ۆولحوۆتا بولدىم، ورمانىن كوردىم
جاقسى اكە جامان بالاعا قىرىق جىل ازىق» دەگەندەي، جارىقتىق جاكەمنىڭ، جامبىل اقىننىڭ ارقاسىندا بىلتىر ءبىراز جەردىڭ ءدامىن تاتتىق.
ءساتى ءتۇسىپ، مەن سانكت-پەتەربۋرگ باعىتىنا باراتىن توپقا قوسىلدىم.
جامبىل اقىننىڭ ءجۇز ەلۋ جىلدىعىن سانكت-پەتەربۋرگ اسا ' ءبىر قۇرمەتپەن اتاپ ءوتتى. «لەنينگرادتىق ورەندەرىم» دەگەن ءۇن بالتىق جاعالاۋىن تاعى ءبىر جاڭعىرىقتىرىپ جىبەردى.
جالعىز سانكت-پەتەربۋرگ ەمەس، ونىڭ جان - جاعىن دا ارالادىق. ءبىر جاعى — ۆىبورگ، ءبىر جاعى — ۆولحوۆ.
ۆولحوۆ دەگەندە ەسىمە ەكى ادام سارت ەتىپ تۇسە كەتتى. بىرەۋى — ءوزىمىزدىڭ جۋالىنىڭ مىڭبۇلاعىنداعى شولاق سياقۇل، ەكىنشىسى — ءيسى قازاقتىڭ ءبارى بىلەتىن سىرباي اقىن.
وقتاي ءتۇزۋ اسفالت جول. قوس قاپتالدا — ويدىم-ويدىم ورمان. سولتۇستىكتىڭ نار قاراعايلارى مەن اق قايىندارى سىڭسىپ تۇر.
ەشقاشان ەشتەڭە بولماعانداي مۇلگيدى.
ال وسى ورماننىڭ ءبىر جەرىندە مەنىڭ اعام سياقۇلدىڭ وڭ قولى قالعان. سنارياد توپشىسىنان جۇلىپ كەتكەن.
ول ەلگە ورالىپ، ءومىر بويى وڭ قولىنىڭ بوس جەڭىن سيپالايدى دا جۇرەدى. جوق قولىنىڭ ورىنى ۇدايى سىزداپ تۇراتىنداي، قۇر جەڭدى ۋقالاي بەرەتىن.
وسى ورماننىڭ ءبىر جەرىندە سىرباي جاتقان وكوپ بار.
ءوزى:
تار وكوپ بولدى سوندا ءۇيىم مەنىڭ،
جۇپىنى كۇيىنە ونىڭ سۇيىنگەنمىن.
جانىمنىڭ ۇياسىنداي جاۋعا بەرمەي،
وتىندە تۇراتىن ول قۇيىن - جەلدىڭ، —
دەپ جازعان سوڭ، قاي جەردە ەكەن دەپ ورماننىڭ تۇلا بويىن كوزىڭمەن تىنتكىلەيسىڭ.
سول سۇراپىلدا تىكە كەلگەن اجالدان وكوپ تا قۇتقارا المادى. باعىمىز بار ەكەن، قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا اجالدى ولەدى، باگىمىزعا سىرباي اقىن ەلگە كايتا ورالىپ، حالقىنا جومارت جىردان ءىنجۋ-مارجاندى اياماي شاشتى. ءبىراق سوعىس سالعان، ءومىر سالعان جاراقات ءبىر باسىندا كوپ ەدى:
جاسىمنان اشتىق، سوعىس كورگەن كۇنىم، جايىلعان ولار جايلى ەلگە جىرىم. ۇيات - اۋ، قىرىق جاماۋلى كورپەشەدەي، جارالى دەنەممەنەن جەرگە ەنۋىم.
بۇل شۋماق بىلە-بىلگەنگە سىراعاڭنىڭ جەكە باسىنىڭ ءحالى ەمەس سياقتى. بۇل بۇكىل قازاق حالقىنىڭ ءحالى. بۇكىل قازاقتى تۇپ-تۇتاس ءبىر دەنە دەپ ەلەستەتىپ قاراساڭىز، تۇلا بويىنىڭ قىرىق جاماۋ جاراقات ەكەنى راس.
سىرباي — قازاق دەگەن ءسوزدىڭ ءسينونيمى. قىرىق قۇراق دەنەمەنەن قارا جەردىڭ قويىنىنا كىرۋگە ۇيالۋدىڭ وزىندە قانشاما يمان، قانشاما ۇلى قاسيەت جاتىر.
بۇل ولەڭ سىراعاڭنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا جازىلعان.
