۇرىلىس سالۋعا قايتىپ شاقىرماي قويادى. رەنجىمەڭىز، ءبىز سىزگە جاردەم بەرە المايمىز.
وسى كەزدە ماگنيتوفونداعى كاسسەتا بىتكەن، قۇرىلىسشىلار دا دەرەۋ جۇمىستارىن دوعاردى. الايدا بريگادير بارىپ ماگنيتوفونعا جاڭا كاسسەتا سالىپ، ودان باياۋ اۋەندى مۋزىكا ويناي باستاعان، قۇرىلىسشىلار قۇرال-سايماندارىن قولدارىنا قايتا الدى، بىرتىندەپ مۋزىكا دا جىلدامىراق ويناپ، جۇمىس تا قىزا ءتۇستى...
سەرگەي ولاردىڭ مىنا قىلىقتارىنا قاراپ ءبىراز تۇردى دا، كىلت بۇرىلىپ ءوزىن كۇتىپ تۇرعان تاكسيگە بارىپ وتىردى.
بۇل وسى بەتتە كىل پەنسيونەرلەردەن قۇرالعان شالدار بريگاداسىنا تارتقان. الدارىنا ۇزىن الجاپقىش بايلاعان، بوزدەن جەيدە كيگەن شالدار جاڭا مال قورانىڭ بورەنەلەرىن قىرنالاپ جونىپ جاتىر ەكەن.
بريگادير جاسى الپىستان اسسا دا ءالى قايراتى قايتپاعان ستەپانوۆ دەگەن شال سەرگەيدىڭ . ايتقاندارىن جاناشىرلىقپەن تىڭدادى.
— ايانىشتى وقيعا ەكەن. وتە ايانىشتى. وسىنشا جىلدان كەيىن اناڭدى تابۋىڭ ەت جۇرەكتى ەلجىرەتەتىن ءجاي ەكەن. ساعان كومەكتەسۋگە ءتيىسپىز. اعاش ۇستالارىمىز بار. از كۇننىڭ ىشىندە-اق سىڭعىرلاعان اعاش ءۇي جاسايمىز دا بەرەمىز. تەك، ارتىعى جوق، كەمى جوق، مىڭ سومعا. كەلىسەسىڭ بە؟ — دەگەن ستەپانوۆ بۇعان سىناي قاراپ.
— جاقسى، — دەدى سەرگەي. — ەندى ءۇش كۇننەن كەيىن اعاشتار تەگىس تۇسىرىلەدى. الدىن الا قانشا تولەۋىم كەرەك؟
— بىتىرگەن سوڭ، ءبىر-اق ەسەپتەسەمىز. الدىن الا ەشتەڭە تولەمەي-اق قويا تۇر. ال ازىرگە ءتورت سومداي قارىز بەرە تۇرساڭ بولادى.
سەرگەي قالتاسىنان قاپشىعىن العان.
— ولاي ەمەس، — دەدى ستەپانوۆ كۇڭكىلدەپ... — انە، مەنىڭ شالدارىم قاراپ تۇر. ال ولار مۇندايدى ۇناتپايدى. وزدەرىنىڭ دەنساۋلىقتارىنا جاقپاعان سوڭ، مەنىڭ ىشكەنىمە دە قارسى. الاقانىڭا بۇگىپ قوي دا قوشتاسقان كەزىمىزدە ەشكىمگە بىلدىرمەي بەرە سال.
سەرگەي ءدال سولاي ىستەدى. بريگادير ەكەۋى كەلىسىپ قول سوعىسقان كەزدە ءتورت سوم ستەپانوۆتىڭ الاقانىنا اۋىسىپ ۇلگىرگەن.
— شالدار، — دەدى ستەپانوۆ جادىراي داۋىستاپ. — مەن پرەدسەداتەلگە بارىپ كەلەيىن، ءبىر كەلىسەتىن شارۋا بار ەدى... مەنسىز ەشتەڭەنى ءبۇلدىرىپ اپ جۇرمەڭدەر، — دەپ قويىپ، ءبىر ءۇيدى اينالىپ ءوتتى دە، اناداي دۇكەنگە قاراي جىلىستاي تارتىپ وتىردى.
فەرمادان شىققان قىزدار وزەنگە بەتتەپ بارادى. ساپار وسىلارمەن بىرگە، انتونينا ەكەۋى قاتارلاسا ءجۇرىپ كەلەدى. قىزدار شۋىلداسا كۇلىپ جامىراي سويلەيدى.
— ساپار، ءبىزدىڭ دەريەۆنيا ۇناي ما ساعان؟
— ۇنايدى.
— وندا وسىندا قال. بىزبەن بىرگە بولاسىڭ.
— ويلانۋ كەرەك، — دەيدى ساپار.
— ويلاناتىن نەسى بار. ءوزىڭ انتونينانى سۇيەسىڭ بە؟
— سۇيەم.
قىزدار سىقىلىقتاي كۇلىپ ءماز بولدى. ساپاردىڭ تۋرا جاۋابى، بۇكپەسىز اشىق جارقىندىعى ولارعا وتە ۇنايتىن سياقتى. الدىدان وزەننىڭ بۇرالاڭ تۇسى جالتىراي كورىنگەن. قىزدار ءبىرىن ءبىرى كيمەلەپ دۇركىرەي جۇگىردى، كويلەكتەرىن جۇرە شەشكەن بويلارىندا جارقاباقتان كەپ سۋعا كۇمپ-كۇمپ قويىپ كەتكەن.
جاعادا تەك ساپار قالدى.
— كەل، سەكىر بەرى، سۋعا ءتۇس، — دەپ شۋىلداسقان قىزدار، ساپار باسىن شايقادى.
— سول سۋعا سەكىرۋدەن قورقاتىن شىعار، — دەگەن مالتىپ جۇرگەن قىزداردىڭ ءبىرى ەستىرتە.
ساپار، ارينە، بۇل قورلىققا شىداي المادى، ۇستىندەگى كيىمدەرىن ىزالانا تۇرىپ جۇلقىلاي شەشىندى دە اناداي جەرگە شەگىنشەكتەپ بارىپ، ونان بار ەكپىنىمەن جۇگىرىپ كەپ سەكىرىپ تۇسكەن سۋعا. اۋەلى گۇرس ەتىپ تۇسكەن بويى تەرەڭدەپ سۇڭگىپ كەتتى دە سالدەن كەيىن توبەسى كورىندى، قولىن شالپىلداتىپ ءبىراز دالباسا جاساعان بولدى دا ودان سۋعا قايتا باتتى.
— مالتي بىلمەيدى ەكەن عوي، — دەپ قىزداردىڭ ءبىرى ۇرەيلەنە داۋىستاعان. قىزدار كۇلكىلەرىنەن پىشاق كەستى تىيىلىپ، ءبارى زارە-قۇتتارى قالماي شىڭعىرا اتتانداپ جاعاعا شىقتى. جاقىن ماڭايدا كومەك بەرەر ەشكىم جوق ەدى، تەك جەتى-سەگىز جاسار بالالار عانا ويناپ جۇرگەن ساپار جان-دارمەن سۋدى شالپىلداتىپ تاعى دا كورىندى.
— ساپار... مەن ءقازىر... — دەپ جان داۋىسى شىققان انتونينا وعان قاراي ۇمتىلا مالتىپ كەلەدى. ەكى-ۇش بالا دا سۋعا سەكىرە ءتۇسىپ ۇمتىلعان. بالالار بۇرىن جەتىپ، ساپاردى ەكى جاقتاپ تارتا باستادى. ءبىراق ەسى شىققان ساپار اياق-قولىن تىپىرلاتا شالپىلداتىپ ولاردىڭ ءوزىن سۋعا باتىرا جازداعان. وسى مەزەتتە انتونينا دا جەتىپ ەكى بالاعا كومەكتەسىپ، ۇشەۋلەپ ساپاردى جاعاعا قاراي سۇيرەي باستادى. قۇم جاعاعا بۇلار شىققان كەزدە قىزدار دا كەپ قول ۇشتارىن بەرگەن. ەندى ولار قايتا دۋىلداسىپ كەتتى.
— اياق-قولىن قوزعاۋ كەرەك، — دەدى ءبىرى.
— جوق، قاجەت ەمەس، تىنىس الىپ جاتىر عوي، — دەدى ەكىنشىسى.
— سۋ جۇتقان بولسا سۋعا ەڭكەيتىپ قويىپ قۇستىرۋ كەرەك، — دەدى ءۇشىنشىسى.
ساپار شاشالا جوتەلىپ بارىپ كوزىن اشتى، بوپ-بوز وڭىنە كۇلكى جۇگىردى:
— سۋ جاقسى ەكەن...
تەك وسى ساتتە عانا انتونينا سولقىلداپ جىلاپ جىبەرگەن. ەندى قىزدار سونى قورشالاي قالعان.
— ءجا، نەگە جىلايسىڭ.
— ءتىرى قالدى عوي، انە سويلەپ جاتىر.
— ال ەگەر باتىپ كەتكەندە نە بولاتىن ەدى، — دەپ انتونينا ءوزى ايتقان سوزدەن ءوزىنىڭ زارەسى ۇشىپ، ءدىر-دىر ەتىپ ونان ارمەن ەڭىرەپ جىبەردى.
ەۆدوكيا وگورودىن سۋعارعان. سەرگەي اعاشتاردىڭ تۇبىنە شەلەكپەن سۋ تاسىپ قۇيىپ ءجۇر. قاقپا الدىنان تىزەسىنەن جوعارى قىسقا گۇلدى جاڭا كويلەك كيگەن ۆەرونيكا ءوتىپ بارا جاتتى.
— سالەمەتسىزدەر مە، — دەپ ول داۋىسىن اندەتە سوزىپ امانداستى دا، قىلىمسي كۇلىمسىرەپ تۇرا قالدى.
— بار، بار، جولىڭنان قالما، — دەگەن ەۆدوكيا ونى تىستەنە قۋىپ، ونان ۇلىنىڭ وسىلاي قاراي كەلە جاتقانىن كورىپ: — انەۋ شەتكى الما اعاشقا سۋ قۇيشى، — دەپ ارىرەك جۇمساپ جىبەرگەن. ۇلى ول الما اعاشتىڭ تۇبىنە دە سۋ قۇيعان سوڭ، اناسى:
— ەندى دەمىڭدى ال، — دەدى.
سەرگەي اناسىنىڭ اياق استى وقىس مىنەزىنە تاڭىرقاپ تۇرعان، كوزى قاقپا الدىنداعى ۆەرونيكاعا تۇسكەندە بارىپ ءمان-جايدى ۇعا قويدى.
— شارشاعام جوق، قايتا قان تاراتىپ بويىمدى جازىپ قالدىم، — دەگەن.
— ەندەشە وسىنىڭ ءوزى بىزگە اۋىر جۇمىس، بالام، — دەدى ەۆدوكيا القىنا تۇرىپ. — الگى ساعىن قايدا ءجۇر ەكەن؟ بىردەڭەگە ۇرىنىپ قالماسا جارار ەدى.
سەرگەي ساعاتىنا قاراعان.
قايتاتىن مەزگىلى بولىپتى.
انا مەن بالا ەسىك الدىنا تاعى قاتارلاسا وتىرعان.
بالام، — دەگەن ەۆدوكيا جۇمساق ۇنمەن، — جاڭا ءۇي سالۋ دەگەندى قويساق قايتەدى. ماعان وسى ەسكى ءۇيدى جوندەپ بەرسەڭ دە جەتىپ جاتىر ەمەس پە؟ مەنىڭ ەندى قانشا ءومىرىم قالدى دەيسىڭ. ءوزىڭدى دە، وزگەنى اۋرە قىلما. ەگەر ءتىپتى بولمايدى دەسەڭ، — انانىڭ داۋسى دىرىلدەپ، كوزى جاسقا تولىپ كەتكەن، — وندا مەن سەنىڭ ۇيىڭە بارىپ، سەندەرمەن بىرگە تۇرايىن. مەيلى، از ءومىر سۇرسەم دە نەمەرەلەرىمنىڭ قاسىندا بولام عوي.
— قوي، ماما، ولاي دەمە، — دەدى سەرگەي قاباعىن ءتۇيىپ. — سەن ۇزاق جاساۋعا ءتيىسسىڭ. قىزىق ءومىرىمىز ەندى باستالعاندا ولەمىن دەگەندى ايتپاشى. كوڭىلىڭ قالاعان ۋاقىتتا بىزگە بارىپ، نەمەرەلەرىڭنىڭ ورتاسىندا تۇراتىن بولاسىڭ. ال بۇل جەردەگى جاڭا ءۇي سەنىڭ ءۇيىڭ اتانىپ تۇرۋى ءتيىس. مەنىڭ ساعان دەگەن بالالىق پارىزىمدى وتەۋىمنىڭ بەلگىسى بولسىن دا. مەن ساعان دەپ ارناپ ءۇي سالىپ بەرۋ مىندەتىم.
