توعىسقان ەكى ونەر
مۋزىكا ءپانى 6 كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: توعىسقان ەكى ونەر
ساباقتىڭ ماقساتى: ونەر تۇرلەرىنىڭ توعىسۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
بىلىمدىلىك: كومپوزيتور ن. مەڭدىعالييەۆتىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق ساۋاتىن اشۋ، ءان - كۇيدى تىڭداتۋ ارقىلى مۋزىكانى سەزىنۋگە باۋلۋ.
تاربيەلىك: ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرىپ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، گالەرەياعا ساياحات، ۆەنن دياگرامماسى، وي قوزعاۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، كۇيشى، سۋرەتشىلەر پورترەتتەرى، پلاكاتتار، فلوماستەرلەر، ءۇنتاسپا.
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ، ادەبيەت
ساباق بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
1. اندەتىپ امانداسۋ.
2. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
- مەن كۇشتىمىن،
- مەن مىقتىمىن،
- مەن ونەرلىمىن،
- مەن سۋرەتشىمىن،
- مەن قيىندىقتىڭ ءبارىن بىلاي جەڭەمىن. (باس بارماقتى كورسەتۋ)
3. كلاستى ءۇش توپقا ءبولىپ تاپسىرما بەرۋ
ءى توپ. ءسوز بەن ساز ونەرىنىڭ بايلانىسى تۋرالى اڭگىمەلەپ، پلاكاتقا سۋرەتتەۋ
ءىى توپ. سۋرەت پەن ساز ونەرىنىڭ بايلانىسى تۋرالى ايتۋ.
ءىىى توپ. حح عاسىرداعى مۋزىكا (وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى)
ءى. ماعىنانى تانۋ.
1. ونەر تۇرلەرىنىڭ توعىسۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
كەز كەلگەن حالىقتاردىڭ مادەنيەتىندە ونەردىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ اراسىندا بايلانىس ورنايتىنى اقيقات. عاسىرلار بويى قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىندە ءسوز بەن ساز ونەرى ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرا وتىرا قاتار دامىدى. ح1ح عاسىردا اباي شىعارماشىلىعىنان باستاپ ءسوز بەن ساز ونەرى جەكە ونەر ءتۇرى رەتىندە دارالانىپ شىقتى. سول كەزەڭنەن باستاپ ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدە ەۋروپا حالىقتارىنا ۇقساس جازۋشىلار، اقىندار مەن كومپوزيتورلار جانە ارتىستەر دارالانىپ شىعا باستادى. قازىرگى ۋاقىتتا دا اقىندار مەن سازگەرلەر بىرلەسە وتىرىپ وپەرا، حورعا ارنالعان شىعارمالار، رومانستار مەن اندەر شىعارىپ كەلەدى. قازاقستاندا بەينەلەۋ ونەرى حح عاسىردىڭ باسىندا دامي باستادى. سۋرەت ونەرىنىڭ ەڭ نەگىزگى: تاريحي سۋرەت، تۇرمىستىق جانر، پەيزاج، پورترەت، ناتيۋرمورت سىندى كوركەمدىك جانرلار اسا قارقىنمەن دامىدى. سۋرەتشىلەر ورىس جانە ەۋروپا حالىقتارىنىڭ مادەنيەتىندە قالىپتاسقان سۋرەت سالۋ تاسىلدەرى مەن ونىڭ كوركەمدەۋشى قۇرالىن قولدانادى. دەگەنمەن، سۋرەتتىڭ نەگىزگى مازمۇنى مەن ونىڭ كوركەمدىك بەينەسىن قازاقتىڭ ءسوز جانە ساز ونەرىنىڭ رۋحاني باستاۋلارىنان الادى. تاريحي جانە تۇرمىستىق سۋرەتتەر قازاقتىڭ جىراۋلىق ونەرىنە ءتان ەپيكالىق جانە ءفالسافالىق تەرەڭ مازمۇنىمەن ەرەكشەلەنەدى. كونە زامانداردان كوك تاڭىرگە تابىنعان قازاق حالقى ءومىرىن تابيعاتپەن بايلانىستىرىپ تىرشىلىك ەتكەن. سول سەبەپتى، پەيزاج جانرىنداعى تۋىندىلاردا تولعاۋ كۇيلەرىنە ءتان دارحان دالانىڭ تىنىسى ەسىپ تۇرعانداي. ال، كەشكى تىلسىم تابيعاتتى بەينەلەيتىن پەيزاج جانرىنان سۇلۋ سازدى حالىق اندەرىنىڭ اۋەنىن سەزۋگە بولادى. اسىرەسە، باتىرلار تاقىرىبىنا ارنالعان كۇيلەردەگى جىگەرلى دە قارقىندى ەكپىن، اتتىڭ ءدۇبىرى مەن شايقاس ۇستىندەگى تالاس - تارتىستى بەينەلەۋ قىل قالام شەبەرلەرىنىڭ سۋرەتتەرىنەن كەڭىنەن ورىن الادى. سۋرەتشىلەر ەڭ الدىمەن ونىڭ ىرعاعىن، ەكپىنىن، جىلدامدىعىن سۋرەت ارقىلى كورسەتۋگە تالپىنادى. كوپتەگەن سۋرەتتەر قازاق كۇيلەرىنىڭ دىبىسىمەن ۇندەسىپ جاتادى. سوڭعى ون جىلدىقتا حالىقتىڭ قول ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇستى. قازاقتىڭ قول ونەرىن جاساۋداعى كونە تاسىلدەردى قولدانا وتىرا، سۋرەتشىلەر تەرىدەن، شيدەن جانە كيىزدەن جاسالعان جاڭا تۋىندىلاردى جاساي باستادى. ال، شىنى مەن فارفوردان جاسالعان ءتۇرلى بۇيىمدار مەن قۋىرشاقتار قازاق ونەرىندەگى جاڭالىق بولدى.
2. سەن بىلەسىڭ بە؟
سۋرەتشى، اقىن، كومپوزيتوردىڭ ءبىر بەينەنى سومداۋى تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋ. تۋىندىلاردى كورسەتۋ. (ينتەراكتيۆتى تاقتادان كورسەتۋ)
وماروۆانىڭ «قوجا احمەت ياسساۋي»، وماروۆا. «قورقىت - اتا»، بەرەگوۆايا ز. «اقىن». بەرەگوۆايا ز. «دينا نۇرپەيىسوۆا»
ونەر قانشا جاڭارعانىمەن سۋرەتشىلەر حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىنەن سۋسىنداپ، حالىق دانالىعىنىڭ قاينار كوزىندەي جادىندا ساقتادى. حح عاسىردا تەك قانا سۋرەت جانە ءسوز ونەرى وزگەرىسكە ۇشىراپ قانا قويعان جوق. كۇي ونەرى دە جاڭا زامانعا لايىق جاڭعىرا ءتۇستى. جاڭا مۋزىكالىق جانرلار پايدا بولدى. ولار – سيمفونيالىق كۇي، سكريپكا جانە فورتەپيانوعا ارنالعان كۇيلەر. كومپوزيتورلار كۇي ارقىلى جاڭا تەحنيكالىق ءداۋىردى بەينەلەدى. سۋرەتشى، اقىن، كومپوزيتورلاردىڭ مۇنداي تۋىندىلارى ءبىر بەينەنى سومداي وتىرا، ءومىردى ءماندى دە ءساندى ەتۋگە تالپىندى. تىڭداۋشى مەن كورەرمەننىڭ مادەني تالعامىن ءوسىرىپ، رۋحاني بايلىعىن اسىرا ءتۇستى.
3. مۋزىكا تىڭدايىق: ج. اۋباكىروۆانىڭ ورىنداۋىندا ن. مەڭدىعالييەۆتىڭ فورتەپيانوعا ارنالعان «دومبىرا تۋرالى اڭىز» اتتى شىعارماسىن تىڭداپ كورەلىك. شىعارمانىڭ سيپاتىن انىقتاۋ.
4. ءبىلىپ ال! ناعىم مەڭدىعالييەۆ - (1921 - 2006) - كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى، پروفەسسور. باتىس قازاقستان وبلىسى، جاڭا قالا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقتىڭ العاشقى كاسىبي ءپيانيستى. قازاقستانداعى فورتەپيانو مۋزىكاسىنىڭ دامۋىندا بولعان جەتىستىكتەرى ن. مەڭدىعالييەۆتىڭ اتىمەن تىعىز بايلانىستى. ول كوپتەگەن فورتەپيانوعا ارنالعان العاشقى تۋىندىلاردىڭ اۆتورى. ول 300 - دەن استام اسپاپتىق پەسالار، اندەر، رومانستار، سپەكتاكلدەرگە ارنالعان مۋزىكا جازدى. ونىڭ «دومبىرا تۋرالى اڭىز» اتتى كونسەرتتىك پەساسى قازاق فورتەپيانولىق مۋزىكاسىنىڭ ەڭ تانىمال تۋىندىسىنا اينالدى.
5. داۋىس جاتتىعۋلارى
ارتيكۋلياسيا:
legato (لەگاتو) – جۇمساق، باياۋ.
ءان ايتۋ.
ءار توپقا توقسان بويى ۇيرەنگەن اندەردى جاتقا ورىنداتۋ
ءىىى. وي تولعانىس.
سۇراقتار:
1. قازاق مادەنيەتىندەگى ءسوز بەن ساز ونەرى قانداي وزگەرىسكە ۇشىرادى؟
2. بەينەلەۋ ونەرىندەگى نەگىزگى جانرلاردى اتا.
3. حالىقتىڭ قول ونەرىندە قانداي جاڭالىق بولدى؟
4. كۇي ونەرى قالايشا جاڭعىردى؟
ءىۇ. باعالاۋ. بيسس تەحنولوگياسىمەن
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما. قايتالاۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: توعىسقان ەكى ونەر
ساباقتىڭ ماقساتى: ونەر تۇرلەرىنىڭ توعىسۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
بىلىمدىلىك: كومپوزيتور ن. مەڭدىعالييەۆتىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق ساۋاتىن اشۋ، ءان - كۇيدى تىڭداتۋ ارقىلى مۋزىكانى سەزىنۋگە باۋلۋ.
تاربيەلىك: ونەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرىپ، ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، گالەرەياعا ساياحات، ۆەنن دياگرامماسى، وي قوزعاۋ
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار، كۇيشى، سۋرەتشىلەر پورترەتتەرى، پلاكاتتار، فلوماستەرلەر، ءۇنتاسپا.
ءپانارالىق بايلانىس: بەينەلەۋ، ادەبيەت
ساباق بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
1. اندەتىپ امانداسۋ.
2. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
- مەن كۇشتىمىن،
- مەن مىقتىمىن،
- مەن ونەرلىمىن،
- مەن سۋرەتشىمىن،
- مەن قيىندىقتىڭ ءبارىن بىلاي جەڭەمىن. (باس بارماقتى كورسەتۋ)
3. كلاستى ءۇش توپقا ءبولىپ تاپسىرما بەرۋ
ءى توپ. ءسوز بەن ساز ونەرىنىڭ بايلانىسى تۋرالى اڭگىمەلەپ، پلاكاتقا سۋرەتتەۋ
ءىى توپ. سۋرەت پەن ساز ونەرىنىڭ بايلانىسى تۋرالى ايتۋ.
ءىىى توپ. حح عاسىرداعى مۋزىكا (وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى)
ءى. ماعىنانى تانۋ.
1. ونەر تۇرلەرىنىڭ توعىسۋى جايلى اڭگىمەلەۋ.
كەز كەلگەن حالىقتاردىڭ مادەنيەتىندە ونەردىڭ بارلىق تۇرلەرىنىڭ اراسىندا بايلانىس ورنايتىنى اقيقات. عاسىرلار بويى قازاق حالقىنىڭ مادەنيەتىندە ءسوز بەن ساز ونەرى ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرا وتىرا قاتار دامىدى. ح1ح عاسىردا اباي شىعارماشىلىعىنان باستاپ ءسوز بەن ساز ونەرى جەكە ونەر ءتۇرى رەتىندە دارالانىپ شىقتى. سول كەزەڭنەن باستاپ ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدە ەۋروپا حالىقتارىنا ۇقساس جازۋشىلار، اقىندار مەن كومپوزيتورلار جانە ارتىستەر دارالانىپ شىعا باستادى. قازىرگى ۋاقىتتا دا اقىندار مەن سازگەرلەر بىرلەسە وتىرىپ وپەرا، حورعا ارنالعان شىعارمالار، رومانستار مەن اندەر شىعارىپ كەلەدى. قازاقستاندا بەينەلەۋ ونەرى حح عاسىردىڭ باسىندا دامي باستادى. سۋرەت ونەرىنىڭ ەڭ نەگىزگى: تاريحي سۋرەت، تۇرمىستىق جانر، پەيزاج، پورترەت، ناتيۋرمورت سىندى كوركەمدىك جانرلار اسا قارقىنمەن دامىدى. سۋرەتشىلەر ورىس جانە ەۋروپا حالىقتارىنىڭ مادەنيەتىندە قالىپتاسقان سۋرەت سالۋ تاسىلدەرى مەن ونىڭ كوركەمدەۋشى قۇرالىن قولدانادى. دەگەنمەن، سۋرەتتىڭ نەگىزگى مازمۇنى مەن ونىڭ كوركەمدىك بەينەسىن قازاقتىڭ ءسوز جانە ساز ونەرىنىڭ رۋحاني باستاۋلارىنان الادى. تاريحي جانە تۇرمىستىق سۋرەتتەر قازاقتىڭ جىراۋلىق ونەرىنە ءتان ەپيكالىق جانە ءفالسافالىق تەرەڭ مازمۇنىمەن ەرەكشەلەنەدى. كونە زامانداردان كوك تاڭىرگە تابىنعان قازاق حالقى ءومىرىن تابيعاتپەن بايلانىستىرىپ تىرشىلىك ەتكەن. سول سەبەپتى، پەيزاج جانرىنداعى تۋىندىلاردا تولعاۋ كۇيلەرىنە ءتان دارحان دالانىڭ تىنىسى ەسىپ تۇرعانداي. ال، كەشكى تىلسىم تابيعاتتى بەينەلەيتىن پەيزاج جانرىنان سۇلۋ سازدى حالىق اندەرىنىڭ اۋەنىن سەزۋگە بولادى. اسىرەسە، باتىرلار تاقىرىبىنا ارنالعان كۇيلەردەگى جىگەرلى دە قارقىندى ەكپىن، اتتىڭ ءدۇبىرى مەن شايقاس ۇستىندەگى تالاس - تارتىستى بەينەلەۋ قىل قالام شەبەرلەرىنىڭ سۋرەتتەرىنەن كەڭىنەن ورىن الادى. سۋرەتشىلەر ەڭ الدىمەن ونىڭ ىرعاعىن، ەكپىنىن، جىلدامدىعىن سۋرەت ارقىلى كورسەتۋگە تالپىنادى. كوپتەگەن سۋرەتتەر قازاق كۇيلەرىنىڭ دىبىسىمەن ۇندەسىپ جاتادى. سوڭعى ون جىلدىقتا حالىقتىڭ قول ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتا ءتۇستى. قازاقتىڭ قول ونەرىن جاساۋداعى كونە تاسىلدەردى قولدانا وتىرا، سۋرەتشىلەر تەرىدەن، شيدەن جانە كيىزدەن جاسالعان جاڭا تۋىندىلاردى جاساي باستادى. ال، شىنى مەن فارفوردان جاسالعان ءتۇرلى بۇيىمدار مەن قۋىرشاقتار قازاق ونەرىندەگى جاڭالىق بولدى.
