تۇلپاردىڭ تۇياعى
ەمحانادا، پالاتادا جالعىز ەزىڭ جاتقاندا باسىندا نەشە الۋان ويلار كەلەدى. ۇيىقتاساڭ — ءار ءتۇرلى ءتۇس كەرەسىڭ.
تاڭ، الدىندا وسى ورتالىق ەمحانادا نۇرعيسا كوز جۇمدى.
بۇل ءتۇس ەمەس. كەز كورگەندەر، كوڭىلدەس، دوس پەيىل ازاماتتار دۇنيەدەن وتكەن سايىن، اسىرەسە ەمحانادا، پالاتادا جالعىز جاتقاندا ءوزىڭنىڭ دە بۇل فانيگە نەبارى بەس كۇن قوناق ەكەنىڭدى ويلايسىڭ.
الدىمدا — ءتۇرلى گازەتتەر، تەلەديدار سايراپ تۇر. گازەتتەردى اشىپ قالساڭ دا، تەلەديداردى باسىپ قالساڭ دا — قىم-قۋىت قيىنشىلىق. اسىرەسە كتك قۇتىرتادى. ءبىر جەردە گاز جارىلىپ، ءۇي ورتەنىپ كەتىپتى، ءبىر جەردە — بىرەۋدى - بىرەۋ ءولتىرىپ كەتىپتى. قاجىگەلدينگە «قاستاندىق» جاسالىپتى. ۇرىلار ءۇيدى توناپ كەتىپتى. ايەلدەردى بىلاي قويعاندا، ەركەكتەر دە ءتانىن ساتاتىن بولىپتى...
سۇمدىقتاردان ءسۇرىنىپ، اياق الىپ جۇرە المايسىڭ.
جىلت ەتكەن جاقسىلىق حابار بار ما؟ ۇلكەن قالانىڭ تۇنگى اسپانىنداعى جۇلدىزدارداي جىلامسىراپ ارەڭ - مارەڭ كورىنەدى.
سوندا بۇل دۇنيە — ءوزىڭ بەس-اق كۇن قوناق بولساڭ — نەسى قىزىق؟
قىزىق ەتۋ، ءسىرا، سيرەك ادامداردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن بولار، مىسالى، مىنا نۇرعيسا سياقتى جارقىلداپ وتسەڭ دۇنيەدەن،
ءبىراق ول قيىنشىلىق كورمەپ پە؟ تاعدىر قيىنشىلىعىنىڭ كوكەسىن كەرگەن شىعار. وعان مويىماعان. قايعىسىز، مۇڭسىز ادامنان اناداي سۇراپىل دا سۇلۋ كۇيلەر، اۋەندەر توگىلەر مە ەدى.
تالانتتار — راۋشان گ ۇلى سياقتى: جان-جاعىنا جۇپار شاشادى، كوڭىل اشادى. تىكەنى — ازابى وزىنە.
تالانتسىزدار شوشقاتىكەن سياقتى. گۇلدەمەيدى. ازابى — وزگەگە جاماندىق سولاردان.
بەس كۇن قوناق ومىردە جارقىلداپ وتكەندەردىڭ ءبىرى — تاحاۋي احتانوۆ ەدى. ونىڭ دا ازابى از بولماعان. ءبىراق جايماشۋاق جارالعان.
ادەبيەت الەمىنىڭ؛ تابالدىرىعىن اتتار - اتتاماس مۇحتار اۋەزوۆتەي الىپتىڭ وڭ نازارىنا ىلىككەن جىگىت جامان بولماس.
كەيدە تۇسىمە كىرەدى. جازۋشىلار وداعىنىڭ عۇمىرىنداعى ءبىر جىلىمىق كەزەڭ ەدى. «گورنىي گيگانتتا» جازۋشىلارعا ارنالىپ شىعارماشىلىق ءۇي سالىندى. كەرەمەتتەي ەمەس. ءبىراق سوندا عابيت مۇسىرەپوۆ جاتىپ، «ۇلپاندى»، «جات قولىڭداعى» جازدى.
تاحاۋي احتانوۆ «شىراعىڭ سونبەسىڭدى» جازدى. مەن «قىزىل جەبەنىڭ» سوڭعى كىتابى «تامۇقتى» جازدىم.
الماي - بەرمەي، تاحاڭ مەنى ءىشتارتتى. ىنىسىندەي سىرلاستى. مەن ونىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ «ايعا شاعىلعان نايزا» دەگەن ەسسە جازدىم.
اڭگىمە قۇمار كىسى ەدى جارىقتىق. «انت» اتتى اتاقتى پەساسىن جازعاندا تاريحتى قالاي قوپارعانىن ايتادى.
