ەرلىك ۇرپاققا مۇرا
تاربيە ساعاتىنىڭ تاقىرىبى: ەرلىك - ۇرپاققا مۇرا.
ماقساتى: وقۋشىلاردى تۋعان جەرىن، وتانىن سۇيۋگە، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە تاربيەلەۋ. ولاردىڭ دوستىق، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: شارلار، ۇراندار، اۋعانستان جەرىنىڭ كارتاسى.
ساباق جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. مەرەكەلىك ادەبي - مۋزىكالىق مونتاج.
ءىىى. اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرىمەن سۇحبات.
ءىۇ. قۇتتىقتاۋلار.
ءوتۋ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. مەرەكەلىك ادەبي - مۋزىكالىق مونتاج.
كىرىسپە ءسوز
ءمۇعالىم ءسوزى: 1979 جىلى 12 جەلتوقساندا كەڭەس وداعى باسشىلارىنىڭ شاعىن توبى ل. ي. برەجنيەۆ، يۋ. ۆ. اندروپوۆ، م. ا. سۋسلوۆ، د. ف. ۋستينوۆ، ن. ا. گرومىكو اۋعانىستانعا كەڭەس اسكەرىن ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ءسويتىپ 1979 جىلى 25 جەلتوقساندا كسرو اسكەرلەرى اۋعانستان شەكاراسىنان ءوتىپ وندا 1989 جىلدىڭ اقپانىنا دەيىن سوعىس قيمىلدارىن جۇرگىزدى. قازاقستان اۋعان سوعىسىنا 22 000 ادام قاتىسىپ، ولاردىڭ 761 ادام قازا تاپتى، 21 ادام حابارسىز كەتتى. 23 جىل بۇرىن 1989 جىلدىڭ 15 اقپانىندا كەڭەس اسكەرلەرى اۋعان جەرىنەن ءبىرجولاتا شىقتى. ون جىلعا سوزىلعان بۇل سوعىستان ەلگە قايتقان جاۋىنگەرلەردىڭ كوبى مۇگەدەك بولىپ ورالدى. تالايى جات جەر توپىراعىن قۇشتى. بۇل سوعىستا تمد ەلدەرىنىڭ 15000 جۋىق ادامى قۇربان بولدى. «ەرلىك قاشان دا ەلگە مۇرا، ۇرپاققا - ۇران» بولاتىنى بەلگىلى. سونىڭ ءبىر ۇلگىسى رەتىندە اۋعان مايدانىنىڭ ارداگەر جاۋىنگەرلەرىمىز ورتامىزدا. بۇگىنگى ءبىزدىڭ «ەرلىك - ۇرپاققا مۇرا» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ «ينتەرناسيوناليست – جاۋىنگەر» سىزگە ارنالادى.
بەيبىت جاستار تىرلىگىنە اۋعانستانداعى شيەلەنىستى جاعداي، ارتى سوعىسقا اينالعان سۇمدىقتىڭ ىزعارى كەلىپ ارالاستى. ينتەرناسيوناليست – ساربازدار اتانعان قىرشىن جاستار اۆتومات وقپانىن قىسا ۇستاپ، كورمەگەن - بىلمەگەن، تاۋلى - تاستى اۋعان جەرىنە تاعى دا سوعىسقا اتتاندى.
شىڭعىرلاۋدىڭ اۋاسى دارىپ، سۋى شيراتقان باۋىرلارىمىز بۇل سوعىستا دا تاماشا ەرلىكتىڭ ۇلگىلەرىن كورسەتە ءبىلدى. بۇل كۇندە اۋدان ورتالىعىندا اۋعان جەرىندە قازا تاپقان د. حاميتوۆ جانە سول سياقتى اسكەر قاتارىنان ورالماعان د. بەسچاسوۆ، س. گوپتارەنكو، ر. كايمۋلدييەۆ سىندى بوزداقتارعا ەسكەرتكىش – بەلگى قويىلعان. وسى جەردە سوناۋ قۋعىن - سۇرگىن زامانىنان زار تارتىپ، سىر شەرتەر جازىقسىز قۋدالانعاندار ەسكەرتكىشى دە ورىن العان. بۇل ءۇنسىز بەلگىلەر كەلەشەك ۇرپاققا شىڭعىرلاۋ شەجىرەسىنەن، ونىڭ وتكەنىنەن سىر شەرتەتىن بولادى.
اۋعان قاندى قاسابىنان امان ورالعان جەرلەستەرىمىز ب. بايمۋكاشيەۆ، س. بادياكوۆ، ۆ. نيكولايەۆ بۇگىندە حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ءار ءتۇرلى سالالارىندا قىزمەت ەتۋدە.
ديداردىڭ اكەسى تىلەۋحايىر اعامىز ۇلىن كىشكەنتاي شاعىنان – اق قازاق حالقىنىڭ ماقتانى بولىپ كەلە جاتقان باتىر بابالارىمىز – ابىلاي حان، بوگەنباي، ناۋرىزباي رۋحىن ۇلگى ەتىپ وسىرۋگە تىرىستى. ءوزى دە مەكتەپتە ءمۇعالىم تىلەۋحايىر اعا وتان، تۋعان ەل مەن جەر تۋرالى بالا قيالىنىڭ قاناتتانۋىنان ەش بىلگەنىن اياعان جوق. جانۇياداعى بيىك رۋحاني تالعام بالا تاربيەسىنە وڭ اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. ديدار كىشىپەيىل، ەڭبەكقور بولىپ ءوستى. مەكتەپتە دە ۇزدىك وقۋشىنىڭ ءبىرى بولدى. مەكتەپتەن سوڭ اكە رۇقساتىمەن دوسااف - قا ءتۇسىپ جۇرگىزۋشىلىك كۋرسىن ءبىتىردى. ىلە – شالا 1979 جىلى مامىر ايىندا اسكەرگە شاقىرىلدى. جۇرگىزۋشى ماماندىعىن اسكەردە جالعاستىرعان ديدار بىلىكتى جۇرگىزۋشىگە اينالدى. الايدا ءسال كەيىن بۇل بىلىكتىلىك ناعىز قاندى قاساپ – سوعىس ىشىندە تالاي جاردەمىن تيگىزدى. ويتكەنى ول سول كەزدەگى اۋعان جەرىندە اسكەري قىزمەتتە ەدى. ول ۇنەمى ۇيگە حاتتار جولداپ وتىراتىن، ەلگە ورالاتىن كەز دە جاقىنداعان بولاتىن.
اۋعانستان. ءتىلى مەن تىلەگى بولەك، وي - شۇڭقىرى تانىس ەمەس وسىناۋ جات ەلدە اسكەري جاۋىنگەرلەر يىعىنا ەل باسشىلارىنىڭ ساياسي قاتەلىگىنىڭ ءزىل سالماعى ءتۇسىپ ەدى. توڭمويىن توتاليتارلىق ساياسات اۋعانستاندا گۇلدەنگەن ءوڭىر، مامىراجاي ءومىر جاسايمىز دەپ جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتى ۇگىتتەۋمەن بولدى. وسى ماقساتتى اۋىل – قىشلاقتارعا ۇگىت بريگادالارى بارىپ جۇمىس ىستەدى. ەكونوميكاسى قۇلدىراپ، مەشەۋ قالعان، اشتىق پەن اۋرۋ جايلاعان بۇل ەلدىڭ حالقىنا گۋمانيتارلىق جاردەم كوپتەپ جاسالىندى. ۇزدىكسىز اعىلعان ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەك ت. ب. كومەك كەرۋەندەرى بۇقارا حالىقتىڭ كەيبىر بولىگىن اشتىق پەن اۋرۋ تىرناعىنان امان الىپ قالدى. دەگەنمەن ءبىر ءۇزىم نان، شىنايى جاردەمنىڭ ءوزى كەزدەيسوق اتىلعان وق، جارىلعان بومبادان وپات بولعان تۋىس پەن باۋىر ورنىن تولتىرا الار ما. باستارىنا تونگەن بارشا سوعىس زاۋالىن اسكەريلەردەن كورگەن حالىق ءبارىبىر قايراۋلى قانجارىن جەڭ ىشىندە ۇستاۋمەن ءجۇردى. كەز – كەلگەن ۇتىمدى ءسات ءبىزدىڭ كەڭەستىك جاۋىنگەرلەر ءۇشىن قاپىسىز ءقاۋىپ ءساتى بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. بۇل اتى جوق سوعىس، سەبەپسىز سۇمدىق 15 مىڭ جاستىڭ ءومىرىن قيدى. سول كەزدەگى سوقىر ساياساتتىڭ تاجال ءىزى ءالى كۇنگە جاراسى جازىلمايتىن دەرتكە اينالدى.
ديدار دا وسى قاندى - قىرعىن ىشىندە كولىگىن توقتاتپاي ءجۇرىپ كەلە جاتتى. كىدىرۋ، ىركىلۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، ويتكەنى ول - بالالاردى نانسىز، جولداستارىن وقسىز، ءدارى - دارمەكسىز، ياعني دارمەنسىز قالدىرۋمەن تەڭ ەدى. اۋعان جەرىنىڭ تاۋ جولى مەنەن مۇز تايعاعى، قار كوشكىنى سەكىلدى ءقاۋىپتىڭ ءبارىن ۇمىتا ءجۇرىپ، تاۋلىكتى – تاۋلىككە ۇلاستىرىپ جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. ونىڭ جۇكتى ۋاقىتىندا، ايتىلعان جەرگە جەتكىزۋدەن باسقا ويى دا، ماقساتى دا بولعان ەمەس، ارينە ارمان قۋىپ، قيالدايتىن كەزەڭ ەمەس ەدى بۇل. 1980 جىلدىڭ 19 ماۋسىمىنا دەيىن ول اجال ارانىنان سىتىلىپ – اق كەتىپ ءجۇردى. ءاربىر بۇرىلىس، ءاربىر اسۋدان توسقان ءقاۋىپ ىزعارى جۇرگىزۋشىلەر ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى دە ەدى. تاپ سول كۇنى «اڭدىعانىن الماي قويمايتىن» اجال ازۋى قايران جاستى قورعاسىن تابىتقا الىپ ۇرعان ەدى. ونىڭ ماشيناسى جول جيەگىندە اتىلعان وقتان ساۋ - تامتىعى جوق، جانىپ جاتتى.
بۇل ءالى ۋىتى تارقاماعان، ەسكە الۋ قيىنعا تۇسەتىن اسا اۋىر قازا. جاڭا جاپىراق جايعان جاس ءومىردىڭ مەزگىلسىز، سەبەپسىز ورىلۋى ەدى. ءبىراق ول ءوز حالقىنىڭ اتىن الەمگە بىرنەشە قايتالاتىپ، ۇلت رۋحىن بيىك ۇستاپ كەتتى. قازاق دەگەن حالىقتىڭ ۇلدارىنىڭ تاباندى، ءتوزىمدى دە ەرجۇرەك كەلەتىنىن دالەلدەپ كەتتى. بۇگىندە ەر ۇلاننىڭ تۋعان اۋىلىندا مەكتەپكە اتى بەرىلگەن، ول وتىرعان پارتا ۇزدىكتەر عانا وتىراتىن اياۋلى ورىن. ءوزى ماڭگى مەكەن تاپقان زيراتى دا وسى شىڭعىرلاۋ اۋىلىندا.
«اۋعانستاننىڭ رازى حالىقتارىنان»، «ينتەرناسيونال – جاۋىنگەر» مەدالدارى مەن قازا تاپقاننان كەيىن «قىزىل جۇلدىز» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. كسرو جوعارعى پرەزيديۋمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىن يەلەنگەن.
