InfoHub Logo

ويدا جوقتا ءۇيدىڭ جەرتولەسىندە كۇشىكتەر پايدا بولدى. ەنەلەرى تاڭەرتەڭ الدەقايدا جورتىپ كەتەدى دە، كۇنۇزاق ەكى-ۇش مارتە سوعادى. قالعان ۋاقىتتا كۇشىكتەر بالالاردىڭ ەنشىسىندە. ولار اڭدىپ تۇرىپ، كۇشىكتەردىڭ باسى قىلت ەتكەن ءسات شاپ بەرىپ موينىنان ۇستاپ الادى دا، دىرىلداتىپ سۇيرەپ سىرتقا شىعارادى. سودان ال كەپ وينا! وزدەرى سونداي سۇيكىمدى. بىر-بىرىنەن اۋماي قالعان بەس كۇشىك. ەنەلەرى كەيدە ۇستەرىنەن ءتۇسىپ قالسا دا، «ە، بالالار عوي، ويناي بەرسىنشى» دەگەندەي، قىزعانىش ءبىلدىرىپ ايبات شەكپەيدى. ءۇن-تۇنسىز ىنىنە كىرىپ كەتەدى. ونىڭ سوڭىنان كۇشىكتەر جاپاتارماعاي ۇمتىلادى.

 ءبىر كۇندەرى كۇشىكتەردىڭ ەنەسى ۇشتى-كۇيلى جوق بولىپ كەتتى. ءبىر جەردە ءولىپ قالدى ما؟ يت اتقىشتار كوزىن جويدى ما؟ ايتەۋىر ءبىر جاماندىققا ۇشىراعانى انىق. ءسويتىپ، كۇشىكتەر كۇتپەگەن جەردەن قورعانسىز قالدى. ولاردىڭ كۇنى ەندى نە بولماق؟ ءالى ەسەيمەگەن ءسابي كۇشىكتەردىڭ ءوز بەتتەرىنشە تاماق تاۋىپ جەي الماسى انىق. وسىنى بالالار جان-تاندەرىمەن ۇقتى. مۇنان سوڭ «اقساي» ىقشام اۋدانىنداعى №21 ۇيدە بىرىنەن كەيىن ءبىرى توسىن وقيعالار ورىن الا باستادى.

...نامازىن وقىپ، اس ۇيگە قايتىپ ورالعان ەسەنگەلدى قارت كەنەت تاماق ىشەتىن ستولعا كوزى ءتۇستى دە، سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. الگىندە عانا ساتىپ اكەلگەن شۇجىعىنىڭ جارتىسى جوق. شۇنتيىپ تۇر. جانە بۇنداي جاعداي ءبىرىنشى رەت ەمەس، ەكىنشى... ءتىپتى ءۇشىنشى رەت ۇشىراسىپ تۇر. بىرەۋ قالجىڭداعىسى كەپ، ادەيى جاساپ ءجۇر مە؟ ول كۇدىكتەنە تەرەزەگە زەر سالىپ قاراپ قويدى. جوق، جابىق تۇر. بارىپ، سىرتقى ەسىكتى تارتقىلاپ كوردى. قۇلىپتاۋلى. ءۇيدى تۇگەل ءتىنتىپ شىقتى. تىشقان كىرەتىندەي ساڭىلاۋ تاپساشى. و، توبا! مۇنداي دا بولادى ەكەن-اۋ؟ شاراسى تاۋسىلعاسىن، الگىندە عانا كوز شىرىمىن الۋعا قيسايعان كەمپىرىن وياتىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىردى.

— استاپىراللا، — دەدى شوشىپ كەتكەن كەمپىرى. — ساعان ءبىر نارسە كورىنگەن شىعار-اۋ.

— قايداعىنى ايتاتىنىڭ نە؟

— اپىر-اۋ، بۇل تەگىن ەمەس، — دەيدى ول ودان بەتەر ۇرەيى ۇشىپ، كوزدەرى الاق-جۇلاق ەتىپ.

— بولماشى نارسەنى ۋشىقتىرىپ جىبەرەتىنىڭ-اي وسى سەنىڭ؟ — ۇنىندە قايدان ايتا قويىپ ەدىم دەگەندەي وكىنىش بار ەدى. ءبىراق، ەندى ءبارى دە كەش.

