InfoHub Logo

تىكەنەك سىمدى امەريكالىق ونەرتاپقىش يللينويستەن شىققان فەرمەر دجوزەف گليددەن ويلاپ تاپقان. ول 1874 جىلى تىكەنەكتى سىمعا  سايكەس پاتەنتتى العان.

سول كەزدە سولتۇستىك امەريكادا جەكەلەگەن فەرمەرلىك اۋماقتاردى قورشاۋ ءۇشىن اعاش نەمەسە تاستار وتە تاپشى بولاتىن. سوندىقتان دا بۇل ونەرتابىستىق مۇلىك جەرگىلىكتى جەرگە اسا قاجەت بولعاندىقتان، تىكەنەكتى سىمدى دايىنداپ شىعاراتىن ءتۇرلى ۇلگىدەگى ماشينالار پايدا بولدى. كەي جىلدارى اتالعان سولتۇستىك قۇرلىقتا سىم قورشاۋلار ميلليون كيلومەترگە دەيىن سوزىلىپ جاتتى.

^{دج. گليددەننىڭ پاتەنتى، 1874 جىل.}

XIX عاسىردىڭ سوڭىندا فەرمەرلەر وزدەرىنىڭ سول زاماننىڭ وزىق جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ ەسەپتەلگەن تەلەفوننىڭ قاجەتتىلىگىن قاتتى سەزىندى. بۇل كورشىلەرمەن ارالاس-قۇرالاس بولۋعا، سوڭعى جاڭالىقتاردى ءبىلىپ وتىرۋعا، كۇندەلىكتى ماسەلەلەردە كەڭەس الۋعا نەمەسە جاي عانا اڭگىمە ايتۋعا تاپتىرماس قۇرالداردىڭ ءبىرى ەدى.

كىمنىڭ ويىنا كەلگەنى بەلگىسىز، سوسىن فەرمەرلەر تەلەفون اپپاراتتارىن تىكەنەك سىمعا قوسىپ كورە باستادى. ويتكەنى ول  كەزدەگى تەلەفون اپپاراتتارىندا تۇراقتى توك جەلىلەرىنىڭ قورەكتەرىنە ارنالعان ىشكى باتەرەيالارمەن جۇمىس جاساپ تۇردى. تەلەفون قوڭىراۋلارىن جاساۋ ءۇشىن دينامكا تەتىگىن اينالدىرۋ قاجەت ەدى. بۇل تۋرالى تاريحي فيلمدەردەن كورۋگە بولادى.

^{شۆەدتىك «ەريكسسون» فيرماسىنىڭ تەلەفونى، 1896 جىل.}

حح عاسىردىڭ باسىندا تىكەنەكتى سىممەن جۇمىس جاسايتىن تەلەفون جەلىسى سولتۇستىكتەگى ميسسۋريدەن كانادا شەكاراسىنا دەيىنگى اۋماقتى قامتىدى. كەيىن كەلە ەلدىڭ وڭتۇستىگى تەحاس پەن نيۋ-مەكسيكو جەرىنە دەيىن جەتتى. 1907 جىلى مۇنداي سىمدى تەلەفوندى پايدالانۋشىلار سانى ءۇش ميلليونعا دەيىن جەتتى. سول كەزدەگى تەلەفون ءمونوپوليسى «بەلل» فيرماسى بولدى.

اۋىلدى جەرلەردە پايدالانىلعان تەلەفوننىڭ قالالىق جەلىدەن ايىرماشىلىعى ونىڭ پۋلتپەن قوسىلاتىن ورتالىق ستانسياسىنىڭ بولماۋى. سوندىقتان دا ابونەنتتەر كوممۋنالدىق پاتەردەگى تۇرعىندار سياقتى الدىن الا كەلىسىپ الىپ تۇردى. سوعىلعان تەلەفون قوڭىراۋلارى  ادەتتەگىدەي بارلىق فەرماعا ەستىلەتىن. الايدا اپپاراتقا تىك قوڭىراۋ شالۋشى ادام كەلەتىن. بىرنەشە اڭگىمەلەسۋشىمەن تەلەفون كونفەرەنسيالارى جاسالاتىن. وندا استىق ەتتىڭ سوڭعى باعاسى، ءورت نەمەسە جاقىنداپ كەلە جاتقان داۋىل تۋرالى ماىزدى جاڭالىقتار عانا ايتىلاتىن

اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تەلەفونمەن سويلەسۋ مادەنيەتى قالامەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي ايىرماشىلىقتا بولدى. ول قازىرگى ءبىزدىڭ ينتەرنەتكە ۇقسايتىن ەدى. نەگە ولاي دەيسىز بە؟ قالادا تەلەفونمەن سويلەسكەن ۋاقىتىڭىز ءۇشىن كومپانيالار اقشا الاتىن بولعاندىقتان، قوڭىراۋلار بارىنشا قىسقا بولدى. ال تىكەنەكتى سىممەن جۇمىس جاسايتىن تەلەفون قوڭىراۋلارى تەگىن. سوندىقتان دا ادامداردار بىرنەشە ساعات بويى، قازىرگى يتنەتنەت سياقتى ارقىلى تەلەفون سويلەسەتىن ەدى. تەلەفون ارقىلى مۋزىكالىق كەش وتكىزىلەتىن، بازبىرەۋلەر ءان ايتىپ، ونى قالعاندار تىڭدايدى. قالادان ەندى كەلىپ، گازەت الىپ كەلگەندەر بولسا سوڭعى جاڭالىقتاردى كورشىلەرىنە وقىپ بەرەدى. ال ەگەر كورشىلەردىڭ بىرەۋىنە جەدەل حابارلاسۋ كەرەك بولسا، ول تەلەفون تۇتقاسىن الىپ، «كونسەرت» تىڭداۋشىلاردان ءبىر مينۋت كۇتە تۇرۋلارىن وتىنەتىن.

قولدان جاسالعان جۇيە ءوزىنىڭ ىڭعايلىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. جوعارى كەرنەۋلى باتارەيا مەن كومىر ميكرافون سول كەزدىڭ  موبيلنيكتەرىمەن سالىستىرعاندا، بارىنشا انىق جانە جاقسى شىعاتىن داۋىستى قامتاماسىز ەتە الدى. ال قالىڭ سىمدار جىڭىشكە قوس ەسۋلى سىمدارعا قاراعاندا سيگنالداردى جاقسى بەرەتىن. الايدا سيگنال كۇشى بىردەن كوپ ابونەنتكە قوسىلعان كەزدە ناشارلايتىن. كوپشىلىك جاعدايلارداتىكەنەك سىمعا جالعانعان بايلانىس قۇرالىنا اۋا رايى ءوزىنىڭ كەرى اسەرىن قاتتى تيگىزەتىن. سىمداردى تارتىپ تۇراتىن اعاش دىڭگەكتەر توكتى جەرگە تارتاتىن. سوندىقتان دا سىمداردى يزولوياتورارعا بەكىتۋگە تۋرا كەلەتىن. سول كەزدەرى قولدانىلعان فارفورلى ەلەكتر يزولياتورلارى وتە قىمبات بولعاندىقتان فەرمەرلەر ونىڭ دا ءبىر ءادىسىن تاپتى. ولار قۇرعاق جۇگەرى ۇنتاقتارىن، سيىر تۇياعى مەن تەرىسىن اتالعان ماقساتتا ءساتتى پايدالانا بىلەدى..

الايدا بۇل قۇرالدىڭ مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بولدى. 1920 جىلدارعا قاراي قازىرگى زامانعا لايىقتالعان تەلەفون جەلىسى دامىپ، كوپتەگەن فەرمەرلىك اۋماقتى قامتىدى. ءسويتىپ كەزىندە كوپتەگەن ادامداردىڭ حابار الماسۋدىڭ تاپتىرماس قۇرالىنا اينالعان تىكەنەكتى سىمعا جالعانعان تەلەفون تاريحقا اينالدى.

---