ال مەن ۆولحوۆقا كەلە جاتىرمىن. اسفالت جول ءتۇپ-تۇزۋ. قوس قاپتالدا — ويدىم-ويدىم ورمان.
جول-جونەكەي تاعى دا سىرباي اقىن الىستان قۇلاعىما:
بولدىڭ با سەن ۆولحوۆتا،
كوردىڭ بە ونىڭ ورمانىن؟
سول ورماننىڭ ءور تالىن
ءوز جانىمداي قورقادىم، —
دەپ سىبىرلاعانداي بولادى.
بۇل اپپاق ادال شىندىق. قيال قوسپاسى جوق. سول سوعىسقا شامامەن التى ءجۇز مىڭداي قازاق كاتىسىپتى. التى ءجۇز مىڭ قازاق رەسەي جەرىن ءوز جانىنداي قورعاپتى. سول ءۇشىن دە ماڭگى-باقي ريزاشىلىق كەرەك قوي.
ال كەڭەس داۋىرىندە تۇسىرىلگەن ماقتانشاق فيلمدەردەن مويىندى قانشا سوزساڭ دا ءبىر قازاقتى كورە المايسىڭ.
ال كەيىنگى ۇرپاقتىڭ كەيبىر اقىنسىماعى «ءبىز جامبىلدىڭ ورەندەرى ەمەسپىز» دەپ تاۋفيحسىز مىنەز تانىتادى.
اسفالت جول. ويدىم-ويدىم ورمان. ەندى سىرباي سىبىرلاماي:
بولدىڭ با سەن ۆولحوۆتا،
كوردىڭ بە ونىڭ ورمانىن؟
سول ورماننىڭ. ءار تالىن
ءوز جانىمداي قورعادىم! —
دەپ، وراسان زور كۇركىرەمە داۋىسىمەن بار الەمگە جار سالعانداي بولادى.
ەستىسىن ولەم، ءبىلسىن شىندىقتى! قازىرگى ۇرپاق، كەلەر ۇرپاق ءبىلسىن ايتپەسە، وتكەن جويقىن سوعىستا فاشيستەردى تەك ورىستار عانا جەڭگەندەي ەسەر قالدىرىپ تۇر قازىرگى ناسيحات. رەسەي تەلەديدارى، كەيبىر اسىرە ۇلتشىل گازەتتەرى قازىرگى قازاقستاندى، قازىرگى قازاقتاردى رەسەيدىڭ جاس بۋىنىنا جامانداپ قالعىسى كەلەدى. رەسەيدىڭ ورمانىنىڭ ءاربىر تالىن ءوز جانىنداي قورعاعان قازاقتاردى اۋىزعا الا بەرمەيدى.
سوعىس تۋرالى حيكايالاردى، داستان جىرلاردى كوپ وقىدىم، ءميى تولقىدىم. ءبىراق ولار «قۇلىن» دەگەن شاعىن ولەڭ سياقتى تەبىرەنتكەن ەمەس. مىنە، اقىننىڭ ۇشپاعى. اسىرە بوياماسىز، جاي عانا قاراپايىم ولەڭ سياقتى. ءبىراق جاي كوزبەن ەمەس، وي كوزىمەن وقىساڭ سوعىستىڭ ءتىل جەتپەس سۇمدىعىن، تىرشىلىكتىڭ قاسقىر تارامىس. تىرشىلىگىن، ءومىر مەن ءولىم ارپالىسىنداعى عالامات سۋرەتتى كورەرسىڭ.
1942 جىلى ون جاسار بالا كەزىمدە كولحوزدىڭ جىلقىسىن باعىپ جۇرگەنىمدە تۇرقى ەسىك پەن توردەي، تۇقىمى، ءبىتىمى بولەك قارا بيەنى سوعىسقا الىپ كەتىپ ەدى. سول سوعىستا قامبار اتا بالاسىنىڭ قانى دا كوپ توگىلدى. اتتى اسكەرى ءوز الدىنا، زەڭبىرەك پەن اربانى سۇيرەتكەن كوبىنەسە جىلقى بالاسى ەكەن.
«قۇلىن» اتتى ولەڭدى جاتتاپ العان مەن مىنا ۆولحوۆ ورمانىنىڭ الاڭقايلارىنان باياعى قارا بيەنى ىزدەيىن:
شارشاعان جول باتىپ،
ۆولحوۆتىڭ باتپاعىندا،
جاتىر بيە تولعاتىپ،
زەڭبىرەكتىڭ ارت جاعىندا.
فۋگاس بومباسى
جەردى ورتەگەن كيىن كۇندە
تىرشىلىك جولداسى
بۇلكىلدەيدى بيەنىڭ بۇيىرىندە.
