InfoHub Logo

«ءتىلىمنىڭ ەرتەڭى – ەلىمنىڭ ەرتەڭى» پىكىرسايىس ساباعىنىڭ ازىرلەمەسى.
ماقساتى:
• تىڭداۋشىلاردىڭ انا تىلىندە تازا سويلەۋگە، سوزدىك قورلارىن دامىتۋعا قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
• زامان تالابىنا ساي انا ءتىلىن تۋعاننان ءبىلۋ، وزگە ءتىلدى ۇيرەنۋ قاجەتتىگىنە كوزدەرىن جەتكىزۋ، تازا مادەنيەتتى تىلدە ءوز ويلارىن سىرتقا شىعارىپ، پىكىر الماسا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
• انا تىلىندە تەك ساباقتا عانا سويلەۋمەن شەكتەلمەي، كۇندەلىكتى ومىردە، تۇرمىستا، قىزمەتتەرىندە سويلەۋگە ناسيحاتتاۋ.

ەي، تاكاپپار دۇنيە،
ماعان دا ءبىر قاراشى.
تانيمىسىڭ سەن مەنى
مەن قازاقتىڭ بالاسى!- دەپ اقىن ق. امانجولوۆ اعامىز ايتقانداي وسى ساباققا قاتىسۋشىلارمەن تانىسىپ وتەيىك. ءاربىر تىڭداۋشى ءوز اتىن جانە ءوزىنىڭ ءبىر جاقسى قاسيەتىن ايتادى. ول قاسيەت ءوز اتىڭىزدىڭ ءبىرىنشى ارپىنەن باستالسا ءتىپتى جاقسى بولار ەدى. مىسالى: مەنىڭ اتىم ارداق مەن ادالمىن.
نەگىزگى ءىس - ارەكەتكە كوشپەس بۇرىن ەكى توپقا ءبولىنىپ، ءبىرىنشى تاپسىرما ورىندالادى. كەلگەن كونۆەرتتىڭ سىرتىنداعى سۋرەتكە بايلانىستى ءار توپ وزىنە ات قويادى. (ءبىر كونۆەرتتىڭ سىرتىندا «شاڭىراق»، ەكىنشى كونۆەرتتىڭ سىرتىندا «قىران»)

ءى تاپسىرما. «ءسوز مەرگەن» دەپ اتالادى.

شارتى: ءار توپ ءبىر كونۆەرتتەن تاڭدايدى. كونۆەرتتىڭ ىشىندە ورىسشا سوزدەر جازىلعان پاراقشالار، توپ مۇشەلەرى جىلدامدىقپەن سوزدەردى اۋدارا وتىرىپ، ءبىرىنشى ارىپتەرىمەن ءسوز قۇرايدى، سول شىققان سوزدەردەن قاناتتى ءسوز نەمەسە ماقال قۇراۋ كەرەك. قاناتتى ءسوزدىڭ قۇرامىنداعى سوزدەر قانشا بولسا پاراقشالار سانى سونشا بولادى (ءى كونۆەرتتە سىن ەسىمدەر 6 پاراقشا، ءىى كونۆەرتتە زات ەسىمدەر 5 پاراقشا)
ۇسىنىلاتىن ماقالدار: « بال تامعان تىلدەن ۋ دا تامار»، «انا ءتىلى الپىس تىلگە تاتيدى»

ءى كونۆەرت
№1 پاراقشا
زنايۋششيي
ۆەرنىي
دولجنوستنوي

№2 پاراقشا
ۋسپەشنىي
دراگوسەننىي
دوبرىي (ميلوسەردنىي)
ۋچەنىي
زنامەنيتىي
گوردىي

№3 پاراقشا
پريرودنىي
دەلوۆوي
پودحودياششيي
مۋدرىي
ترۋدوليۋبيۆىي
ناستوياششيي
№4 پاراقشا
پەسسيميست

№5 پاراقشا
ودارەننىي
گراجدانين

№6 پاراقشا
رودنوي
زولوتوي
حۆاستۋن
ۋمنىي
وفيسيالنىي

ءىى كونۆەرت
№1 پاراقشا
نەبو
چەست
گۋمانيزم
№2 پاراقشا
يستوريا
جەمچۋگ
دولجنوست
دەلو
№3 پاراقشا
ينفورماسيا
پلانەركا
كۆارتيرا
پوسۋدا
دوۆەريە
№4 پاراقشا
درۋجنىي
سلەد
مۋتنايا ۆودا
سۆەتوك
ەكزامەن
№5 پاراقشا
سۋدبا
ينسترۋمەنت
ۆولنا
حوزياين
پروسپەكت
پريمەتا

