ءتىلدى دامىتا وقىتۋ
ب ا يا ن د ا م ا
تاقىرىبى: ءتىلدى دامىتا وقىتۋ
وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ – قازىرگى كەزدە وقۋ - تاربيە ىسىندەگى باستى ماسەلە. ۇلتىن سۇيگەن، بويىندا قازاقى قانى بار، «مەن قازاقپىن» دەگەن ازامات ءتىلىمىزدىڭ قولدانىس اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە كۇش سالىپ، انا ءتىلىن قۋاتتاي تۇسۋگە ۇلەس قوسۋدا. ول ءۇشىن ۇستاز قاۋىمى كەيىنگى جاس تولقىننىڭ بويىنا ۇلتجاندىلىقتى ءسىڭىرىپ، جەرىن، ەلىن، ءتىلىن سۇيۋگە تاربيەلەپ، ەڭبەك ەتۋى كەرەك.
بالا دۇنيەتانىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا ادام، قوعام، تابيعات، ت. ب. تىرەك بولا الادى. ەجەلدەن تاربيە بەرەتىن بي، شەشەندەر ءسوزىن، حالقىمىزدىڭ دانالىق ءسوزىن جاتتاپ وسكەن جاس ۇرپاقتىڭ تانىم ءۇردىسى داميدى. حالىق شىعارماسىن وقىپ، قابىلداۋ ناتيجەسىندە سانا – سەزىمى ويانادى.
بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى تاپسىرمالار، جاتتىعۋ جۇمىستارىن، ءوز بەتىنشە جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى ءتىل دامىتىپ، ءماتىندى وقىتۋ، مازمۇنىن ايتۋ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، سۋرەت سالا وتىرىپ، مازمۇنىنا قاراي ولەڭ شىعارۋ جانە ولەڭ شۋماقتارىن جازىپ، سول ولەڭنىڭ مازمۇنىن سۋرەتتەۋ ارقىلى ءتىل دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن كەڭەيتۋ، وي، بەينەلەۋ، سۋرەتتەۋ دامىتۋشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءار پانگە قىزىقتىرا ءبىلۋ.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي وقۋشىلاردى ءوزىن - ءوزى تانۋ، العا جەتەلەۋ، ءوزىن تارازىلاۋ، باقىلاۋ ارقىلى وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋعا ۇيرەتۋ، داعدىلاندىرۋ.
ءتىل دامىتۋ جۇمىستارىن مىناداي باعىتتا جۇرگىزەمىن:
1. ساباقتى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا بالامەن قارىم - قاتىناس جاساعاندا اسەرلى سويلەپ، ءتىل مادەنيەتىن جوعارى ۇستاۋ.
2. بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن ءوزى قاجەت دەگەن ءىستى پايدالانۋ.
3. وتىلەتىن ماتىندەردىڭ، ورىندالاتىن تاپسىرمالاردىڭ قازاق بالاسىنىڭ حالىقتىق ۇعىمىنا تانىس، جەڭىل بولۋى.
4. ءتىل دامىتۋدا ماقال – ماتەلدەر، مىسالدار، ولەڭ - جىر، ويناقى قىزىقتى اڭگىمەلەر، شەشەندىك سوزدەر، ناقىل سوزدەردى كوبىرەك پايدالانۋىم كەرەك.
5. ءوز ۇيرەنگەنىن جيناقتاپ، شيىرما، بۋكلەت جاساۋ ارقىلى ءار وقۋشى ءوز ءبىلىمىن تولىقتىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
6. لەكسيكالىق جۇمىستى كوبىرەك قولدانا ءبىلۋ.
7. بالانى ادەبي تىلدە اۋىزشا سويلەتۋگە جانە جازباشا ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ.
8. قازاق ءتىلى، انا ءتىلى، دۇنيەتانۋ پاندەرى بويىنشا ءتىل دامىتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
«ادام اتا - انادان تۋعاندا ەستى بولمايدى، ەستىپ، كورىپ، ۇستاپ، تاتىپ ەسكەرسە، دۇنيەدەگى جاقسى - جاماندى تانيدى دا، بىلەدى، كورەدى. سوندا عانا ادام ءبىلىمدى بولادى» - دەگەن اباي. حالىق دانالىعىندا ادەپ، ناقىل سوزدەر وتە كوپ. مىسالى: «بۇلاق كورسەڭ – كوزىن اش»، «وقۋ ورگە تارتادى، ناداندىق جەرگە تارتادى»، «ءتىل اقىلدىڭ ولشەمى» دەگەن ەتيكالىق ەرەجەلەرگە اينالعان دانالىق سوزدەردىڭ تاربيەلىك ءمانىن اشا وتىرىپ، وقىتۋدىڭ باستاۋىش كلاستار وقۋشىلارىن تىلگە، عىلىمعا قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتەدى.
