ءتىلسىز قوڭىراۋ
قويشىنىڭ ءۇيى جىڭعىل ورتاسىنداعى الاڭقايعا ءتۇسىپ قالعان قوڭىراۋ سياقتى.
اينالا — ءان سالعان شەڭگەل. تىكەنى ءزارلى، ءوزى تۇرپاتسىز بولسا دا، وسى شەڭگەلدەن اۋەندى، مۇڭى مول وسىمدىك جوق. اسىرەسە مىنا كۇزدە شارشاعان جەلگە قوسىلىپ، تاۋسىلماس ساعىنىشتى سازعا باسادى.
شەڭگەل شۋى بالا قولدى-اياققا تۇرماي جىلاعاندا، سونىڭ الىستان تالىپ ەستىلگەن دىبىسىنداي.
باتىستان بۇلدىراپ تۇيەتاۋ كولبەڭدەيدى. شوككەن كۇيى شايقالىپ، ءسابي داۋسىنا تەبىرەنىپ جاتقانداي. شۇبار كوكەك جالباڭداپ ارى-بەرى ۇشىپ ءجۇر. الا ساۋىسقان شىقىلىقتاپ، بۇل نە سۇمدىق دەگەندەي جىڭعىلدان جىڭعىلعا سۋسيدى.
ۇلى قۇمنىڭ بوساعاسىنداعى جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇسقا بۇل وتاردىڭ تىرشىلىك تىنىسى: قوزىنىڭ ماڭىراعانى، قويدىڭ مەكىرەنگەنى، ءيتتىڭ ۇرگەنى، قويشىنىڭ ايقايى، راديونىڭ سارىنى — ءبارى تانىس.
ال جىلاعان بالانىڭ داۋسى...
— كەت-اي! مىنا سورلى كايتەدى، بالانى قورقىتىپ ۇيگە كىرىپ كەتكەنى نەسى؟ — ەكى جاسار نارەستەنى كوتەرگەن قارتاڭ ايەل تازىعا كوسەۋ سەرمەي تاپ بەرىپ ەدى، ءىشى شەرميگەن قانشىق قارنىن سۇيرەتە-مۇيرەتە، جەتىمەكتەي جىلامسىراپ، كوزى ءموليىپ ۇيدەن شىقتى. تابالدىرىقتان اتتاي بەرە كيرەلەڭ ەتىپ ەسىكتىڭ كوزىنە كوسىلە سالدى.
شىناركۇلدىڭ قولىنداعى بالا باقىرعاندا بەتىنەن قاۋىننىڭ تۇينەگىندەي تۇگى شىعىپ، كوگەرىپ قالدى.
— جوعالت! ارىرەك قۋىپ جىبەر، الباستىداي عىپ ەسىكتىڭ كوزىنە جاتقىزىپ قويماي! — مەدەۋ شال ءبىر ۋىس بوپ قۇرىسىپ، قۇتى كەتىپ وتىر ەدى. ىرگەدە جاتقان كەبىستى سوزىلىپ الا سالا قاداپ ۇردى. تازى قاڭق ەتتى دە، بوكسەسى سۇيرەتىلىپ بارىپ ءۇيدى اينالىپ كەتتى.
بالا ءبارىبىر باقىرعانىن قويمادى.
— ءما، ۇستاشى ءبىراز، مەنىڭ سىلەم قاتتى، — دەدى كەمپىر.
شال ەپەلەكتەپ بارىپ بالانى الدى. تۇلا بويى سولىقتان دip-دip ەتكەن نارەستەنىڭ بولبىر موينىنا مۇرنى تاقالىپ كەتىپ ەدى، ادەمى ءيىسى شىقتى. مەدەۋ ماس بولدى.
«ءيا، — دەدى شال. — دۇنيەدە بۇعان تەڭ كەلەر جۇپار جوق».
