ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى
تاقىرىبى: ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى
ماقساتى: جىلقىنىڭ قازاق تۇرمىسىنداعى وزىندىك ورنىن ۇعىندىرۋ، ونىڭ ەتى مەن ءسۇتىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا شيپالىق قاسيەتىن جانە حالقىمىزدىڭ جىلقىعا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتى مەن كيەلى جانۋار ەكەندىگى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تولىقتىرۋ.
ءتۇرى: تانىمدىق ساباق
ءجۇرۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. «جىلقى تاريحى - قازاق تاريحى» /پوستەر قۇرۋ، قورعاۋ/
2. «جىلقى جانە قازاق رۋحى» /گازەت قورعاۋ/
3. «جىلقى – قاسيەتتى جانۋار» /جىلقى قاسيەتتەرى تۋرالى/
4. «جىلقى – كيەلى جانۋار» /جىلقى تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ/
ءىىى. قورىتىندى ءبولىمى
سىنىپ وقۋشىلارى 2 توپقا بولىنەدى. ءار توپ ءوز توپ اتاۋلارى تۋرالى ايتادى. نە سەبەپتى اتالعانى، قانداي ادەبي شىعارمامەن بايلانىستى ەكەنى تۋرالى تۇسىنىك بەرەدى.
1 - توپ: «ماڭماڭگەر»
2 - توپ: «قۇلاگەر»
كىرىسپە ءسوز:
قازاققا قاسيەتتى جىلقى مالى،
توگىلگەن سالا قۇلاش قۇيرىق، جالى
بالاسىنداي ماپەلەپ كۇتكەن قازاق
جورعاسىن مايدا ءجۇرىس، مايتالمانى.
- حالقىمىزدىڭ ەرەكشە قاستەرلەگەن جانە جانىنا بالاعان قاسيەتتى تۇلىگىنىڭ ءبىرى - جىلقى. جىلقى - قازاقتىڭ ەڭ ءقادىرلى مالى، باستى بايلىعى. ول – قازاق تۇرمىسىندا تەك بايلىقتىڭ عانا ەمەس، ءسان - سالتاناتتىڭ، سۇلۋلىق پەن كوركەمدىكتىڭ يدەالى. جىلقى - قازاق دالاسىنىڭ ەكىنشى ەسىمى. قازاق ۇعىمىندا قازاق، دالا جانە جىلقى دەگەن سوزدەر ءبىر - بىرىنە ەتەنە
كورىك بەرگەن قازاقتىڭ دالاسىنا،
جىلقىعا كوز توقتاتپاي قالاسىڭ با؟
اجەتكە دە جارادى دەگەن قازاق
ات جالىن تارتىپ مىنگەن بالاسىنا.
- وسى ءبىر قاسيەتتى تۇلىكتىڭ قازاق حالقى ءۇشىن ورنى وتە ەرەكشە. جىلقى قازاقتىڭ ۇلتتىق سانا - سەزىم، رۋحاني بولمىس، تۇرمىس - سالت، ادەت - عۇرىپ، مادەنيەت پەن ونەرىنىڭ تۇتاس ءبىر ايىرىلماس بولىگىنە اينالىپ كەتكەن. جارىنان كەيىنگى جاقسى كورەتىن جان سەرىگى، قاسيەتى قانىنا سىڭگەن – جانۋار. قازاق بالاسى جىلقى تۇلىگىن تورەسىندەي كورەتىنى سونداي قازاق جىلقى مىنەزدى دەپ، ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلىق، ءبىتىم - بولمىس، جان دۇنيەسىنىڭ ايقىنداۋشىسىنا اينالدىرىپ العان. بۇلاي ءوزىنىڭ جاراتىلىسىنا جىلقىدان ۇقساستىق ىزدەۋ – تەك قازاققا عانا ءتان قاسيەت، ءارى بۇل – قازاقتىڭ وسى تۇلىككە دەگەن اسا جوعارعى قۇرمەتىنىڭ بەلگىسى. قازاق ات دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى. جىلقىنىڭ دۇبىرىنە، كۇلىكتىڭ كۇمبىرىنە قۇلاق قويىپ، ەلەڭ ەتپەس قازاق بالاسى ءسىرا جوق.