— قايداعى بولماشى نارسە؟! بولماشى نارسە وسىنداي بولاتىن با ەدى؟ — دەپ، ول قاۋىپ-قاتەردى ورشىتە ءتۇستى.

بولعان جايدى جەتكىزەم دەپ، ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ العان ەدى. كەلەسى ساتتە كەمپىرى ونى اي-شايعا قاراتپاي ەمحاناعا سۇيرەلەي جونەلدى. بارماسقا تاعى لاج جوق. قوساعىنىڭ ويىنداعىسىن ورىنداماي تىنبايتىن قىڭىر مىنەزى بار-دى. دارىگەردىڭ الدىنا جەتكەن بويدا نەبىر سۇمدىقتى باسىنا ۇيىپ-توكسىن.

— شالىم سوڭعى كەزدە ءبىرتۇرلى بولىپ ءجۇر، — دەيدى. — جاقىندا ولگەن كىسىلەر تۇسىمە كىرە بەردى دەگەسىن، ءبىر مالدى قۇرباندىققا شالىپ قۇران وقىتتىق. ال ەندى بۇگىن شۇجىقتىڭ ءبىرازىن جەپ الىپ... ناماز وقىپ بولعانشا ونىسىن ۇمىتىپ كەتىپ... جارتىسى قايدا دەپ ماعان كەپ تۇر...

— ۇمىتشاقتىق جاسى ۇلعايعان ادامداردا ءجيى كەزدەسەدى، — دەيدى دارىگەر شىن يلانىپ.

— ە، مەن ءالى ەسىمنەن الجاسا قويعان جوقپىن عوي، — دەيدى قارت شىر-پىرى شىعىپ. ءبىراق ونىڭ سوزىنە قۇلاق اسار جان جوق.

— انەۋگۇنى ءۇيدىڭ كىلتىن جوعالتتى. ال ونىڭ الدىندا ساتىپ العان زاتىن دۇكەندە قالدىرىپ كەتىپتى. — كەمپىرى جۋىق ارادا العان بەتىنەن قايتار ءتۇرى كورىنبەيدى.

— سىزگە جاتىپ ەمدەلۋ كەرەك، — دەيدى دارىگەر.

— مەن ساپ-ساۋمىن، — دەپ، قارت جىلارمان كۇي كەشتى. ءبىراق كەمپىرى مەن دارىگەر ەكى جاقتاپ «اۋرۋ ەكەنىن» موينىنا قيىپ ساپ، اقىرى ونى از ۋاقىت جاتىپ ەمدەلۋگە كوندىردى.

شالىن جاتقىزىپ، كوڭىلىن دەمدەپ، ۇيگە جەتكەن ساتتە الدىنان نەمەرەسى جۇگىرىپ شىقتى.

— اجە، اتام قايدا؟ — دەدى ول.

— اتاڭدى اۋرۋحاناعا جاتقىزدىم.

— نەگە؟

— سكلەروز دەگەن اۋرۋعا ۇشىرادى. دۇكەننەن اكەلگەن شۇجىعىنىڭ جارتىسىن جەپ الىپ، قايتا اينالىپ كەلگەنشە ونىسىن ۇمىتىپ قالىپ...

ءىستىڭ نە تۋرالى ەكەنىن تەز ۇققان قىز:

— اجە، اتام ساپ-ساۋ. مەن... مەن... مەن... — دەپ ءبىر نارسەلەردى ءتۇسىندىرىپ ايتىپ كەلە جاتىر ەدى، ءبىراق اجەسى:

— ونىڭ ساپ-ساۋ ەكەنىن سەن قايدان بىلەسىڭ؟ دارىگەردەن ارتىقپىن دەيسىڭ بە؟ — دەپ تيىپ تاستادى.

جازىقسىز اتاسىنا جانى اشىعان ايعانىم كەشكىلىك:

— اجە، اتام ۇزاق جاتا ما؟ وعان بوستان بوس ۋكول سالا ما؟ ول اۋرۋ ەمەس قوي، تەزىرەك شىعارىپ الايىقشى، — دەپ قىڭقىلداي باستاپ ەدى، اجەسى:

— اتاڭدى دارىگەرلەر جەپ قويادى دەپ قورقاسىڭ با؟ بوستان-بوس ۋكول سالمايدى. تەكسەرىپ كورەدى. جاقسى بولسا تەز شىعارادى، — دەپ كوڭىلىن ورنىقتىرىپ قويدى.

