تۇماۋ. تۇماۋدى الدىن الۋ
تاقىرىپ: تۇماۋ. تۇماۋدى الدىن الۋ.
ماقساتى: وقۋشىلارعا تۇماۋ اۋرۋى جونىڭدە اقپارات بەرۋ، جانە ونىڭ الدىن الۋ جولدارىمەن تانىستىرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، ماركەرلەر، ريەۆيت - پوليۆيتامين، ت. ب
بارىسى:
سالەمدەسۋ ترەنينگى:
«سالەمدەسۋ» ويىنى: ءقازىر ءبىز سەندەرمەن ويىن وينايمىز، قيمىلدى تەز جاساۋلارىڭ كەرەك. «باستايمىز» دەگەن بەلگى بەرىلگەندە، مەن قالاي امانداسۋ كەرەك ەكەنىن ايتامىن، سوندا سەندەر ءبىر - بىرلەرىڭمەن تەز - تەز امانداساسىڭدار. ءار اداممەن ءارتۇرلى امانداساسىڭدار. سونىمەن، كوزبەن… قولمەن… يىقپەن… قۇلاقپەن… تىزەمەن… يەكپەن… وكشەمەن… ارقامەن.
«تۇماۋ» جايلى اقپارات (بايانداما وقىلادى)
«ميۋنستەربەرگ» ادىستەمەسى توپتارعا ءبولۋ.
كوپتەگەن ارىپتەردىڭ اراسىندا تۇتاس سوزدەر بار. ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز، تەز وقىپ وتىرىپ، سول سوزدەردىڭ استىن سىزۋىڭىز كەرەك.
سلمتپگوريتۇماۋدىركلاپوالدىنپتتالۋ
كوپنرلالعاشقىرولدۆگ بەلگىلەرىمتيگنشش
ەلپگرلرلقاندايپورلوەمپورلودقولدانادى
توپپەن جۇمىس
مەدبيبى ريەۆيت - پوليۆيتامين تاراتادى
وقۋشىلاردى 3 توپقا ءبولىپ، ءار توپقا تاپسىرمالار بەرىلەدى.
1. تۇماۋدان ساۋىعۋ ءۇشىن قانداي ەم قولدانادى؟
2. تۇماۋدى الدىن الۋ؟
3. تۇماۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى.
جاۋاپتار وقىلىپ، تالداۋ جاسالادى.
قورىتىندىلاۋ: ءار وقۋشى ءبىر - ەكى سوزبەن بۇگىنگى ترەنينگ جايلى ءوز ويلارىن بىلدىرەدى.
ترەنينگتى اياقتاۋ. وقۋشىلار ورىندارىنان تۇرىپ ءبىر - ءبىرىنىڭ بەلدەرىنەن ۇستاپ «ءبىز بىرگەمىز»، «ءبىز كوماندامىز» دەپ ايقايلاپ ترەنينگتى اياقتايمىز
بايانداما
تۇماۋ نەمەسە گريپپ (لات. grءىppus، فر. grءىpper، اعىلش. influenza – "باس سالۋ، شاپ بەرۋ”) – تىنىس جولدارىنىڭ جۇقپالى ۆيرۋستىق اۋرۋى. اۋرۋدىڭ قوزدىرعىشى – ورتوميكسوۆيرۋستار، ولاردىڭ ءۇش ءتيپى: ا، ۆ، س بار. وتە جۇقپالى اۋرۋ. تۇماۋ ۆيرۋسىنىڭ سىرتقى قابىرشاعىنىڭ قۇرامىندا گەماگگليۋتيسين (ونى ن ارپىمەن بەلگىلەنەدى) جانە نەيرامينيدازا (N ارپىمەن بەلگىلەنەدى) بولادى. ولار ءار ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن وزگەرىپ، تۇماۋ ۆيرۋسىنىڭ جاڭا ۆاريانتىن ءتۇزۋى مۇمكىن.
كەيدە ول اسقىنىپ كەتىپ تىنىس جولىن، نەرۆ جۇيەسىن، قان تامىردى، جۇرەكتى اۋرۋعا شالدىقتىرادى. تۇماۋدى قوزدىراتىن ۆيرۋستار (ميكروبتار) تىنىس جولىنىڭ كىلەگەي قابىعىندا ءوسىپ - ونەدى. تۇماۋ تيگەن ادام اۋرۋدىڭ ميكروبىن جوتەلگەندە، تۇشكىرگەندە جانە قاقىرىعى ارقىلى اۋاعا تاراتادى. سونداي - اق تۇماۋ ۆيرۋسى ناۋقاستىڭ ىدىسى، سۇلگىسى، قول ورامالى، كىتابى جانە ت. ب. ارقىلى جۇعادى.
