ءتىلىم باردا، قازاعىم بار، حالقىم بار
ءتىلىم باردا قازاعىم بار، حالقىم بار. ( 3 سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
انا ءتىلى - اقىل – وي دامۋىنىڭ نەگىزى جانە بارلىق بىلىمدەردىڭ قازىناسى ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.
وقۋشىلاردى انا ءتىلىن اناسىنداي قادىرلەۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىم:
تۋعان ءتىلىم - بابام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - انام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - دالام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - ادام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم.
- دەپ اقىن ديحان ءابىلوۆ جىرلاعانداي، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىز انا تىلگە ارنالماق. ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى. «ءتىلىم باردا قازاعىم بار، حالقىم بار»
انا سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى ونىڭ ورلىگىندە، وراسان زور بايلىعىندا. انا ءتىلى دەپ اتالاتىن قاستەرلى دە قاسيەتتى تىلگە بۇگىنگى كۇندە ۇلكەن ءمان بەرىلىپ وتىر. بۇل ورايدا ءبىز ءبىراز تابىستارعا قول جەتكىزدىك.
2. – 1997 جىلى شىلدەدە «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
- 7 باپ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى.
ءتىل - ءبىزدىڭ رۋحاني بايلىعىمىزدىڭ قاينار بۇلاعى، مادەنيەتىمىزدىڭ وزەگى. ەندەشە ونى قورعاۋ - ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاۋمەن بارا - بار.
ءتىل - حالىقتىڭ قاسيەتى مەن قۇدىرەتى، جانى مەن جۇرەگى، مادەنيەتى، اسىل مۇرالارى. ءتىلىن جوعالتقان حالىقتىڭ ءوزى دە جوعالادى.
- پرەزيدەنتىمىزدىڭ جارلىعىمەن 2007 جىل «قازاق ءتىلى» جىلى دەپ اتالدى.
3. انا ءتىلى تۋرالى تاقپاقتار ايتىلادى:
انا ءتىلىم جۇرەگىسىڭ انامنىڭ،
جۇرەك – انا مەن وزىڭنەن جارالدىم.
ساعات سايىن ساۋلىعىڭدى تىلەيمىن
سەنسىز ماعان كەرەك ەمەس عالامنىڭ.
سەنىڭ ارقاڭ قانىپ ىشسەم تۇنىقتان،
سەنىڭ ارقاڭ دۇنيەدەن سىر ۇقسام.
اناشىمدى ۇمىتقانىم ەمەس پە،
انا ءتىلىم ەگەر سەنى ۇمىتسام.
سەنىڭ ءاربىر تىنىسىڭمەن كۇن كەشەم،
سەن ارقىلى تىرشىلىكپەن تىلدەسەم.
ەل بەتىنە قالاي تۋرا قارايمىن
انا ءتىلىم ەگەر سەنى، بىلمەسەم.
مەيلى شارلاپ تەڭىز ءوتتىم، تاۋ باستىم،
مەيلى كوكتىڭ اق بۇلتىنا جارماستىم.
سوندا داعى سەن قالماسسىڭ كوكەيدەن،
سوندا داعى سەنى ۇمىتا الماسپىن.
بار قازاقتىڭ ورمان، كولى، وزەنى،
تاۋ قياسى، جالپاق جازىق كەزەڭى.
سايراپ سويلەپ تۇرعان جوق پا قازاقشا،
قالاي توزار سەندىك اسىل ءسوز ەندى.
انا ءتىلىم - كۇشىم مەنىڭ، قۋاتىم،
جىرىم سەندىك جۇرەگىمنەن تۋاتىن.
تاۋىسار ما ىرىسىڭدى، قورىڭدى،
تىزەرلەسىپ قاتار جازسا مىڭ اقىن.
قاسيەتتى، ارداقتى انا ءتىلىم،
ايشىقتى، ءارى شەشەن دانا ءتىلىم.
انامنىڭ اق سۇتىمەن ەمىپ قوسا،
سونىمەن سانالى ۇل بوپ جارالدىم.