1. «جىلقى تاريحى - قازاق تاريحى» /پوستەر قۇرۋ، قورعاۋ/
تۋعان بالاسىن تۇلىكتىڭ تولىنە تەڭەۋ دە كوشپەندىلەردىن، اسىرەسە، قازاققا ءتان قاسيەت. اتا - انا بالاسىن «قۇلىنىم»، «قۇلىنشاعىم» دەپ قۇلپىرتا مەكىرەنىپ، ونىڭ تومپاڭ قاعىپ، زىر جۇگىرگەن ءجۇرىسىن قۇلىنداي قۇلدىراڭدادى دەپ بەينەلەدى. ال قازاق بالاسى بولسا قۇلىن بولىپ كىسىنەپ، تاي - قۇنان بوپ تۋلاپ، اساۋ بولىپ الىسىپ، ات بولىپ جارىسىپ ويناپ، تارپاڭ بولىپ ەر جەتەدى.
ءبىز جىلقى تۋرالى نە بىلەمىز؟
• دۇنيە جۇزىندە جىلقىنىڭ 250 - دەي ءتۇرى بار. قازاقستاندا 16 ءتۇرى وسىرىلەدى.
• جىلقى تۇقىمىنا قاراي، ارعىماق، قازانات، ابى، توبىشاق، تەكەجاۋمىت، قازاقى ات، قارابايىر، جىراق، ءدۇلدۇل دەپ بولىنەدى.
• شابىس اتتار: جۇيرىك، تۇلپار، سايگۇلىك، ساڭلاق، بايگە ات
• سالتاناتقا مىنەتىن جورعا اتتار: سۋ جورعا، توكپە جورعا، ايداما جورعا، شايقالما جورعا
• جاي ءمىنىس اتتار: اياقىلاۋ، جەتەك ات، قوساق ات، جۇپ ات، كوسەم ات
جىلقىنى جاسىنا قاراي اتاۋ
• 1 جاس - جاباعى
• 2 جاس - تاي
• 3 جاس - قۇنان
• 4 جاس - دونەن
• 5 جاس - بەستى
• 5 جاستان قۇلىنداعان انالىق جىلقى - بيە
• 2 - 3 جاستاعى انالىق جىلقى - بايتال
2. «جىلقى جانە قازاق رۋحى» /گازەت قورعاۋ/
كورىك بەرگەن قازاقتىڭ دالاسىنا
جىلقىعا كوز توقتاتپاي قالاسىڭ با؟
اجەتكە دە جارادى دەگەن قازاق
ات جالىن تارتىپ مىنگەن بالاسىنا.
3. «جىلقى – قاسيەتتى جانۋار» /جىلقى قاسيەتتەرى تۋرالى/
قىمىز تۇرلەرى:
ۋىز قىمىز – بۇل بيە ءسۇتىنىڭ ۋىز ءدامى تارالعان كەزدە اشىتىلعان قويۋ قىمىز؛
سارى قىمىز – جاز ورتاسىنداعى، ءشوپ ابدەن ءپىسىپ، بۋىنى قاتقان كەزدەگى قىمىز؛
تۇنەمەل قىمىز – مول قوردىڭ ۇستىنە ءسۇت قىشقىلى ارناۋلى تورسىقتا ساقتالىپ، ەكى تاۋلىك ساپىرىلعان، ءپىسۋى جەتكەن قىمىز؛
قۇنان قىمىز – ءۇش تاۋلىك بويى اشىتىلادى؛
بال قىمىز – بال، قانت سەكىلدى ءتاتتى قوسىپ جۋاسىتقان قىمىز؛
دونەن قىمىز – ءتورت تاۋلىك اشىتىلادى؛
بەستى قىمىز – بەس تاۋلىك اشىتقان قىمىز؛
اساۋ قىمىز – بەستى قىمىزدان دا كۇشتى قىمىز؛
جۋاس قىمىز – باياۋ اشىعان نەمەسە ساۋمال قوسقان قىمىز؛
قورابالى قىمىز – مول قوردىڭ ۇستىنە كۇن سايىن ءسۇت قۇيا وتىرىپ، بىرنەشە كۇن جيناعان قىمىز؛
سىرگە جيار قىمىز – كۇزدى كۇنى بيە اعىتاردا سوڭعى قىمىز بىرنەشە كۇن جينالادى.
