InfoHub Logo

1 جەلتوقساندا قازاقستان حالقى تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ وتەدى. 2011 جىلى 10 جەلتوقساندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ جالپى وتىرىسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. ول بويىنشا 1 جەلتوقسان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنى بولىپ بەلگىلەندى.

2012 جىلى 1 جەلتوقساندا قازاقستان حالقى ال­عاش رەت جاڭا مەملەكەتتىك مەرەكە – تۇڭ­عىش پرەزيدەنت كۇنىن اتاپ ءوتتى. ەلباسى وسى وقيعاعا بايلانىستى جاريالانعان ءوزىنىڭ «قازاقستاننىڭ جاڭا ءداۋىرىنىڭ العاشقى  كۇنى» دەگەن ماقالاسىندا 1991 جىلدىڭ 1 جەل­­توقسانىندا ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ءبۇ­كىل تاريحىندا العاش رەت وتكەن جال­پىعا ورتاق قازاقستان پرەزيدەنتى سايلاۋى ەلىمىزدىڭ تاريحىنداعى ماڭىزدى بەلەس ەكەنىن اتاي وتىرىپ، «بۇل وقيعانىڭ تاريحي ءمانى مەن پات­ريوت­تىق قۇندىلىعى كوزگە ۇرىپ تۇر جانە ەشقانداي تالاس تۋدىرمايدى. بۇل كۇنى قازاقستان حالقى بيلىكتىڭ شىنايى قاينار كوزى بولۋداعى، بيلىكتى قالىپتاستىرىپ، ونىڭ ساياساتىن اي­قىنداۋداعى ءوزىنىڭ ەگەمەن قۇقىعىن ال­عاش رەت جۇزەگە اسىردى»، - دەپ باعالادى.

1991 جىلى 16 قازاندا «قازاق كسر پرەزيدەنتىن سايلاۋ تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، سوعان سايكەس ۇلت كوشباسشىسى بولۋعا كىم لايىقتى ەكەنىن دەپۋتاتتار ەمەس، ەلدىڭ بارشا ازاماتتارى شەشەتىن، ياعني مەملەكەت باسشىسى جالپىحالىقتىق داۋىس بەرۋ نەگىزىندە سايلاناتىن بولدى. جاڭا سايلاۋ ەگەمەندىك ۇعىمىنا شىنايى جانە كوڭىلگە قونىمدى مازمۇن بەرۋگە، قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلىن كوتەرۋگە جانە پرەزيدەنت لاۋازىمىنا كىم سايلانسا دا وعان اسا كۇردەلى جاعدايدا باتىل ارەكەتتەر جاساۋ مانداتىن بەرۋگە ءتيىس ەدى. ول قالايدا العا باسۋعا شەشىم قابىلداعان ەلدىڭ اينالىپ ءوتۋى مۇمكىن ەمەس، قاتاڭ، اۋىر ءارى قيىن قادامدار جاساۋعا ءتيىس بولدى.

1991 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا - ءبىرىنشى بۇكىلحالىقتىق سايلاۋ ناتيجەسىندە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ قازاق كسر پرەزيدەنتى قىزمەتىنە قايتا سايلاندى. ال، بۇل تاريحي 1991 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىككە قاراي جاساعان  شەشۋشى قادامى بولدى. ساياسي كۇنتىزبەدە ول زاڭدى جانە سيمۆولدىق تۇرعىدا تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ۇلاسادى.

تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ العاشقى قادامدارىنىڭ ءبىرى - 1991 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا قازاق كسر-ىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەپ وزگەرتۋ تۋرالى زاڭعا قول قويۋ بولدى. التى كۇننەن كەيىن - 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا - جوعارعى كەڭەس قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى، بۇل قازاقستاننىڭ ەگەمەن مەملەكەت رەتىندە جاريالانۋىن ءبىلدىردى.

1991 جىلعى جەلتوقسان ايى قازاقستان ءۇشىن شىنىمەن تاۋەلسىز رەسپۋبليكانىڭ دامۋ جولىن انىقتاعان بەتبۇرىستى جانە تاعدىرشەشتى كەزەڭ بولدى. سودان كەيىنگى جىلدارى پرەزيدەنت بىزبەن بىرگە جاڭا مەملەكەت قۇرۋدىڭ باسىندا بولدى. ول ەلدىڭ بىرلىگىن، كونستيتۋسيانى قورعاۋدى، ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتتى.

تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ءرولى باعا جەتپەس، وتە كورنەكتى. مەملەكەت باسشىسى كوپۇلتتى حالىقتىڭ باسىن بىرىكتىرە ءبىلدى، ونىڭ دانا شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىز قيىن كەزەڭدەردە ىشكى قاقتىعىستاردى بولدىرماي، سونىمەن قاتار ەكونوميكانى كوتەرۋگە، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا قول جەتكىزدى.

1 جەلتوقسان - مەملەكەتىمىز دەموكراتيالاندىرۋ، جاڭا قوعامدىق سانانى قالىپتاستىرۋ باعىتىنا بەت بۇرعان، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ بۇكىل بارىسى مەن دامۋىنا داۋسىز ىقپال ەتكەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتى قۇرىلۋى مەن قالىپتاسۋىندا ماڭىزدى ءرول اتقارعان كۇن.

تاۋەلسىزدىكتىڭ 29 جىلى ىشىندە قازاقستان مەملەكەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋدىڭ، ۇلت بىرلىگىن نىعايتۋدىڭ جانە نارىقتىق ەكونوميكانى قۇرۋدىڭ قيىن، ءبىراق داڭقتى جولىنان ءوتتى. ءبىزدىڭ بۇكىل ەلدە كەڭىنەن تويلاناتىن مەملەكەتتىك جانە ۇلتتىق مەرەكەلەرىمىز بار.

ول كەزدە ناعىز كوشباسشى، ناقتى پرەزيدەنت قانا قيىن جاعدايدا قازاقستاننىڭ شىنايى ەگەمەندىگىن قامتاماسىز ەتەتىن اسا ماڭىزدى مەملەكەتتىك اكتىلەردى شىعارۋعا جەتكىلىكتى وكىلەتتىك پەن بەدەلگە يە بولعانىن اتاپ وتكەن ءجون. وسىلاي، 1991 جىلى 29 تامىزدا ن.ا. نازاربايەۆ سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ تۋرالى جارلىققا قول قويدى. 1991 جىلى 25 قازاندا پرەزيدەنتتىڭ جارلىقتارىمەن رەسپۋبليكانىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى مەن مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتى قۇرىلدى.

جاڭا جاعدايدا رەسپۋبليكانىڭ ساياسي جۇيەسىن تۇراقتى جانە باسقارىلاتىن ەتۋ ءۇشىن قازاقستاندا پرەزيدەنتتىك بيلىك ينستيتۋتىن ەنگىزۋ ءسوزسىز قاجەت بولدى. 10 جەلتوقساندا الماتىداعى رەسپۋبليكا سارايىندا يناۋگۋراسيا كەزىندە ن.نازاربايەۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رەتىندە - كوپۇلتتى رەسپۋبليكانىڭ حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەرۋگە جانە وزىنە جۇكتەلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتتەرىن ادال ورىنداۋعا انت بەردى. كەلەسى 28 جىلدىق تابىستى مەملەكەتتىك قۇرىلىس مەملەكەت باسشىسىنىڭ بەرگەن انتىن تولىقتاي ورىنداعانىن كورسەتتى.

قازىرگى كەزدە حالىقارالىق قوعامداستىق قازاقستاندى زاماناۋي دەموكراتيالىق مەملەكەت رەتىندە تانيدى. مەملەكەت باسشىسى جۇرگىزگەن تەڭدەستىرىلگەن ىشكى جانە سىرتقى ساياسات زاماناۋي، قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان الەۋمەتتىك-باعىتتالعان ەكونوميكاسى بار دامىعان مەملەكەت قۇرۋدى قامتاماسىز ەتتى. 1990 جىلى 24 ساۋىردە پرەزيدەنتتىك لاۋازىم ەنگىزىلگەننەن رەسپۋبليكانى 2019 جىلى 19 ناۋرىزدا ءوز ەركىمەن پرەزيدەنت قىزمەتىنەن كەتكەنشە باسقارعان تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.ءا. نازاربايەۆتىڭ تاۋەلسىز قازاقستاندى قۇرۋ جانە قالىپتاستىرۋدا ەڭبەگى وراسان زور. ەلباسىنىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى جانە ستراتەگيالىق كورەگەندىگى دامۋدىڭ قازاقستاندىق ۇلگىسىنىڭ تابىستى بولۋىن ايقىنداپ، قازاقستاننىڭ ورنىقتى وسىپ-وركەندەۋ جولىنا شىعۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى.

 

سابىرحان سماعۇلوۆ، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

---