تارالۋى
ءبىر مەزگىلدە ءبىر بولىس، ولكە، ءتىپتى بۇكىل جەر ءجۇزى ادامدارىنىڭ جاپپاي اۋرۋى مۇمكىن. ءبىر اۋىرعان ادام ءبىر - ەكى جىلعا دەيىن قايتىپ تۇماۋمەن اۋىرمايدى. تۇماۋ سالقىن كەزدە ءجيى، ىستىقتا سيرەك كەزدەسەدى. كەيدە ادامعا سۋىق ءتيىپ، تىنىس جولىنىڭ جوعارعى بولىكتەرى قابىنىپ، ونىڭ تۇماۋعا ۇقساۋى دا مۇمكىن. ءبىراق بۇل تۇماۋ ەمەس. ول سالقىن تيگەندە مۇرىن، كومەي، جۇتقىنشاقتاردى جايلايتىن باسقا ميكروبتاردىڭ ارەكەتى. تۇماۋ ۆيرۋسى كۇن ساۋلەسىنە جانە زارارسىزداندىرعىشتار (حلور، قىشقىلدار، سپيرت جانە ت. ب.) اسەرىنەن تەز قىرىلادى.
تۇماۋ ۆيرۋستارى
گريپپ ۆيرۋستارى — ەكى تۋىستاسقا بولىنەتىن (ا جانە ۆ ۆيرۋستار توبى)، ورتوميكسوۆيرۋستار تۇقىمداستىعىنا كىرەدى. ا تۋىستىققا 14 ءتۇرلى گەماگگليۋتينيندەرى جانە 10 ءتۇرلى نەيرامينيدازالارى بار ۆيرۋcتار كىرەدى. ۆ تۋىستى ۆيرۋستار انتيگەندىك قاسيەتتەرى جاعىنان تابيعي شتامدارعا جاقىن. ولار جاپپاي اۋرۋ تۋعىزبايدى جانە قۇستار مەن جانۋارلاردى زاقىمدامايدى.[2] تۇماۋ ۆيرۋسى وتە تەز تارايدى. ينفەكسيانى قوزدىرۋشى – تۇماۋمەن اۋىرعان ادام. قوزدىرعىشتار ناۋقاس ادام جوتەلگەندە، تۇشكىرگەندە جانە قاقىرىق، سونداي - اق ناۋقاس ادام پايدالانعان زاتتار، ت. ب. ارقىلى تارالادى. اۋالى - تامشىلى جولمەن تۇسكەن ۆيرۋس جوعارعى تىنىس جولدارىنىڭ بەتكەي جاسۋشالارىنا ەنىپ، ءوسىپ - ونەدى دە مۇرىننىڭ شىرىشتى قاباتتارىن زاقىمدايدى، قانعا ءسىڭىپ، جالپى ورگانيزمدى ۋلاندىرا باستايدى. اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭى 1 – 4 كۇنگە سوزىلادى. تۇماۋ كەزىندە ناۋقاستىڭ دەنەسى دەل - سال بولىپ، تاماعى مەن تىنىس جولدارى اشيدى، دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ (38 س - قا دەيىن)، اسقا تابەتى بولمايدى. باسى اۋىرىپ، بۇلشىق ەتتەرى سىزدايدى. ادامعا تۇماۋ تيگەننەن كەيىن بىرنەشە ساعاتتان سوڭ (كەيدە 1 – 2 كۇننەن كەيىن) مۇرىننان سۋ اعادى، داۋسى قارلىعىپ، جوتەلەدى، قاقىرىق پايدا بولادى، ءيىس سەزۋى ناشارلاپ، كوزى قىزارادى. تۇماۋ، اسىرەسە، ەمشەك ەمەتىن ءسابيدى قاتتى السىرەتەدى. بالانىڭ تاناۋى بىتەلىپ، دەمالىسى قيىندايدى، مازاسىزدانىپ، ۇيقىسى بۇزىلادى. تۇماۋ ەرەسەك ادامدار ءۇشىن دە ءقاۋىپتى، ول قۇلاققا، تاماققا، تىنىس جولدارى مەن وكپەگە زاقىم كەلتىرۋى مۇمكىن. تۇماۋدان جازىلعاننان كەيىن اعزادا يممۋنيتەت پايدا بولادى، ول ا تيپىنەن كەيىن 1 – 2 جىلعا، ۆ تيپىنەن – 2 – 3 جىلعا سوزىلادى، س تيپىنەن كەيىن تۇراقتانادى. سوندىقتان س تيپىمەن اۋىرعان ادامدار تۇماۋدىڭ بۇل تۇرىمەن قايتالاپ اۋىرمايدى.
وقۋشىلارعا تاراتىلادى
تۇماۋدىڭ الدىن الۋ جولدارى
1. ەڭ ءتيىمدى الدىن الۋ ءادىسى - تۇماۋعا قارسى ۆاكسيناسى.
2. ەپيدەميا كەزىندە ادامدارمەن بايلانىسىڭىزدى مۇمكىندىگىنشە ازايتۋعا تىرىسىڭىز (قوعامدىق كولىكتەرمەن سيرەك ءجۇرىپ، قوناققا بارۋدان باس تارتىڭىز).
3. بولمەڭىزدى، ءۇيىڭىزدى ءجيى جەلدەتىپ، ىلعالدى تۇردە جيىستىرىپ قويىڭىز.
4. مۇرنىڭىزدىڭ شىرىشتى قابىعىن ينتەرفەروندى قولدانا وتىرىپ، 0، 25 پايىزدى وكسالين مايىمەن مايلاپ قويىڭىز.
5. سارىمساق پياز سونىمەن قاتار قۇرامىندا س دارۋمەنى بار ونىمدەردى كوبىرەك پايدالانىڭىز ليمون، ورامجاپىراق، قارا قاراقات.
6. ءتورت قاباتتى داكەلى تاڭعىشتى قولدانىڭىز.
7. تولىق تاماقتانىڭىز
8. تازا اۋادا جۇيەلى تۇردە سەرۋەندەۋ، دەنەشىنىقتىرۋمەن جانە سپورتپەن اينالىسۋدى قولعا الىڭىز.
9. تۇماۋمەن اۋىراتىن ناۋقاستى باسقالاردان الشاقتاۋدى ۇمىتپاڭىز.
ماقساتى: وقۋشىلارعا تۇماۋ اۋرۋى جونىڭدە اقپارات بەرۋ، جانە ونىڭ الدىن الۋ جولدارىمەن تانىستىرۋ.
كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، ماركەرلەر، ريەۆيت - پوليۆيتامين، ت. ب
بارىسى:
سالەمدەسۋ ترەنينگى:
«سالەمدەسۋ» ويىنى: ءقازىر ءبىز سەندەرمەن ويىن وينايمىز، قيمىلدى تەز جاساۋلارىڭ كەرەك. «باستايمىز» دەگەن بەلگى بەرىلگەندە، مەن قالاي امانداسۋ كەرەك ەكەنىن ايتامىن، سوندا سەندەر ءبىر - بىرلەرىڭمەن تەز - تەز امانداساسىڭدار. ءار اداممەن ءارتۇرلى امانداساسىڭدار. سونىمەن، كوزبەن… قولمەن… يىقپەن… قۇلاقپەن… تىزەمەن… يەكپەن… وكشەمەن… ارقامەن.
«تۇماۋ» جايلى اقپارات (بايانداما وقىلادى)
«ميۋنستەربەرگ» ادىستەمەسى توپتارعا ءبولۋ.
كوپتەگەن ارىپتەردىڭ اراسىندا تۇتاس سوزدەر بار. ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز، تەز وقىپ وتىرىپ، سول سوزدەردىڭ استىن سىزۋىڭىز كەرەك.
سلمتپگوريتۇماۋدىركلاپوالدىنپتتالۋ
كوپنرلالعاشقىرولدۆگ بەلگىلەرىمتيگنشش
ەلپگرلرلقاندايپورلوەمپورلودقولدانادى
توپپەن جۇمىس
مەدبيبى ريەۆيت - پوليۆيتامين تاراتادى
وقۋشىلاردى 3 توپقا ءبولىپ، ءار توپقا تاپسىرمالار بەرىلەدى.
1. تۇماۋدان ساۋىعۋ ءۇشىن قانداي ەم قولدانادى؟
2. تۇماۋدى الدىن الۋ؟
3. تۇماۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى.