ماقساتى: جىلقىنىڭ قازاق تۇرمىسىنداعى وزىندىك ورنىن ۇعىندىرۋ، ونىڭ ەتى مەن ءسۇتىنىڭ ادام دەنساۋلىعىنا شيپالىق قاسيەتىن جانە حالقىمىزدىڭ جىلقىعا دەگەن ەرەكشە قۇرمەتى مەن كيەلى جانۋار ەكەندىگى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن تولىقتىرۋ.
ءتۇرى: تانىمدىق ساباق
ءجۇرۋ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. «جىلقى تاريحى - قازاق تاريحى» /پوستەر قۇرۋ، قورعاۋ/
2. «جىلقى جانە قازاق رۋحى» /گازەت قورعاۋ/
3. «جىلقى – قاسيەتتى جانۋار» /جىلقى قاسيەتتەرى تۋرالى/
4. «جىلقى – كيەلى جانۋار» /جىلقى تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ/
ءىىى. قورىتىندى ءبولىمى
سىنىپ وقۋشىلارى 2 توپقا بولىنەدى. ءار توپ ءوز توپ اتاۋلارى تۋرالى ايتادى. نە سەبەپتى اتالعانى، قانداي ادەبي شىعارمامەن بايلانىستى ەكەنى تۋرالى تۇسىنىك بەرەدى.
1 - توپ: «ماڭماڭگەر»
2 - توپ: «قۇلاگەر»
كىرىسپە ءسوز:
قازاققا قاسيەتتى جىلقى مالى،
توگىلگەن سالا قۇلاش قۇيرىق، جالى
بالاسىنداي ماپەلەپ كۇتكەن قازاق
جورعاسىن مايدا ءجۇرىس، مايتالمانى.
- حالقىمىزدىڭ ەرەكشە قاستەرلەگەن جانە جانىنا بالاعان قاسيەتتى تۇلىگىنىڭ ءبىرى - جىلقى. جىلقى - قازاقتىڭ ەڭ ءقادىرلى مالى، باستى بايلىعى. ول – قازاق تۇرمىسىندا تەك بايلىقتىڭ عانا ەمەس، ءسان - سالتاناتتىڭ، سۇلۋلىق پەن كوركەمدىكتىڭ يدەالى. جىلقى - قازاق دالاسىنىڭ ەكىنشى ەسىمى. قازاق ۇعىمىندا قازاق، دالا جانە جىلقى دەگەن سوزدەر ءبىر - بىرىنە ەتەنە
كورىك بەرگەن قازاقتىڭ دالاسىنا،
جىلقىعا كوز توقتاتپاي قالاسىڭ با؟
اجەتكە دە جارادى دەگەن قازاق
ات جالىن تارتىپ مىنگەن بالاسىنا.
- وسى ءبىر قاسيەتتى تۇلىكتىڭ قازاق حالقى ءۇشىن ورنى وتە ەرەكشە. جىلقى قازاقتىڭ ۇلتتىق سانا - سەزىم، رۋحاني بولمىس، تۇرمىس - سالت، ادەت - عۇرىپ، مادەنيەت پەن ونەرىنىڭ تۇتاس ءبىر ايىرىلماس بولىگىنە اينالىپ كەتكەن. جارىنان كەيىنگى جاقسى كورەتىن جان سەرىگى، قاسيەتى قانىنا سىڭگەن – جانۋار. قازاق بالاسى جىلقى تۇلىگىن تورەسىندەي كورەتىنى سونداي قازاق جىلقى مىنەزدى دەپ، ءوزىنىڭ مىنەز - قۇلىق، ءبىتىم - بولمىس، جان دۇنيەسىنىڭ ايقىنداۋشىسىنا اينالدىرىپ العان. بۇلاي ءوزىنىڭ جاراتىلىسىنا جىلقىدان ۇقساستىق ىزدەۋ – تەك قازاققا عانا ءتان قاسيەت، ءارى بۇل – قازاقتىڭ وسى تۇلىككە دەگەن اسا جوعارعى قۇرمەتىنىڭ بەلگىسى. قازاق ات دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى. جىلقىنىڭ دۇبىرىنە، كۇلىكتىڭ كۇمبىرىنە قۇلاق قويىپ، ەلەڭ ەتپەس قازاق بالاسى ءسىرا جوق.