وسىدان ەكى كۇن وتكەننەن كەيىن تاعى ءبىر تاڭقالارلىق وقيعا بولدى. اپاسىنىڭ جانىندا ۇيىقتايتىن ىڭكار ءتۇن ىشىندە «قارنىم اشتى» دەپ تۇرىپ كەتىپ، مۇزداتقىشتان ءبىراز زاتتى الىپ، دورباعا مۇقيات سالىپ، ونى تۋرا ەسىكتىڭ اۋزىنا قويادى. ال «ۇرىعا» ەسىكتى اقىرىن عانا اشىپ، دوربانى الىپ كەتۋ جۇمىسى عانا قالعان ەدى. ءبىراق شەشەسى سىرتقى ەسىكتىڭ قاتتى جابىلعان دىبىسىنان ويانىپ كەتىپ، جالما-جان جۇگىرە شىققان كەزدە تاپىراق-تاپىراق ەتىپ قاشقان اياق دىبىسىن ەستىپ قالادى...

تاڭەرتەڭ شەشەسى:

— ۇرىلار سوندا ەسىكتى قالاي اشقان؟ تۇندە ەسىكتىڭ بەلتەمىرىن سالعان سياقتى ەدىم عوي. الدە ۇمىت قالدىردىم با؟ مەن دە ەسەنگەلدى قارت سياقتى سكلەروز اۋرۋىنا ۇشىرادىم با؟ — دەپ دال بولدى.

ءوستىپ جۇرگەندە ورازا ايى دا كەلدى. كورشىلەردىڭ اۋىز اشاردا باستارى قوسىلا باستادى. مىنە، وسى وتىرىستاردا ولار بالالارىنىڭ اسقا دەگەن تابەتى اشىلا تۇسكەنىن ايتىپ، دەس بەرمەي ماقتاندى. ەركەتوتايلار بىر-بىرىنەن اۋماي قالعان با؟ ءبارى دە سۇتكە قۇمار، شۇجىققا اۋەس، ىستىق باۋىرساقتى اسىعىس قاربىتقىش بولىپ شىقتى...

ءبىراق كوپ ۇزاماي-اق ولاردىڭ سىرى اشىلىپ قالدى. بىردە ىڭكار تاڭەرتەڭ جەتىنشى قاباتتا تۇراتىن ماقپال تاتەيدىڭ ەسىگىنىڭ قوڭىراۋىن باستى.

— ءيا، ىڭكار، حالىڭ قالاي؟

— جاقسى. ماقپال تاتە، ءسۇت بەرىڭىزشى.

— ءاسيا قۇربىمنىڭ شايعا قاتاتىن ءسۇتى تاۋسىلىپ پا ەدى؟ قاپ، اتتەگەن-اي، ءبىزدىڭ ۇيدە دە ءسۇت جوق ەدى. زاۋدە ءبىر سۇراپ كەلگەنىڭدە تابىلماعانى ۇيات بولدى-اۋ، — دەپ قىسىلدى ول.

— ەڭ بولماسا جاننۇردىڭ سۇتىنەن ءبىر جۇتىم بەرىڭىزشى، — دەپ قيىلدى ول.

— ءيا، ايتقانداي، جانكاعا دەگەن ازعانتاي ءسۇتتىڭ بار ەكەنى راس، — دەپ جۇگىرە جونەلدى تاتەي.

بۇل ۇيدە بىرگە دە تولماعان ءسابي بار. ال كىشكەنتاي بالا بار ۇيدە ءسۇتتىڭ قاشاندا تابىلاتىنى انىق.

ءبىراق كەشكىلىك اۋىز اشاردا ىڭكاردىڭ ءسۇتتى اپاسىنا اپارماعانى بەلگىلى بولىپ قالدى... وزدەرىنىڭ الدانعانىن جاڭا عانا بىلگەن ۇلكەندەر ەسەنگەلدى قارتتى ورتاعا الىپ، نەبىر تاڭ-تاماشا جايتتەردى ەسكە ءتۇسىرىپ، ىشەك-سىلەلەرى قاتىپ كۇلىپ وتىردى. بالالارعا ەشقايسىسى دا رەنجىگەن جوق. ويتكەنى، ءبارى دە ىزگى نيەتتەن، ادالدىقتان تۋىپ وتىر ەمەس پە؟