— ءباۋ-باۋ-باۋ! — دەدى ول كارى كەڭسىرىگىنە جاس ءيىس كەلگەن سايىن جاسارا تۇسكەندەي. جاسارا تۇسكەندە كۇشى تاسىعانداي، بالانى «باۋ-باۋلەپ» قاتتى-قاتتى تەربەتتى.
— ءاي، بايعۇس-اۋ، قولىڭداعىنى قوزى دەپ تۇرسىڭ با! سونشا جۇلقىلادىڭ. ادامنىڭ بالاسى عوي، قولىن قوساقتاپ قىسپا، و نەسى قوزىنىڭ اياعىنان ۇستاعانداي قىسىپ العانى! — دەدى شىناركۇل.
— قايدان بىلەيىن، جامان، قويمادى عوي جىلاعانىن.
شال قايتادان ءبۇرىسىپ ءبىر ۋىس بولا قالدى.
بالانىڭ مۇندا كەلگەنىنە دە، بەزەك قاعىپ جىلاعانىنا دا ەكى كۇن بولدى. ەكى كۇننەن بەرى شال مەن كەمپىر اياعىنان تىك تۇرىپ كوتەرەدى — جۇبانبايدى. بارىن اۋزىنا توسادى: ءسۇت بەرەدى، ايران بەرەدى، قايماق بەرەدى، قۇيرىق بەرەدى — جۇبانبايدى. تەك ءبىر دوربا مامپاسيدەن ۋىستاپ الىپ ۇسىنعاندا عانا الدانعانداي بولادى دا، قايتادان كوگەرەدى دە قالادى. ازاپ.
اقىرى جىلاي-جىلاي، ءمامپاسيدى جەي-جەي بالانىڭ ىستىعى كوتەرىلدى. ءۇنى ءبىتىپ، قىرىلداۋىق بولدى.
مەدەۋ شال جىڭعىل مەن شەڭگەلدى ارالاپ قويعا كەتتى. قويدىڭ باسىندا جاردەمشى بالا جۇرسە دە، شىدامادى.
— بايعۇس شالدى قۋانتا ما دەسە، قايتا ودان بەتەر قارتايتتىڭ عوي، سەرىك، — دەدى شىناركۇل قولىنداعى بالاعا.
سەرىك تۇسىنبەسە دە سولىعىن باسا الماي ۇلكەن ادامشا كۇرسىنىپ قويدى،
قايناعا سەنى اسىراپ الا قويىڭدار دەپ باتاسىن بەرگەن سوڭ، ءبىزدىڭ شال بەتىنە شىراي كىرىپ، كادىمگىدەي قۇنجىنداپ قالىپ ەدى، كەلگەلى بەرى جاتىرقاپ جىلاي-جىلاي اتاڭدى ازاپقا سالدىڭ عوي، سەرىك. اقىماق بولماساڭ، بۇل اتاڭ كىم، ول اتاڭ كىم — ءبارىبىر ەمەس پە؟ ول اتاڭپىڭ سەنەن باسقا تاعى التى نەمەرەسى بار، ال مەدەۋ اتاڭدا بىرەۋ دە جوق — وسى دۇرىس پا، ءوزىڭ ويلاشى، سەرىك.
جەتپەي جەلكەڭ قيىلعىر، جەكسەنبى، — دەدى كەمپىر كەنەت كەمسەڭدەپ، — جاستايىنان جەر جاستانىپ، جۋاداي سولعان قۋ جالعىز! تىم قۇرىسا، سەندەي ءبىر الدانىش تا قالدىرىپ كەتپەدى ءبىز سياقتى شال-كەمپىرگە.
جەكسەنبىنىڭ سۇيەگى ستالينگراد تۇبىندە باياعىدا-اق قۋراپ قالعان. ەگەر ءبىر عايىپتان قايتا ءتىرىلىپ كەلسە، ايتار ەدى: «اپا-اۋ، مەنى نەگە قارعايسىڭ، مەن ساعان نەمەرە سۇيدىرمەيىن دەدى دەيسىڭ بە! دۋايپات وق مەنىمەن اقىلداسقان جوق» دەر ەدى.