سول باياعى مەنىڭ مىڭبۇلاقتان كەتكەن قارا بيەم ەمەس پە ەكەن دەيمىن.
ادامزات جاپا شەگىپ قۇسا - مۇڭنان ءسابي ءبىر ءۇن ساعىنعان. جالىن تاراپ، كوزىنە ءۇنسىز قاراپ، سولدات ونى سيپايدى قۇرساعىنان. شاشىراعان كوك جالىن بۇركىپ تەمىر، ورماننىڭ ءىشى ۇرەيلى. ال وتتىڭ ورتاسىندا، شىركىن ءومىر قۇلىن بوپ كىسىنەيدى.
دۇنيەگە ىڭگالاپ كەلەتىن ءسابيدىڭ ءلام - ءۇنىن ساعىنۋ — كۇللى ساعىنىش اتاۋلىنىڭ اتاسى، قاسيەتتىسى شىعار.
زەڭبىرەكتەر زىركىلدەپ، فۋگاس بومبالارى ىشقىنا جارىلىپ، جەر - ورماننىڭ ىشەك - قارنى اقتارىلىپ، دۇن-دۇنيە استان-كەستەنى شىعىپ جاتقاندا مەنىڭ مىڭبۇلاقتان كەتكەن قارا بيەم قۇلىنداپ، قان مايداننىڭ قاق ورتاسىندا قۇلىن داۋىسىن ەستىرتتى. سول قۇلىن شىڭگىرلەپ كىسىنەگەندە زەڭبىرەك تە. بومبا دا جىم بولعانداي.
تىرشىلىك اتتى قۇدىرەت وسى. مۇنى جازعان سىرباي اقىن. سىرباي اقىن سوناۋ ميحايل سۆەتلوۆ، ميحايل دۋدين، سەرگەي ناروۆچاتوۆ. راسۋل عامزاتوۆ، مۇستاي كارىم، ءداۋىت كۇگىلتينوۆ، قايسىن قۇلييەۆتەرمەن قاتار تۇرعان، بالكىم، ولاردان ەڭسەلىرەك تۇرعان اقىن.
ءبىراق ءبىز وسىنى ءالى جەتەلەپ ءتۇسىنىپ، باعالاپ بولعان جوقپىز. باجايلاپ، تالداپ، ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن ادەبي سىن دا جوق.
تاعدىر ەكەن، مەن سىر - اعاڭنىڭ ءىزباسارى بولدىم. اقىندىق جاعىنان ەمەس، رەداكتورلىق، جۋرناليستىك جاعىنان. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ العاشقى باس رەداكتورى سىرباي ماۋلەنوۆ بولدى. 1957 جىلدىڭ كوكتەمىندە قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى، تاعدىرى تۋرالى گازەتتە ۇلكەن ماسەلە كوتەرگەن سىرباي «ۇلتشىل» اتانىپ ورنىنان الىندى. «قىرىق جاماۋدىڭ» ۇلكەنى سوندا تۇسكەن.
1980-1989 جىلدارى توعىز جىل قاتارىنان سىر - اعاڭ وتىرعان كرەسلودا مەن وتىردىم. سىرباي ءداستۇرى سول تۇستا جالعاستى بىلەم، سىر - اعاڭ ءىسىمىزدى قولداپ، اق باتاسىن بەرۋدەن اينىعان ەمەس.
ونىڭ رياسىز مەيىرباندىعى، بۇلاناي تۇلعاسى، ناسىلگە بولمەس باۋىرمالدىعى ءوز باسىما ءجون - جورالعى بولدى.
سىر - اعاڭنىڭ ۇلى قاسىم مىرزا جاقىندا ۇيىمە كەلىپ، سىر - اعاڭ تۋرالى جازىلعان ەستەلىك كىتاپتى بەرىپ كەتتى. سوندا «قۇلىن» ولەڭى تاعا دا ەسىمە ءتۇستى.
ۆولحوۆقا باردىم. ورمانىن كوردىم. سىرباي اقىننىڭ وكوبىن، ق ۇلىنىڭ ىزدەدىم. سويتسەم، ولاردى اركىمنىڭ جۇرەگىنەن ىزدەۋ كەرەك ەكەن.
You Might Also Like
-
بۇل وقيعا 1986 جىلعى الماتىداعى اتى شۋلى جەلتوقسان كۇندەرىنەن سوڭ الىستاعى ءسىبىر ورمانى ىشىندە بولدى. ارادا جەتى كۇن وتكەننەن كەيىن ەشكىم كۇتپەگەن جاي ەدى...