1. «جىلقى تاريحى - قازاق تاريحى» /پوستەر قۇرۋ، قورعاۋ/
تۋعان بالاسىن تۇلىكتىڭ تولىنە تەڭەۋ دە كوشپەندىلەردىن، اسىرەسە، قازاققا ءتان قاسيەت. اتا - انا بالاسىن «قۇلىنىم»، «قۇلىنشاعىم» دەپ قۇلپىرتا مەكىرەنىپ، ونىڭ تومپاڭ قاعىپ، زىر جۇگىرگەن ءجۇرىسىن قۇلىنداي قۇلدىراڭدادى دەپ بەينەلەدى. ال قازاق بالاسى بولسا قۇلىن بولىپ كىسىنەپ، تاي - قۇنان بوپ تۋلاپ، اساۋ بولىپ الىسىپ، ات بولىپ جارىسىپ ويناپ، تارپاڭ بولىپ ەر جەتەدى.
ءبىز جىلقى تۋرالى نە بىلەمىز؟
• دۇنيە جۇزىندە جىلقىنىڭ 250 - دەي ءتۇرى بار. قازاقستاندا 16 ءتۇرى وسىرىلەدى.
• جىلقى تۇقىمىنا قاراي، ارعىماق، قازانات، ابى، توبىشاق، تەكەجاۋمىت، قازاقى ات، قارابايىر، جىراق، ءدۇلدۇل دەپ بولىنەدى.
• شابىس اتتار: جۇيرىك، تۇلپار، سايگۇلىك، ساڭلاق، بايگە ات
• سالتاناتقا مىنەتىن جورعا اتتار: سۋ جورعا، توكپە جورعا، ايداما جورعا، شايقالما جورعا
• جاي ءمىنىس اتتار: اياقىلاۋ، جەتەك ات، قوساق ات، جۇپ ات، كوسەم ات
جىلقىنى جاسىنا قاراي اتاۋ
• 1 جاس - جاباعى
• 2 جاس - تاي
• 3 جاس - قۇنان
• 4 جاس - دونەن
• 5 جاس - بەستى
• 5 جاستان قۇلىنداعان انالىق جىلقى - بيە
• 2 - 3 جاستاعى انالىق جىلقى - بايتال
2. «جىلقى جانە قازاق رۋحى» /گازەت قورعاۋ/
كورىك بەرگەن قازاقتىڭ دالاسىنا
جىلقىعا كوز توقتاتپاي قالاسىڭ با؟
اجەتكە دە جارادى دەگەن قازاق
ات جالىن تارتىپ مىنگەن بالاسىنا.
3. «جىلقى – قاسيەتتى جانۋار» /جىلقى قاسيەتتەرى تۋرالى/
قىمىز تۇرلەرى:
ۋىز قىمىز – بۇل بيە ءسۇتىنىڭ ۋىز ءدامى تارالعان كەزدە اشىتىلعان قويۋ قىمىز؛
سارى قىمىز – جاز ورتاسىنداعى، ءشوپ ابدەن ءپىسىپ، بۋىنى قاتقان كەزدەگى قىمىز؛
تۇنەمەل قىمىز – مول قوردىڭ ۇستىنە ءسۇت قىشقىلى ارناۋلى تورسىقتا ساقتالىپ، ەكى تاۋلىك ساپىرىلعان، ءپىسۋى جەتكەن قىمىز؛
قۇنان قىمىز – ءۇش تاۋلىك بويى اشىتىلادى؛
بال قىمىز – بال، قانت سەكىلدى ءتاتتى قوسىپ جۋاسىتقان قىمىز؛
دونەن قىمىز – ءتورت تاۋلىك اشىتىلادى؛
بەستى قىمىز – بەس تاۋلىك اشىتقان قىمىز؛
اساۋ قىمىز – بەستى قىمىزدان دا كۇشتى قىمىز؛
جۋاس قىمىز – باياۋ اشىعان نەمەسە ساۋمال قوسقان قىمىز؛
قورابالى قىمىز – مول قوردىڭ ۇستىنە كۇن سايىن ءسۇت قۇيا وتىرىپ، بىرنەشە كۇن جيناعان قىمىز؛
سىرگە جيار قىمىز – كۇزدى كۇنى بيە اعىتاردا سوڭعى قىمىز بىرنەشە كۇن جينالادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قازاقستان تاريحى ءپانى بويىنشا ۇبت - عا دايىنداۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى
