InfoHub Logo

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇگىن ەل حالقىنا «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ  تۇراقتىلىعى مەن گۇلدەنۋىنىڭ نەگىزى» اتتى العاشقى جولداۋىن ۇسىندى. پرەزيدەنت «...ەلدىڭ قوعامدىق-ساياسي ءومىرىن جاڭعىرتپايىنشا، تابىستى ەكونوميكالىق رەفورمالارعا قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس»، - دەدى.

پرەزيدەنت جالپى مەملەكەتتىك سىندارلى مىندەتتەردى اشىق تالقىلاۋدى ۇسىنادى. وسىعان بايلانىستى كوپپارتيالىقتى ودان ءارى دامىتۋ، قوعامدىق كەلىسىمدى ساقتاۋ، حالىقپەن ءتيىمدى بايلانىس ورناتۋ، ميتينگىلەر تۋرالى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ سياقتى ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋدارادى.

پرەزيدەنت ەلىمىزدەگى قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋدىڭ«نەگىزگى كىلتى» بولىپ تابىلاتىن ءتىل ماسەلەسىنە دە ەرەكشە توقتالدى. بۇل جونىندە ول: «ەلىمىزدەگى ەتنيكالىق توپتاردىڭ ءتىلى مەن مادەنيەتىن دامىتۋعا جاعداي جاساي بەرەمىز. قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىراق مۇنداي دارەجەگە جەتۋ ءۇشىن ءبارىمىز داڭعازا جاساماي، جۇمىلا جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك»، – دەپ اتاپ كورسەتتى.

جولداۋدا سوت پەن قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋگە، بيزنەستى دامىتۋعا، قارجى رەسۋرستارىن دۇرىس بولۋگە، حالىققا الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋگە، ەل ايماقتار اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى جويۋعا جانە باسقا دا حالىقتى تولعانتىپ جۇرگەن ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل بولەدى. الداعى ساياسي رەفورمالار سياقتى بۇل جۇمىس قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىقتى سەزىنۋىنە جانە ءوزىنىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىن قورعاۋعا سەنىمدى بولۋىنا باعىتتالۋى ءتيىس دەدى.

ءبىلىم بەرۋگە بۇرىنعىداي مەملەكەتتىڭ دامۋىنداعى ستراتەگيالىق ءرول بەرىلەدى. سونداي-اق رەسپۋبليكا اۋىلدارىنداعى مەكتەپتەردەگى ءبىلىم بەرۋدى جەتىلدىرۋ، جوعارى وقۋ ورىندارى جۇمىسىنىڭ ساپاسىن جانە عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەسى دە كوتەرىلدى. الەۋمەتتىك جاڭعىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جەتىلدىرۋمەن تىعىز بايلانىستى بولماق. ونىڭ ايتۋىنشا، «مامان دايارلاۋ ءىسى ەلىمىزدەگى جانە عالامداعى ەڭبەك نارىعىنان تىس قالماعانى ءجون». سوندىقتان ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ الدىنا باسەكەگە قابىلەتتى، بىلىكتى مامان دايىنداۋ، ولاردىڭ وقۋ بىتىرگەننەن كەيىنگى «ومىردەن ءوز ورنىن تابۋ»، ياعني جۇمىسقا ورنالاسۋ ماسەلەسىن قاتاڭ قاداعالاۋمەن قاتار، عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن ساپالى جۇرگىزىپ، ونى كوممەرسيالاندىرۋ باعىتىندا قارقىندى جانە ناقتى جۇمىستاردى جاساۋعا ۇلكەن مىندەتتەر ۇسىندى.

پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا قوعام  مەن بيلىكتىڭ ءوزارا ىقپالداسقان ءىس-قيمىلىنىڭ وسى ءتۇرىن نەعۇرلىم سىندارلى دەپ ەسەپتەي كەلە، ازاماتتاردى اشىق ديالوگقا شاقىرادى. وزەكتى، شەشىمىن كۇتىپ تۇرعان  ماسەلەلەردىڭ بار ەكەنىن اشىق ايتا كەلە، سونىمەن بىرگە ولاردى شەشۋدىڭ ۇتىمدى جولدارىن ۇسىنىپ، تاۋەكەلدەر مەن مۇمكىندىكتەردى پراگماتيكالىق تۇرعىدان باعالايدى.

ازاتتىق ءتىلشىسى تىلدەسكەن كەيبىر ساراپشىلار توقايەۆ جولداۋىندا «ەلدە ساياسي وزگەرىس اكەلەتىن ناقتى ۇسىنىستار ايتپادى» دەپ سانايدى. ەندى ءبىر ساراپشى «توقايەۆقا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك» دەپ ەسەپتەيدى.   

بۇرىنعى ديپلومات قازبەك بەيسەبايەۆتىڭ سوزىنشە، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جولداۋىنداعى تاراۋلاردى«تاپسىرمالار مەن باعىتتار» دەپ ءبولىپ قاراستىرۋ كەرەك.

– پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىنىڭ ماقساتى – ونىڭ نەگىزگى باعىتتارىن كورسەتۋى كەرەك. «الداعى ۋاقىتتا قاي باعىتتا جۇرەدى؟»، «قانداي ءپرينسيپتى ۇستانادى؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بولۋى كەرەك ەدى. ال ونداي باعىتتار از بولدى. الەۋمەتتىك سالاعا قوسىمشا قارجى بولگىزۋ، شاعىن بيزنەستى سالىقتان بوساتۋ سياقتى ايتقاندارى باعىت ەمەس، جاي عانا ۇكىمەتكە بەرگەن تاپسىرما سياقتى. مۇنداي تاپسىرمانى جولداۋسىز-اق كابينەتىندە وتىرىپ تا بەرۋگە بولادى.

