InfoHub Logo

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العانعا دەيىن ءبىز ءوز حالقىمىزدىڭ تاريحىن جارتىلاي بۇرمالانعان كۇيدە وقىپ كەلدىك. سەبەبى، سول كەزدەگى زامان ءبىرجاقتى يدەولوگيا مەن كەڭەستىك ساياساتتىڭ توڭىرەگىندە قالىپتاستى. ساياسات پەن ءتوتاليتاريزمنىڭ ارەكەتتەرىن اشكەرەلەپ كەلگەن ءبىزدىڭ قازاق ينتەلليگەنسياسىنىڭ وكىلدەرى ءاربىر ماسەلەنى اۋىزشا دا جازباشا دا ەگجەي-تەگجەيلى قوزعاپ وتىردى. سونىڭ ءبىرى - راقىمجان دۇيسەنبايەۆتىڭ رەداكتورلىعىمەن، ساكەن سەيفۋلليننىڭ نەگىزگى يدەياسىمەن شىعارىلعان، تۇمشالانعان حالىقتىڭ ساناسىن وياتۋعا بەلسەنە ارالاسقان "تىرشىلىك" گازەتى ەدى. گازەت ەڭ العاش 1917 جىلى اقمولادا جارىق كوردى. 

بۇل باسىلىمنىڭ شىنايى تاريحى، الدىنا قويعان ماقساتى، ماقالالارىنىڭ وزىندىك تاقىرىپتىق سيپاتى بولدى. بۇعان شاڭ باسقان مۇراعاتتاعى دەرەكتەر مەن قولجازبالار كۋا بولا الادى. مەنىڭ ويىمشا بۇل باسىلىم سولتۇستىك وڭىردەگى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ورنىن مەيلىنشە جوعارى دەڭگەيگە دەيىن كوتەردى. سەبەبى، گازەت العاش حالىققا جول تارتقاندا ونىڭ ءاربىر باسىلىمى ەرەكشە اسەر بەرگەن ەدى. بىرىنشىدەن، ول باسقا گازەتتەردەن ساپاسى، بەزەندىرىلۋى جاعىنان ەرەكشەلەندى. ەكىنشىدەن، گازەتتە بارلىق وزەكتى تاقىرىپتار تالداۋعا ءتۇسىپ وتىردى. تاعى ءبىر دالەل گaزەتتىڭ aلعaشقى جىلدaردaعى تيرaجى 800-1000 دaنa بولسا، از ۋاقىت ىشىندە وقىرمان سۇرانىسىنا يە بولىپ، 6000 دaنaعa دەيىن جەتكەن ەدى. گازەتتىڭ العاشقى ساندارىن شىعارۋدا كوپ قيىندىقتار ورىن الدى. سول ءۇشىن دە وعان حالىقتىڭ قاراجاتى قوسىلدى. باسىلىمدا قالىڭ حالىقتىڭ قىس پەن جۇتتىڭ قىسپاعىنداعى ايانىشتى تاعدىرى، وبا اۋرۋىنا قارسى ەمشارالار، "شارۋا" سالىعىنىڭ سوماسى، ساۋاتتىلىق جايلى ءبىراز اقپاراتتار بوياماسىز اشىق جازىلعان. مىسالى، "جۇت تۋرالى" تاقىرىپپەن بەرگەن ۇلكەن ايداردا "قىزىلتaستa جۇت"، "دوس بولىسىندa قaتتى قىس"، "شaرۋa كۇيزەلۋگە aينaلدى"، "سيىردa سىل بaر"، "ءشوپ aز، جەر كوك مۇز" دەگەن سياقتى ماقالالار شىعارىلىپ وتىردى. جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل دەمەكشى قازاق زيالىلارىنىڭ كوپ بولىگى، اتاپ ايتقاندا م. دۋلات ۇلى، ج. ايماۋىتوۆ، س. دونەنتايەۆ، م. اۋەزوۆتەر ءدال وسى گازەتتە ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى ماقالالار جازىپ، ماقالادا كىم كومەك بەردى، قانشا اقشا جينالدى، ول قازاقستاننىڭ قاي بولىگىنە جەتكىزىلگەنى ايتىلدى. اسىرەسە وسى تۇرعىدا ج. ايماۋىتوۆ گازەتكە ءجيى ماقالا جاريالاپ، وزىنە "ءتورتۋىل" دەگەن بۇركەنشىك اتتى پايدالانعان ەكەن. باسىلىمدا aشتىققa قaرسى قۇرىلعaن كوميسسيانىڭ aلدىنa ءىرىلى-ۇسaقتى 10000-عا تaرتa مaل جيىلعانى جازىلادى جانە مۇنداعى باستى مىندەت تۇمەن مaلدى شaشaۋىن شىعaرمaي aشتىققa ۇشىرaعaن اقمولا، تورعaي، بوكەي دaلaسىنa جەتكىزۋ بولaتىن. الايدا جينالعان دۇنيەنى م. دۋلات ۇلى مەن ج. ايماۋىتوۆ ءوز ماقساتتارىنا جۇمسادى دەگەن ايىپپەن قىلمىستىق ءىس قوزعالادى. وسىنداي جالانىڭ كەسىرىنەن حالىقتا قىرىلىپ، ازاماتتاردا ءىستى بولىپ، ۇلتجاندى قايراتكەرلەردىڭ اراسىندا ىرىتكى پايدا بولا باستايدى. جوعارىدا ايتىلىپ وتكەندەي گازەت ساۋاتتىلىق جونىندەگى ماسەلەلەردىڭ دە شەشىمىن تابۋعا اسىقتى."وقۋ جۇمىسى" اتتى ماقالادا: "ءبىزدىڭ جۇرتتa وزگە جۇرت قaتaرلى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بىزگە ءبىلىم كەرەك، ءبىلىم بولعaندa دa روسسيانىڭ ودaن aرعى بaتىس جۇرتىنىڭ ونەر-بىلىمى كەرەك. سول ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەت aشۋ كەرەك. بۇل قaزaقتىڭ دۇنيە ىستەرىنەن عaپىل قaلمaسى ءۇشىن كەرەك" دەپ حالىق ءۇشىن شىرىلداپ جۇرگەندەردىڭ ويى ايتىلادى. وسى تۇستا ءنازيپا قۇلجaنوۆا اپايىمىز گaزەتكە شىن بەرىلگەن، تaلaنتتى، جaزۋ-سىزۋعa قaبىلەتتى جaستaردى جيناۋمەن اينالىستى. 

