ءتورت - تۇلىك
م. ابەنوۆا اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەپ
ورىنداعان: 1 سىنىپ وقۋشىسى قاسىموۆا نەسىبەلى انۋاربەك قىزى
عىلىمي جەتەكشىسى: المۋرزايەۆا بايان كۋرالبايەۆنا
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى: «ءتورت - تۇلىك»
ماقساتى
ءتورت تۇلىكتىڭ تۇرلەرىمەن جان - جاقتى تانىسىپ، ادام ومىرىندە الاتىن ورنىنىڭ زور ەكەندىگىن انىقتاۋ. حالقىمىز مالدى باعىپ قاعۋ ارقىلى، ەڭبەك سۇيگىشتىككە ۇيرەتكەن.
كىرىسپە
قازاق حالقى ەجەلدەن مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ كەلەدى. مال كەزىندە التى الاشتىڭ جەسە - اسى، كيسە - كيىمى، مىنسە - كولىگى، جاپاندا - سەرىگى بولعان. ءبىز ەجەلدەن مالعا جاقىن حالىقپىز. كەزىندە اتا بابالارىمىز ءتورت تۇلىككە جايلى قونىس ىزدەپ كەڭ دالامىزدا كوشىپ قونىپ جۇرگەن. قازاق ءتورت تۇلىكتى ەرەكشە قۇرمەتتەگەن ءتورت تۇلىكتىڭ جايىمەن جازدا جايلاۋعا، قىستا قىستاۋعا كوشكەن. مالدىڭ ەتى، ءسۇتى تاماق بولعان، تەرىسىنەن، جۇنىنەن ارقان جىپتەر، كيىز ءۇي جابدىقتارى، كيىم - كەشەك، الاشا، كىلەم توقىپ ت. ب. ءار ءتۇرلى بۇيىمدار جاساعان. ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءسۇتىن جانە ودان جاسالعان ايران، قىمىز، شۇبات سياقتى سۋسىنداردى حالقىمىز «اعارعان» نەمەسە «اق» دەپ اتاعان.
«تۇيە مالدىڭ قاسقاسى»
ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندە تۇيە مالىن بايلىق رەتىندە دە، كولىك رەتىندە دە، ازىق رەتىندە دە قاتتى قاستەرلەگەن. وسى مالدىڭ ساقتاۋشى يەسىن «ويسىلقارا» دەپ اتاعان. ويسىلقارا اتاۋى ۇعىمدىق جاقتان تۇيە دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قازاقتار تۇيەنىڭ جۇنىنەن تۇيە ءجۇن شەكپەندەر كيگەن، ول جەڭىل ءارى جۇمساق سىرت كيىم بولعان. تۇيەنىڭ كۇشتىلىگى، جۇيرىكتىگى، شىدامدىلىعى سياقتى ءتۇرلى قاسيەتتەرى بار، سوعان وراي ونى تۇرلىشە اتايدى (جەلمايا، نار، ارۋانا، جامپوز، ۇلەك، نارقوسپاق ت.ب) ءتىپتى تۇيەنىڭ شۋداسىن دا، قايناتىپ، ەمگە پايدالانعان. وسىنداي اسا قۇندى مال بولعاندىقتان، قازاقتار ءوز پەرزەنتتەرىن دە «قۇلىنىم، قوزىم، قوشاقانىم، بوتام» دەپ، اينالىپ - ۇيىرىلگەن، ەركەلەتىپ وتىرعان.
«ات - ەردىڭ قاناتى»
ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندەگى ەڭ تازا مال – جىلقى. ونىڭ تازالىعى سونشالىق – سۋدى دا كەشىپ بارىپ، تازا جەردەن ىشەدى. ول وتە سەزىمتال مال. قولعا تەز ۇيرەنەدى. ءبىر عاجابى جىلقىدا ءوت بولمايدى. ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندە جىلقىنى ءوسىرۋ جەڭىل. سەبەبى جىلقىنى باعۋدا ارتىق شىعىن كەتپەيدى. جىلقى - جەتى قازىنانىڭ ءبىرى. ول سەزىمتال، تالعامپاز جانۋار.