ءبىراق ومىردە ونداي قىزىق بولمايدى.
شىناركۇلدىڭ الگى ارمانىن مىنا سەرىك تۇسىنبەيدى.
سەرىكتىڭ ءوز ارمانى بار: ول ءۇبىرلى-شۇبىرلى، ءدۇبىرلى ءوز ءۇيىن ساعىنادى. ادام، شىركىن، تۋا سالىسىمەن ارمانشىل-اق.
سەرىك اندا-ساندا سولق-سولق ەتكەندە، باسى قوسا قوزعالىپ، ىسىنگەن كوزىن جۇمىپ، شىناركۇلدىڭ باۋىرىنا سۇيەنىپ ۇيىقتاپ بارا جاتتى. سوندا بالانىڭ جاس ءيىسى كەمپىردىڭ مۇرنىنا دا كەلدى. كەۋدەسى الدەنەگە شىمىر-شىمىر ەتىپ، شاندىرلاۋ ەمشەگى يىگەندەي بولدى. ساۋمال شاراپتان ءالى ءجۇزىمنىڭ ءدامى شىعىپ تۇراتىنىنداي، ءسابيدىڭ تاماعىنان ادامنىڭ ءبىر اسىل شاعىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى. ونىڭ قاسيەتى سوزبەن ايتىلمايدى. ونى تەك مۋزىكا عانا جەتكىزەر. ەرتەدەگىلەر قوبىزبەن بوتاسى ولگەن ىنگەندى يدىرگەن. ال ىنگەن بوتاسىن يىسكەگەندە ءيىيدى عوي.
شىناركۇلدىڭ ءاجىم تورلاعان كوزىنەن بۇرق ەتىپ ىستىق جاس شىقتى، ءبىر تامشىسى تالىقسىپ ۇيىقتاپ بارا جاتقان بالانىڭ تاماعىنا دومالاپ ءتۇستى. سەرىك سەلك ەتتى دە، ءىشىن تارتىپ ۇيىقتاپ قالدى.
كەشكە تورى اتقا ءمىنىپ قايناعاسى كەلدى.
تەرىسكەي جاق بۋالدىر قۇپيا قۇشاعىنا ەندى. يت ءۇرىپ ەدى، مەدەۋ جەكىپ تاستادى.
— اپىر-اۋ، سارىبايسىڭ با، كەشتەتىپ جۇرگەنىڭ جاي ما؟ اۋىل امان با؟
— شۇكىر، امان. وزدەرىڭ قالاي؟
ۇيدەگى بالا جىلاعانىن قويا قويدى.
— جىلقى قاراي شىعىپ ەدىم، اشەيىن اماندىقتارىڭدى بىلەيىن دەپ بۇرىلا سالعانىم.
— كەلگەنىڭ جاقسى بولدى، كەلگەنىڭ جاقسى بولدى. ءوزىمىز جەتە الماي وتىر ەدىك، جەتە الماي وتىر ەدىك.
— نە بوپ قالدى؟
سەرىك سىرتقا قولىن شوشايتىپ «انە-انە»، «اتا-اتا» دەدى.
شىناركۇل:
— ءا، بوتەكەڭ تۇسكىر، — دەدى.
— نەمەرەڭ جاتىرقاپ، جامان نەمە جاتىرقاپ... — دەدى مەدەۋ تەرىس قاراپ.
— نەمەنە، «نەمەرەڭ» دەپ قالىپسىڭ. بالاڭ عوي سەنىڭ، — دەدى سارىباي.
مەدەۋ الدەنەگە ابدىراپ، كۇيبەڭدەپ، ءتىلىنىڭ ۇشىمەن كۇبىرلەپ بىردەڭە دەگەن بولدى. تورى اتتىڭ تىزگىنىن ۇستاپ، اعاسىن قولتىعىنان سۇيەدى.
ءۇيدىڭ ىشىندە سەرىك:
— انە، اتا. انە، اتا! — دەدى.