جالاڭ تاريح كوركەم پەسا بولمايدى عوي. تاريحقا جان ءبىتىرۋ كەرەك. بۇل دۇنيەدە الدەقاشان ءوتىپ كەتكەن ادامداردى قابىرلەرىنەن «قايتا قازىپ الىپ»، ولاردى ءتىرىلتۋ كەرەك. ولاردى ءبىر كەزدەگىدەي جۇرگىزىپ، تۇرعىزىپ، سويلەتۋ كەرەك. كۇلدىرۋ كەرەك، جىلاتۋ كەرەك.
ولاردىڭ ءتىرى ەكەنىنە، ءابىلقايىردىڭ — ءابىلقايىر ەكەنىنە، فاتيمانىڭ—فاتيما ەكەنىنە كورەرمەن، وقىرمان شىنىنان سەنۋ كەرەك.
ولاردىڭ بۇل جالعاننان باياعىدا-اق ءوتىپ كەتكەنىن كورەرمەن دە، وقىرمان دا مۇلدە ۇمىتۋى كەرەك. تەاتر زالىندا كورەرمەن ءوزىڭ سول XVIII عاسىردا جۇرگەندەي سەزىنۋى كەرەك.ءو
ال بۇل قويتورىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. بۇل حاس تالانتتىڭ عانا قولىنان كەلەدى.
— ءابىلقايىر — تراگيچەسكوە ليسو، — دەيدى تاحاڭ. — اقىلدى، ناعىز قولباسشى. ءبىراق زامان — تراگەديا. تاعدىر ونى ورىس پاتشا قاتىنعا تاۋەلدى ەتتى. ال ءابىلقايىر حاننىڭ بالاسى — نۇرالى، مىنە، بۇل دۋندۋك، — دەيدى تاحاڭ. — دۋندۋكتىڭ قايدان شىققانىن بىلەسىڭ بە؟
— جوق، — دەيمىن مەن، — ايتەۋىر ورىستار دۋندۋك دەپ جاتادى عوي.
— ول قىزىق، — دەيدى تاحاڭ قىزا ءتۇسىپ. قاسى كەيدە كەرىلىپ، كەيدە ەكى قاستىڭ اراسى جيىرىلىپ كەتەدى. — ول بىلاي. اناۋ ەدىلدىڭ ار جاعىنداعى قالماق بار عوي. سول قالماقتىڭ ايۋكە دەگەن حانى بولعان. كادىمگى قيسسالارداعى ايۋكە شە؟
— ءيا.
— و، ايۋكە — كوۆارنىي. بىرەسە ورىستارمەن دوس بولادى. بىرەسە باشقۇرتتارعا جاكتاسادى. ەندى بىردە باشقۇرتتاردى ورىستارمەن بىرگە شابادى. قىرىم حاندىعىمەن دە دوس بولادى، ءتىپتى وسمان - تۇرىك سۇلتاندارىمەن دە سەپتەسەدى.
سول ايۋكە ولگەننەن كەيىن ونىڭ ۇرپاقتارىنىڭ ءبىرى — دۋندۋك تاققا وتىرىپ، ەدىل قالماقتارىن تۇركيانىڭ قول استىنا قاراتپاق بولادى. وندايدى ورىستار وڭدىرا ما؟ سودان كەيىن ورىستار ەسالاڭ شاتىستىڭ ءبارىن «دۋندۋك» دەپ اتاپ كەتكەن.
تاحاڭ سيگارەت تۇتاتادى. ويماقتاي رومكەلەردى قاعىستىرىپ، ازداپ-ازداپ كونياك ۇرتتاپ قويامىز.
— نۇرالى حان، ونىڭ تۋىسى ايشۋاق سۇلتان ورىستاردىڭ شەن - شەكپەنىنە، سىيلىقتارىنا ءماز بولىپ ەستەكتەرگە كەپ وبال جاسادى.
— ەستەك كىم؟
— ءبىزدىڭ جاقتا باشقۇرتتاردى ەستەك دەيدى. باشقۇرتتاردا قاراساقال، باتىرشا دەگەن كوسەمدەر بولعان. ورىس پاتشاسىنا قارسى كوتەرىلىستىڭ كوسەمدەرى.
— سالاۋات، — دەپ قالامىن مەن دە ءبىر نارسە بىلگەندەي بولىپ.