4. – انامىزدىڭ اق سۇتىنەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ - دەپ باۋىرجان مومىش ۇلى ايتقانداي انا ءتىلىن ءبىلۋ، ۇيرەنۋدىڭ قاجەتتىلىگى، ماڭىزى جايلى ۇلى ادامداردىڭ ناقىل سوزدەرىنە توقتالايىق:
ءتىل ونەرى - دەرتپەن تەڭ. (اباي)
شەشەننىڭ ءتىلى، شەبەردىڭ ءبىزى. (اباي)
ءار ءتىلدىڭ ءوز ىرعاعى بار ( ب. مومىش ۇلى)
نەشە توپقا سالعاندا،
مۇدىرمەي كەتكەن ءتىل ارتىق. (ن. ناۋشابايەۆ)
زاۋلا، زاۋلا، زاۋلا ءتىل،
حالقىمنىڭ كوڭىلىن اۋلا ءتىل. (ك. ازىربايەۆ)
ءتىل - كوڭىلدىڭ ءتىلماشى. (س. دونەنتايەۆ)
اركىمنىڭ تۋعان ءتىلى - تۋعان شەشە،
وعان بالا مىندەتتى سان مىڭ ەسە. (س. مۇقانوۆ)
5.– سويلەي ءبىلۋ – ۇلكەن ونەر. انا تىلىندە سويلەۋ، وعان دەگەن كوزقاراس ەڭ زور ادامشىلىقتىڭ،
مادەنيەتتىلىك، ادەپتىلىك ولشەمى بولىپ تابىلادى. ونىڭ ءمانى - ءار ازاماتتىڭ انا ءتىلىن وتانىنداي، تۋعان حالقىنداي، اتا - باباسىنداي ءسۇيىپ، ارداقتاپ، ول تىلدە سويلەۋدى ءتاڭىرىنىڭ ۇلى سىيىنداي كورۋىندە.
قادىر مىرزا ءاليدىڭ «نە ءتاتتى؟» ولەڭىن تىڭدايىق:
- ەكى كوزىڭ نە ءۇشىن كەرەك؟
- جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن!
- ەكى قولىڭ نە ءۇشىن كەرەك؟
- ەلگە كومەك بەرۋ ءۇشىن!
- قۇلاق دەگەن نە ءۇشىن كەرەك؟
- اقىل - كەڭەس تىڭداۋ ءۇشىن!
- جۇرەك دەگەن نە ءۇشىن كەرەك؟
- جاۋلارىمنان قىنباۋ ءۇشىن!
- ءتىل مەن جاعىڭ نە ءۇشىن كەرەك؟
- اقيقاتتى ايتۋ ءۇشىن!
- ال اياعىڭ؟
- تۋعان جەرگە قايتۋ ءۇشىن!
6. – قازاق حالقى – شەشەن حالىق. سويلەۋ تىلىندە ماقال - ماتەلدەردى ءجيى قولدانعان. ەندى انا ءتىلى، ءتىل تۋرالى ماقال – ماتەلدەر ايتايىق.
ونەر الدى قىزىل ءتىل.
ءتىل تاس جارادى،
تاس جارماسا، باس جارادى.
شەبەردىڭ قولى ورتاق،
شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق..
ءتىل قىلىشتان وتكىر.
باسقا بالە تىلدەن.
ءتىل - بۋىنسىز، وي – ءتۇپسىز.
بال تامعان تىلدەن، ۋ دا تامادى.
ءتىل جۇيرىك ەمەس،
شىن جۇيرىك.
ءپىل كوتەرمەگەندى،
ءتىل كوتەرەدى.
باسقا پالە تىلدەن.
7. وي مارجانىن تەرە بىلگەن
ءار جازۋشىڭ، ءار اقىنىڭ.
ءار ءسوزىڭدى جاتقا بىلەم
انام ءسوزى - انا ءتىلىم!
ءتىل - ىرىسىڭ، ءورىسىڭ دە،
ءتىل كوكتەگى عاجاپ كۇنىڭ.
عاجاپ كۇنسىڭ
مەن ءۇشىن دە،
بابام ءتىلى - قازاق ءتىلىم!
- ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىنىڭ ارقاسىندا تاعدىرىمىزعا تاۋەلدى، تابيعاتىمىزعا ءتان ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەردىك.
وقۋشىلاردىڭ «انا ءتىلىم – التىن قازىنام» تاقىرىبىنا جازىپ كەلگەن شىعارمالارىنا كەزەك بەرەيىك.