ورىنداعان: 1 سىنىپ وقۋشىسى قاسىموۆا نەسىبەلى انۋاربەك قىزى
عىلىمي جەتەكشىسى: المۋرزايەۆا بايان كۋرالبايەۆنا
عىلىمي جوبانىڭ تاقىرىبى: «ءتورت - تۇلىك»
ماقساتى
ءتورت تۇلىكتىڭ تۇرلەرىمەن جان - جاقتى تانىسىپ، ادام ومىرىندە الاتىن ورنىنىڭ زور ەكەندىگىن انىقتاۋ. حالقىمىز مالدى باعىپ قاعۋ ارقىلى، ەڭبەك سۇيگىشتىككە ۇيرەتكەن.
كىرىسپە
قازاق حالقى ەجەلدەن مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ كەلەدى. مال كەزىندە التى الاشتىڭ جەسە - اسى، كيسە - كيىمى، مىنسە - كولىگى، جاپاندا - سەرىگى بولعان. ءبىز ەجەلدەن مالعا جاقىن حالىقپىز. كەزىندە اتا بابالارىمىز ءتورت تۇلىككە جايلى قونىس ىزدەپ كەڭ دالامىزدا كوشىپ قونىپ جۇرگەن. قازاق ءتورت تۇلىكتى ەرەكشە قۇرمەتتەگەن ءتورت تۇلىكتىڭ جايىمەن جازدا جايلاۋعا، قىستا قىستاۋعا كوشكەن. مالدىڭ ەتى، ءسۇتى تاماق بولعان، تەرىسىنەن، جۇنىنەن ارقان جىپتەر، كيىز ءۇي جابدىقتارى، كيىم - كەشەك، الاشا، كىلەم توقىپ ت. ب. ءار ءتۇرلى بۇيىمدار جاساعان. ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءسۇتىن جانە ودان جاسالعان ايران، قىمىز، شۇبات سياقتى سۋسىنداردى حالقىمىز «اعارعان» نەمەسە «اق» دەپ اتاعان.
«تۇيە مالدىڭ قاسقاسى»
ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندە تۇيە مالىن بايلىق رەتىندە دە، كولىك رەتىندە دە، ازىق رەتىندە دە قاتتى قاستەرلەگەن. وسى مالدىڭ ساقتاۋشى يەسىن «ويسىلقارا» دەپ اتاعان. ويسىلقارا اتاۋى ۇعىمدىق جاقتان تۇيە دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. قازاقتار تۇيەنىڭ جۇنىنەن تۇيە ءجۇن شەكپەندەر كيگەن، ول جەڭىل ءارى جۇمساق سىرت كيىم بولعان. تۇيەنىڭ كۇشتىلىگى، جۇيرىكتىگى، شىدامدىلىعى سياقتى ءتۇرلى قاسيەتتەرى بار، سوعان وراي ونى تۇرلىشە اتايدى (جەلمايا، نار، ارۋانا، جامپوز، ۇلەك، نارقوسپاق ت.ب) ءتىپتى تۇيەنىڭ شۋداسىن دا، قايناتىپ، ەمگە پايدالانعان. وسىنداي اسا قۇندى مال بولعاندىقتان، قازاقتار ءوز پەرزەنتتەرىن دە «قۇلىنىم، قوزىم، قوشاقانىم، بوتام» دەپ، اينالىپ - ۇيىرىلگەن، ەركەلەتىپ وتىرعان.
«ات - ەردىڭ قاناتى»
ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندەگى ەڭ تازا مال – جىلقى. ونىڭ تازالىعى سونشالىق – سۋدى دا كەشىپ بارىپ، تازا جەردەن ىشەدى. ول وتە سەزىمتال مال. قولعا تەز ۇيرەنەدى. ءبىر عاجابى جىلقىدا ءوت بولمايدى. ءتورت تۇلىكتىڭ ىشىندە جىلقىنى ءوسىرۋ جەڭىل. سەبەبى جىلقىنى باعۋدا ارتىق شىعىن كەتپەيدى. جىلقى - جەتى قازىنانىڭ ءبىرى. ول سەزىمتال، تالعامپاز جانۋار.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