— ول كەيىن، — دەيدى تاحاڭ ءسوزدى بولمە دەگەندەي تىجىرىنىپ. — پاتشا اياسىن با، ەستەكتەردى قىرىپ جىبەردى. ەستەكتەر باس ساۋعالاپ كازاك دالاسىنا قاشپاي ما؟ ورىستىڭ ايداپ سالۋىمەن نۇرالى حان، ايشۋاق سۇلتان بوسقىن باشقۇرتتاردى ابدەن ازاپتادى...
اڭگىمە «انتتىڭ» قالاي جازىلۋىنان باستالىپ، اياعى ايۋكە، ايشۋاقتارعا جالعاسىپ كەتكەنىن بايقاماي دا قالىپپىز.
— اپىر - وي، تاحا، مۇنىڭ ءبارىن مىنا ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن ءبىز بىلمەيمىز، ءتىپتى ونىنشىنى دا بىتىرمەگەن ءسىز قايدان بىلەسىز؟ - دەيمىن مەن. (مۇمكىن كونياكتىڭ اسەرى شىعار. كەيىن ويلاسام قولاپايسىز سۇراق).
— ە، سەندەر ۋنيۆەرسيتەتتە ماركستىڭ «كاپيتالىن»، لەنيننىڭ •ەمپريوكريتيسيزمىن» وقىدىڭدار. ال مەن وزىمشە وزىمە كەرەگىن وقىدىم. — تاحاڭ رياسىز اڭقىلداپ كۇلىپ الدى. — مەنى قويشى، مەنىكى ءبىرشاما عوي. ال انا عابيدەن مۇستافين اعاڭ شە؟ ءۇش-اق سىنىپتىق بىلىمىمەن كلاسسيك بولىپ وتىر عوي. سەن ءوزىن. جىلدار بويى جازىپ جۇرگەن تۇرار رىسقۇلوۆ نەبارى ورمان-توعاي تەحنيكۋمىن بىتىرگەن. مەملەكەت باسقاردى. نەمەسە، ءوزىمىزدىڭ باۋكەندى ال. راس، كەيىن ول ۆوەننىي اكادەميادا وقىدى. جانە ۆوەننىي اكادەميادا گەنەرالداردى وقىتتى.
سودان اڭگىمە ەندى باۋكەڭە قاراي اۋىستى. ونىڭ تاياۋدا وتكەن جەتپىس جىلدىق تويى ەسكە الىندى. جيىرما سەگىز گۆاردياشى - پانفيلوۆشىلار پاركىندە ۇلى وتان سوعىسىنىڭ وتىز جىلدىعىنا ارنايى مەموريال اشىلعانداعى سالتاناتتا باۋكەڭنىڭ «قىلىعىن» ءماز بولىپ اڭگىمەلەيمىز.
— ءوزىڭ دە كوردىڭ عوي، — دەپ تاحاڭ مەنى شىنتاعىمەن ءتۇرتىپ قويادى. — شىجانداي حالىق. قونايەۆ باستاعان بيۋرو مۇشەلەرى توردە ءتىزىلىپ تۇر. اسكەري پاراد وتپەكشى. جاي حالىق و جاققا جولاي الماي انتالاپ ءتۇر. الدىندا قابات - قابات اسكەري قاراۋىل. ءبىر كەزدە سول قامالدى بۇزىپ، بىرەۋ العا شىقتى. باۋكەڭ! باسىنداعى دوڭگەلەك قازاقى بوركى، قولىندا تاياعى. تۋرا بيۋرو تورەلەرىنە قاراي تارتتى - اۋ ساباز! تۋ سىرتىنان كەلىپ، قونايەۆ پەن نيازبەكوۆتىڭ اياقتارىنىڭ اراسىنا تاياعىن سۇعىپ تۇرىپ، ارى-بەرى ىرعاپ - ىرعاپ جىبەرىپ ەدى، انا ەكەۋى شوشىپ قالىپ، ارالارى اجىراپ قالدى. سول ەكى اراعا باۋىرجان ءوزى قاسقايىپ تۇرا قالدى دا، ون. قولىن شەكەسىنە اپارىپ، چەست بەرىپ، پارادتى ءوزى قابىلدادى عوي، قايران اعام!
تاحاڭ كوزى جاساۋراپ كەتكەندەي بولدى.
— سويتسە، — دەدى تاحاڭ ءسال تىنىستان كەيىن، — سورلىلار باۋكەندى الگى سالتاناتقا شاقىرۋدى دا ۇمىتىپ كەتىپتى. الدە ادەيى... جەڭىستىڭ وتىز جىلدىعى، پانفيلوۆ... وۋ، مۇنداي دا جەتەسىزدىك بولادى ەكەن-اۋ! ايتپەسە باۋىرجان ادەپسىز ەمەس ەدى عوي. ءوز ورىنىن بىلەدى. سىيلاپ شاقىرسا، تۇرار ەدى عوي باسقا ءبىر جەردە - اق. ءاي، ايىزىمنىڭ قانعانى - اي سوندا. سيراقتارىنىڭ اراسىنا اساتاياعىن سۇعىپ جىبەرىپ...