— سەن ماعان ەشتەڭە دە مىندەتتى ەمەسسىڭ، — دەدى انا كۇرسىنە وتىرىپ. — ءوزىڭدى تەككە قيناما. اياق استى ءۇي سالاتىن اقشانى قايدان الاسىڭ، كانە؟ مەنىڭ بار جيعان-تەرگەنىم بەس ءجۇز سوم عانا، ول نەگە جەتەدى.
— ەشتەڭەدەن قام جەمە، ماما، — دەدى سەرگەي اناسىن كوڭىلدەندىرمەك بوپ كۇلە سويلەپ. — مەنىڭ باۋىرلارىم وسىندايدا كومەكتەسپەگەندە قاشان كومەكتەسەدى؟!
— ولاردىڭ دا ءارقايسىسىنىڭ بالا-شاعاسى بار. جانە بەرە قويسا جاقسى، ال بەرمەسە شە؟
— بەرەدى. اۋىلمەن بۇگىن تەلەفونمەن سويلەسەم، — دەدى سەرگەي نىق ۇنمەن.
ول تاعى دا بىردەڭە ايتۋعا وقتالىپ اناسىنا بۇرىلا قاراعان، اناسى اقىرىن عانا جانتايا جىعىلىپ بارادى ەكەن. سەرگەي ونى جەرگە تۇسىرمەي سۇيەپ قالدى.
— جۇرەگىڭ بە، تاعى دا؟
ول اناسىن جاتقان كۇيىندە جايلاپ كوتەرىپ اپ، ۇيگە الىپ كىرىپ، توسەگىنە جاتقىزدى، تامىرىن ۇستاپ كوردى. ونان سوڭ:
— مەن ءقازىر كەلەم، — دەپ جۇگىرە باسىپ شىعىپ كەتتى.
انا ۇيىقتاپ قالعان، سەرگەي مەن جاس دارىگەر ايەل ەكەۋى سويلەسىپ وتىر. دارىگەر رەسەپتى جازىپ بەرەدى.
— وتكەن جىلى وسى كىسىگە مەنى بەس رەت شاقىرتتى، ەكى رەت اۋرۋحانادا جاتتى، — دەدى دارىگەر.
— قالاي ويلايسىز، ناۋقاسى وتە اۋىر ما؟ — دەپ سۇراعان سەرگەي.
— بۇل كىسىنىڭ جۇرەگى عوي اۋىراتىن. ال جۇرەك دەگەن، — دەپ دارىگەر كۇرسىنىپ قويدى. — كەيدە وسى قالپىمەن-اق ون بەس-جيىرما جىلعا توتەپ بەرەدى، ال كەيدە... — دارىگەر ءسوزىن اياقتاماستان تۇرىپ، كەتۋگە ىڭعايلاندى.
ساپار مەن انتونينا وزەننىڭ تايىزداۋ جەرىنە كەپ توقتادى.
— وسى ارا تايىز، — دەدى انتونينا، — تەرىس قارا.
ساپار تەرىس اينالعان، انتونينا كويلەگىن شەشىپ تاستاپ سىپ ەتىپ سەكىرىپ ءتۇستى دە ايەلدەرشە جۇرەلەي وتىرا قاپ، باسىمەن سۇڭگىپ الدى.
— كەل بەرى، — دەدى ساپارعا.
ساپار دا سۋعا تۇسكەن.
— جىلىسىن-اي، — دەدى ول دا وتىرا قالىپ.
— ال ەندى بىلاي ىستە، — دەپ انتونينا وعان مالتۋدىڭ ادىستەرىن تۇسىندىرۋگە كىرىستى. — قولىڭدى بىلاي قۇلاشتاي سەرمەپ وتىر دا، اياعىڭمەن بىلاي سۋدى يتەر.
انتونينا ءوزى ايتقانداي مالتىپ كورسەتكەن. ساپار دا سونىڭ ىستەگەندەرىن ىستەمەك بولعان، ءبىراق بىردەن سۋدىڭ تۇبىنە باتىپ كەتتى. ەندى انتونينا قولىمەن ساپاردىڭ كەۋدەسىنەن كوتەرە ۇستاپ:
— كانە، ەندى مالتىپ كورشى، — دەگەن.
ساپار قىزدارشا اياعىمەن سۋدى شالپىلداتا، ەكى قولىمەن كەزەك قيمىلداپ اقىرىنداپ مالتي باستاعان. ول انتونينانىڭ قولىن تارتىپ العانىن دا اڭعارعان جوق، قول-اياعىمەن بىردەي قيمىلداپ تەپكىلەنە بەردى.
— مالتىپ بارام! مالتۋدى ۇيرەندىم، — دەدى قۋانا داۋىستاپ.
— ارعى جاعاعا دەيىن مالتي بەرەيىن بە؟
— بىردەن ارعى جاعاعا جەتە الماسسىڭ؟ — دەگەن انتونينا سوڭىنان.
— جەتەم، — دەدى ساپار سۋدى ورشەلەنە شالپىلداتىپ. اياق-قولى تالاۋسىراعانداي بولسا دا توقتالعان جوق، مالتي بەردى. انتونينا قۋىپ كۇلىپ، مۇلدە قۇتىرىنا قيمىلداعان. سول بويدا ارعى جاعاعا شىققان كەزدە بويىن كەرنەگەن قۋانىشتان جارىلارداي بوپ سوزىلا كەرىلىپ، كوك شوپكە اۋناي كەتتى. انتونينا كەپ قاسىنا قۇلادى. ەكەۋى دە قۋانىشتى ەدى، ەكەۋى دە القىنا تىنىستايدى، ەكەۋى دە شارشاعان.
ىمىرت ۇيىرىلە باستاعان شاق. قالىڭ ورمان قاراۋىتىپ دەريەۆنياعا تاياپ كەپ قورشاپ العان ءتارىزدى.
سەرگەي ەسىك الدىندا باسپالداقتا جالعىز وتىر، قولىندا ساپاردىڭ كىشكەنتاي ترانزيستورى، ءار تولقىنعا اۋىستىرىپ، وزىنە قاجەت تولقىندى ىزدەيدى. دجاز ەستىلەدى، ىلە-شالا ۋكراين اۋەندەرى ەستىلەدى. كەنەت الىستان تالىپ قازاق ءانى جەتكەن. سەرگەي جاس بالاشا قۋانىپ ترانزيستوردى قۇلاعىنا توستى. ءيا، كادىمگى وزىنە بالا كۇنىنەن تانىس قازاقتىڭ حالىق ءانى ەدى بۇل... سەرگەيدىڭ كوز الدىنا ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالا كەلدى. جۋسان مەن بەتەگەلى بۇيرا قىراتتان كوك اسپانمەن استاسىپ كوسىلىپ جاتىر. قوس جورعاعا مىنگەن سەرگەي مەن ايەلى ءساليما سۇرلەۋ جولدا قاتارلاسا اعىزىپ كەلەدى. ءساليما بۇعان، بۇل ءساليماعا كۇتە قاراپ قويىپ اتتارىن سيپاي قامشىلاپ، اۋىزدىقتى كەرە تارتادى...
ەۆدوكيا ستول شەتىندە شىنتاقتاي قولىمەن ءبىر شەكەسىن تايانىپ ساپاردىڭ تاماق ىشكەنىنە قاراپ وتىر. ساپار كارتوشكا، پياز، رەديسكا، ناندى بۇرالاي اساپ، قۋىرىلعان ەتتەن قاسىقپەن جانە تىقپالايدى اۋزىنا. ونىڭ ءبۇيتىپ اشقاراقتانا تاماق جەسىنە ەۆدوكيا ريزا. سىرتتان سەرگەي كىرگەن، وڭىندە ەرەكشە ءبىر قۋانىش بار. ساپاردان ءسۇيىنشى سۇراعانداي جاڭالىعىن قازاقشا ايتىپ جاتىر:
— ايتەكەم كەلەتىن بولدى وسىندا. موسكۆاعا كورمەگە جۇرگەلى وتىر ەكەن، قايتار جولدا سوعا كەتەمىن دەيدى.
ساپار قۋانعانىنان ەكى الاقانىن شاپاقتاپ جىبەرگەن، الاقايلاپ ايقاي سالار ەدى، اۋزى بوس ەمەس.
ەۆدوكيا بۇلاردىڭ قازاقشا سويلەسكەندەرىنە ءمان بەرمەگەن ادامشا تۇرىپ كەتىپ، تەرەزە پەردەنىڭ باۋلىقتارىن قايتا تارتىپ بايلاعان بوپ تۇرتىنەكتەي بەرگەن. سەرگەي وزىنەن كەتكەن قاتەلىكتى ەندى سەزىپ قىسىلعانىنان كۇلىپ جىبەردى دە:
— كەشىر، ماما، — دەپ كەلىپ اناسىنىڭ يىعىنان قۇشاقتادى. — جاڭا عانا تەلەفون ارقىلى قازاقشا سويلەسىپ كەپ ەدىم، ءتىپتى بايقاماي قالىپپىن. بىلاي بولدى: ەرتەڭ بىزگە تەلەگرافپەن اقشا سالىپ جىبەرەدى جانە ايتاش موسكۆاداعى اۋىل شارۋاشىلىعى كورمەسىنە جۇرەدى ەكەن، قايتارىندا وسىندا كەلەتىن بولدى.
بۇل حابارعا ەۆدوكيا دا ەرەكشە قۋاندى.
— بارىنەن دە ايتاشتىڭ كەلەتىنى جاقسى بولدى. تاڭەرتەڭگىسىن موسكۆادان پوەزعا وتىرسا، كەشكە قاراي وسىندا جەتىپ كەلەدى، مىنا تۇرعان جەر، ءتۇۋ، كوڭىلىم ورنىنا ءتۇستى عوي. قانشا دەگەنمەن ايتاشپەن اقىلداسقانىمىز دۇرىس بولار ەدى. ول ءوزى ءبىر نە ىستەسە دە ويلانىپ ىستەيتىن ورنىقتى ادام...
كەلەسى كۇنى تاڭەرتەڭ ەۆدوكيانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنا اعاش تيەگەن ماشينا كەپ توقتاپ، جۋان-جۋان بورەنەلەر ءتۇسىرىپ كەتكەن. سونىڭ ارتىنشا ىلە-شالا تاقتاي تيەلگەن ماشينا كەلدى. كابينادان سەكىرىپ تۇسكەن جاس شوفەر جىگىت ناريادىن ەۆدوكياعا ۇسىنا تۇرىپ:
— مىنا تاقتايلاردى الدىم دەپ قولىڭدى قوي، اپاتاي، — دەدى.
ەۆدوكيا كوزىلدىرىگىن كيىپ، ەجىكتەپ وقي باستاعان.
— ءبارى ورنىندا، اپاتاي، ءبىر تاقتايىڭ دا شەتىنەگەن جوق، — دەدى شوفەر جىگىت.
— ونى ءقازىر تەكسەرەم. ايتشى، كانە، قانشا تاقتاي اكەلدىڭ؟ سانىن ايت؟
— قانشا تاقتاي ەكەنىن، سانىن مەن قايدان بىلەيىن. ماعان كۋبومەترلەپ ولشەپ تيەگەن.
ۇيدەن شىققان سەرگەي قالامىن الىپ ناريادقا قول قويدى دا، شوفەرگە ءۇش سوم قوسا بەردى.
— ماما، ءبارى ورنىندا، — دەدى.
شوفەر تاقتايدى اۋدارىپ ءتۇسىرىپ ءجۇرىپ كەتكەن سوڭ، ەۆدوكيا سەرگەيگە بىلدىرمەي عانا تاقتايلاردى كۇبىرلەپ ءجۇرىپ ساناۋعا كىرىسكەن، ءبىراق ۇشتەن بىرىنە جەتە بەرە شاتاسىپ قالدى دا ونان قايتا ساناي باستادى، جارتىسىنا جەتكەندە تاعى جاڭىلىستى... اقىرى قولىن ءبىر سىلتەدى.
مال قورا سالىپ جاتقان پەنسيونەر شالداردىڭ بريگاداسى ەتكەن جولعىداي بۇل جولى دا جۇمىستارىن اسىقپاي اتقارىپ جاتىر. قورانىڭ شاتىرىن كوتەرۋگە تاياۋ قاپتى.
سەرگەي باسىندا نەيلون شلياپاسى بار، ساقالى مامىقتاي اپپاق شالمەن سويلەسىپ تۇر.
— وتكەن جولى مەن بريگاديرلەرىڭىزبەن كەلىسىپ كەتكەم، — دەيدى سەرگەي دالەلدەي تۇسكىسى كەلگەندەي، — بۇگىن ءبىزدىڭ ءۇيدى سالۋعا كەلەمىز دەگەن ەدى.
— بىلمەيمىن، — وڭداي ەشتەڭە ەستىگەمىز جوق.
— بريگاديرلەرىڭىز قايدا ءوزى؟
— جوق، ونى ىزدەمەي-اق قوي ەندى.
— نەگە؟ انەۋ كۇنى عانا ول كىسىمەن ادامشا كەلىسىپ كەتىپ ەم عوي. وزىمەن سويلەسەيسىنشى، قايدا ءجۇر، — دەپ سەرگەي شالدى تاقىمداپ كەتە قويماعان.
— قويمادىڭ عوي، ولاي بولسا ونىڭ قايدا ەكەنىن ايتايىن، — دەدى قيتىعا اشۋلانعان شال. — ول وڭباعان كارى توبەت دۇكەندە اراق ءىشىپ، شاتاق شىعارعان سوڭ ميليسيا اپارىپ ون تاۋلىككە قاماپ قويىپتى. انە، سوندا بارىپ تاۋىپ ال. ەندى بىزگە كەدەرگى كەلتىرمەي، تايىپ تۇر...
الگى شالدىڭ جوندەپ سويلەسپەي، مەنمەنسىپ، قۋعانداي بولعانىنا ىزالانعان سەرگەي اۋدان ورتالىعىن ارالاي ءوتىپ، ميليسيا بولىمىنە قاراي تارتقان. ستەپانوۆتى ول سوناداي جەردەن تانىدى. ميليسيا اۋلاسىنىڭ سىرتقى قورشاۋىنا جاڭا شتاكەتنيكتەر شەگەلەپ ءجۇر ەكەن. جالپى ميليسيا ۇيىنە جوندەۋ جۇرگىزىلىپ، سىرتقى قابىرعالارى اعارتىلىپ، قوراسىنىڭ ىشىنە قىستىق وتىندارىن جيناپ، ەسىك-تەرەزەلەرى، قاقپالارى سىرلانىپ جاتىر ەكەن. سونىڭ ءبارىن ىستەپ جۇرگەندەر نەگىزىنەن ۇساق بۇزاقىلىقتارى ءۇشىن ون-ون بەس كۇنگە قاماۋعا تۇسكەندەر. ولاردىڭ ءبارىن ءبىر جاس ميليسيونەر سىرتتاي باقىلاپ قاراپ تۇر. سەرگەي سوعان كەلىپ ءوزىنىڭ ءجاي-جاپسارىن ايتقان.
— ستەپانوۆ، — دەدى ميليسيونەر داۋىستاپ. — بەرى كەل! ساعان كىسى كەپ تۇر.
بريگادير قولىنداعى بالعاسىن جەرگە قويىپ، قاقپاعا قاراي بۇرىلعان، سەرگەيدى كورىپ، ول دا مۇنى بىردەن تانىدى. موينىنا سۋ كەتكەندەي ەكى ءيىنى سالبىراپ كەپ، لاجسىزدىق بىلدىرگەن تۇرمەن ەكى قولىن جايدى.
— وسىلاي بوپ قالدى، جىگىتىم، — دەدى كىنالى ۇنمەن.
— ەندى قانشا وتىراسىز مۇندا؟
— ەكى-اق تاۋلىك ءوتتى، ءالى سەگىز تاۋلىك بار الدىمدا.
— امال قانشا، ءسىزدىڭ شىعۋىڭىزدى كۇتەمىن ەندى، — دەگەن سەرگەي.
— ءاي، ەندى مەنى كۇتكەننەن پايدا بولار ما ەكەن، جىگىتىم، — دەدى بريگادير وكىنىشىن بىلدىرە تۇرىپ. — الگى شالدار ماعان اشۋلانىپ، وسىندا وتىرعانىمدا توڭكەرىس جاساعان كورىنەدى، مەنى بريگاديرلىكتەن ءتۇسىرىپ تاستاپتى. ەندىگى جەردە شىققاننان كەيىن دە ولار مەنىڭ ءتىلىمدى المايدى عوي.
— سوندا قالاي بولادى، مەن سىزبەن كەلىستىم دەپ سەنىپ قالىپ ەم، سوزىڭىزدە تۇرا الماعانىڭىز با؟ — دەگەن سەرگەي رەنجىپ.
— جوق، مەن ءوز باسىم ساعان بەرگەن ۋادەمدە تۇرام، — دەدى ستەپانوۆ ونى جۇباتىپ. — مىنا جەردەن شىعىسىمەن تارتىپ وتىرىپ ساعان بارام. ال انا شالدار بريگاداسىنان ەندى كۇدەرىڭدى ءۇز، ولار بارمايدى. سولاي، جىگىتىم.
ميليسيا بولىمشەسىنەن كەيىن سەرگەي بازارعا سوعىپ، ساۋدا جاساپ تۇرعاندارمەن ءار جاقتان، كولحوزداردان كەلگەن شوفەرلارمەن سويلەسىپ، جالدانىپ قۇرىلىس سالاتىندار جايلى سۇراستىرعان. ءبىراق بىردە-بىرىنەن پالەن جەردە پالەن قۇرىلىسشىلار بار دەگەندى ەستي الماي دال بولدى. قايتا بىلەتىن قۇرىلىسشىلارىڭ بولسا ءوزىڭ ايت، بىزگە دە كەرەك ەدى دەستى. سەرگەيدىڭ تۇيگەنى اۋدان بويىنشا ءار شارۋاشىلىقتا كەزەك كۇتتىرمەس ءوز قۇرىلىستارى بار ەكەن دە، قولىنان ءىس كەلەتىندەر سول ءوز قۇرىلىستارىنان-اق ارتىلمايدى ەكەن.
ەۆدوكيانىڭ ۇيىنە قۇرىلىس ماتەريالدارى ۇستى-ۇستىنە كەلىپ جاتىر: كۇيدىرىلگەن قىزىل كىرپىش، تەرەزە اينەكتەرى، ەدەنگە توسەلەتىن، ءۇيدىڭ توبەسىنە قاعىلاتىن تاقتايلار. ەۆدوكيا مەن ساپار ەكەۋى ەكى جاقتان ول ماتەريالداردى قابىلداپ الىپ ءجۇر: تاقتايلاردى ساناستىرادى، اينەكتەردىڭ سىنعان-سىنباعانىن تەكسەرەدى، ساموسۆال ءتۇسىرىپ كەتكەن كىرپىشتەردى رەتتەپ قالاپ جيناستىرادى. كەشكە دەيىن ەكەۋىندە دە تىنىم جوق.
كەشكىسىن سەرگەي كەلدى. ول دا ابدەن شارشاعان، قۇرىلىسشىلار ىزدەپ تيتىقتاپ تابانىنان تاۋسىلعان ءتۇرى بار. ساپار مازاسىزدانىپ كيىنەر-كيىنبەسىن بىلمەي قيپىقتاپ سەرگەيگە قاراي بەرگەن. ونىڭ قىدىرعىسى كەپ تۇرعانىن تۇسىنگەن سەرگەي قول ساعاتىنا قاراپ الدى دا:
— بار، ءبىراز ءجۇرىپ قايت، — دەپ رۇحسات ەتتى. — تەك كوپ كەشىكپە. ەرتەڭ ەرتە تۇرۋىمىز كەرەك، سەن ماعان قاجەتسىڭ.
— ماقۇل. ەرتە قايتام، — دەدى ساپار قۋانىشىن جاسىرا الماي. سەرگەي ەندى اناسىنا بۇرىلىپ:
— سول انتونينا دەگەندەرىڭ قانداي قىز ءوزى؟ ءتارتىبى جاقسى ما؟ — دەپ سۇراعان.
— تونكا ما؟! و-و، تونكا وتە جاقسى قىز. جۇمىس دەگەندە جانىن سالادى. ۇلكەندەردەن قالىسپاي ىستەيدى، — دەپ ەۆدوكيا ماقتاي جونەلدى. — ءۇي شارۋاسىنا دا تاپ-تۇيناقتاي. ال ءتارتىپ جاعىنان ءبىزدىڭ دەريەۆنيانىڭ جاستارى قاشاننان باسقا ەلگە ۇلگى بوپ كەلەدى عوي...
ەۆدوكيانىڭ انتونينا تۋرالى ماقتاۋى ساپارعا قاتتى ۇناعان. ول كيىنىپ بولسا دا بىردەن كەتە قويماي تاعى دا نە دەر ەكەن دەگەندەي ءار نارسەنى ءبىر تۇرتىنەكتەپ قۇلاعىن ءتۇرىپ تۇرعان.
— تەك وقۋعا ورتاشا، — دەدى ەۆدوكيا ول ەستىسىن دەگەندەي ءسوزىن تۇيىندەپ. — ۇشتەرى كوپ كورىنەدى.
— جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ءتورت پەن بەسكە وقۋى شارت ەمەس قوي، — دەپ وسى تۇستا شىداي الماي كەتكەن ساپار. — كەيبىر كىتاپتان جاتتاپ سوعاتىن وزاتتاردان دا ءوز تۇسىنىگىمەن وقيتىن ورتاشالاردىڭ ءبىلىمى ورنىقتى بولادى.
ساپاردىڭ قىزىنا سويلەگەن تۇرىنە قاراپ سەرگەي كۇلىپ جىبەردى.
— سەن ەندى،كەشىگەسىڭ عوي، كەتپەيسىڭ بە؟! — دەدى.
— ال كەتتىم... — دەپ ساپار جۇگىرە باسىپ، ەسىك الدىنداعى باسپالداقتاردان سەكىرىپ ءوتىپ، سىرتقى قاقپانى سارت ەتكىزگەنى ەستىلدى.
— جاقسى جىگىت بوپ ءوسىپ كەلەدى، — دەدى ەۆدوكيا ونىڭ سوڭىنان سۇيسىنە قاراپ.
— ازىرگە جامان ەمەس، — دەپ قويدى سەرگەي ونان سوڭ ول دا ورنىنان تۇردى. — مەن يۆان پەتروۆيچقا كىرىپ شىعايىن. سونىمەن اقىلداسىپ ءبىر امالىن تاپپاساق بولاتىن ەمەس.
بي كەشتەرى اپتاسىنا ەكى رەت قانا بولاتىن دا، ال قالعان كۇندەرى دەريەۆنيا جاستارى كلۋب ماڭىنا ءجاي قىدىرىستاۋ ءۇشىن جينالاتىن. بۇل كۇندەرى كلۋبتا كينو كورسەتىلەدى.
بۇگىندە كينومەحانيك كىرە بەرىس ەسىك كوزىندە ءوزى بيلەت ساتىپ تۇر. ءبىراق كينوعا كىرىپ جاتقان ادام شامالى: ون شاقتى تومەنگى كلاسس وقۋشىلارى جانە بىر-ەكى كەمپىر عانا كىرگەن ىشكە. مۇنان كەيىن كلۋب الدىنا تاياۋ كەلگەن جان بولمادى. بەلگىلەنگەن ۋاقىتتان تاعى ءبىر جارتى ساعاتتاي كەشىكتىرىپ، اقىرى كينومەحانيك باسقا ەشكىمنىڭ كەلمەسىنە كوزى جەتكەن سوڭ، كينوسىن باستادى.
كلۋبتىڭ باققا قاراعان جاعىندا ۇزىن ورىندىققا ءبىرى وتىرىپ، ءبىرى ترانزيستورىن قويىپ، ءوزى تۇرەگەپ تۇرعان دەريەۆنيا جاستارى. ون-ون بەس ادامنىڭ كەمىندە جەتى-سەگىزىنىڭ ترانزيستورى بار: مۋزىكا، شىرقالعان ءان، سوڭعى حابارلار، ءتىپتى ەشقايسىسى تۇسىنبەسە دە شەت تىلدەردە بىلدىرلاعان سوزدەر — ءبارى ءبىر ساتتە ەستىلەدى. ساپار مەن انتونينا دجاز مۋزىكا تىڭداپ شەتكەرەك تۇر.
— ءجۇر، كينوعا كىرەيىك، — دەگەن ساپار.
— كىرگىم كەلمەيدى. بۇل كينو قىزىق ەمەس، — دەدى انتونينا.
وسى مەزەتتە بۇلاردىڭ قاسىنان كولدەنەڭدەي ميحايل تيحوميروۆ ەتكەن، — قولتىعىنا بوتەن ءبىر قىز ۇستاپ اپتى، بۇلارعا تۇمسىقتارىن شۇيىرە تاكاپپارلانا قارايدى ءتىپتى.
— ءبىرىن-بىرى تاپقان ەكەن-اۋ، — دەپ انتونينا مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى. — ميشكانىڭ ماعان رەنجىپ كەتكەن سايىن بارىپ تاباتىن كوڭىل جۇباتار سۇيەنىشى. سەنەن باسقا قىز جوق دەيسىڭ بە، دەگەندەي ماعان كورسەتكەن قىرى عوي. ءجۇر ءبىز دە قىدىرايىق بىلاي شىعىپ، — دەدى ەندى ول ساپاردى قولتىعىنان ءوزى ۇستاپ.
ەكەۋى كلۋبتان شەتتەپ، دەريەۆنيانىڭ قالتارىستاۋ ءبىر كوشەسىنە تۇسكەن. ءار ءۇيدىڭ تۇسىنان ەتكەندەرىندە بايلاۋدا جاتقان يتتەردىڭ مىڭق-مىڭق ەتىپ ۇرگەنى بولماسا كوشە بويى تىم-تىرىس، ماۋجىراعان تىمىق كەش.
— بۇگىن كوپ جۇرمەيىك، ەرتەرەك قايتايىق، — دەدى انتونينا.
— ايتپەسە مامام مازاسىزدانادى.
— جارايدى، — دەدى ساپار ءوزىنىڭ دە سەرگەيگە بەرگەن ۋادەسىن ەسىنە الىپ. ونان سوڭ: — مەنىڭ اجەم سياقتى سەنىڭ مامان دا قاتال كىسى-اۋ دەيمىن، ءا؟ — دەگەن.
— جوق، قاتال ەمەس. تەك، مىنا سەن كەلگەلى مازاسىزداناتىن بولىپ ءجۇر. مەنى الىپ قاشىپ كەتەدى دەپ قورقادى. — انتونينا سىقىلىقتاپ كۇلگەن. — سەندەردىڭ ادەت-عۇرىپتارىڭدا ۇناعان قىزدى الىپ قاشىپ كەتەتىن كورىنەسىڭدەر عوي.
ساپار مىنا سوزگە نامىستانعانداي ءسال توسىلىپ قالدى دا، ارتىنشا دەرەۋ ءوزى دە قوسىلا كۇلىپ، ويناقى ازىلگە اينالدىرىپ قاقپاقىلداپ اكەتتى.
— تونيا، ول راس، مەن سەنى الىپ قاشىپ اكەتەم، — دەدى.
— شىنىمەن بە؟
— شىنىمەن. موسكۆاعا دەيىن پوەزبەن بارامىز، ونان ءارى سامولەتكە وتىرامىز، ال الماتىدان ءبىزدىڭ اۋىلعا دەيىن اۆتوبۋس جۇرەدى. قانشاما جەر كورەسىڭ... — ساپار قيالداي باستاعان.
— ال اۋىلىڭا اپارعان سوڭ مەن قايتەم؟
— سەن قايتۋشى ەڭ، مەنىمەن بىرگە ءبىر كلاستا وقيسىڭ. تۇرعىڭ كەلسە ءبىزدىڭ ۇيدە تۇراسىڭ، ايتپەسە، سەرەجا اعامنىڭ ۇيىندە تۇرىپ وقيسىڭ. سەن ونىڭ تۋىستاس قارىنداسىسىڭ عوي. ەكەۋمىز ساباققا بىرگە دايىندالامىز.
— وي، ساپار، قانداي جاقسى بولار ەدى. ولاي بولسا الىپ قاششى مەنى، — دەگەن ەندى انتونينا دا ءتاتتى قيالعا ەلتىپ.
— توقتاي تۇر، مىناۋ ءۇيدى سالىپ بولايىق. سونان كەيىن ەكەۋلەپ وتىرىپ سەنى الىپ قاشۋدىڭ جوسپارىن جاسايمىز.
— وي، تاماشا! ال مەن اۋەلى سەرەجا اعايدىڭ ۇيىندە ەمەس، سەندەردىكىندە تۇرىپ كورەر ەم.
— بىزدىكىندە تۇرساڭ، ءتىپتى جاقسى بولار ەدى. تەك ءبىراق سەن مەنىڭ اجەمنىڭ قاتال مىنەزىنە شىداي المايسىڭ عوي.
— نەمەنە، سونشا ۇرىسقاق پا؟
— جوق، ۇرىسقاق ەمەس، ءبىراق ءبۇيتىپ ەمىن-ەركىن، ەرتەلى-كەش جۇرۋىڭە ەرىك بەرمەيدى. اسىرەسە قىزدارعا دەگەندە قاتال.
— ال مەن سەن قاسىمدا بولساڭ نەمەنەگە ەرتەلى-كەش جۇرە بەرەم، — دەدى انتونينا بۇعان بۇرىلا قاراپ.
— ارينە، — دەپ قويدى ساپار دا. — تەك مەن بالالارمەن ويناپ كەتكەن كەزدەردە عانا ءىشىڭ پىسۋى مۇمكىن.
— مەن جىبەرمەيمىن سەنى ويىنعا.
— سەنىڭ جىبەرمەگەنىڭە قارايمىن با، قاشىپ كەتەم عوي...
ەكەۋى وسىلايشا ورىندالماس قيال اڭگىمەگە بەرىلىپ، ءبىر سوزدەن ءبىر ءسوز تۋىنداپ دەريەۆنيا كوشەسىندە داۋرىعا سويلەسىپ ۇزاق ءجۇردى.
سەرگەي كولحوز پرەدسەداتەلىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كىرگەن. كابينەتتىڭ ەسىگى اشىق ەكەن. ىشتەن ىزالانا شاپتىعا سويلەگەن ايەل داۋىسىن ەستىپ، ءسال توسا تۇرماق ويمەن ورىندىققا وتىرعان. ايەل داۋىسى ىزاقورلانا شاڭقىلداي شىعادى.
— سوندا بۇل قالاي بولادى، يۆان پەتروۆيچ، ا، ءبىز عوي سەمەن ەكەۋمىز ءومىر بويى تىربانىپ ەڭبەك ەتۋمەن كەلەمىز.
— سەنىڭ ارتىقشىلىعىڭ سول سەمەننىڭ بارلىعى عوي، — دەگەن پرەدسەداتەل ايەلدىڭ ءسوزىن ءبولىپ.
— بايىمنىڭ ءتىرى قالعانى ءۇشىن كىنالى ەمەس شىعارمىن. جاقسى ىستەگەن جۇمىسىم ءۇشىن مەنىڭ دە العان مەدالدارىم بار. جاڭا مونشا سالۋعا اعاش سۇراعانىما قانشا بولدى وسى؟!
— بەرەمىز دەدىم عوي، بەرەمىز، — دەدى پرەدسەداتەل ونى جۇباتقانداي. — تەك كۇزگە دەيىن شىداشى. ال ەۆدوكيانىڭ جاعدايىن ءوزىڭ ءبىلىپ وتىرسىڭ...
— بىلگىم دە كەلمەيدى. كىم ەدى ول سونشا، قايتا-قايتا كەسە كولدەنەڭ تارتا بەرەتىندەي. ونىڭ كۇيەۋى دە سوعىستان بۇرىن، اعاش باسىپ قاپ ولگەن. ارى-بەرىدەن كەيىن ول اسكەر سەمياسىنا دا جاتپايدى.
— سوندا سەنىڭشە قالاي، اسكەر سەمياسىنا جاتپاسا كومەك كورسەتپەۋىمىز كەرەك پە ەكەن، — دەدى داۋىسىن ەندى كوتەرگەن پرەدسەداتەل ستولىن ۇرىپ قاپ. — الدە ەۆدوكيا سەن قۇرلى جۇمىس ىستەي المادى ما، كولحوزعا؟!
— جۇرتتىڭ ءبارى ىستەگەن جۇمىس.
— ال قازىرگى ۋاقىتتا ءۇيى ەڭ ناشار كولحوزشى سول بوپ وتىر. سەن جاڭا مونشا سالسام دەيسىڭ، ال وعان باسپانا ءۇي كەرەك. ەندىگى جەردە و بايعۇستىڭ قانشا ءومىرى قالدى؟ وتكەن جىلى ەكى رەت اۋرۋحانادا جاتىپ شىققانىن ءوزىڭ بىلەسىڭ. بالكىم بۇل ونىڭ ەڭ سوڭعى كورەر قۋانىشى بولار، انە بالاسىن ىزدەپ تاپتى.
— ونى قۇداي ءبىلسىن، بالاسى ما، الدە بوتەن بىرەۋ مە؟ — دەگەن ايەل.
— بالاسى! — دەدى پرەدسەداتەل كەنەت اقىرىپ قاپ. — بالاسى! ەگەر بالاسى بولماسا ايدالاداعى بىرەۋ كەپ ءۇي سالىپ بەرەم دەپ سونشا اۋرەگە تۇسەر مە ەدى؟!
سەرگەي مۇنان ءارى وتىرا بەرۋدى رەتسىز كورىپ، اۋەلى جوتكىرىنىپ دىبىس بەرىپ ىشكە كىرگەن. پرەدسەداتەلگە تونە كەپ تاعى دا بىردەڭە دەگەلى تۇرعان كوك بەت ايەل مۇنى كورىپ، اۋزىن الاقانىمەن باسا قويدى.
— سالەمەتسىز بە، يۆان پەتروۆيچ، سالەمەتسىز بە، الەكساندرا ۆاسيليەۆنا، — دەدى سەرگەي.
— سالەمەتسىز بە، سەرگەي ۆاسيليچ، — دەپ ايەل ەندى كەيىن شەگىنشەكتەگەن. پرەدسەداتەل وعان:
— سەنىڭ ءوتىنىشىڭدى كەلەسى باسقارما ماجىلىسىندە شەشەمىز، — دەدى.
— ءجا، مەنىڭ شارۋام ونشا اسىعىس ەمەس قوي، يۆان پەتروۆيچ، — دەپ ايەل سول شەگىنشەكتەگەن بويى شىعىپ كەتكەن.
پرەدسەداتەل ەندى الگىندەگى بەتىنە تەپكەن اشۋىن سەزدىرگىسى كەلمەي، قولى ءسال ءدىرىل قاعا وتىرىپ، پاپيروس الىپ تۇتاتتى.
— ال، قالاي، سەرگەي ۆاسيليچ، ويلاندىڭ با؟ — دەدى جادىراي سويلەپ. — ءبىرجولا كوشىپ كەلەسىڭ بە، ءسويتىپ؟ تەك الداۋسىراتپاي شىنىڭدى ايتشى.
— شىنىمدى ايتسام، ازىرگە، بىر-ەكى جىلدىڭ ىشىندە كەلە المايمىن، — دەدى سەرگەي وعان بۇكپەسىز تۋرا قاراي وتىرىپ. — باستاعان ءبىر عىلىمي جۇمىسىم بار ەدى، سونى اياقتاۋىم كەرەك.
— ە، ول جۇمىسىڭدى وسىندا كەپ اياقتا، جاعداي جاسايمىز. مال بىزدە دە بار، تەك ءىرى قارا.
— جوق، يۆان پەتروۆيچ، ول جۇمىسىم تىكەلەي قوي شارۋاشىلىعىنا بايلانىستى ەدى.
— ءا، ول جاعىنان ەشتەڭە دەي المايمىز وندا. تەك شەشەڭدى مۇندا قالاي جالعىز قالدىرىپ كەتەسىڭ، سول جاعىنا تۇسىنبەيمىن.
— ءيا، ءوزىمدى دە قيناپ وتىرعان وسى جاعى. ايەلىممەن، باۋىرلارىممەن اقىلداسىپ كورمەكپىن، ءبارىمىز بولىپ ءبىر شەشىم تابارمىز دەپ ويلايمىن. ازىرگە، دۇرىستاپ ءۇي سالىپ بەرۋ ويىم، ونان سوڭ بالكىم، نەمەرەلەرىنىڭ ەرەسەكتەرى كەپ، وسىندا تۇرىپ، وسىندا وقىر.
— ۇلكەنىڭ نەشەدە ەدى؟
— ون تورتكە تولىپ، ون بەسكە كەتتى.
— ۇل ما؟
— قىز.
— قىز بولسا ءتىپتى تاماشا. قىز بالا دەگەن اجەسىنە جۋىقتاۋ كەلەدى.
— ءيا، ول جاعىن بىردەڭە ەتىپ شەشەرمىز-اۋ، يۆان پەتروۆيچ. بارىنەن دە قازىرگى جاعداي قالاي، دەپ سۇراساڭىزشى. مەن قۇرىلىسشى تابا المادىم.
— ايتىپ ەم عوي، قۇرىلىسشى تابۋ قيىن دەپ. ال بۇل جاعىنان مەنىڭ كومەگىم جوق. ءار ادام ەسەپتە. ءقازىر پىشەن شابۋ ءجۇرىپ جاتىر، ال ەندى بىرەر اپتادان كەيىن ەگىن وراعىن باستاماقپىز، ءتىپتى ەش مۇمكىندىك جوق بىزدە. ەگەر كۇزگە دەيىن شىداساڭ...
— ەندى ون كۇننەن كەيىن مەنىڭ دەمالاسىم بىتەدى، قايتۋىم كەرەك، — دەدى سەرگەي.
— ارينە، قىزمەت ادامىسىڭ. اپىراي، ءا، قالاي ەتسەك ەكەن؟ — دەپ پرەدسەداتەل دە ويلانىپ قالدى. — الدە، اعايىن-تۋعانداردى اسارعا شاقىرساق پا ەكەن؟! وسى توڭىرەكتەگى فيليپپوۆتاردىڭ ءوزى ەكى جۇزدەي بار-اۋ، سولاردى ءبىر كۇنگە شاقىرساق بولىپ جاتىر ەمەس پە؟
— مىناۋىڭىز اقىل ەكەن...
سەرگەي مەن اناسى ەكەۋى پىشەنى سارعىش تارتا باستاعان جازىق دالادا سۇرلەۋ جولمەن قاتارلاسا ءجۇرىپ كەلەدى.