2. سەن بىلەسىڭ بە؟
سۋرەتشى، اقىن، كومپوزيتوردىڭ ءبىر بەينەنى سومداۋى تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋ. تۋىندىلاردى كورسەتۋ. (ينتەراكتيۆتى تاقتادان كورسەتۋ)
وماروۆانىڭ «قوجا احمەت ياسساۋي»، وماروۆا. «قورقىت - اتا»، بەرەگوۆايا ز. «اقىن». بەرەگوۆايا ز. «دينا نۇرپەيىسوۆا»
ونەر قانشا جاڭارعانىمەن سۋرەتشىلەر حالىق اندەرى مەن كۇيلەرىنەن سۋسىنداپ، حالىق دانالىعىنىڭ قاينار كوزىندەي جادىندا ساقتادى. حح عاسىردا تەك قانا سۋرەت جانە ءسوز ونەرى وزگەرىسكە ۇشىراپ قانا قويعان جوق. كۇي ونەرى دە جاڭا زامانعا لايىق جاڭعىرا ءتۇستى. جاڭا مۋزىكالىق جانرلار پايدا بولدى. ولار – سيمفونيالىق كۇي، سكريپكا جانە فورتەپيانوعا ارنالعان كۇيلەر. كومپوزيتورلار كۇي ارقىلى جاڭا تەحنيكالىق ءداۋىردى بەينەلەدى. سۋرەتشى، اقىن، كومپوزيتورلاردىڭ مۇنداي تۋىندىلارى ءبىر بەينەنى سومداي وتىرا، ءومىردى ءماندى دە ءساندى ەتۋگە تالپىندى. تىڭداۋشى مەن كورەرمەننىڭ مادەني تالعامىن ءوسىرىپ، رۋحاني بايلىعىن اسىرا ءتۇستى.
3. مۋزىكا تىڭدايىق: ج. اۋباكىروۆانىڭ ورىنداۋىندا ن. مەڭدىعالييەۆتىڭ فورتەپيانوعا ارنالعان «دومبىرا تۋرالى اڭىز» اتتى شىعارماسىن تىڭداپ كورەلىك. شىعارمانىڭ سيپاتىن انىقتاۋ.
4. ءبىلىپ ال! ناعىم مەڭدىعالييەۆ - (1921 - 2006) - كومپوزيتور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى، پروفەسسور. باتىس قازاقستان وبلىسى، جاڭا قالا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقتىڭ العاشقى كاسىبي ءپيانيستى. قازاقستانداعى فورتەپيانو مۋزىكاسىنىڭ دامۋىندا بولعان جەتىستىكتەرى ن. مەڭدىعالييەۆتىڭ اتىمەن تىعىز بايلانىستى. ول كوپتەگەن فورتەپيانوعا ارنالعان العاشقى تۋىندىلاردىڭ اۆتورى. ول 300 - دەن استام اسپاپتىق پەسالار، اندەر، رومانستار، سپەكتاكلدەرگە ارنالعان مۋزىكا جازدى. ونىڭ «دومبىرا تۋرالى اڭىز» اتتى كونسەرتتىك پەساسى قازاق فورتەپيانولىق مۋزىكاسىنىڭ ەڭ تانىمال تۋىندىسىنا اينالدى.
5. داۋىس جاتتىعۋلارى
ارتيكۋلياسيا:
legato (لەگاتو) – جۇمساق، باياۋ.
ءان ايتۋ.
ءار توپقا توقسان بويى ۇيرەنگەن اندەردى جاتقا ورىنداتۋ
ءىىى. وي تولعانىس.
سۇراقتار:
1. قازاق مادەنيەتىندەگى ءسوز بەن ساز ونەرى قانداي وزگەرىسكە ۇشىرادى؟
2. بەينەلەۋ ونەرىندەگى نەگىزگى جانرلاردى اتا.
3. حالىقتىڭ قول ونەرىندە قانداي جاڭالىق بولدى؟
4. كۇي ونەرى قالايشا جاڭعىردى؟
ءىۇ. باعالاۋ. بيسس تەحنولوگياسىمەن
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما. قايتالاۋ.
You Might Also Like
