تۇيەنىڭ وركەشىندە جىر بوتالاپ...
شىعارماشىلىق جوبا.
تاقىرىبى: تۇيەنىڭ وركەشىندە جىر بوتالاپ...
ەشبىر ونەردى قۇرعاق تىلەك، قۇرعاق بۇيرىق تۋعىزبايدى... قاي ونەردى الساق تا، اۋەلى ءوز ەلىنىڭ حالىق ونەرى بولىپ، سودان ىلگەرى قاراي باسقان ساتىسىندا عانا جالپى ادام بالاسىنىڭ ورتاق تەڭىزىنە بارىپ قۇيادى.... ءاربىر جۇرتتىڭ ونەرى، اۋەلى ءار ەلدىڭ تىرشىلىك قالپىنداعى بەلگىلى ءبىر شارتتارىنان تۋادى.
سىمباتتى ونەر بولماعان ەلدە ماعىنالى تىرشىلىك جوق. (م. اۋەزوۆ)
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان مادەني مۇراسىن جاڭعىرتا وتىرىپ - ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋ. ءار ۇلت - تىڭ وزىنە ءتان قولونەرىنىڭ تۇرلەرىن ۇيرەنىپ قانا قويماي، ونى ساندىك قولدانبالى ونەرىندە ورنىقتى پايدالانۋدى ۇيرەنۋ. حالقىمىزدىڭ التىن قازىناسىن، قولونەرىن بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزىپ قانا قويماي، ولاردى شىعارماشىلىققا پايدالانۋدى ۇيرەتىپ كەلە جاتقان سۋرەتشىلەر - مەن قولونەر شەبەرلەرىنىڭ بۇيىمدارى تۋرالى مالىمەت جيناپ، ولاردىڭ قولونەرگە ءتان اسا قۇندى تاجىريبەلەرى مەن ءداستۇرلى بۇيىمداردىڭ جاسالۋ جولدارىن ۇيرەنۋ، ولاردىڭ تاريحىن زەرتتەۋ. “ونەرلىگە ءورىس كەڭ” دە - گەن اتا - بابالارىمىزدىڭ ناقىل ءسوزىن ومىرلىك قاعيدا تۇتۋ.
گيپوتەزا:
1. قازاق حالقىنا ءتان قولونەرىنىڭ ءتالىم - تاربيەلىك ماعىناسىن ءبىلۋ، ۇيرەنۋ.
2. ادامزات ومىرىندەگى ونەردىڭ اتقاراتىن ءرولىن ءتۇسىنۋ، حالىق قولونەرىن جاڭعىرتۋ.
3. قولونەرىمىزگە ءتان قۇندىلىقتاردى تاۋىپ، بەينەلەۋ ونەرىمەن بايلانىستىرۋ.
كىرىسپە
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ “قازاقستان - 2030” ستراتەگياسىندا العا مىندەت ەتىپ قويعان ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنىڭ اسا ماڭىزدى 30 باعىتىنىڭ ءبىرى - مادەني مۇرا باعدارلاماسى اياسىنداعى حالىقتىق مادەني قۇندىلىق - تار مەن ءداستۇرىن دامىتۋ. اتالعان باعىتتى الدىمىزعا ماقسات ەتىپ قويىپ، كونەرە باستاعان قولونەرىمىزدى بۇگىنگى كۇندە ءوز كادەمىزگە جاراتا وتىرىپ، قولدانىپ قانا قويماي، ونى جاڭعىرتۋدىڭ ماڭىزى وتە زور.
جاڭارۋ، جاڭعىرۋ زامانى ءومىرىمىزدىڭ بار سالاسىندا دا وزىنشە ءبىر قايتا قۇرۋ، قايتا قاراۋ، جاڭاشا ويلاۋ، تىڭ كوزقاراستارمەن، ادامزات تاڭىرقار يدەيالار العا تارتىپ وتىر. حح عاسىردىڭ اياعىمەن ءححى عاسىردىڭ باسى وزگەرىستەر ءداۋىرى ومىرگە، ونەرگە ءوزىنىڭ جاڭا لەپ، جاڭا تىنىسىن اكەلدى. سونىڭ ىشىندە قازاق ەلىنىڭ تاريحىن شىنايى تۇرعىدا ۇرپاققا تانىتا وتىرىپ، سالت - داستۇرىنە، رۋحاني مۇراسىنا قاسيەتپەن قارۋ، ونى ءقادىر تۇتىپ، قاستەرلەۋ ەرەكشە ماڭىزعا يە بولدى. سولاردىڭ ءبىرى - اتا - بابامىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان قولونەرى ەدى.
“ونەردەن قۋات الماسا تىرشىلىكتىڭ شىراعى وشەدى”- دەپ م. اۋەزوۆ ايت - قانداي، ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىمىزدى اتا - بابامىزدىڭ قولونەرىمەن ەركىن سۋسىنداتۋ، ونى بويىنا ءسىڭىرىپ ءوسىرۋ العى كەزەكتەگى قاجەتتىلىكتىڭ ءبىرى.