شەشەندىك سوزدەردى وقىتۋ – ءتىلدى دامىتۋ.
شەشەندىك ونەر وتكەن ومىردەن سىر شەرتىپ، تاريح تىنىسىن، ءسوز زەرگەرلەرىنىڭ ورنەكتى دە وتكىر ءتىلىن ۇيرەتەدى.
ورتا عاسىردا ءومىر سۇرگەن عالىم ءجۇسىپ بالاساعۇني بىلاي دەگەن: «... قالار مۇرا – ءسوز، كىسىدەن كىسىگە،
ءسوزدى مۇرا تۇتساڭ، پايدا ىسىڭە.
كىسىدەن ميراس اتا ءسوزى عوي
اتا ءسوزى – ۇقساق قۇتتىڭ كوزى عوي».
شەشەندىك ءسوز بالالاردى وقۋعا، ونەرگە، پاراساتتىلىققا، ءسوز قۇدىرەتىن قادىرلەۋگە ۇيرەتەدى. بي - شەشەندەردىڭ ونەرىن وقىتۋ – كوركەم ءسوزدىڭ قاسيەتىن تانۋ. ءتىل مادەنيەتىنىڭ وسۋىنە، ۇلتتىق سانانىڭ ويانۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى...
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. «باستاۋىش مەكتەپ» جۋرنالى
2. «دەنساۋلىق جانە وتباسى» جۋرنالى
3.«قازاقستان مەكتەبى» جۋرنالى
4. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، ت. ب.
تاقىرىبى: ءتىلدى دامىتا وقىتۋ
وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ – قازىرگى كەزدە وقۋ - تاربيە ىسىندەگى باستى ماسەلە. ۇلتىن سۇيگەن، بويىندا قازاقى قانى بار، «مەن قازاقپىن» دەگەن ازامات ءتىلىمىزدىڭ قولدانىس اياسىنىڭ كەڭەيۋىنە كۇش سالىپ، انا ءتىلىن قۋاتتاي تۇسۋگە ۇلەس قوسۋدا. ول ءۇشىن ۇستاز قاۋىمى كەيىنگى جاس تولقىننىڭ بويىنا ۇلتجاندىلىقتى ءسىڭىرىپ، جەرىن، ەلىن، ءتىلىن سۇيۋگە تاربيەلەپ، ەڭبەك ەتۋى كەرەك.
بالا دۇنيەتانىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا ادام، قوعام، تابيعات، ت. ب. تىرەك بولا الادى. ەجەلدەن تاربيە بەرەتىن بي، شەشەندەر ءسوزىن، حالقىمىزدىڭ دانالىق ءسوزىن جاتتاپ وسكەن جاس ۇرپاقتىڭ تانىم ءۇردىسى داميدى. حالىق شىعارماسىن وقىپ، قابىلداۋ ناتيجەسىندە سانا – سەزىمى ويانادى.
بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى تاپسىرمالار، جاتتىعۋ جۇمىستارىن، ءوز بەتىنشە جۇمىس جۇرگىزۋ ارقىلى ءتىل دامىتىپ، ءماتىندى وقىتۋ، مازمۇنىن ايتۋ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، سۋرەت سالا وتىرىپ، مازمۇنىنا قاراي ولەڭ شىعارۋ جانە ولەڭ شۋماقتارىن جازىپ، سول ولەڭنىڭ مازمۇنىن سۋرەتتەۋ ارقىلى ءتىل دامىتۋ، سوزدىك قورلارىن كەڭەيتۋ، وي، بەينەلەۋ، سۋرەتتەۋ دامىتۋشىلىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءار پانگە قىزىقتىرا ءبىلۋ.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي وقۋشىلاردى ءوزىن - ءوزى تانۋ، العا جەتەلەۋ، ءوزىن تارازىلاۋ، باقىلاۋ ارقىلى وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋعا ۇيرەتۋ، داعدىلاندىرۋ.