بالانىڭ كوك تامىرى كورىنگەن شەكەسىنە قىزعىلتىم قان جۇگىردى. جىلاۋىق كوزىندە ينەنىڭ جاسۋىنداي جىلتىل پايدا بولدى. بوساعادان اتتاعان اتاسىنا كىشكەنتاي قولىن سوزدى...
سارىباي اتتاناردا، مەدەۋ كيىز ءۇيدىڭ سىرتىنا سۇيەنىپ وتىرعان. ءبىر اۋىق تاقياسىن الىپ، اقبۋرىل شاشىن سيپادى. اق شاشتىڭ اياسىندا كۇن قاقاپ قارايعان ءجۇز توتىعىپ، ءاربىر اجىمىنە دەيىن ايقىن كورىنەدى.
— ءاي، مەدەۋ! — دەدى اعاسى. — قويساڭشى وسى قويدى.
مەدەۋ باسىن كوتەردى.
— كوزىڭدى جىرتيتىپ اشقاننان باعىپ كەلە جاتسىڭ. جاتساڭ تۇسىڭە كىرەتىن، تۇرساڭ كوز الدىڭا ەلەستەيتىن عالامات بولدى ساعان بۇ قوي. پەنسياڭدى الىپ، قاسىمىزعا كوشىپ كەل، مىنا بالالاردىڭ قىزىعىنا ورتاقتاسىپ وتىرايىق. بۇرىن كۇش-قايراتتىڭ بارىندا بىلىنە بەرمەۋشى ەدى. ەندى قارتايعاندا، باس اۋىرىپ، بالتىر سىزداعىش بولدى. ءاي، كەڭكەلەس، تىڭداپ وتىرسىڭ با؟
— ءيا، ءيا، ايتا بەرسەڭشى!
— ايتسام سول.
الا قارعا تالتاڭ-تالتاڭ باسىپ، جاقىنىراق كەلىپ تىڭ تىڭدادى. ساۋىسقان شىج-بىج بولىپ شىقىلىقتاپ وتىر.
— مەيلى-مەيلى، كايتەمىز-كايتەمىز، — دەپ مەدەۋ ورنىنان تىزەسىن سۇيەنىپ تۇردى. الاقانىمەن شالبارىن قاققان بولدى.
— بولسىن-بولسىن. بارەكەلدى، بارەكەلدى، — دەدى.
— اۋىلعا اپارىپ، بالاڭدى دوقتىرعا قاراتىپ، ءتاۋىر بولعاننان كەيىن قايتىپ اكەپ تاستايمىن ءوزىم.
— بارەكەلدى، بارەكەلدى. ماقۇل، ماقۇل، — دەدى مەدەۋ.
اعاسىن قولتىقتان دەمەپ اتقا مىنگىزدى. بالا قالمايمىن دەپ قولىن سوزدى. مەدەۋ جەردەن كوتەرىپ الىپ، بالانىڭ موينىنان يىسكەدى.
— ايحاي-ايحاي! — دەدى.
— نە بولدى، ەي؟ — دەدى اعاسى.
— اشەيىن-اشەيىن.
بالانى كوتەرگەن بويى اعاسىنىڭ الدىنا قوندىردى.
— ءاي، مەدەۋ، مىنا مەدالىڭ قالاي؟ مۇنى بالاعا تاعىپ قويعانى نەسى؟ الىپ قال!
— جو-جو. تاقسىن-تاقسىن! مەن بالا دەيسىڭ بە، بالا دەيسىڭ بە؟
— قۇدايا توبا! بۇل سوناۋ ماسكەۋدىڭ كورمەسىنىڭ بەرگەن التىن مەدالى عوي، جىندىمىسىڭ ءوزىڭ؟! كورىنگەن دۋايپاتقا ۇلەستىرىپ جاتىر دەپ پە ەڭ مۇنى وكىمەت! ءما، الىپ قال.
— ءجا-جا. تيمە-تيمە. مىرزا تاعاتىن نارسە عوي، مىرزا تاعاتىن.