8.- ءتىل - حالىقتىڭ قاسيەتى مەن قاسىرەتى، حالىقتىڭ جانى مەن جۇرەگى. ءتىل - ۇلتتىڭ ار - نامىسى، ابىرويى. ءتىل - حالىقتىڭ تاريحى، مادەنيەتى، اسىل مۇرالارى. ءتىل - حالىقتىڭ ءوزى. انا ءتىلىن ساقتاعان جانە تاعدىرىنىڭ تىزگىنىن ءوز قولىندا بەرىك ۇستاعان حالىق قانا قۇرمەتكە لايىق.
«ۇيقاسىن تاپ» ويىنى.
انا ءتىلىم
انا ءتىلىم - باقىتتى بولاشاعىم،
------------------------ جول اشامىن.
ۇستازىمنىڭ ءىلىمىن اقتاۋ ءۇشىن،
----------------------- تالاسامىن.
----------------------- شۋاقتى،
----------------------- قۋاتتى.
---------------------- ----------،
--------------------- سۋ اقتى.
9. ساباقتى قورىتۋ:
كىرشىكسىز قارداي ساقتاڭدار،
قازاقتىڭ ءتىلىن عالامات.
انا ءتىل - ارىم، يمانىم
امانات، ساعان، امانات - دەپ اقىن مۇزافار الىمبايەۆ جىرلاعانداي، انا ءتىلىن ارداقتاي بىلەيىك!
وقۋشىلار حورمەن:
قۋان انام!
ۇزىعىنان ءسۇيىنىپ،
ءساتىڭ دە كوپ
كەتكەن كەيدە ءتۇڭىلىپ،
اق سۇتىڭنەن
بويعا بىتكەن ءتىلىڭدى
ءپىر تۇتامىن،
مەن الدىڭدا ءيىلىپ!
«انامنىڭ ءتىلى» ءانى
تاراز قالاسى، №42 ورتا مەكتەپ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
جولشيبەكوۆا ينديرا تۋرگانبەكوۆنا
ساباقتىڭ ماقساتى:
انا ءتىلى - اقىل – وي دامۋىنىڭ نەگىزى جانە بارلىق بىلىمدەردىڭ قازىناسى ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ.
وقۋشىلاردى انا ءتىلىن اناسىنداي قادىرلەۋگە، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، ماقال - ماتەلدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ءمۇعالىم:
تۋعان ءتىلىم - بابام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - انام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - دالام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم،
تۋعان ءتىلىم - ادام ءتىلىم - ءوز ءتىلىم.
- دەپ اقىن ديحان ءابىلوۆ جىرلاعانداي، بۇگىنگى ءبىزدىڭ ساباعىمىز انا تىلگە ارنالماق. ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى. «ءتىلىم باردا قازاعىم بار، حالقىم بار»
انا سۇتىمەن بويىمىزعا دارىعان قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتتىلىگى ونىڭ ورلىگىندە، وراسان زور بايلىعىندا. انا ءتىلى دەپ اتالاتىن قاستەرلى دە قاسيەتتى تىلگە بۇگىنگى كۇندە ۇلكەن ءمان بەرىلىپ وتىر. بۇل ورايدا ءبىز ءبىراز تابىستارعا قول جەتكىزدىك.
2. – 1997 جىلى شىلدەدە «ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداندى.
- 7 باپ.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى – قازاق ءتىلى.
ءتىل - ءبىزدىڭ رۋحاني بايلىعىمىزدىڭ قاينار بۇلاعى، مادەنيەتىمىزدىڭ وزەگى. ەندەشە ونى قورعاۋ - ۇلتتىق مۇددەمىزدى قورعاۋمەن بارا - بار.
ءتىل - حالىقتىڭ قاسيەتى مەن قۇدىرەتى، جانى مەن جۇرەگى، مادەنيەتى، اسىل مۇرالارى. ءتىلىن جوعالتقان حالىقتىڭ ءوزى دە جوعالادى.
- پرەزيدەنتىمىزدىڭ جارلىعىمەن 2007 جىل «قازاق ءتىلى» جىلى دەپ اتالدى.
3. انا ءتىلى تۋرالى تاقپاقتار ايتىلادى:
انا ءتىلىم جۇرەگىسىڭ انامنىڭ،
جۇرەك – انا مەن وزىڭنەن جارالدىم.
ساعات سايىن ساۋلىعىڭدى تىلەيمىن
سەنسىز ماعان كەرەك ەمەس عالامنىڭ.
سەنىڭ ارقاڭ قانىپ ىشسەم تۇنىقتان،
سەنىڭ ارقاڭ دۇنيەدەن سىر ۇقسام.
اناشىمدى ۇمىتقانىم ەمەس پە،
انا ءتىلىم ەگەر سەنى ۇمىتسام.
سەنىڭ ءاربىر تىنىسىڭمەن كۇن كەشەم،
سەن ارقىلى تىرشىلىكپەن تىلدەسەم.
ەل بەتىنە قالاي تۋرا قارايمىن
انا ءتىلىم ەگەر سەنى، بىلمەسەم.
مەيلى شارلاپ تەڭىز ءوتتىم، تاۋ باستىم،
مەيلى كوكتىڭ اق بۇلتىنا جارماستىم.
سوندا داعى سەن قالماسسىڭ كوكەيدەن،
سوندا داعى سەنى ۇمىتا الماسپىن.
بار قازاقتىڭ ورمان، كولى، وزەنى،
تاۋ قياسى، جالپاق جازىق كەزەڭى.
سايراپ سويلەپ تۇرعان جوق پا قازاقشا،
قالاي توزار سەندىك اسىل ءسوز ەندى.
انا ءتىلىم - كۇشىم مەنىڭ، قۋاتىم،
جىرىم سەندىك جۇرەگىمنەن تۋاتىن.
تاۋىسار ما ىرىسىڭدى، قورىڭدى،
تىزەرلەسىپ قاتار جازسا مىڭ اقىن.
قاسيەتتى، ارداقتى انا ءتىلىم،
ايشىقتى، ءارى شەشەن دانا ءتىلىم.
انامنىڭ اق سۇتىمەن ەمىپ قوسا،
سونىمەن سانالى ۇل بوپ جارالدىم.
4. – انامىزدىڭ اق سۇتىنەن بويىمىزعا دارىعان ءتىلىمىزدى ۇمىتۋ – بۇكىل اتا - بابامىزدى، تاريحىمىزدى ۇمىتۋ - دەپ باۋىرجان مومىش ۇلى ايتقانداي انا ءتىلىن ءبىلۋ، ۇيرەنۋدىڭ قاجەتتىلىگى، ماڭىزى جايلى ۇلى ادامداردىڭ ناقىل سوزدەرىنە توقتالايىق:
ءتىل ونەرى - دەرتپەن تەڭ. (اباي)
شەشەننىڭ ءتىلى، شەبەردىڭ ءبىزى. (اباي)
ءار ءتىلدىڭ ءوز ىرعاعى بار ( ب. مومىش ۇلى)
نەشە توپقا سالعاندا،
مۇدىرمەي كەتكەن ءتىل ارتىق. (ن. ناۋشابايەۆ)
زاۋلا، زاۋلا، زاۋلا ءتىل،
حالقىمنىڭ كوڭىلىن اۋلا ءتىل. (ك. ازىربايەۆ)
ءتىل - كوڭىلدىڭ ءتىلماشى. (س. دونەنتايەۆ)
اركىمنىڭ تۋعان ءتىلى - تۋعان شەشە،
وعان بالا مىندەتتى سان مىڭ ەسە. (س. مۇقانوۆ)
5.– سويلەي ءبىلۋ – ۇلكەن ونەر. انا تىلىندە سويلەۋ، وعان دەگەن كوزقاراس ەڭ زور ادامشىلىقتىڭ،
مادەنيەتتىلىك، ادەپتىلىك ولشەمى بولىپ تابىلادى. ونىڭ ءمانى - ءار ازاماتتىڭ انا ءتىلىن وتانىنداي، تۋعان حالقىنداي، اتا - باباسىنداي ءسۇيىپ، ارداقتاپ، ول تىلدە سويلەۋدى ءتاڭىرىنىڭ ۇلى سىيىنداي كورۋىندە.
قادىر مىرزا ءاليدىڭ «نە ءتاتتى؟» ولەڭىن تىڭدايىق:
- ەكى كوزىڭ نە ءۇشىن كەرەك؟
- جاقسىلاردى كورۋ ءۇشىن!
- ەكى قولىڭ نە ءۇشىن كەرەك؟
- ەلگە كومەك بەرۋ ءۇشىن!