تاحاڭ شىعارماشىلىق ءۇيدى باسىنا كوتەرە قارقىلداپ،جارقىلداپ ءبىر كۇلدى دەيسىڭ.
سول نايزاعايلى شاق مەنىڭ ەسىمنەن كەتپەيدى - اق. باۋكەڭە جاعىمپازدار، ەكى جۇزدىلەر، ماقتانشاقتار ۇناي بەرمەيدى. ال تاحاۋي دەسە:
— و، ول باتىرلارىڭ كوتىبار كوكەڭنىڭ تۇقىمى عوي. ۇقسايدى باباسىنا، — دەپ قوياتىن.
شىنىندا دا اتى قيىن بابامىزدىڭ باتىرلىعى، ادالدىعى، اڭعالدىعى، تۋراشىلدىعى تاحاڭنىڭ تۇلا بويىندا تۇنىپ تۇرعانداي ەدى.
تاعى دا باۋكەڭ:
— وسى كۇنى: «مەنىڭ بابام باتىر بولعان. مەنىڭ بابام پالەن بولعان، تۇگەن بولعان» دەيتىن دۋايپاتتار كوبەيدى. جارايدى، بولسا — بولعان شىعار. ال سول ۇلىنىڭ ۇرپاعى باباسىنىڭ تىرناعىنا تاتي ما؟ ەندى ونىڭ كەلەر ۇرپاعى ونىمەن ماقتانا الا ما؟ سونى نەگە ويلامايدى؟! — دەپ قاھارلانادى، — ال ۇرپاقتارى ۇيالماي، تاحاۋيمەن ماقتانۋىنا بولادى.
باۋىرجان مومىش ۇلى دۇنيەدەن قايتقاندا تاحاۋي ءقابىر باسىندا جان دۇنيەسىن اكتارا حاس شەشەندىگى ەسەلەي اشىلىپ:
— باۋىرجان مومىش ۇلى — مىنا نوقتالى دۇنيەدە نوقتاعا باسى سىيماي كەتكەن ادام! — دەدى.
تاحاۋي ءوزى دە سونداي ەدى-اۋ.
قايتىس بولارىنان ءبىراز بۇرىن كوڭىلىن سۇراپ ۇيىنە باردىم.
— مىنا جۇرەككە جاردەم بەرەتىن ستيمۋلياتور گەرمانيادا بار ەكەن. اتتەڭ، جەتە المايمىن. قارجى كەرەك. تەرەششەنكوعا حات جازدىم. جاۋاپ جوق، — دەدى.
ءدال وسى تۇستا تەرەششەنكو ۇكىمەتى قازاقستان قازىناسىن تالاپايعا سالۋدى باستاپ جاتقان شاق.
قازاق ادەبيەتىنىڭ ءبىر بايتەرەگى قۇلايىن دەپ تۇرعاندا سوعان تىرەۋ بولۋعا جاراماعان سونداي ۇكىمەت كىمگە وپا بەرەدى؟! كەلدى — كەتتى.
تۋرا كەلگەن اجالعا امال جوق. ال كوپە - كورىنەۋ كومەكپەن سول اجالدى تەجەي تۇرۋعا بولاتىن ساتتە قول ۇشىن بەرمەۋ — تاسقۇدايلىق.
ءتىرى بولسا تاحاۋي احتان بۇگىن 75-كە تولاتىن ەدى.
بەتەگە كەتىپ، بەل قالار،
بەكتەر كەتىپ، ەل قالار.
ەل امان بولسا، تاحاۋي ەستەن كەتپەس.
You Might Also Like
-
كىتاپ جيعان قازاقتىڭ جيھازى ابايسىز بولماس، ابايى بولماسا ول قازاق ەمەس، جالپى وندايدى سانالى ادام دەۋ قيىن. تورىندە ابايدىڭ كىتابى تۇرعان ءۇيدىڭ ساۋلەسى دە مولىراق. اباي كىتابىنان ەرەكشە ساۋلە شاشى...
-
جابىنى جاۋعا مىنبە جالدى ەكەن دەپ، جامانمەن جولداس بولما مالدى ەكەن دەپ. بالاسىن قازاناتتىڭ باقپاي قويما، جەم ءتۇسىپ اياعىنان قالدى ەكەن دەپ.