ەكى ماقالدا دا ورتاق تىرەك بولىپ تۇرعان قانداي ءسوز؟ «ءتىل» دەگەن ءسوز. بۇل – حالىقتىڭ ارقاسىندا ەشقاشان ەسكىرمەيتىن، ماڭگى جاسايتىن ءسوز. بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبى دا وسى سوزدەن تۋىندايدى: «ءتىلىمنىڭ ەرتەڭى – ەلىمنىڭ ەرتەڭى»
كىرىسپە ءسوز
تۋعان ەلىم – تىرلىگىمنىڭ ايعاعى،
ءتىلىم باردا ايتىلار سىر ويداعى،
وسسە ءتىلىم، مەندە بىرگە وسەمىن،
وشسە ءتىلىم، مەن دە بىرگە وشەمىن! – دەپ، اقىن ءابدىلدا تاجىبايەۆ جىرلاعانداي ءتىل قاي ەلدە بولسا دا قاستەرلى، قۇدىرەتتى. ءتىل ءاربىر ادامعا انا سۇتىمەن بىرگە ەنىپ، قالىپتاسادى. ءار ۇلتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى، ەڭ قاسيەتتى سيپاتى – ونىڭ انا ءتىلى. ءتىل بايلىعى - ءاربىر ەلدىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى. ول – اتادان بالاعا ميراس بولىپ قالىپ وتىراتىن باعا جەتپەس مۇرا.
كونستيتۋسيامىزدىڭ جەتىنشى بابىنىڭ ءبىرىنشى تارماعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى دەپ انىق جازعان، "ءتىل تۋرالى” زاڭدا دا وسى جاعداي بەرىك قامتىلعان. ول تىلدەردى قولدانۋ مەن دامىتۋعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالاردا دا كورىنىس تاپتى. ءبىزدىڭ ازاماتتىق پارىزىمىز – ءتىل زاڭىنداعى تالاپتاردى جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرۋ.
تۋعان ءتىلدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتۋ - ءاربىر ازاماتتىڭ ابزال بورىشى. ءبىزدىڭ بارشا ۇلتتىق كەلبەتىمىز بەن بولمىسىمىز، سالت - سانامىز بەن ءدىنىمىز وسى ۇلتتىق مادەنيەت پەن تىلىمىزدە جاتىر. قانشا ءتىل بىلسەڭ، وزگەدەن سونشا كەز بيىكسىڭ. دەگەنمەن، الدىمەن تۋعان ەلىڭنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلىن بىلۋگە مىندەتتىسىڭ.
قازاق ءتىلى - وتە باي ءتىل. امال نە، وسىنداي ادەمى تۋعان ءتىلىمىز بولا تۇرا وزگە تىلدە سويلەيتىندەر دە كوپ. انا ءتىلىن ۇمىتقان ادام ءوز حالقىنىڭ وتكەنىنەن دە بولاشاعىنان دا قول ۇزەدى.
تۋعان تىلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بالا كەزەڭنەن باستالۋى ءتيىس. اينالاڭدى تانىپ ءبىلۋ، تۋعان ءتىلىڭدى بىلۋدەن باستالادى.

ساباق پىكىر الماسۋ تۇرىندە وتەدى، سوندىقتان ويىمىزدى جيناقتاپ، ءسوزىمىز بارىنشا كوركەم بولىپ شىعۋى ءۇشىن الدىمەن ءبىراز وي - قوزعاۋ تاپسىرمالارىن ورىندايىق.
ءى كەزەڭ. «ءسوز اتاسى – ماقال»

شارتى: وقىلعان ماقالدى جالعاستىرۋ.
ءى توپ:
1. ەڭ ءتاتتى دە ءتىل،...(ەڭ اششى دا ءتىل).
2. ادەپ پەن ءتارتىپ...(تىلدەن باستالار).
3. ءتىل - قىلىشتان...(دا وتكىر).
4. ءتىل مارتەبەسى -... (ەل مارتەبەسى).
5. ءسوز تاپقانعا... (قولقا جوق).
ءىى توپ:
1. شەبەردىڭ قولى - ورتاق،...(شەشەننىڭ ءتىلى - ورتاق).
2. ءتىل جوق جەردە -... (ۇلت جوق).
3. ونەر الدى -...(قىزىل ءتىل).
4. ءتىل تاس جارادى، تاس جارماسا،... (باس جارادى).
5. جىلاتاتىن دا – ءتىل،... (جۇباتاتىن دا – ءتىل)

ەزۋتارتار. قىزىقتى لوگيكالىق سۇراقتار.

ءبىزدىڭ بۇگىنگى ساباقتاعى نەگىزگى ءىس - ارەكەتىمىز – پىكىرسايىسقا كوشەيىك. ءبىرىنشى سۇراق بويىنشا ءار تىڭداۋشى ءوز ويىن ورتاعا سالادى:
ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءوزىڭىزدى قورشاعان ورتادا (انا ءتىلىڭىزدىڭ) مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قازىرگى تاڭداعى جاعدايى قانداي؟
جەتەكشى سۇراقتار:
 وتباسىندا قاي تىلدە سويلەسەسىزدەر؟
 دوستارىڭىزبەن جينالعاندا تىلەكتى قاي تىلدە ايتاسىزدار؟
 جۇمىستا قاي تىلدە سويلەسەسىز؟

تىڭداۋشىلاردىڭ ويلارىن تىڭداعان سوڭ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن شىڭداي ءتۇسۋ ماقساتىندا، گرامماتيكا تاقىرىبى بويىنشا جۇمباق جاسىرىلادى:

اقمولا وبلىسى، بۋراباي اۋدانى
تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ وقىتۋشىسى
مادييەۆا ايمان كارىباي قىزى