— مەيلى، مەن الىپ ساندىققا سالىپ قويارمىن، — دەدى اعاسى.
تورى ات اسىقپاي اياعىن ساناپ باسىپ ءجۇرىپ كەتتى.
— اناۋ فەرمەڭ كەلگەندە، قويىن قولىنا تاپسىر. ءوزىم تەلەشكە جىبەرگىزەم، — دەدى ارتىنا بۇرىلىپ اعاسى.
— بولسىن-بولسىن، — دەدى مەدەۋ.
— قاپ، مىنا اقىماق، ەسەر نەمە، جاتىرقاعانى نەسى-ەي سەندەردى، ۇدايى بىزدەن جىراقتا جۇرەسىڭدەر دە، بالالار دا جاتىرقاپ قالادى. ە، ەسەر نەمە، ول كوكە عوي، كوكە.
— ە-ە، ەشتەڭە ەتپەيدى، ەشتەڭە ەتپەيدى. ەسەر بولماي ەر بولمايدى.
— ال، كەمپىر، ونى-مۇنىنى، ۇساق-تۇيەكتى ءبۋىپ-تۇيىپ دايىندالا بەرەيىك، دايىندالا بەرەيىك، — دەدى مەدەۋ، اعاسى ۇزاپ كەتكەندە.
— قايدا، بايعۇس-اۋ، الگى قايناعالاردىڭ قاسىنا كوشىپ باراتىن بولدىق پا؟
— جوعا. قۇمعا كوشپەۋشى مە ەدىك جىلدا. قۇمعا... الگى فەرمە ماشينەسىن الىپ كەلىپ قالار، كەشىكپەي كەلىپ قالار... قاپ، الگى جامان نەمەگە ۇيرەنىپ قالىپ ەدىك، — دەدى مەدەۋ جىڭعىل اراسىنا ءسىڭىپ كەتكەن سالت اتتىنىڭ سوڭىنان قاراپ.
— انە، بۇل سويتەدى ەندى، — دەپ شاپ ەتە ءتۇستى شىناركۇل. — الگىندە عانا جىلاعانىنان بەزەر بولىپ ەدى، ەندى ساعىنىپ شىعا كەلدى. داۋا جوق ساعان. ونان دا مىنا تەندى بۋىس. قايناعا امان بولسا، ارتىمىزدان سەرىكتى الىپ، تورى اتقا ءمىنىپ ءالى-اق كەپ قالادى.
— ءيا، ءيا، كەپ قالار، كەپ قالار. سەرىكجان دا جاتىرقاماس، — دەپ مەدەۋ قارت الا ارقانمەن تەڭدى تارتا بۋعاندا، شىناركۇل:
— اقىرىن، ەي بايعۇس-اۋ، ارقاندى ۇزەسىڭ بە، — دەدى.
— وسى سەن، كەمپىر، بايقادىڭ با، سەرىكجان ءبىزدىڭ جەكسەنبىگە تارتقان با دەيمىن.
— باۋىرى دا، تارتسا نەسى بار. و دا جىلاۋىق ەدى عوي.
— جىلاۋىق ەدى، ءا! تارتقان ەكەن عوي. سارىباي ەندى قاشان الىپ كەلەر ەكەن؟
ءۇمىت بولمىستان دا ومىرشەڭ.
You Might Also Like
-
تاۋعا قاراعان بالكونعا جاڭبىردان بۇرىن جەل جەتتى. كوشەدەگى جاسىل اعاشتار تىپىرلاپ-اق قالدى. الگىندە عانا جايناپ تۇرعان شاشىراتقى گۇلدەر لەزدە كوكشىل كوزدەرىن جۇمدى.
-
قايدان كەلەتىنى بەلگىسىز، تاڭەرتەڭ تەڭىز ۇستىنە شاعالالار پايدا بولادى. مۇمكىن، ولار تولقىنداردىڭ اق كوبىگىنەن ارشىلىپ شىعاتىن شىعار.