قورىتىندىلاي كەلە، ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءۇنپاراعىنا اينالعان، تاريحي شەشۋشى وقيعالارعا بەلسەنە ارالاسىپ وتىرعان، كەڭەستىك بيلىكتىڭ باسپاسوزگە جاسايتىن "سۇزگىسى" بولىپ قالىپتاسقان بۇل گازەتتىڭ تەك اقمولا ءوڭىرى ءۇشىن ەمەس، بۇكىل قازاق ۇلتىنىڭ فەنومەن رەتىندەگى الاتىن ءرولى وتە زور. قازىرگى تاڭدا بۇل گازەت عاسىر جاساعان "ارقا اجارى" دەگەن اتاۋمەن اقمولا وبلىسىندا شىعىپ وتىر. راسىندا دا "تىرشىلىكتىڭ" سول زامانداعى باسىلىمداردان وق بويى الدا تۇرعانىن جاسىرۋ مۇمكىن ەمەس. قانشاما حالىقتىڭ ەرەكشە ىقىلاسىنا بولەنگەن بۇل گازەتتىڭ وقىرمان رەتىندە ماعان بەرگەن اسەرى دە ەرەكشە بولدى. قازاعىمنىڭ كوزىن اشۋ ءۇشىن نەبىر ەرەن ەڭبەگى سىڭگەن ازاماتتارىمىزعا العىسىمدى بىلدىرەمىن! تاعى ءبىر قوسارىم "تىرشىلىك" باسىلىمى جايلى تانىمىمىزدى ءالى دە كەڭەيتكىمىز كەلسە، ساكەن اتامىزدىڭ "تار جول تايعاق كەشۋ" رومانىنان باستاعانىمىز ءجون دەپ سانايمىن.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى

1. سەيفۋللين. س "تار جول تايعاق كەشۋ" (رومان)- ولكە باسپاسى 2009- 544 بەت 

2. قىرىقباي. ا، جارىلقاسىن. ن، فايزوللا.و قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى (1870-2008 جىلدار) - ءبىلىم باسپاسى 2010- 306 بەت

3. ماسساگەت سايتى https://massaget.kz/

ساتىبالدى اسىلزات داۋلەت قىزى
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ
1 كۋرس

---