ءتىل دامىتۋ جۇمىستارىن مىناداي باعىتتا جۇرگىزەمىن:
1. ساباقتى ءتۇسىندىرۋ بارىسىندا بالامەن قارىم - قاتىناس جاساعاندا اسەرلى سويلەپ، ءتىل مادەنيەتىن جوعارى ۇستاۋ.
2. بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن ءوزى قاجەت دەگەن ءىستى پايدالانۋ.
3. وتىلەتىن ماتىندەردىڭ، ورىندالاتىن تاپسىرمالاردىڭ قازاق بالاسىنىڭ حالىقتىق ۇعىمىنا تانىس، جەڭىل بولۋى.
4. ءتىل دامىتۋدا ماقال – ماتەلدەر، مىسالدار، ولەڭ - جىر، ويناقى قىزىقتى اڭگىمەلەر، شەشەندىك سوزدەر، ناقىل سوزدەردى كوبىرەك پايدالانۋىم كەرەك.
5. ءوز ۇيرەنگەنىن جيناقتاپ، شيىرما، بۋكلەت جاساۋ ارقىلى ءار وقۋشى ءوز ءبىلىمىن تولىقتىرۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
6. لەكسيكالىق جۇمىستى كوبىرەك قولدانا ءبىلۋ.
7. بالانى ادەبي تىلدە اۋىزشا سويلەتۋگە جانە جازباشا ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ.
8. قازاق ءتىلى، انا ءتىلى، دۇنيەتانۋ پاندەرى بويىنشا ءتىل دامىتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ.
«ادام اتا - انادان تۋعاندا ەستى بولمايدى، ەستىپ، كورىپ، ۇستاپ، تاتىپ ەسكەرسە، دۇنيەدەگى جاقسى - جاماندى تانيدى دا، بىلەدى، كورەدى. سوندا عانا ادام ءبىلىمدى بولادى» - دەگەن اباي. حالىق دانالىعىندا ادەپ، ناقىل سوزدەر وتە كوپ. مىسالى: «بۇلاق كورسەڭ – كوزىن اش»، «وقۋ ورگە تارتادى، ناداندىق جەرگە تارتادى»، «ءتىل اقىلدىڭ ولشەمى» دەگەن ەتيكالىق ەرەجەلەرگە اينالعان دانالىق سوزدەردىڭ تاربيەلىك ءمانىن اشا وتىرىپ، وقىتۋدىڭ باستاۋىش كلاستار وقۋشىلارىن تىلگە، عىلىمعا قۇرمەتپەن قاراۋعا ۇيرەتەدى.
شەشەندىك سوزدەردى وقىتۋ – ءتىلدى دامىتۋ.
شەشەندىك ونەر وتكەن ومىردەن سىر شەرتىپ، تاريح تىنىسىن، ءسوز زەرگەرلەرىنىڭ ورنەكتى دە وتكىر ءتىلىن ۇيرەتەدى.
ورتا عاسىردا ءومىر سۇرگەن عالىم ءجۇسىپ بالاساعۇني بىلاي دەگەن: «... قالار مۇرا – ءسوز، كىسىدەن كىسىگە،
ءسوزدى مۇرا تۇتساڭ، پايدا ىسىڭە.
كىسىدەن ميراس اتا ءسوزى عوي
اتا ءسوزى – ۇقساق قۇتتىڭ كوزى عوي».
شەشەندىك ءسوز بالالاردى وقۋعا، ونەرگە، پاراساتتىلىققا، ءسوز قۇدىرەتىن قادىرلەۋگە ۇيرەتەدى. بي - شەشەندەردىڭ ونەرىن وقىتۋ – كوركەم ءسوزدىڭ قاسيەتىن تانۋ. ءتىل مادەنيەتىنىڭ وسۋىنە، ۇلتتىق سانانىڭ ويانۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى...
قولدانىلعان ادەبيەتتەر:
1. «باستاۋىش مەكتەپ» جۋرنالى
2. «دەنساۋلىق جانە وتباسى» جۋرنالى
3.«قازاقستان مەكتەبى» جۋرنالى
4. «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، ت. ب.
You Might Also Like