“ونەر كوزى - حالىقتا”،- دەيدى دانالىق. ۇرپاقتان - ۇرپاققا تاراپ كەلە جات - قان وسى سوزدە سالعاننان ساناعا بىردەن سىڭەر سىندارلى دا سالماقتى شىن - دىق بار. جاس تالانت ورىنداۋىنداعى كۇيگە اسەرلەنسەكتە، حاس شەبەر قولى - مەن جاسالىنعان قايتالانباس قىمبات زاتتى كورسەك تە، كوكەيىمىزدەگىنىڭ ءبارىن ءبىر اۋىز سوزگە سىيعىزىپ: “ونەر كوزى – حالىقتا عوي”،- دەپ وتىرامىز. بۇل ءسۇيسىنىستى ءالى تالاي ايتامىز، ويتكەنى ونەر وسكەلەڭ، مادەنيەتىمىزبەن ونەرىمىزدە جاقسى تالاپ ءبىلدىرىپ جۇرگەن جاس وكىلدەر جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. بۇل دا حالىق اراسىنداعى تالانتتارعا دەگەن قامقورلىقپەن قاستەرلەۋشىلىكتىڭ ءبىر بەلگىسى. اتا - بابامىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزگەن قولونەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ، قاستەرلەۋ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، ار - نامىستى ۇل - قىزداردىڭ بىرىنشىدەن ۇرپاقتىق بورىشى بولسا، ەكىنشىدەن ونى جاڭعىرتۋ مىندەتى دەپ بىلەمىن. مەن وسى شىعارماشىلىق جۇمىسىمدى قولعا العاندا، ءوز بورىشىمدى شاما - شارقىم جەتكەنشە وتەگىم كەلدى.
“ەل ءىشى - ونەر كەنىشى” دەگەن اتالى ءسوزدىڭ اقيقاتىن كوزىممەن كورىپ، حالىق شەبەرلەرىنىڭ، سۋرەتشىلەردىڭ جاساعان تاڭعاجايىپ بۇيىمدارىن قولىما ۇستاپ، كوزىممەن كورگەندە، ىزدەگەنىمدى تاپقانداي بولدىم.
تۇندە مەنىڭ تۇسىمە ءجيى ەنەدى
ساحارانىڭ شۇبىرعان تۇيەلەرى.
تۇيەنىڭ وركەشىندە جىر بوتالاپ،
تۇيەنىڭ بوزداعىنان كۇي ولەدى.
م. ماقاتايەۆ.
تاقىرىبى: تۇيەنىڭ وركەشىندە جىر بوتالاپ...
ەشبىر ونەردى قۇرعاق تىلەك، قۇرعاق بۇيرىق تۋعىزبايدى... قاي ونەردى الساق تا، اۋەلى ءوز ەلىنىڭ حالىق ونەرى بولىپ، سودان ىلگەرى قاراي باسقان ساتىسىندا عانا جالپى ادام بالاسىنىڭ ورتاق تەڭىزىنە بارىپ قۇيادى.... ءاربىر جۇرتتىڭ ونەرى، اۋەلى ءار ەلدىڭ تىرشىلىك قالپىنداعى بەلگىلى ءبىر شارتتارىنان تۋادى.
سىمباتتى ونەر بولماعان ەلدە ماعىنالى تىرشىلىك جوق. (م. اۋەزوۆ)
ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان مادەني مۇراسىن جاڭعىرتا وتىرىپ - ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدى دامىتۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋ. ءار ۇلت - تىڭ وزىنە ءتان قولونەرىنىڭ تۇرلەرىن ۇيرەنىپ قانا قويماي، ونى ساندىك قولدانبالى ونەرىندە ورنىقتى پايدالانۋدى ۇيرەنۋ. حالقىمىزدىڭ التىن قازىناسىن، قولونەرىن بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزىپ قانا قويماي، ولاردى شىعارماشىلىققا پايدالانۋدى ۇيرەتىپ كەلە جاتقان سۋرەتشىلەر - مەن قولونەر شەبەرلەرىنىڭ بۇيىمدارى تۋرالى مالىمەت جيناپ، ولاردىڭ قولونەرگە ءتان اسا قۇندى تاجىريبەلەرى مەن ءداستۇرلى بۇيىمداردىڭ جاسالۋ جولدارىن ۇيرەنۋ، ولاردىڭ تاريحىن زەرتتەۋ. “ونەرلىگە ءورىس كەڭ” دە - گەن اتا - بابالارىمىزدىڭ ناقىل ءسوزىن ومىرلىك قاعيدا تۇتۋ.
گيپوتەزا:
1. قازاق حالقىنا ءتان قولونەرىنىڭ ءتالىم - تاربيەلىك ماعىناسىن ءبىلۋ، ۇيرەنۋ.
2. ادامزات ومىرىندەگى ونەردىڭ اتقاراتىن ءرولىن ءتۇسىنۋ، حالىق قولونەرىن جاڭعىرتۋ.