ماقساتى: وقۋشىلاردى تۋعان جەرىن، وتانىن سۇيۋگە، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە تاربيەلەۋ. ولاردىڭ دوستىق، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن، پاتريوتتىق سەزىمدەرىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى: شارلار، ۇراندار، اۋعانستان جەرىنىڭ كارتاسى.
ساباق جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. مەرەكەلىك ادەبي - مۋزىكالىق مونتاج.
ءىىى. اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرىمەن سۇحبات.
ءىۇ. قۇتتىقتاۋلار.
ءوتۋ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. مەرەكەلىك ادەبي - مۋزىكالىق مونتاج.
كىرىسپە ءسوز
ءمۇعالىم ءسوزى: 1979 جىلى 12 جەلتوقساندا كەڭەس وداعى باسشىلارىنىڭ شاعىن توبى ل. ي. برەجنيەۆ، يۋ. ۆ. اندروپوۆ، م. ا. سۋسلوۆ، د. ف. ۋستينوۆ، ن. ا. گرومىكو اۋعانىستانعا كەڭەس اسكەرىن ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. ءسويتىپ 1979 جىلى 25 جەلتوقساندا كسرو اسكەرلەرى اۋعانستان شەكاراسىنان ءوتىپ وندا 1989 جىلدىڭ اقپانىنا دەيىن سوعىس قيمىلدارىن جۇرگىزدى. قازاقستان اۋعان سوعىسىنا 22 000 ادام قاتىسىپ، ولاردىڭ 761 ادام قازا تاپتى، 21 ادام حابارسىز كەتتى. 23 جىل بۇرىن 1989 جىلدىڭ 15 اقپانىندا كەڭەس اسكەرلەرى اۋعان جەرىنەن ءبىرجولاتا شىقتى. ون جىلعا سوزىلعان بۇل سوعىستان ەلگە قايتقان جاۋىنگەرلەردىڭ كوبى مۇگەدەك بولىپ ورالدى. تالايى جات جەر توپىراعىن قۇشتى. بۇل سوعىستا تمد ەلدەرىنىڭ 15000 جۋىق ادامى قۇربان بولدى. «ەرلىك قاشان دا ەلگە مۇرا، ۇرپاققا - ۇران» بولاتىنى بەلگىلى. سونىڭ ءبىر ۇلگىسى رەتىندە اۋعان مايدانىنىڭ ارداگەر جاۋىنگەرلەرىمىز ورتامىزدا. بۇگىنگى ءبىزدىڭ «ەرلىك - ۇرپاققا مۇرا» اتتى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ «ينتەرناسيوناليست – جاۋىنگەر» سىزگە ارنالادى.
بەيبىت جاستار تىرلىگىنە اۋعانستانداعى شيەلەنىستى جاعداي، ارتى سوعىسقا اينالعان سۇمدىقتىڭ ىزعارى كەلىپ ارالاستى. ينتەرناسيوناليست – ساربازدار اتانعان قىرشىن جاستار اۆتومات وقپانىن قىسا ۇستاپ، كورمەگەن - بىلمەگەن، تاۋلى - تاستى اۋعان جەرىنە تاعى دا سوعىسقا اتتاندى.
شىڭعىرلاۋدىڭ اۋاسى دارىپ، سۋى شيراتقان باۋىرلارىمىز بۇل سوعىستا دا تاماشا ەرلىكتىڭ ۇلگىلەرىن كورسەتە ءبىلدى. بۇل كۇندە اۋدان ورتالىعىندا اۋعان جەرىندە قازا تاپقان د. حاميتوۆ جانە سول سياقتى اسكەر قاتارىنان ورالماعان د. بەسچاسوۆ، س. گوپتارەنكو، ر. كايمۋلدييەۆ سىندى بوزداقتارعا ەسكەرتكىش – بەلگى قويىلعان. وسى جەردە سوناۋ قۋعىن - سۇرگىن زامانىنان زار تارتىپ، سىر شەرتەر جازىقسىز قۋدالانعاندار ەسكەرتكىشى دە ورىن العان. بۇل ءۇنسىز بەلگىلەر كەلەشەك ۇرپاققا شىڭعىرلاۋ شەجىرەسىنەن، ونىڭ وتكەنىنەن سىر شەرتەتىن بولادى.