جاۋاپتار وقىلىپ، تالداۋ جاسالادى.
قورىتىندىلاۋ: ءار وقۋشى ءبىر - ەكى سوزبەن بۇگىنگى ترەنينگ جايلى ءوز ويلارىن بىلدىرەدى.
ترەنينگتى اياقتاۋ. وقۋشىلار ورىندارىنان تۇرىپ ءبىر - ءبىرىنىڭ بەلدەرىنەن ۇستاپ «ءبىز بىرگەمىز»، «ءبىز كوماندامىز» دەپ ايقايلاپ ترەنينگتى اياقتايمىز
بايانداما
تۇماۋ نەمەسە گريپپ (لات. grءىppus، فر. grءىpper، اعىلش. influenza – "باس سالۋ، شاپ بەرۋ”) – تىنىس جولدارىنىڭ جۇقپالى ۆيرۋستىق اۋرۋى. اۋرۋدىڭ قوزدىرعىشى – ورتوميكسوۆيرۋستار، ولاردىڭ ءۇش ءتيپى: ا، ۆ، س بار. وتە جۇقپالى اۋرۋ. تۇماۋ ۆيرۋسىنىڭ سىرتقى قابىرشاعىنىڭ قۇرامىندا گەماگگليۋتيسين (ونى ن ارپىمەن بەلگىلەنەدى) جانە نەيرامينيدازا (N ارپىمەن بەلگىلەنەدى) بولادى. ولار ءار ءتۇرلى فاكتورلاردىڭ اسەرىنەن وزگەرىپ، تۇماۋ ۆيرۋسىنىڭ جاڭا ۆاريانتىن ءتۇزۋى مۇمكىن.
كەيدە ول اسقىنىپ كەتىپ تىنىس جولىن، نەرۆ جۇيەسىن، قان تامىردى، جۇرەكتى اۋرۋعا شالدىقتىرادى. تۇماۋدى قوزدىراتىن ۆيرۋستار (ميكروبتار) تىنىس جولىنىڭ كىلەگەي قابىعىندا ءوسىپ - ونەدى. تۇماۋ تيگەن ادام اۋرۋدىڭ ميكروبىن جوتەلگەندە، تۇشكىرگەندە جانە قاقىرىعى ارقىلى اۋاعا تاراتادى. سونداي - اق تۇماۋ ۆيرۋسى ناۋقاستىڭ ىدىسى، سۇلگىسى، قول ورامالى، كىتابى جانە ت. ب. ارقىلى جۇعادى.
تارالۋى
ءبىر مەزگىلدە ءبىر بولىس، ولكە، ءتىپتى بۇكىل جەر ءجۇزى ادامدارىنىڭ جاپپاي اۋرۋى مۇمكىن. ءبىر اۋىرعان ادام ءبىر - ەكى جىلعا دەيىن قايتىپ تۇماۋمەن اۋىرمايدى. تۇماۋ سالقىن كەزدە ءجيى، ىستىقتا سيرەك كەزدەسەدى. كەيدە ادامعا سۋىق ءتيىپ، تىنىس جولىنىڭ جوعارعى بولىكتەرى قابىنىپ، ونىڭ تۇماۋعا ۇقساۋى دا مۇمكىن. ءبىراق بۇل تۇماۋ ەمەس. ول سالقىن تيگەندە مۇرىن، كومەي، جۇتقىنشاقتاردى جايلايتىن باسقا ميكروبتاردىڭ ارەكەتى. تۇماۋ ۆيرۋسى كۇن ساۋلەسىنە جانە زارارسىزداندىرعىشتار (حلور، قىشقىلدار، سپيرت جانە ت. ب.) اسەرىنەن تەز قىرىلادى.