— ەرتەدە بۇل جەرلەردىڭ پىشەنىن شالعىمەن شاباتىنبىز، — دەيدى اناسى، قولىمەن كەڭ جازىقتى كولبەي نۇسقاپ. — سەنىڭ اتا-بابالارىڭنىڭ بۇل جەردە شالعى ۇستاماعانى كەم دە كەم شىعار. ال اكەڭە ءدال وسى اراعا، ارتىنان تالاي رەت تاماق اكەلىپ بەرىپ، ءوزىم گۇل تەرىپ قايتۋشى ەدىم. وندا جاس كەزىم عوي... كەيدە مەيرام كۇندەرى وسى ەكەۋمىز كەلە جاتقان سۇرلەۋمەن لىكوۆاعا قوناققا باراتىنبىز. لىكوۆادا تۋىستارىمىز كوپ ەدى. ءقازىر دە كوپ، بارعان سوڭ كورەسىڭ، ىلعي فيليپپوۆتار.
وسىلايشا اڭگىمەلەسە ءجۇرىپ وتىرىپ بۇلار قىرات ۇستىنە كوتەرىلگەن، ءدال يەكتەرىنىڭ استىنان ۇلكەن دەريەۆنيا شىعا كەلدى. ۇيلەرىنىڭ شاتىرلارى كۇنگە شاعىلىسقان، قورا-قوپسىلارى مول لىكوۆا وسى ەدى.
بۇلار ارنايى ىزدەپ شىققان فيليپپوۆ شالدىڭ ءۇيى شەتتە بولاتىن. انالى-بالالى ەكەۋى كەپ قاقپادان كىرگەندە، ورتا بويلى، مىعىم دەنەلى قارت ارالاپ جارعان وتىندارىن رەتتەپ قالاپ جيناپ ءجۇر ەكەن. قۇشاقتاعان وتىنىن تاستاي بەرە قارت كەلگەندەرگە تەسىرەيە قاراپ قالعان. اسىرەسە وزىنە تاياپ كەلگەن سەرگەيگە شۇقشيا قارايدى. سەرگەي دە شالعا جاقىنداپ كەپ كوز توقتاتىپ قاراپ تۇر. كەنەت ونىڭ ەسىنە الىستان جەتكەن ءبىر بۇلدىر ەلەس كەلدى... ءدال وسى شالعا ۇقساعان، ءبىراق وتە جاس ەر ادام ەكى جاسار بالانى قولتىعىنان كوتەرىپ اپ اسپانداتا لاقتىرىپ، ودان قاعىپ الىپ ءماز بولىپ كەلەدى. ەكى جاسار بالا بىرەسە جەردەن الىستاپ، قالىقتاپ كوتەرىلەدى دە، ودان جەرگە قاراي قۇيىلا جاقىندايدى، قايتا كوتەرىلەدى، قايتا قۇلايدى، جەر دە، اينالا-توڭىرەك، اسپان دا تەگىس تەڭسەلىپ تۇرعانداي... شال مەن سەرگەي بىرىنەن-بىرى كوزدەرىن ايىرماعان كۇيلەرى قارسى ءجۇرىپ كەپ قۇشاقتاسىپ كەرىستى. شال ۇزىن جەڭىمەن جاساۋراعان كوزىن ءسۇرتتى.
— ءوزىم.دە بۇگىن سەندەرگە بارىپ قايتقالى وتىر ەدىم، — دەدى جىلامسىراعان داۋىسپەن. ونان سوڭ سەرگەيگە تاعى دا قادالا قاراپ: — بەت-الپەتىڭ، قاس-قاباعىڭ وزىمىزدىكى، تەك سەرەيگەن بويىڭ كىمگە تارتقان؟ — دەپ قويدى.
— مەنىڭ تۇقىمدارىما، ناعاشىلارىنا تارتقان عوي، — دەگەن ەۆدوكيا وسى تۇستان.
— سولاي- بولار، — دەدى شال دا ونى قۇپتاپ. — سەنىڭ باۋىرلارىڭ، شەتتەرىنەن سىرىقتاي-سىرىقتاي قاپساعاي بويلىلار ەدى-اۋ... جۇرىڭدەر، ۇيگە كىرىڭدەر...
فيليپپوۆ شالدىڭ ۇيىندەگى ۇلكەن ستولدىڭ باسىندا: سەرگەي اناسىمەن جانە شالدىڭ قىرىقتارعا كەپ قالعان بىرىنە-بىرى تەتە ەكى بالاسى — بارلىعى باس قوسىپ اقىلداسىپ وتىر.
— سەن قاعاز اكەلىپ جازشى كانە، — دەدى الدەن سوڭ شال بالالارىنىڭ بىرىنە. اناۋ تۇرىپ بارىپ داپتەر مەن قالام اكەپ بەردى.
شال قالامدى الىپ جازۋعا كىرىستى:
— ەكى ماشينا كەرەك، — دەدى جازعانىن داۋىستاي ايتىپ. — ءبىرى ادام تاسۋعا لايىقتاپ جابدىقتالۋى ءتيىس.
بالالارى قۇپتاپ باستارىن يزەدى.
— بۋلدوزەر، — دەپ جازعان شال ەكىنشى جولعا.
— ميشكا تابادى، — دەدى بالالارىنىڭ ءبىرى.
— فيليپپوۆ ميحايل، — دەپ جازدى ول تۇسقا شال. — ال كراندا كىم ىستەۋشى ەدى بىزدەن؟
— كوستيا اعاي.
— كونستانتين فيليپپوۆ — كران، — دەپ جازدى شال. — ەكسكاۆاتور بولسا تەرىس بولماس ەدى...
بالالارى ويلانىپ قالدى.
— لەنكانىڭ كۇيەۋى تابادى.
— قاي لەنكانىڭ؟ — دەگەن شال انىقتاعىسى كەپ.
— ەگور اعايدىڭ لەنكاسىنىڭ كۇيەۋى شە.
— ءيا، ءيا، فيليپپوۆا ەلەنا — ەكسكاۆاتور، — دەپ جالعاستىردى شال جازۋىن.
شال مەن بالالارىنىڭ مىنا ارەكەتتەرىنە باعانادان ىشتەي ريزا بوپ سۇيسىنە قاراپ وتىرعان سەرگەي جىميا كۇلىپ:
— ەگەر تانك قاجەت بولسا تابار ما ەدىڭىزدەر؟ — دەپ سۇراعان ازىلدەپ.. ءبىراق شال ازىلدەپ ەمەس، بالالارىنان شىنداپ سۇرادى:
— كانە، تانك ايدايتىن كىم بار بىزدەن؟
بالالارى شىنىمەن-اق ويلانىپ قالعان.
— ۆاسيا اعايدىڭ ميتياسى تانكيست، — دەدى بالالارىنىڭ ءبىرى.
— ستەپاننىڭ لەشكاسى دا تانكيست، — دەدى ەكىنشى بالاسى دا...
ەۆدوكيا، سەرگەي جانە ساپار ۇشەۋى ۆوكزال پەررونىندا تۇر.
پوەزدان كەپ ءتۇسىپ جاتقان جولاۋشىلار، ولاردى قارسى الىپ قۇشاقتاسىپ، ءسۇيىسىپ جاتقان جۇرت اپىر-توپىر. ءبىر كەزدە ۆاگون ەسىگىنەن قولىندا چەمودانى بار، باسىنا شلياپا، ۇستىنە جاڭا كوستيۋم كيگەن ەڭگەزەردەي ايتاش كورىنەدى. وزگە جۇرت ونىڭ كيىم كيىسىنە، وزگەشە تۇرىنە قاراپ، ىعىسىپ جول بەرگەن. ايتاش اۋەلى سەرگەي ەكەۋى قۇشاقتاسىپ امانداسقان. ساعىن ءوزى كەپ ونىڭ موينىنا اسىلا كەتتى. ول ەكەۋىنىڭ قۇشاعىنان شىققاننان كەيىن كەپ ايتاش ەكى قولىن كەۋدەسىنە باسىپ، اۋەلى تاعزىم ەتىپ كەپ ەۆدوكيامەن قوس قولداپ امانداستى.
ۆوكزال قاقپاسىنان شىققان كەزدە تاكسي توقتايتىن جەرگە قاراي ەندى ەۆدوكيا ءوزى باستاپ الىپ ءجۇردى. ال ساپار بولسا اكەسىنىڭ بىرەسە الدىنا ءتۇسىپ، بىرەسە ارتىنا شىعىپ، اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي مۇنداعى جاعدايدى بايانداۋدا.
— ءۇي سالاتىن قۇرىلىسشىلار ىزدەپ تابانىمىزدان توزاتىن بولدىق، — دەپ قويادى ءدال ءوزى قينالىپ شارشاعانداي. — ازىرگە تابىلماي جاتىر.
ايتاش سەرگەيگە بۇرىلىپ:
— جوندەرىڭدى ايتىپ كولحوزدان كومەك سۇراپ كورمەدىڭ بە؟ — دەگەن.
— سۇرادىق قوي. كولحوزدا ءوز جۇمىستارىنا دا جۇمىسشى قولى جەتىسپەيدى ەكەن، — دەدى سەرگەي ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ. — ەندى وسىنداعى تۋىستاردى جيناپ اسار سالامىز با دەپ وتىرمىز.
— ول دا ءجون ەكەن، — دەپ قويدى ايتاش.
ەۆدوكيا بۇلاردىڭ ءوزارا قازاقشا سوزدەرىنەن تەك «كولحوز» دەگەننەن وزگەسىن ۇققان جوق. نەشە كۇننەن بەرى بالاسىنا باۋىر باسىپ، ەندى ەتەنە بوپ ۇيرەندىم بە دەپ جۇرگەندە، بالاسىنىڭ تاعى دا بۇعان تۇسىنىكسىز تىلدە سويلەپ بەرۋى كوڭىلىنە قايتادان سىزات تۇسىرگەندەي حالدە كەلەدى. سويتە تۇرا اندا-ساندا ايتاشقا بۇرىلا قاراپ قۋانىشىن جاسىرا الماي كۇلىمسىرەپ قويادى.
— وسى اۋرەنىڭ كەرەگى جوق دەپ سەرەجاعا تالاي ايتتىم، بوي بەرمەيدى، — دەيدى شاعىنعانداي.
— نەگە كەرەگى جوق. ولاي دەمەڭىز، ەۆدوكيا فيليپپوۆنا، بۇل جەردە جاڭا ءۇيدىڭ بولعانى بىزگە دە كەرەك، — دەپ ايتاش قارسى داۋ ايتتى.
تاكسيگە وتىرىپ، اۋدان ورتالىعىنان ۇزاپ شىققان كەزدە ايتاش:
— پوچتاعا كىرىپ توكەشكە تەلەفون سوققانىمىز دۇرىس بولار، — دەدى سەرگەيمەن اقىلداسا سويلەپ. — اناۋ كەزدە ءوزى وتكەن جىلدان الماي جۇرگەن ون كۇندەي دەمالىسىم بار، سونى الىپ، وسى جاققا كەلىپ كورىپ قايتسام دەپ وتىر ەدى. سونى شاقىرىپ الايىق. — ايتاش كەنەت شوفەرگە: — جىگىتىم، ماشيناڭدى كەيىن قاراي بۇرشى، — دەپ ءوتىنىش ەتتى.
تاكسي كەيىن قاراي قايتقان.
— نەمەنە، ءبىر نارسە ۇمىت قالىپ پا؟ — دەگەن ەۆدوكيا ۇلىنا بۇرىلىپ.
— جوق. پوچتاعا بارىپ، تەلەفون سوعىپ، توكەشتى شاقىرماقپىز. قانشا ايتقانمەن ارحيتەكتور عوي، كومەگى تيەر، — دەدى سەرگەي ايتاش ەكەۋىنىڭ اراسىندا بولعان قازاقشا سوزدەرىنىڭ مازمۇنىن ءتۇسىندىرىپ.
— وسىنشا الىس جولعا شاقىرماقسىڭدار ما؟ — دەگەن ەۆدوكيا كوزى شاراسىنان شىعا. — قويىڭدار، ۇيات بولار. جۇمىسىنان قالاي كەتپەك؟
— دەمالىسى بار كورىنەدى...
بۇلار وسى بويدا كەپ قالاارالىق تەلەفون پۋنكتىنىڭ ىشىندە وتىر. ايتاش كابينا ىشىندە قازاقستانمەن سويلەسىپ تۇر. سويلەسكەنىنە ءبىرتالاي ۋاقىت وتكەن. اقىرى تەلەفونيستكا شىدامى تاۋسىلعانداي تۇرەگەپ كەپ ەۆدوكيادان:
— انا كىسىنى ءسىز تانيسىز با؟ — دەپ سۇرادى.
— تانيمىن.
— ەندەشە ەسكەرتىڭىزشى، ءقازىر تۋرا توعىز سومعا سويلەستى.
— جارايدى. ول ءوزى دە بىلەدى، — دەدى انا تەلەفونيستكانىڭ مىنا مىنەزىن جاقتىرماي.
— مەنىكى ءجاي ەسكەرتۋ عوي، اقشاسى جەتپەي قاپ جۇرمەسىن دەيمىن دە.
— ءبىزدىڭ اقشامىز جەتەدى، — دەدى انا كەسىمدى نىق ۇنمەن، ءسويتتى دە ءوزى باسىن كوتەرىپ پاڭدانا وتىردى.
ورىس دەريەۆنياسىنىڭ كوشەسىندە اعايىندى تورتەۋ: ايتاش، سەرگەي، توكەش جانە ساپار — ۇيلەرگە قاراپ كەلەدى. جاڭا ءۇي قاي ۇلگىدە، قالاي سالىنباق، سونىڭ جوباسىن سىزباس بۇرىن توكەش جەرگىلىكتى جەردىڭ ۇي-جايلارىمەن تانىسپاق. اسا ۇلكەن ەمەس، ءبىراق سىرت كورىنىسى كوز تارتاتىن اق ءۇيدىڭ تۇسىنا كەلگەندە توكەش:
— مىنا ءۇيدىڭ ىشكى قۇرىلىسى قالاي ەكەنىن كورەر مە ەدى، — دەگەن. ول اۋزىن جيعانشا بولعان جوق. ايتاش بارىپ ءۇيدىڭ قاقپاسىن قاقتى.
— كىرە بەر، — دەگەن داۋىس ەستىلدى ىشكى جاقتان.
بۇلار قاقپادان كىرگەن. تابالدىرىقتا وتىرعان كەۋدەسىنە دەيىن جالاڭاش، جالاڭ اياق، قولىندا قۇشاقتاي ۇستاعان كۇبى ىدىسى بار ءۇي يەسى جاس جىگىت، كۇتپەگەن بەيتانىس ادامداردى كورىپ قىسىلىپ قالدى.
— رۇقسات ەتسەڭىز ءۇيىڭىزدىڭ ىشكى قۇرىلىسىن كورسەك دەپ ەدىك، — دەدى توكەش جاقىنداپ كەپ. — ءبىز ەۆدوكيا فيليپپوۆانىڭ ءۇيىن قالاي ەتىپ سالۋدى ويلاستىرىپ ءجۇر ەك.
ءۇي يەسى اسىعىس جەيدەسىن كيىپ، ىشقىرلانا تۇرىپ.
— كىرىڭىزدەر ىشكە، كورىڭىزدەر، — دەدى حوش العان اشىق كوڭىل ءبىلدىرىپ.
ءۇي سىرتىنان ۇلكەن بوپ قاۋقيىپ كورىنگەنمەن ءىشى ەكى-اق بولمەدەن تۇرادى ەكەن جانە ۇزىننان-ۇزاق سالىنعان جاپسىرما اۋىز بولمەسى بار.
— جازدا وسىنىڭ ىشىندە ۇيىقتايمىز، قوڭىر سالقىن، جاقسى، — دەپ تۇسىنىك بەردى ءۇي يەسى.
— بالالارىڭىز نەشەۋ؟ — دەپ سۇراعان توكەش.
— ۇشەۋ، — دەدى ءۇي يەسى ناساتتانىپ.
— ال ولار قاي جەردە جاتادى؟ ساباقتارىن قاي جەردە وقيدى؟ ءسىز ايەلىڭىز ەكەۋىڭىز قاي جەردە جاتاسىزدار؟
— مىنا تۇپكى بولمەدە جاتامىز ءبارىمىز دە. ال جازدىڭ كۇنى اركىم قالاعان جەرىنە: مىناۋ اۋىز بولمەگە دە، ءشوپ قوراعا دا، ءۇيدىڭ شاتىرىنا شىعىپ تا جاتا بەرەدى.
— سوندا جاڭادان سالعان ءۇيدى ەسكى جوبامەن قالدىرعان ەكەنسىز عوي؟
— ارينە. اتا-بابامىزدان ءۇيدى ءوستىپ سالىپ كەلە جاتىر ەمەس پە... وزىمىزگە ۇنايدى، — دەدى ءۇي يەسى. ونان سوڭ قوناقتاردىڭ كەتۋگە ىڭعايلانعانىن بايقاپ: — جىگىتتەر، ساماۋرىن قايناپ تۇر، انە. كەلىڭدەر، اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ شاي ىشەلىك. ءقازىر مەن جۇمىرتقا قۋىرىپ جىبەرەم. ايتپاقشى، تانىسىپ قويالىق. مەن سەندەرگە تۋىسقان بوپ كەلەم، ەۆدوكياعا شوبەرە جيەنمىن...
ساپار مەن انتونينا وزەن جاعاسىنداعى وزدەرىنىڭ ءداستۇرلى ورىندارىندا كەزدەسكەن.
ەكەۋى وزەندى جاعالاپ، شىلىك بۇتالارىنىڭ اراسىمەن ءجۇردى.
— ايتپاقشى، سەنىڭ اعالارىڭ تەگىس كەلگەن-اۋ دەيمىن؟ — دەپ سۇرادى انتونينا.
— جوق، ءالى تۇگەل كەلگەن جوق، — دەدى ساپار. — كەلگەندەر مەنىڭ اكەم مەن ارحيتەكتور اعايىم عانا. ءۇيدى جاڭا ءبىر جوبامەن سالساق دەيمىز.
— وزدەرىڭدە ارحيتەكتور بولسا سالۋعا بولادى عوي. اسارعا مەن دە كەپ كومەكتەسەم ءالى. تەك ىڭعايسىزداۋ ەپتەپ.
— نەگە؟
— جۇرت ەكەۋمىز جايلى نە ويلاپ قالادى دەپ قورقام...
— مەيلى ويلاي بەرسىن. ءبىز ەكەۋمىز ەڭ جاقىن دوستار ەكەنىمىز وتىرىك پە؟
— ءبىر ويدان ونىڭ دا دۇرىس، — دەدى انتونينا كەلىسىپ، — تەك كەيدە قىزدار ءۇشىن ىڭعايسىز جاعى دا بار... وسىندا كاتكا فيليپپوۆا اۋداندىق تۇتىنۋشىلار قوعامىنان كەلگەن ءبىر شوفەر جىگىتپەن دوستاسىپ ءجۇردى، اناۋ جىگىت تە كەلگەن-كەتكەن سايىن عاشىق ەكەنىن جاسىرماي جۇرت كوزىنە تەرىس اينالىپ شىعا كەلدى عوي. بايعۇس كاتكا سول قورلىققا شىداي الماي دەريەۆنيادان كەتۋگە ءماجبۇر بولدى اقىرى.
— سەن سوندا مەنى ساعان ۇيلەنبەيدى دەپ قورقاسىڭ با؟ — دەدى ساپار ءوزى دە توقتاپ قاپ، انتونينانى دا توقتاتىپ. — شىنىمدى ايتسام مەنىڭ ساعان ءقازىر-اق ۇيلەنگىم كەلەدى، تەك بولمايدى عوي ازىرگە.
— راقمەت، مەن ساعان سەنەم، — دەدى تولقىعان انتونينا دىرىلدەگەن ۇنمەن.
توكەش ۆاتمان قاعازدى جايىپ تاستاپ سالىناتىن ءۇيدىڭ جوباسىن، قاجەتتى قۇرىلىس ماتەريالدارىن ەسەپتەپ وتىرعان، ساپار مەن ايتاش ەدەن مەن توبە تاقتايلاردى ارالاپ قيىپ تۇرعان. قاقپا سىرتىنان كوشە جاقتان:
— اسسالاۋماعالەيكۇمدەر! — دەگەن داۋىس ەستىلدى.
— الىكىسالام، — دەپ ىلە جاۋاپ قايىرعان ايتاش باسىن كوتەرىپ سولاي قاراي بۇرىلعان، قاقپا سىرتىندا ىرجيا كۇلىپ كوكەش تۇر.
— ءاي، سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟ — دەدى ايتاش قۋانارىن دا، اشۋلانارىن دا بىلمەي.
— اۋىلدان ءجۇرمىن.
— نەمەنە، بىردەڭەدەن قۇر قالدىم دەپ كەلىڭ بە، مۇندا؟
— كەلگىم كەلدى، كەلدىم، — دەدى كوكەش كۇڭكىلدەپ.
— جۇمىس قايدا؟
— جۇمىس جوق. كولحوز تراكتورىن الىپ قويدى.
— جەتىستىرگەن ەكەنسىڭ.
وسى مەزەتتە ۇيدەن ەۆدوكيا شىققان. كوكەشتى كورىپ مۇلدە ەسى كەتە ۇمتىلدى.
— كوكەشكا، كوكەشكا... سەن دە كەلدىڭ بە؟! وي، قانداي قۋانىش!.. — جۇگىرىپ كەپ، قاقپادان باتىلسىزداۋ ەنىپ تۇرعان كوكەشتى باس سالىپ قۇشاقتاي الدى. — قاشان كەلدىڭ؟ ۇيلەرىڭ امان با؟ قاليشا قالاي؟ — دەپ باستىرمالاتا سۇراپ ۇيگە قاراي جەتەلەي جونەلدى، — ءجۇر، ءجۇر، شارشاپ كەلدىڭ عوي. قارنىڭ دا اش شىعار؟
ەندى باسقالارى دا جۇمىستارىن دوعارىپ ەۆدوكيانىڭ سوڭىنان ۇيگە كىرگەن. اۋىل حابارىن، اۋىل جاڭالىقتارىن ەستىگەنشە ءبارىنىڭ دە شىدامى تاۋسىلعانداي.
قۇرىلىسقا دايىندىق جۇمىسى ەندى بۇرىنعىدان دا گورى قىزا تۇسكەن. كوكەشتىڭ قولىنداعى بالتا ۇستاراشا قىلپىپ، نەنى ىستەسە دە دوڭگەلەتىپ جىبەرەدى.
— وۋ، سەن ناعىز قۇرىلىسشىنىڭ ءوزى ەكەنسىڭ عوي مۇنىڭ ءبارىن قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ؟ — دەگەن توكەش تاڭىرقاپ.
— لاگەردەگى ۇيرەنگەندەرىم عوي، — دەدى كوكەش. — وندا ۇيرەنگىڭ كەلمەسە دە ۇيرەتەدى. — ءوزى باسىن كوتەرىپ كوشە جاققا قاراعان كۇيدە سىلەيىپ قاتتى دا قالدى. قاقپا تۇسىنان ەتەگى كەلتەلەۋ كويلەك كيگەن ۆەرونيكا قالىقتاي باسىپ ەتىپ بارا جاتتى.
— سالەمەتسىزدەر مە، — دەدى اندەتكەن ۇنمەن. — ءسىزدىڭ كەلۋىڭىزبەن، ال دۋنيا اپاي ءسىزدىڭ جاڭا كەپ قوسىلعان تاعى ءبىر مەيمانىڭىزبەن قۇتتىقتايمىن.
— راقمەت، — دەدى بارلىعى ءۇشىن توكەش.
— ەشقانداي كومەك قاجەت ەمەس پە؟ — دەگەن ۆەرونيكا ايالداپ.
— جولىڭنان قالما، بار، بار، — دەدى ەۆدوكيا ونى جاقىنداتقىسى كەلمەي بەزەكتەپ. — ەشقانداي كومەك قاجەت ەمەس.
— نەگە قاجەت ەمەس؟ قاجەت، — دەدى توكەش كيلىگە سويلەپ. — ءسىز شيفەر تابۋعا كومەكتەسە الاسىز با؟
— كومەكتەسە الام، — دەدى ۆەرونيكا سەنىمدى تۇردە. — ساۋدا توڭىرەگىندە تانىستارىم كوپ.
— قاشان تاباسىز؟ — دەگەن توكەش تاقىمداپ.
— ءتىپتى ءقازىر الساڭىز دا تابام. تەك مەنىمەن بىرگە بىرەۋىڭىز ءجۇرىڭىز.
ەسى كەتە اڭقيىپ تۇرعان كوكەش ايتاشقا جالبارىنعانداي قيىلا قاراعان.
— مەن بارايىن، — دەگەن ءوتىنىپ.
— بار، — دەدى ايتاش باسىن يزەپ.
كوكەش بالتاسىن لاقتىرىپ تاستاپ ۆەرونيكانىڭ سوڭىنان جۇگىرە شىقتى. ەۆدوكيا بولسا مىنا جاعدايعا رەنجىرىن دە، رەنجىمەسىن دە بىلمەي، باسىن شايقاپ تۇرىپ قالعان.
— قاپ، كوكەشتىڭ باسى شىرمالدى-اۋ، — دەدى بارىنە ەستىرتە.
— ەركىن ءومىرىم قوش دەيتىن بولدى ەندى.
اۋلا ورتاسىندا كوكەش اكەپ تۇسىرگەن شيفەر جاتىر. قاقپا اشىلىپ ىشكە جوكەگە وراپ العان بالتاسى بار ستەپانوۆ كىردى.
— سالەمەتسىڭدەر مە، قايىرىمدى جاندار! — دەدى داۋىستاي امانداسىپ. — ىسكە ءسات ايتام. ال الگى يەسى قايدا؟
— ءا، ستەپان يۆانوۆيچ، سالەمەتسىز بە، — دەدى سەرگەي ونى قۋانا قارسى الىپ. — مەن ءسىزدى كەلەدى دەپ ويلاماپ ەم.
— جوق، جىگىتىم، وتىرىك ايتار ادامىڭ مەن ەمەسپىن، — دەدى ستەپانوۆ بالتاسىنىڭ سىرتىنداعى وراۋىن جازا تۇرىپ. — مەن ءسوزدىڭ ادامىمىن. ۋادە بەرگەن ەكەم، ورىندايمىن. مەن تۋرالى كەز كەلگەن ادامنان سۇراۋىڭا بولادى، ستەپان ماسكۇنەم دەپ ايتۋى مۇمكىن، ال وتىرىكشى دەپ ەشكىم ايتپايدى. ونىڭ ۇستىنە سەنىڭ تاريحىڭنىڭ ءوزى سونشا ايانىشتى عوي. قالاي كەلمەسسىڭ...
اۋلا ىشىنە جينالعان حالىق قۇجىناي باستادى. اسارعا بۇكىل دەريەۆنيا كەلگەن ەدى. ەۆدوكيا ساسايىن دەدى. ايتاشقا كەلىپ:
— ەندى نە ىستەيمىن؟ ازىرلەگەن تاماق جينالعان جۇرتقا جەتپەيدى عوي، — دەگەن.
ايتاش سىر بەرمەي سابىرلى باسىپ پرەدسەداتەلگە تاياپ كەپ الدەنە دەگەن، اناۋ ءتوس قالتاسىنان بلوكنوتىن الىپ تەز-تەز بىردەڭەلەر جازدى دا ايتاشقا بەردى.
جۇمىس ىستەگەندەر كوپ بولعاندىقتان ءۇيدىڭ ىرگەسى دە تەز كوتەرىلە باستادى. انتونينا بىرەسە بالشىق ايدايدى، بىرەسە سۋ تاسيدى. ساپاردىڭ اعالارى وعان جىلى ۇشىراي سۇيسىنە قارايدى. اقىرى شىداي الماي كەتىپ، ءبىر قالت ەتكەندە ساپاردىڭ قاسىنا كەپ سىبىرلاپ قانا:
— قالاي، اعالارىڭا ۇنادىم با؟ — دەپ سۇراعان.
— ۇناعاندا قانداي، — دەدى ساپار دا سىبىرلاپ.
ءوڭى گۇل-گۇل جايناپ الابۇرتقان انتونينا جۇمىسقا ونان ارمەن قۇلشىنا ءتۇسىپ كىرىستى.
ميحالىچ وزىندەي ءبىر شال ەكەۋى ءۇيدىڭ توبە تاقتايىن توسەپ تۇرعان.
— ءدىنى بولەك بولسا دا جاقسى جاندار ەكەن، — دەدى شال قازاقتار جاققا قاراپ قويىپ. — سونشاما الىس جەردەن كەلىپ كومەكتەسىپ جاتقاندارىن قاراشى.
— قازىرگى ۋاقىتتا نەعىلعان بولەك ءدىن بولۋشى ەدى، — دەدى ميحالىچ ونىڭ ءسوزىن جاقتىرماي. — بارىمىزگە ورتاق ءبىر-اق ءدىن بار، ول سوۆەت ءدىنى.
ءۇيدىڭ ىشكى جاعىنداعى ەدەن توسەۋشىلەر اراسىندا بۇل كەزدە تاريحي تاقىرىپتا اڭگىمە قوزعالىپ جاتتى. تيحوميروۆتىڭ اكەسى مەن انتونينانىڭ اكەسى قازاقتار جايلى قايسىسى كوپ ەستىپ، قايسىسى كوپ بىلەتىندەرىن بايقاستاپ، ءسوز تالاستىرۋدا ەدى.
— بۇلار ەرتەدە مالمەن اينالىسقان كوشپەلى تايپالار ەكەن، — دەيدى تيحوميروۆتىڭ اكەسى.
— جوق، بۇلاردىڭ اسەم قالالارى دا بولعان كورىنەدى، تەك ول قالالاردى شىڭعىس حان جەرمەن-جەكسەن ەتىپ قيراتقان سوڭ، بۇلار بىتىراي كوشىپ كوشپەلى جۇرتقا اينالىپتى، — دەپ انتونينانىڭ اكەسى ءوزى ەستىگەنىن ايتادى.
— ءاي، قالا سالۋدى بىلمەگەن شىعار؟
— بىلگەن.
ءۇيدىڭ سىلاعىندا جۇرگەن انتونينانىڭ شەشەسى مەن ءبىراز ايەلدىڭ اڭگىمەسى بۇلاردان گورى وزگەشە.
— بۇلاردىڭ ەركەكتەرى ەكىدەن-ۇشتەن ايەل العان كورىنەدى ەرتەدە، — دەيدى ايەلدەردىڭ ءبىرى.
— ءيا، كەيبىر اۋقاتتىلارى ءتورت ايەلدەن دە الىپتى، — دەپ ۇستەمەلەي قوستايدى ەكىنشى ايەل.
— ە، نەسى بار. ەگەر ءتورت ايەلدى تەڭ ۇستاۋعا شاماسى كەلسە، وعان كىم قارسى بولماق، — دەيدى ۆەرونيكا قىزىنا سويلەپ. — ءبىرى ءۇي شارۋاسىنا قاراسا، ءبىرى مالعا قاراسا، ەندى ءبىرى كۇيەۋىمەن بىرگە قىدىرىستاپ جۇرسە جامان بولماس ەدى.
— سەن ءوزىڭ قاي ايەلى بولار ەڭ سوندا.
— ارينە، كۇيەۋىممەن بىرگە قىدىرىستاپ جۇرەر ەم.
— ءا، سەن وزىڭە پايدالى جاعىنان كەپ تۇر ەكەنسىڭ عوي.
— ءجا، ءسوز ەمەستى ايتاسىڭدار. ءقازىر زاڭ بارلىق جەردە بىردەي، — دەدى انتونينانىڭ شەشەسى بىلگىشسىپ.
— بىردەي ەكەنىن بىلەمىز. ءبىراق كۇيەۋگە شىعۋ ءار رەسپۋبليكادا ءوز ەرەكشەلىگىنە قاراي بەلگىلەنگەن. مىسالى، ۋكراينادا ون جەتى جاستان كۇيەۋگە تيۋگە بولادى، بىزدە رسفسر-دا ون سەگىز جاستان...
—ۆو! سەنىڭ تونكاڭ قازاقستانعا قوناققا بارسا كۇيەۋگە شىعىپ قالار.
— قوي ءارى، — دەدى انتونينانىڭ شەشەسى تىكسىنىپ. — تونكام ءالى ون التىدا عانا عوي.
— بالكىم، ول جاقتا ون التى جاستان رۇقسات ەتەتىن شىعار.
— ءجا، تىلىڭە تەرىسكەن شىقسىن!..
كەشكە قاراي جاڭا ءۇي دايىن بولعان. دۋىلداسقان جۇرت ءبىرى جۋىنىپ-شايىنىپ، ەندى ءبىرى ستول، ورىندىقتار تاسىپ، اۋلا ىشىنە داستارقان ازىرلەۋگە كومەكتەسىپ ءجۇر. قاشانىڭ ۇستىنە جاڭا عانا سويىلعان قويدىڭ تەرىسىن جايىپ قويعان ايتاش، ەندى قامىر يلەپ جاتقان ايەلدەردىڭ قاسىنا بارىپ ولارعا ناندى قالاي جايۋ كەرەكتىگى جايلى اقىل-كەڭەستەر ايتىپ تۇر. ۇلكەن كوستريۋلدەردە بۇلك-بۇلك ەتىپ ەت ءپىسىپ جاتىر.
بىرتىندەپ داستارقان ازىرلەنىپ، جۋىنىپ-شايىنعان جۇرت ستول باسىنا وتىرا باستاعان. ەۆدوكيانى قارسىلاسقانىنا قاراماستان قوياردا-قويماي ستولدىڭ ەڭ باسىنا — ناق تورىنە اپارىپ، ۇلىمەن ەكەۋىن قاتار وتىرعىزدى. ونان كەيىن سەرگەيدىڭ قازاق باۋىرلارى، كولحوز پرەدسەداتەلي، بريگادير ستەپانوۆتار ورنالاستى. ساپاردىڭ قاسىنا وتىرعان انتونينانى شەشەسى كەپ ستولدىڭ وزدەرى جاق باسىنا اكەتپەك بولعان، ءبىراق قىزى: «ءقازىر ءوزىم كەلەم، ماما، ءقازىر...» دەپ بوي بەرمەي قويدى.
جۇرت گۋىلى ءبىر ساتكە باسىلىپ، ستول باسى تىم-تىرىس بوپ تىنا قالدى. ءبارىنىڭ كوزى ەۆدوكيا مەن سەرگەيدە. اناسى ۇلىنا ەڭكەيە ءتۇسىپ سەن سويلە دەگەندەي كۇڭك ەتكەن. سەرگەي ورنىنان تۇرىپ، وتىرعاندارعا جاعالاي ءبىر قاراپ ءوتتى دە تاماعىن كەنەپ دىرىلدەگەن ۇنمەن:
— بارلىقتارىڭىزعا دا شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىز. بۇل كومەكتەرىڭىزدى ەشۋاقىتتا ۇمىتپاسپىز، — دەپ يىلە تۇرىپ تاعزىم ەتتى.
بىرەۋ قول سوعا باستاپ ەدى، باسقالار ونى بىردەن تىيىپ تاستادى.
— مەن مىنا سىزدەرگە، — مەنىڭ ەڭ جاقىن، ەڭ ارداقتى تۋىس-تۋعاندارىما دەنساۋلىق تىلەيمىن، — دەگەن سەرگەي ءسوزىن اياقتاپ.
جۇرت مىنا سوزدەن كەيىن بىر-بىرىنە ءتىل قاتىسىپ دابىر-دۇبىر ءسوز قايتا باستالىپ اسقا باس قويعان. ساپار قاسىنداعى انتونيناعا قاراي بەرگەن.
— جۇرتتىڭ كوزىنشە ماعان ءويتىپ قاراماساڭشى، — دەدى انتونينا ۇيالشاقتاپ. پرەدسەداتەل فيليپپوۆ:
— مەن بىرەر اۋىز ءسوز ايتسام بولا ما؟ — دەگەن سەرگەيگە قاراپ، — باسشىسى ءسىزسىز عوي.
پرەدسەداتەل كوتەرىلگەن كەزدە ستول باسىندا تاعى دا تىنىشتىق ورنادى.
— جولداستار، مەنىڭ جەرلەستەرىم! — دەپ باستادى ءسوزىن جينالىستاردا جۇرتتى بىردەن اۋزىنا قاراتاتىن ادەتىنە باسىپ ساڭقىلداي سويلەپ.- ەندىگى تىلەكتى مەن بىزگە الىستان كەپ وتىرعان جاڭا تۋىستارىمىز قازاق باۋىرلارىمىز ءۇشىن ايتساق دەيمىن. ەل باسىنا كۇن تۋعان سوعىس جىلدارىندا بۇلار ءبىزدىڭ ۇلىمىزدى باۋىرلارىنا باسىپ امان الىپ قالدى جانە ءجاي عانا امان الىپ قانا قويماي مىناداي ازامات ەتىپ تاربيەلەپ ءوسىردى. دوستىق دەگەن نە؟ دوستىق دەگەن دوسىڭ سەنەن جاردەم تىلەمەي تۇرعاندا، ءوزىڭ ءبىلىپ كەپ قول ۇشىن بەرىپ جاردەم جاساساڭ، ونىڭ يىعىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى ءوز يىعىڭا ساپ كوتەرىسسەڭ — مىنە، وسىنىسىمەن قىمبات. ءوز باسىم قازاق باۋىرلارىما ءيىلىپ تاعزىم ەتىپ، بارلىعىنا باقىت تىلەيمىن.
ايەلدەر جاعى كوزدەرىنە ىركىلگەن جاستارىن ءسۇرتىپ، ەركەكتەر بولسا ەكىنشى توستى دا ادەپپەن عانا سوعىستىرىپ، ستاكاندارىن تۇبىنە دەيىن تازارتىپ كوتەرىپ سالدى. جۇرتتىڭ سوڭىن الا ىشكەن پرەدسەداتەل ورنىنا وتىرىپ، كوزىنە تولعان جاستى باسقاعا كورسەتپەۋ ءۇشىن ورامالىن ىزدەي باستادى. ۆەرونيكامەن قاتار وتىرعان كوكەش ستاكاندى توڭكەرە كوتەرىپ، سارايى ەندى عانا اشىلعانداي: «ۋھ» — دەپ راقاتتانا تىنىستاپ، تەرشىگەن ماڭدايىن سۇرتكەن.
— سەن نەمەنە، ستاكانداپ كوتەرىپ؟ — دەگەن ۆەرونيكا قۇلاعىنا تىستەنە سىبىرلاپ.
— مىناداي سوزدەر ءۇشىن تۇبىنە دەيىن ىشپەۋ ۇيات بولادى، دەدى كوكەش اقتالا سويلەپ.
— اركىم سويلەگەن سايىن ۇيات بولادى دەپ تۇبىنە دەيىن ىشە بەرەسىڭ بە، سوندا؟
— ال سەن مەن ىشكەن ءاربىر ستاكاندى ساناپ وتىراسىڭ با، سوندا؟ — دەگەن كوكەش تە بەرىسپەي.
— ارينە، ساناپ وتىرام...
ايەلدەر ستول ۇستىندەگى بوساعان ىدىس-اياقتاردى جيناستىرىپ اكەتىپ، كەزەكتى ىستىق تاماقتاردى اكەپ قويىپ ءجۇر. ەۆدوكيا ستول باسىندا وتىرسا دا ءوزى ەشتەڭە ءىشىپ، ەشتەڭە جەمەستەن بۇكىل داستارقان ءۇستىن ءجىتى باقىلاپ، ويسىراي باستاعان تۇستارعا دەرەۋ جاڭالاپ تاعام قويعىزىپ، بارىنە ءوزى باسشىلىق جاساۋدا. انانىڭ بار ەسى-دەرتى مەيماندار كوڭىلىن تاۋىپ، سولاردى ريزا قىلۋ، سولاردىڭ ىشىپ-جەگەنىنە ەسى كەتە قۋانىپ، ءماز بوپ وتىر.
ايتاش ورنىنان كوتەرىلگەن.
— مەن مىنا... — دەپ قولىنداعى ەمالدى كرۋجكاعا قاراپ، اتىن ەسىنە تۇسىرە الماي تۇرىپ قالعان.
— كرۋجكانى، — دەدى بىرنەشە داۋىس جارىسا.
— ءيا، كرۋجكانى، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ايتاش. — وسى وتىرعان سىزدەر ءۇشىن، ءوزىمىزدىڭ جاڭا تۋىستار ءۇشىن كوتەرەم. قازاقستاندا ءبىزدىڭ تۋىستارىمىز كوپ، ال بۇگىن سول تۋىستارىمىز مىنا سىزدەرمەن تاعى دا تولىعىپ كوبەيە ءتۇستى، دەمەك ءبىز تاعى دا بايي تۇستىك. بۇگىن مىناۋ وتىرعان ۇلى، مىناۋ وتىرعان اناسىنا ءۇي سالىپ بەردى، قازاقشا ايتقاندا ەسكىرگەن شاڭىراعىن جاڭارتتى، ولگەنى قايتا ءتىرىلىپ، سونگەنى قايتا جاندى. ال بۇل دەگەن باقىت. كادىمگى ءوزىمىز كۇندەلىكتى كورىپ جۇرگەندە اڭدامايتىن، ءبىراق تىرشىلىككە وزەك بولعان باقىت. قىسقاسى مەن مىنا...
— كرۋجكانى، — دەدى تاعى بىرنەشە داۋىس...
— ءيا، كرۋجكانى وسى وتىرعان ورىس باۋىرلارىم ءۇشىن كوتەرەم.
كوكەش ستاكانعا قولىن سوزا بەرگەن، ءبىراق ستاكان ورنىنا ۆەرونيكا قويعان ليموناد ىلىكتى قولىنا...
ماگنيتوفون ويناعان، ءبىراق دىك-دىك ەتكەن شەتەلدىك اۋەن ەشقايسىسىنا ۇناي قويمادى. ماگنيتوفوندى ءوشىرىپ تاستاپ، بايان اكەلىندى. بايانيست جىگىت ورىستىڭ سوزىلا شىرقالاتىن ءبىر ءانىن ويناي باستاعان...
وسى مەزەتتە سەرگەي اس ازىرلەپ جۇرگەن ايەلدەردىڭ ابىر-سابىر ۇيگە قاراي كەزەك-كەزەك جۇگىرىسە باستاعانىن اڭعاردى. ەندى بايقادى، اناسى قاسىندا جوق ەكەن، ول باسقا جۇرتتى دۇرلىكتىرمەيىن دەگەندەي بايقاتپاي عانا ستولدان سىتىلىپ شىعىپ ۇيگە كىرگەن. اناسى بوپ-بوز بولىپ توسەكتە جاتىر ەكەن، قاسىندا ءبىراز كەمپىرلەر، انتونينا ستاكانعا ءدارى تامىزىپ تۇر.
— تەز دارىگەر شاقىرۋ كەرەك، — دەدى سەرگەي.
— دارىگەرگە ادام كەتتى، — دەدى ءبىر كەمپىر.
ەسىك الدىنداعى ماشينانىڭ ءبىرى گۇر ەتىپ وت الىپ ءجۇرىپ كەتتى. الدەن سوڭ ەۆدوكيا كوزىن اشقان.
— بالام، — دەدى ەرنى كەبەرسي قىبىرلاپ. — ماعان الاڭداما، قوناقتارىڭدى اتقار. ريزا بوپ كەتسىن. مەن ءبىراز جاتسام ءتاۋىر بوپ كەتەم...
سەرگەي اناسىنىڭ قولىن الىپ تامىرىن ۇستاعان، زارەسى ۇشىپ تاستاي بەردى دە، ستەريلدەپ ورالعان ءشپريستى جىرتىپ اشىپ، امپۋلانىڭ ۇشىن قاعىپ جىبەردى دە، اناسىنىڭ جەڭىن قايىرىپ ۋكول جاسادى.
اۋلا ىشىندەگى ەشتەڭەدەن بەيحابار جۇرتتىڭ دۋمان-كۇلكىسى كوبەيىپ، ەندى بىردە ءبارى قوسىلىپ ءان ايتا باستادى. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە وسىنشا ادەمى ءۇيدى تۇرعىزعاندارىنا ءبارى دە قۋانىشتى.
انا كوزىن قايتا جۇمدى. سەرگەي ونىڭ كەۋدەسىنە قۇلاعىن توسەپ، جۇرەگىنىڭ سوعۋىن تىڭداماق بولعان.
— دارىگەر! دارىگەر.... — دەپ ول ۇرەيلەنە ايقايلاپ جىبەردى...
كەلەسى كۇنى سەرگەي مەن پرەدسەداتەل ەكەۋى اڭعال-ساڭعال بوس ءۇيدىڭ ىشىندە وتىردى.
— سونىمەن قۋانىش ۇزاققا سوزىلمادى، — دەدى سەرگەي كۇرسىنە ءتۇسىپ. — اناما كوپ ەشتەڭە كورسەتە المادىم.
— جوق، سەن كوپ نارسە كورسەتىپ ۇلگەردىڭ اناڭا، — دەدى پرەدسەداتەل قارسى سويلەپ.-قولىڭنان كەلگەندى ايانعان جوقسىڭ. جاڭا ۇيدە، بالاسىنىڭ الدىندا كوڭىلى ءوسىپ، بولىپ-تولىپ وتىرعان قۋانىش ۇستىندە كوز جۇمدى.
— بارىنەن دە وكىنىشتىسى ءبىرىمىزدى-بىرىمىز سونشا جىل ىزدەپ تابىسقانىمىزدا، ەڭ بولماسا، ەكى-ۇش جىل ءومىر سۇرمەدى-اۋ، — دەپ سەرگەي كوزىنە تولعان جاستى ءسۇرتتى. — كەشە بار ەدى؛ بۇگىن مىنە، جوق بولدى. ەندى كىمگە كەلەم بۇل جاققا؟
— بۇل ايتقانىڭا دا قوسىلمايمىن، — دەدى پرەدسەداتەل سول سابىرلى كۇيىنەن اۋماستان. — ەندىگى جەردە بۇل جاقتا اناڭنىڭ بەيىتى بار، سوعان كەلىپ تۇرۋىڭ كەرەك. قانشاما تۋعان-تۋىسقاندارىڭ بارىن كوردىڭ، ولاردى دا ۇمىتۋىڭا بولمايدى. ۇمىتار بولساڭ رەنجيمىز. جانە مۇندا ءوزىڭ سالىپ بەرگەن اناڭنىڭ ءۇيى بار، وعان قالاي كەلمەي تۇراسىڭ...
سەرگەي باسىن تومەن سالبىراتىپ مۇڭايعان كۇيدە ۇندەگەن جوق.
— ءدال ءقازىر ايتۋ ىڭعايسىز دا، — دەدى الدەن سوڭ پرەدسەداتەل اقتالعانداي. — ءبىراق ءساتتى كەزدى كۇتىپ وتىراتىن ۋاقىت جانە جوق. بۇگىن ماعان كوكەش كەلگەن وسىندا قالعىسى ويى بار، تەك سەن باۋىرلارىڭمەن قالاي قارايسىڭدار سونى بىلگىسى كەلەدى.
سەرگەي باسىن كوتەرىپ اپ، پرەدسەداتەلگە تۇيىلە قاراعان.
— ونى ازعىرىپ وتىرعان مەن ەمەس، — دەدى پرەدسەداتەل ساسقالاقتاپ. — الگى ۆەرونيكا ەكەۋىنىڭ اراسىندا بىردەڭە بار سياقتى.
— ءىشىپ كەتەدى عوي.
— جو، مەن ءىشىپ كەتەدى دەپ قورىقپايمىن. ويتكەنى ۆەرونيكانى بىلەم عوي، ...ونى بۇل جاعىنان تىرپ ەتكىزبەي ۇستايدى ءالى. بايقاۋىمشا ءوزى جۇمىستى بەرىلىپ ىستەيتىن جىگىت سياقتى. ماعان بارىنەن دە ۇناعانى سونىسى. پراۆوسىن اپەرىپ، جاڭا ماشينا بەرەر ەدىم. قايدا تۇرادى دەيتىن ەمەس، مىنا ۇيگە كىرىپ الار ەدى ەكەۋى.
— ءوزى دە ويلانسىن، ءبىز دە ويلانايىق، — دەدى سەرگەي.
ساپار مەن انتونينا وزەن جاعاسىندا قىدىرىستاپ ءجۇر.
— شىنىمەن-اق ەرتەڭ كەتەتىن بولدىڭ با؟ — دەيدى انتونينا.
— ەندى ون ساعاتتان كەيىن، — دەدى ساپار ساعاتىنا قاراپ قويىپ. — مەن قىسقى كانيكۋلدا قايتسەم دە كەلەم.
— مەن ساعان كۇندە ءبىر حات جازىپ وتىرام، — دەپ قويدى انتونينا.
— اكەم اناۋ كۇنى بەس سوم بەرگەن، سوعان ءجۇز كونۆەرت ساتىپ الىپ قويدىم.
— مەن دە ساعان كۇن سايىن جازىپ تۇرام...
تاڭەرتەڭگىسىن كولحوز باسقارماسىنىڭ الدىندا ايتاش باستاعان اعايىندى جىگىتتەر وزدەرىن ستانسياعا اپارىپ سالاتىن ماشينا قاسىندا تۇردى. ولاردى شىعارىپ سالۋعا دەريەۆنيانىڭ نەشە كۇننەن بەرى تانىس بوپ قالعان كوپ ادامى جينالعان. قازاق اعايىندار جاڭا تۋىس، جاڭا تانىستاردىڭ كەيبىرىمەن قۇشاقتاسىپ، كەيبىرىمەن قولداسىپ قوش ايتىستى.
— ال جۇرەلىك، — دەدى ايتاش.
بۇلار ماشيناعا وتىردى دا، قوزعالىپ ءجۇرىپ كەتتى. بىرتىندەپ شىعارىپ سالۋشىلار كەيىندەپ الىستاي بەردى. تەك ەكى ايەل ادامنىڭ: ۆەرونيكا مەن انتونينانىڭ اشىق ءتۇستى كويلەكتەرى انىق كورىندى، ال ول ەكەۋىنىڭ قاسىندا قولىن كوتەرە بۇلعاپ كوكەش تۇردى.
ماشينا ۇستىندە بىرىنەن-بىرى ۇستاپ اعايىندى ءتورت جىگىت: ءۇش قازاق، ءبىر ورىس ەلدەرىنە قايتىپ بارا جاتتى.
You Might Also Like
-
ومىردە اقشانى قاجەت ەتەتىن جاعدايلار دۇركىن-دۇركىن تۋىنداپ وتىرادى. ءبىراق ولار ۇنەمى ءامياندا بولا بەرمەيدى، ەگەر بار بولسا دا، جەتكىلىكسىز بولاتىن جايلار كەزدەسەدى. سوندىقتان كوپتەگەن ادامدار قارجى...
-
قaزaق حaلقى ۇزaق ۋaقىت بoيى تاۋەلسiزدiكتi، تەڭدiكتi، بoستaندىقتى aڭسaپ كەلدi. بۇگiنگi مۇمكiندiكتەرمەن عaسىرلaر بoيى aڭسaعaن ەگەمەندiلiكتiڭ لەبi تaيسaلمaس رۋح پەن جiگەردiڭ aرقaسىندa. قaرaڭعى ۋaقىتتa...