ماسەلەن، بەيبىت جيىن وتكىزۋگە رۇقسات بەرۋ جايلى دا پرەزيدەنت مالىمدەمە جاسادى. ول ونسىز دا كونستيتۋسيادا تۇر. ساياسي رەفورمانىڭ كەرەكتىگى جايلى ايتقانىمەن، قالاي جۇزەگە اسىراتىنىن ناقتىلامادى. توقايەۆ جولداۋىنىڭ كىرىسپەسىندە نازاربايەۆ ساياساتىنىڭ ساباقتاستىعىن ساقتايتىنىن ايتقان كەزدە-اق جاڭا باعىت بولمايتىنى تۇسىنىكتى بولدى، – دەيدى ول.

2000 جىلدارى وپپوزيسيادا جۇرگەن بەلسەندى، ءقازىر«پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى مارات توقاشبايەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، قاسىم-جومارت توقايەۆ قازاقستان كونستيتۋسياسىندا كورسەتىلگەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ وكىلەتىن تولىق پايدالانا المادى.

– توقايەۆ ساياسي رەفورمالار كەرەك دەپ ايتسا دا، ءارى قاراي ناقتى ۇسىنىسقا باتىلى جەتپەيتىنى بايقالادى. دەگەنمەن ءبارىبىر وزگەرىس كۇتەمىز. حالىق ساياسي وزگەرىس كۇتىپ وتىر، ساياسي ماسەلەلەردى قوردالانعانى سونشالىق، ونى ەۆوليۋسيالىق جولمەن شەشۋگە تەز ارادا كىرىسپەسە، قيىنداي بەرەدى، – دەيدى ول.

جولداۋمەن تولىق تانىسىپ شىققان م.توقاشبايەۆ توقايەۆتىڭ جەر ماسەلەسىن شەشۋ، شاعىن بيزنەستى دامىتۋ، ۇلتتىق قوردى ءتيىمدى پايدالانۋ تۋرالى ايتقاندارى كوڭىلگە قونىمدى دەپ سانايدى.

– ءبىراق ول قازاقستاننىڭ ەكىنشى پرەزيدەنتى رەتىندە بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ جۇمىسىن ساراپتاپ، باعا بەرۋى ءتيىس ەدى. ودان كەيىن «الدىمەن ەكونوميكا، ودان كەيىن ساياسات» دەگەن شابلوندى بۇزۋى كەرەك ەدى. وعان باتىلى جەتپەدى، – دەيدى ول.

ماڭعىستاۋ وبلىسىندا تۇراتىن قوعام بەلسەندىسى، ماۋسىمنىڭ 9-ى كۇنى كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىندا باقىلاۋشى بولعان ۋايىس ەرسايىن ۇلى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ جولداۋىنان «ۇلكەن ساياسي باستامالار كۇتكەن». – «سايلاۋ تۋرالى، ساياسي پارتيالار تۋرالى زاڭدارعا وزگەرىس ەنگىزۋ، پارلامەنت دەپۋتاتتارىن تەك پارتيا جۇيەسىمەن ەمەس، ماجوريتارلىق پرينسيپپەن دە سايلاۋدى ەنگىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرەدى دەپ كۇتتىك. ساياسي تۇتقىنداردى بوساتۋ تۋرالى، جەمقورلىقپەن تۇبەگەيلى كۇرەسۋ تۋرالى باستاما ايتادى دەپ ويلادىق. بۇل ماسەلەلەر قازاقستاننىڭ دا، توقايەۆتىڭ دا بەدەلىن كوتەرەتىن ەدى. ءبىراق وعان توقايەۆتىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى جەتپەي قالدى»، – دەيدى ول. سونىمەن قاتار «توقايەۆ وزىنە بەرىلگەن كىشكەنتاي مۇمكىندىكتى عانا پايدالانىپ وتىر» دەپ سانايدى. «جەردىڭ ساتىلمايتىنى، قاراپايىم ادامداردىڭ زەينەتاقى قورىنداعى قارجىسىن وزدەرى پايدالانۋىنا مۇمكىندىك بەرگىسى كەلەتىنى – جاقسى قادام» دەيدى.    

ال تاۋەكەلدەردى باعالاۋ توبىنىڭ ديرەكتورى، ساياساتتانۋشى دوسىم ساتبايەۆ Facebook پاراقشاسىندا«ەكىنشى پرەزيدەنتتىڭ ءبىرىنشى جولداۋى ساياسي بلوكتان باستالدى. ءبىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ جولداۋىنان باستى ايىرماشىلىعى – وسى. بۇرىنعى پرەزيدەنت سوڭعى جىلدارداعى جولداۋلارىندا ساياسي مودەرنيزاسياعا باسىمدىق بەرمەگەن. ءبىراق توقايەۆ جولداۋىن جاقسى باستاعانىمەن ناقتى ۇسىنىس ايتپادى. جولداۋىنداعى«ەلدىڭ قوعامدىق ساياسي ءومىرىن جاڭارتپاي، ەكونوميكالىق رەفورمالاردى تابىستى جۇرگىزۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن ءسوزى دۇرىس بولدى، ءبىراق ناقتى ۇسىنىس ايتىلمادى. جولداۋداعى ساياسي بلوك كولىكتىڭ ىشىنە سەۋىپ قويعان ءيىس سۋ سياقتى، ءيىس ۇنامدى بولعانىمەن ماشينانىڭ جۇرىسىنە ەش اسەرى جوق» دەپ جازدى.

تاتىگالييەۆا ايگەريم

---