تۇماۋ ۆيرۋستارى
گريپپ ۆيرۋستارى — ەكى تۋىستاسقا بولىنەتىن (ا جانە ۆ ۆيرۋستار توبى)، ورتوميكسوۆيرۋستار تۇقىمداستىعىنا كىرەدى. ا تۋىستىققا 14 ءتۇرلى گەماگگليۋتينيندەرى جانە 10 ءتۇرلى نەيرامينيدازالارى بار ۆيرۋcتار كىرەدى. ۆ تۋىستى ۆيرۋستار انتيگەندىك قاسيەتتەرى جاعىنان تابيعي شتامدارعا جاقىن. ولار جاپپاي اۋرۋ تۋعىزبايدى جانە قۇستار مەن جانۋارلاردى زاقىمدامايدى.[2] تۇماۋ ۆيرۋسى وتە تەز تارايدى. ينفەكسيانى قوزدىرۋشى – تۇماۋمەن اۋىرعان ادام. قوزدىرعىشتار ناۋقاس ادام جوتەلگەندە، تۇشكىرگەندە جانە قاقىرىق، سونداي - اق ناۋقاس ادام پايدالانعان زاتتار، ت. ب. ارقىلى تارالادى. اۋالى - تامشىلى جولمەن تۇسكەن ۆيرۋس جوعارعى تىنىس جولدارىنىڭ بەتكەي جاسۋشالارىنا ەنىپ، ءوسىپ - ونەدى دە مۇرىننىڭ شىرىشتى قاباتتارىن زاقىمدايدى، قانعا ءسىڭىپ، جالپى ورگانيزمدى ۋلاندىرا باستايدى. اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭى 1 – 4 كۇنگە سوزىلادى. تۇماۋ كەزىندە ناۋقاستىڭ دەنەسى دەل - سال بولىپ، تاماعى مەن تىنىس جولدارى اشيدى، دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ (38 س - قا دەيىن)، اسقا تابەتى بولمايدى. باسى اۋىرىپ، بۇلشىق ەتتەرى سىزدايدى. ادامعا تۇماۋ تيگەننەن كەيىن بىرنەشە ساعاتتان سوڭ (كەيدە 1 – 2 كۇننەن كەيىن) مۇرىننان سۋ اعادى، داۋسى قارلىعىپ، جوتەلەدى، قاقىرىق پايدا بولادى، ءيىس سەزۋى ناشارلاپ، كوزى قىزارادى. تۇماۋ، اسىرەسە، ەمشەك ەمەتىن ءسابيدى قاتتى السىرەتەدى. بالانىڭ تاناۋى بىتەلىپ، دەمالىسى قيىندايدى، مازاسىزدانىپ، ۇيقىسى بۇزىلادى. تۇماۋ ەرەسەك ادامدار ءۇشىن دە ءقاۋىپتى، ول قۇلاققا، تاماققا، تىنىس جولدارى مەن وكپەگە زاقىم كەلتىرۋى مۇمكىن. تۇماۋدان جازىلعاننان كەيىن اعزادا يممۋنيتەت پايدا بولادى، ول ا تيپىنەن كەيىن 1 – 2 جىلعا، ۆ تيپىنەن – 2 – 3 جىلعا سوزىلادى، س تيپىنەن كەيىن تۇراقتانادى. سوندىقتان س تيپىمەن اۋىرعان ادامدار تۇماۋدىڭ بۇل تۇرىمەن قايتالاپ اۋىرمايدى.
وقۋشىلارعا تاراتىلادى
تۇماۋدىڭ الدىن الۋ جولدارى
1. ەڭ ءتيىمدى الدىن الۋ ءادىسى - تۇماۋعا قارسى ۆاكسيناسى.
2. ەپيدەميا كەزىندە ادامدارمەن بايلانىسىڭىزدى مۇمكىندىگىنشە ازايتۋعا تىرىسىڭىز (قوعامدىق كولىكتەرمەن سيرەك ءجۇرىپ، قوناققا بارۋدان باس تارتىڭىز).
3. بولمەڭىزدى، ءۇيىڭىزدى ءجيى جەلدەتىپ، ىلعالدى تۇردە جيىستىرىپ قويىڭىز.
4. مۇرنىڭىزدىڭ شىرىشتى قابىعىن ينتەرفەروندى قولدانا وتىرىپ، 0، 25 پايىزدى وكسالين مايىمەن مايلاپ قويىڭىز.
5. سارىمساق پياز سونىمەن قاتار قۇرامىندا س دارۋمەنى بار ونىمدەردى كوبىرەك پايدالانىڭىز ليمون، ورامجاپىراق، قارا قاراقات.
6. ءتورت قاباتتى داكەلى تاڭعىشتى قولدانىڭىز.
7. تولىق تاماقتانىڭىز
8. تازا اۋادا جۇيەلى تۇردە سەرۋەندەۋ، دەنەشىنىقتىرۋمەن جانە سپورتپەن اينالىسۋدى قولعا الىڭىز.
9. تۇماۋمەن اۋىراتىن ناۋقاستى باسقالاردان الشاقتاۋدى ۇمىتپاڭىز.
You Might Also Like
-
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