3. قولونەرىمىزگە ءتان قۇندىلىقتاردى تاۋىپ، بەينەلەۋ ونەرىمەن بايلانىستىرۋ.
كىرىسپە
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ “قازاقستان - 2030” ستراتەگياسىندا العا مىندەت ەتىپ قويعان ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنىڭ اسا ماڭىزدى 30 باعىتىنىڭ ءبىرى - مادەني مۇرا باعدارلاماسى اياسىنداعى حالىقتىق مادەني قۇندىلىق - تار مەن ءداستۇرىن دامىتۋ. اتالعان باعىتتى الدىمىزعا ماقسات ەتىپ قويىپ، كونەرە باستاعان قولونەرىمىزدى بۇگىنگى كۇندە ءوز كادەمىزگە جاراتا وتىرىپ، قولدانىپ قانا قويماي، ونى جاڭعىرتۋدىڭ ماڭىزى وتە زور.
جاڭارۋ، جاڭعىرۋ زامانى ءومىرىمىزدىڭ بار سالاسىندا دا وزىنشە ءبىر قايتا قۇرۋ، قايتا قاراۋ، جاڭاشا ويلاۋ، تىڭ كوزقاراستارمەن، ادامزات تاڭىرقار يدەيالار العا تارتىپ وتىر. حح عاسىردىڭ اياعىمەن ءححى عاسىردىڭ باسى وزگەرىستەر ءداۋىرى ومىرگە، ونەرگە ءوزىنىڭ جاڭا لەپ، جاڭا تىنىسىن اكەلدى. سونىڭ ىشىندە قازاق ەلىنىڭ تاريحىن شىنايى تۇرعىدا ۇرپاققا تانىتا وتىرىپ، سالت - داستۇرىنە، رۋحاني مۇراسىنا قاسيەتپەن قارۋ، ونى ءقادىر تۇتىپ، قاستەرلەۋ ەرەكشە ماڭىزعا يە بولدى. سولاردىڭ ءبىرى - اتا - بابامىزدىڭ ۇمىتىلىپ بارا جاتقان قولونەرى ەدى.
“ونەردەن قۋات الماسا تىرشىلىكتىڭ شىراعى وشەدى”- دەپ م. اۋەزوۆ ايت - قانداي، ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاعىمىزدى اتا - بابامىزدىڭ قولونەرىمەن ەركىن سۋسىنداتۋ، ونى بويىنا ءسىڭىرىپ ءوسىرۋ العى كەزەكتەگى قاجەتتىلىكتىڭ ءبىرى.
“ونەر كوزى - حالىقتا”،- دەيدى دانالىق. ۇرپاقتان - ۇرپاققا تاراپ كەلە جات - قان وسى سوزدە سالعاننان ساناعا بىردەن سىڭەر سىندارلى دا سالماقتى شىن - دىق بار. جاس تالانت ورىنداۋىنداعى كۇيگە اسەرلەنسەكتە، حاس شەبەر قولى - مەن جاسالىنعان قايتالانباس قىمبات زاتتى كورسەك تە، كوكەيىمىزدەگىنىڭ ءبارىن ءبىر اۋىز سوزگە سىيعىزىپ: “ونەر كوزى – حالىقتا عوي”،- دەپ وتىرامىز. بۇل ءسۇيسىنىستى ءالى تالاي ايتامىز، ويتكەنى ونەر وسكەلەڭ، مادەنيەتىمىزبەن ونەرىمىزدە جاقسى تالاپ ءبىلدىرىپ جۇرگەن جاس وكىلدەر جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. بۇل دا حالىق اراسىنداعى تالانتتارعا دەگەن قامقورلىقپەن قاستەرلەۋشىلىكتىڭ ءبىر بەلگىسى. اتا - بابامىزدىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا جەتكىزگەن قولونەرىن بويىنا ءسىڭىرىپ، قاستەرلەۋ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، ار - نامىستى ۇل - قىزداردىڭ بىرىنشىدەن ۇرپاقتىق بورىشى بولسا، ەكىنشىدەن ونى جاڭعىرتۋ مىندەتى دەپ بىلەمىن. مەن وسى شىعارماشىلىق جۇمىسىمدى قولعا العاندا، ءوز بورىشىمدى شاما - شارقىم جەتكەنشە وتەگىم كەلدى.
“ەل ءىشى - ونەر كەنىشى” دەگەن اتالى ءسوزدىڭ اقيقاتىن كوزىممەن كورىپ، حالىق شەبەرلەرىنىڭ، سۋرەتشىلەردىڭ جاساعان تاڭعاجايىپ بۇيىمدارىن قولىما ۇستاپ، كوزىممەن كورگەندە، ىزدەگەنىمدى تاپقانداي بولدىم.
تۇندە مەنىڭ تۇسىمە ءجيى ەنەدى
ساحارانىڭ شۇبىرعان تۇيەلەرى.
تۇيەنىڭ وركەشىندە جىر بوتالاپ،
تۇيەنىڭ بوزداعىنان كۇي ولەدى.
م. ماقاتايەۆ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