اۋعان قاندى قاسابىنان امان ورالعان جەرلەستەرىمىز ب. بايمۋكاشيەۆ، س. بادياكوۆ، ۆ. نيكولايەۆ بۇگىندە حالىق شارۋاشىلىعىنىڭ ءار ءتۇرلى سالالارىندا قىزمەت ەتۋدە.
ديداردىڭ اكەسى تىلەۋحايىر اعامىز ۇلىن كىشكەنتاي شاعىنان – اق قازاق حالقىنىڭ ماقتانى بولىپ كەلە جاتقان باتىر بابالارىمىز – ابىلاي حان، بوگەنباي، ناۋرىزباي رۋحىن ۇلگى ەتىپ وسىرۋگە تىرىستى. ءوزى دە مەكتەپتە ءمۇعالىم تىلەۋحايىر اعا وتان، تۋعان ەل مەن جەر تۋرالى بالا قيالىنىڭ قاناتتانۋىنان ەش بىلگەنىن اياعان جوق. جانۇياداعى بيىك رۋحاني تالعام بالا تاربيەسىنە وڭ اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. ديدار كىشىپەيىل، ەڭبەكقور بولىپ ءوستى. مەكتەپتە دە ۇزدىك وقۋشىنىڭ ءبىرى بولدى. مەكتەپتەن سوڭ اكە رۇقساتىمەن دوسااف - قا ءتۇسىپ جۇرگىزۋشىلىك كۋرسىن ءبىتىردى. ىلە – شالا 1979 جىلى مامىر ايىندا اسكەرگە شاقىرىلدى. جۇرگىزۋشى ماماندىعىن اسكەردە جالعاستىرعان ديدار بىلىكتى جۇرگىزۋشىگە اينالدى. الايدا ءسال كەيىن بۇل بىلىكتىلىك ناعىز قاندى قاساپ – سوعىس ىشىندە تالاي جاردەمىن تيگىزدى. ويتكەنى ول سول كەزدەگى اۋعان جەرىندە اسكەري قىزمەتتە ەدى. ول ۇنەمى ۇيگە حاتتار جولداپ وتىراتىن، ەلگە ورالاتىن كەز دە جاقىنداعان بولاتىن.
اۋعانستان. ءتىلى مەن تىلەگى بولەك، وي - شۇڭقىرى تانىس ەمەس وسىناۋ جات ەلدە اسكەري جاۋىنگەرلەر يىعىنا ەل باسشىلارىنىڭ ساياسي قاتەلىگىنىڭ ءزىل سالماعى ءتۇسىپ ەدى. توڭمويىن توتاليتارلىق ساياسات اۋعانستاندا گۇلدەنگەن ءوڭىر، مامىراجاي ءومىر جاسايمىز دەپ جەرگىلىكتى جۇرتشىلىقتى ۇگىتتەۋمەن بولدى. وسى ماقساتتى اۋىل – قىشلاقتارعا ۇگىت بريگادالارى بارىپ جۇمىس ىستەدى. ەكونوميكاسى قۇلدىراپ، مەشەۋ قالعان، اشتىق پەن اۋرۋ جايلاعان بۇل ەلدىڭ حالقىنا گۋمانيتارلىق جاردەم كوپتەپ جاسالىندى. ۇزدىكسىز اعىلعان ازىق - تۇلىك، ءدارى - دارمەك ت. ب. كومەك كەرۋەندەرى بۇقارا حالىقتىڭ كەيبىر بولىگىن اشتىق پەن اۋرۋ تىرناعىنان امان الىپ قالدى. دەگەنمەن ءبىر ءۇزىم نان، شىنايى جاردەمنىڭ ءوزى كەزدەيسوق اتىلعان وق، جارىلعان بومبادان وپات بولعان تۋىس پەن باۋىر ورنىن تولتىرا الار ما. باستارىنا تونگەن بارشا سوعىس زاۋالىن اسكەريلەردەن كورگەن حالىق ءبارىبىر قايراۋلى قانجارىن جەڭ ىشىندە ۇستاۋمەن ءجۇردى. كەز – كەلگەن ۇتىمدى ءسات ءبىزدىڭ كەڭەستىك جاۋىنگەرلەر ءۇشىن قاپىسىز ءقاۋىپ ءساتى بولۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. بۇل اتى جوق سوعىس، سەبەپسىز سۇمدىق 15 مىڭ جاستىڭ ءومىرىن قيدى. سول كەزدەگى سوقىر ساياساتتىڭ تاجال ءىزى ءالى كۇنگە جاراسى جازىلمايتىن دەرتكە اينالدى.