- قۇلاق دەگەن نە ءۇشىن كەرەك؟
- اقىل - كەڭەس تىڭداۋ ءۇشىن!
- جۇرەك دەگەن نە ءۇشىن كەرەك؟
- جاۋلارىمنان قىنباۋ ءۇشىن!
- ءتىل مەن جاعىڭ نە ءۇشىن كەرەك؟
- اقيقاتتى ايتۋ ءۇشىن!
- ال اياعىڭ؟
- تۋعان جەرگە قايتۋ ءۇشىن!
6. – قازاق حالقى – شەشەن حالىق. سويلەۋ تىلىندە ماقال - ماتەلدەردى ءجيى قولدانعان. ەندى انا ءتىلى، ءتىل تۋرالى ماقال – ماتەلدەر ايتايىق.
ونەر الدى قىزىل ءتىل.
ءتىل تاس جارادى،
تاس جارماسا، باس جارادى.
شەبەردىڭ قولى ورتاق،
شەشەننىڭ ءتىلى ورتاق..
ءتىل قىلىشتان وتكىر.
باسقا بالە تىلدەن.
ءتىل - بۋىنسىز، وي – ءتۇپسىز.
بال تامعان تىلدەن، ۋ دا تامادى.
ءتىل جۇيرىك ەمەس،
شىن جۇيرىك.
ءپىل كوتەرمەگەندى،
ءتىل كوتەرەدى.
باسقا پالە تىلدەن.
7. وي مارجانىن تەرە بىلگەن
ءار جازۋشىڭ، ءار اقىنىڭ.
ءار ءسوزىڭدى جاتقا بىلەم
انام ءسوزى - انا ءتىلىم!
ءتىل - ىرىسىڭ، ءورىسىڭ دە،
ءتىل كوكتەگى عاجاپ كۇنىڭ.
عاجاپ كۇنسىڭ
مەن ءۇشىن دە،
بابام ءتىلى - قازاق ءتىلىم!
- ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىنىڭ ارقاسىندا تاعدىرىمىزعا تاۋەلدى، تابيعاتىمىزعا ءتان ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەردىك.
وقۋشىلاردىڭ «انا ءتىلىم – التىن قازىنام» تاقىرىبىنا جازىپ كەلگەن شىعارمالارىنا كەزەك بەرەيىك.
8.- ءتىل - حالىقتىڭ قاسيەتى مەن قاسىرەتى، حالىقتىڭ جانى مەن جۇرەگى. ءتىل - ۇلتتىڭ ار - نامىسى، ابىرويى. ءتىل - حالىقتىڭ تاريحى، مادەنيەتى، اسىل مۇرالارى. ءتىل - حالىقتىڭ ءوزى. انا ءتىلىن ساقتاعان جانە تاعدىرىنىڭ تىزگىنىن ءوز قولىندا بەرىك ۇستاعان حالىق قانا قۇرمەتكە لايىق.
«ۇيقاسىن تاپ» ويىنى.
انا ءتىلىم
انا ءتىلىم - باقىتتى بولاشاعىم،
------------------------ جول اشامىن.
ۇستازىمنىڭ ءىلىمىن اقتاۋ ءۇشىن،
----------------------- تالاسامىن.
----------------------- شۋاقتى،
----------------------- قۋاتتى.
---------------------- ----------،
--------------------- سۋ اقتى.
9. ساباقتى قورىتۋ:
كىرشىكسىز قارداي ساقتاڭدار،
قازاقتىڭ ءتىلىن عالامات.
انا ءتىل - ارىم، يمانىم
امانات، ساعان، امانات - دەپ اقىن مۇزافار الىمبايەۆ جىرلاعانداي، انا ءتىلىن ارداقتاي بىلەيىك!
وقۋشىلار حورمەن:
قۋان انام!
ۇزىعىنان ءسۇيىنىپ،
ءساتىڭ دە كوپ
كەتكەن كەيدە ءتۇڭىلىپ،
اق سۇتىڭنەن
بويعا بىتكەن ءتىلىڭدى
ءپىر تۇتامىن،
مەن الدىڭدا ءيىلىپ!
«انامنىڭ ءتىلى» ءانى
تاراز قالاسى، №42 ورتا مەكتەپ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى
جولشيبەكوۆا ينديرا تۋرگانبەكوۆنا
You Might Also Like