كانيكۋل دا اياقتالىپ قالدى. توتەننەن كەلگەن وي ولاردى تىعىرىققا تىرەدى. ەرتەڭ ءبارى ساباققا بارادى. سوندا كۇشىكتەرگە كىم قاراماق؟ تەزىرەك سەنىمدى قولعا تاپسىرماسا بولمايدى-اۋ. باقانداي بەس كۇشىككە يە تابىلا قويار ما ەكەن؟

ەندى ولار قىم-قۋىت ارەكەتكە كىرىسىپ كەتتى. باسى ساتىمەن باستالدى. ايعانىمنىڭ ۇيىنە ناعاشى اعاسى قىدىرىپ كەلە قالماسى بار ما؟ مىنە، سول شوپان اعاسىنا ايعانىم ماقتاۋىن جەتكىزىپ، «مال كۇزەتەتىن اقىلدى يت بولادى» دەپ، ءبىر كۇشىكتى وتكىزىپ جىبەردى. ەكىنشىسىن قالامقاس اۋىلعا بارعاندا اتاسىنا سىيعا تارتتى. ءۇشىنشىسى، ءتورتىنشىسى دە ءوتتى-اۋ... ەندى ەڭ سوڭعىسى قالدى.

ەڭ سوڭعىسى قيىنعا سوقتى. بۇلار وسى شاعىن اۋداندى شارلاپ، قانشاما ءۇيدىڭ ەسىگىن قاقتى. كۇشىكپەن قوسا ءۇيدىڭ يەلەرىنە دە ارناپ نەشەمە جىلى سوزدەر ايتىلدى. ءبىراق ءبىر ءساتى تۇسپەي-اق قويدى.

ءبىر كۇنى ولار كۇشىكتى جۋىندىرىپ، ءۇستىنىڭ ءجۇنىن جىلتىراتىپ تاراپ، كوپشىلىك ءجيى جۇرەتىن جەرگە الىپ شىقتى. ادامدار ەرسىلى-قارسىلى ءوتىپ جاتىر. بۇلار ءاربىر جۇرگىنشىنىڭ جۇزىنە زەر سالىپ قاراپ وتىر. ىزدەگەندەرى — جۇزدەرى جىلى جاندار. مىنە، سونداي مەيىرىمدى كىسىلەر كەزدەسكەن كەزدە عانا ولار ورىندارىنان ورە تۇرەگەلىپ، جاپاتارماعاي الدىنان جۇگىرە شىعىپ، قۇشاقتارىنداعى كۇشىكتى جەر-كوككە سيعىزباي ماقتاي جونەلەدى. «قاسقىر الاتىن الابايدىڭ تۇقىمى. بۇل تۇرعاندا ءسىزدىڭ ۇيگە ۇرى-قارى جولاي قويمايدى»، — دەيدى. ءبىر جولاۋشى: «بوتەن قالادان كەلىپ ەدىم، جۇمىسىم كوپ، كۇشىكتى ارلى-بەرلى كوتەرىپ جۇرە الماسپىن»، — دەپ قينالدى. تاعى بىرەۋ: «اتتەڭ، الار ەدىم، ۇيدە ءيتىم بار»، — دەپ وكىنىش ءبىلدىردى. كەنەت توپ ىشىنەن ءبىر كىسى كوزدەرىنە جىلىۇشىراي كورىندى. ناعىز جاقسى ادام! جۇزىنەن مەيىرىم شۋاعى توگىلىپ تۇر. ول جاقىنداعان ساتتە ۇشەۋى ءۇش جاقتان:

— اعا، مىناۋ ءبىر ەرەكشە كۇشىك، الىڭىزشى، — دەپ جامىراپ قويا بەردى.

ءىستىڭ ءمانىسىن تەز ۇقتى-اۋ دەيمىن الگى كىسى، الدە بۇلاردىڭ جۇزىندەگى ەرەكشە ىنتىزارلىقتى قيمادى ما، ريزاشىلىقپەن جىلى جىميىپ، كۇشىكتى قولتىعىنا قىسىپ الدى دا كەتتى.

قىركۇيەك تە جەتتى. كوڭىلدەرى توعايعان بالالار جايدارى جۇزبەن پارتاعا وتىردى.

---