ديدار دا وسى قاندى - قىرعىن ىشىندە كولىگىن توقتاتپاي ءجۇرىپ كەلە جاتتى. كىدىرۋ، ىركىلۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، ويتكەنى ول - بالالاردى نانسىز، جولداستارىن وقسىز، ءدارى - دارمەكسىز، ياعني دارمەنسىز قالدىرۋمەن تەڭ ەدى. اۋعان جەرىنىڭ تاۋ جولى مەنەن مۇز تايعاعى، قار كوشكىنى سەكىلدى ءقاۋىپتىڭ ءبارىن ۇمىتا ءجۇرىپ، تاۋلىكتى – تاۋلىككە ۇلاستىرىپ جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. ونىڭ جۇكتى ۋاقىتىندا، ايتىلعان جەرگە جەتكىزۋدەن باسقا ويى دا، ماقساتى دا بولعان ەمەس، ارينە ارمان قۋىپ، قيالدايتىن كەزەڭ ەمەس ەدى بۇل. 1980 جىلدىڭ 19 ماۋسىمىنا دەيىن ول اجال ارانىنان سىتىلىپ – اق كەتىپ ءجۇردى. ءاربىر بۇرىلىس، ءاربىر اسۋدان توسقان ءقاۋىپ ىزعارى جۇرگىزۋشىلەر ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى دە ەدى. تاپ سول كۇنى «اڭدىعانىن الماي قويمايتىن» اجال ازۋى قايران جاستى قورعاسىن تابىتقا الىپ ۇرعان ەدى. ونىڭ ماشيناسى جول جيەگىندە اتىلعان وقتان ساۋ - تامتىعى جوق، جانىپ جاتتى.
بۇل ءالى ۋىتى تارقاماعان، ەسكە الۋ قيىنعا تۇسەتىن اسا اۋىر قازا. جاڭا جاپىراق جايعان جاس ءومىردىڭ مەزگىلسىز، سەبەپسىز ورىلۋى ەدى. ءبىراق ول ءوز حالقىنىڭ اتىن الەمگە بىرنەشە قايتالاتىپ، ۇلت رۋحىن بيىك ۇستاپ كەتتى. قازاق دەگەن حالىقتىڭ ۇلدارىنىڭ تاباندى، ءتوزىمدى دە ەرجۇرەك كەلەتىنىن دالەلدەپ كەتتى. بۇگىندە ەر ۇلاننىڭ تۋعان اۋىلىندا مەكتەپكە اتى بەرىلگەن، ول وتىرعان پارتا ۇزدىكتەر عانا وتىراتىن اياۋلى ورىن. ءوزى ماڭگى مەكەن تاپقان زيراتى دا وسى شىڭعىرلاۋ اۋىلىندا.
«اۋعانستاننىڭ رازى حالىقتارىنان»، «ينتەرناسيونال – جاۋىنگەر» مەدالدارى مەن قازا تاپقاننان كەيىن «قىزىل جۇلدىز» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. كسرو جوعارعى پرەزيديۋمىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىن يەلەنگەن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
