«تۇركىستان ۋالاياتىنىڭ گازەتى» - تۇڭعىش قازاق باسىلىمى
قازاق باسىلىمىنىڭ تۇڭعىشى «تۇركىستان ۋالاياتىنىڭ گازەتى» 1870 جىلى تاشكەنت قالاسىندا جارىققا شىقتى. اتالمىش گازەت «تۋركەستانسكيە ۆەدوموستي» گازەتىنە قوسىمشا رەتىندە، ايىنا 4 رەت، ەكى تىلدە، قازاق جانە وزبەك تىلدەرىندە، 200- 250 تارالىممەن باسىلىپ تۇردى. گازەتتىڭ رەداكتورى – شاھماردان ميراس ۇلى يبراگيموۆ، ۇلتى بولەك بولسا دا، پاتشا وكىمەتىنە قىزمەت كىلسا دا (گەن-گۋبەرناتوردىڭ ءتىلماشى) قازاقتاردىڭ قامىن شىنىمەن-اق ويلادى.
تۇركىستان ۋالاياتى قالىڭ بۇقارانىڭ ساناسىنا اق پاتشانىڭ ساياساتىن ءسىڭىرۋ ماقساتىندا مەرزىمدى باسىلىم بولدى. اتاپ ايتار بولساق، پاتشا وكىمەتىنىڭ جارلىعى بويىنشا جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ قارجىلاندىرۋىمەن، ولكەنىڭ تابيعي رەسۋرستارىن وزدەرىنە ىڭعايلاستىرا، جانە ورىس كاپيتالىنىڭ تالابىنا ساي 12 جىل بويى شىعارىپ وتىردى. ءبىر سوزبەن، ورىستاندىرۋ ساياساتى ءجۇردى. دەيتۇرعانمەن، حالىقتىڭ وي-پىكىرىن قالىپتاستىرۋىنا، مادەني-ادەبي دۇنيەتانىمىنىڭ مولايۋىنا ىقپال ەتتى. نەگە دەسەڭىز، قازاقتان شىققان، عىلىم جولىندا ءوزىنىڭ سارا جولىن قالىپتاستىرعان شوقان ءۋاليحانوۆ تۋرالى العاشقى قازاقشا ماقالا وسى گازەتتە باسىلدى. سونىمەن قاتار، قازاق حاندارى، قازاقتىڭ تەگى، جارلىقتار، ەلدە ءجۇرىپ جاتقان زەرتتەۋلەر جاريالانىپ تۇردى.
شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ زيراتى تۋرالى العاشقى دەرەك وسى گازەتتە شىقتى. ناقتىلاي تۇسسەم، گازەتتىڭ 3 نومىرىندەگى ماقالادا (1870 ج) تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورى كاۋفماننىڭ شوقاننىڭ التىنەمەلدەگى مولاسىن بارىپ كورگەندىگى، ونىڭ قانداي سىيلى، ابىرويلى ادام بولعاندىعى كورىگەنى تۋرالى جازىلعان. راسىندا، ءۋاليحانوۆ شوقان قايتالانباس تۇلعا.
سونىمەن قاتار، بۇل گازەت كوركەم ادەبيەتكە سەرپىلىس اكەلدى. ويتكەنى مايلىقوجادان بەرگى جىراۋلاردىڭ جىر-داستاندارىنىڭ جاريالانۋى، ەندى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جازبا ادەبيەتىمىزگە زور ۇلەسىن قوستى. جالپى، «تۇركىستان ۋالاياتىنىڭ گازەتىنىڭ» بەيرەسمي بولىمىندە جاريالانعان ادەبي ماقالالار حالىقتىڭ كوڭىلىن ەرەكشە اۋداردى. "تۋركەستانسكيە ۆەدوموستي" گازەتىنەن ءبولىنىپ شىققان سوڭ گازەت باسىلىمدارى بەتتەرىندە جەرگىلىكتى ۇلتتاردىڭ تۇرمىسى، ءسالت-داستۇرى تۋرالى كوپتەپ جازىلا باستادى، اسىرەسە وڭتۇستىك تۋرالى كوپ جازىلدى، سونىڭ وزىندە وقىرماندار ءار وڭىردەن جازىلىپ، تۇراقتى تۇردە وقىدى.
«تۇركىستان ۋالاياتىنىڭ گازەتى» پاتشالىق رەسەيدىڭ ءبىزدىڭ ولكەنى زەرتتەۋ ماقساتىندا مەرزىمدى باسىلىمى ەتكەنىنە قاراماستان، قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحىندا بۇل گازەتتىڭ ورنى ەلەۋلى. وسىمەن ءتامام.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى زەينۋللايەۆا الۋا ەركەنوۆنا
You Might Also Like
-
قوعامنىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى- جاستار. ال بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ سول «قوزعاۋشى كۇش» دەپ سەنىم ارتىپ وتىرعان، ەل قورعانى بولار جىگىتتەرىمىزدى كوبىنە بازارلاردا، اربا سۇيرەپ جۇرگەن كەيىپتە ك...
-
ءجانىپ-سونىپ جاتاتىن جانارتاۋداي لاپىلداپ، كەيدە ماڭگى كۇننىڭ بارلىق ساۋلەسىن ءبىر ءوزى ءبىرجولا تارتىپ العانداي جارقىراپ، كەيدە تۇماندى تۇنەككە شەت-شەڭبەرىمەن تۇتىلىپ تۇرعان قۇزار شىڭ ءالى كۇنگە قۇپياس...
