تۇيمەباي ءتاۋىپ
(ەتنوگرافيالىق اڭگىمە)
ءابىتاي توسەكتە سۇلىق جاتادى. بۇل ءبىر تىنشىعان كەزى. ايتپەسە وياۋ بولسا، ەكى جاعىنان ەكى كىسى قولىن باسىپ وتىرادى. بوسانسا تۇرا قاشادى. ونداي جاعدايدا جولىندا نە تۇرسا دا قايمىقپايدى، سوعىپ وتەدى. بىردە جانىندا وتىرعان ايەلدەردىڭ شاماسى كەلمەي قالىپ، تۇرا قاشىپ، ۇستا دۇكەنىنىڭ الدىندا جاتقان، اربانىڭ شەنىن تارتاتىن ديىرمەن تاستى ءسۇزىپ جاتقاندا ۇستاپ الدىق. ول كەزدە كىرەسىلى-شىعاسىلى ەسى بار بولاتىن. ەسى ءبىر كىرىپ كەتكەندە، مەنى قۇشاقتاپ «بالباق، مەن قور بولدىم-اۋ»، — دەپ جىلاپ جىبەرگەندە ساي-سۇيەگىم سىرقىرادى. He دەيىن، «ءالى-اق جازىلىپ كەتەسىڭ». — دەپ جۇباتقان بولدىم.
ايەلدەر دەمەكشى، ۇلى وتان سوعىسى ءجۇرىپ جاتقان قىرىق ءتورتىنشى جىلدىڭ قىسىندا ونىڭ جانىنا وتىرعىزاتىن ەركەك تابىلمايدى. كۇشى كۇن اسقان سايىن تەبىندەپ-كەرنەپ كەلە جاتقان ون التى جاسار جاس جىگىتكە ايەلدەردىڭ ءالى جەتۋى قيىن. ايەلدەردى وتىرعىزعانداعى امالىمىزدىڭ اياعى جوعارىداعى، ەكى ايەلدى ەكى سىلكىپ، قاشىپ كەتەدى. سوندىقتان كوبىنە تاپساق جانىنا ادامنىڭ ەڭ بولماسا بىرەۋىن ەركەكتەردەن وتىرعىزامىز. كوبىنەسە جالىنىپ-جالپايىپ سوعىستان ءبىر اياعى قارا سانىنان كەسىلىپ قايتقان قارەكەعە، وڭ اياعىنان جارالانىپ شويناڭداپ كەلگەن ءابىتايدىڭ ءوز جەزدەسى ابۋگە باقتىرامىز. شارۋاسى قۇرعىر قاشان بىتكەن. كەيدە ءزاۋشايتان ولار شىعىپ كەتە قالسا، ءابىتايعا ايەلدەردىڭ شاماسى جەتپەيدى. الدەرى كوزدەرىنە جەتەدى، جىلايدى.
ورتا مەكتەپتە دە، باستاۋىش كلاستا دا بىرگە وقىپ جۇبىمىز جازىلماي ۇنەمى بىرگە جۇرەتىن ماعان ءابىتاي سىر مىنەز، وي-ارمانى، مىنەز-قۇلقى ەتەنە. بىرىمىزدەن ءبىرىمىزدىڭ جاسىرىن سىرىمىز بولمايتىن. اكە-شەشەسىنەن توعىز اعايىندى ول التى ۇل، ءۇش قىز ەدى. سول التاۋدىڭ تورتەۋى سوعىسقا اتتانعان دا، بىرەۋىنەن قارا قاعاز كەلگەن. ەكەۋى ءىز-تۇزسىز بەلگىسىز كەتكەن، ەندى ءبىرى وسكەمەن جاعىندا ءبىر زاۆودتا ىستەيتىن. قالعان ەكەۋى — ۇلكەن اعاسى جاسى ارمياعا الۋدان اسىپ كەتكەن، ال ءابىتايدىڭ جاسى ءالى جەتپەگەن. ەندى وسى ەر جەتكەنشە سوعىس بىتسە ەكەن دەپ تىلەيتىن ۇلكەن اعاسى.
سوعىستىڭ جەڭىس بەتى بەرى، جاۋ بەتى ءارى قاراعان قىرىق ءتورتىنشى جىلدىڭ قىسى ەدى، بۇل. العاش ءابىتاي ءوڭى سارعايىپ، بىرنەشە كۇن ۇيقىسىنان ايرىلىپ ءجۇردى دە، ارتىنان اركىل-تاركىل، ىلگەرىندى-كەيىندى سويلەيتىندى شىعاردى. مىنەزى اۋىر دەلىنەتىن ول كوپ نارسەنى-اق كوتەرىپ، ۇندەمەي كەتە باراتىن، ەندى مىنە، ايقايلاپ، تارسىلداپ بيلەپ، ەلەڭ ايتقان بولىپ، ۇيقىسىراپ، باستىعىرىلعان ادامنىڭ داۋىسىنداي تارعىل-تارعىل ءۇن شىعارادى. قولىمەن بىرەۋدى قويىپ قالۋ، ەندى بىرەۋدى ءتۇيىپ كەتۋ كۇن اسقان سايىن ۇدەي ءتۇستى. سوندىقتان دا ونى ءۇش-تورت ايداي كىشى جەڭگەسى ءجانان الماتىداعى، وسى الاتاۋ وڭىرىندەگى مەن ءتاۋىرمىن دەگەن دارىگەردىڭ بىرىنە كورسەتىپ، ەشنارسەنىڭ ەمى قونباي قايتىپ ەدى. ەندىگى بار قايران ونى جىندىحاناعا سالۋ دەسىپتى دارىگەرلەر.
سودان بەرى مىنە، وسىلاي ۇيدە جاتادى. ءقازىر ەستەن ءبىرجولا ايرىلدى. بوسانا قالسا جۇرتتى شۋ-شۇرقان قىلادى. تۇيمەباي ءتاۋىپ جازباسا ونى ەشكىم جازبايدى، بۇل يەلى اۋرۋ دەسىپ جۇرت شۋلاسىپ ءجۇردى. ءبىر كۇنى ات جىبەرىپ، سول ءتاۋىپتى دە الدىردى. بۇل ءتاۋىپتى مەن كوكتەمگە سالىم ءبىر كەرگەنىم بار ەدى.
ءتاۋىپ سول كەزدە سەكسەنگە كەلىپ قالعان، ۇزىن بويلى، كارىلىكتەن جاۋىرىنى ءسال وڭكىش تارتقان، قاپساعاي، ۇزىن اقساقالدى كىسى بولاتىن. ول ءبىزدىڭ كورشىمىز ءانافيا دەگەن كەمپىردىڭ تۋعان اعاسى ەكەن. تۇيمەباي ءتاۋىپ گرامافون پلاستينكاسىندا داۋىسى جازىلعان، وندا «جاڭا تۇرمىس» دەگەن ءوز ءانىن ايتاتىن سادىبەك مۇسىرەپوۆ دەگەن اقىن ەكەۋى كوپتەن كورىسپەگەن قارىنداسىنا كەلىپ، ەكى-ۇش كۇن جاتىپ كەتكەن.
ولار وتىرعان ۇيگە جاستاردىڭ تالايى-اق بارعان. ويتكەنى ءانافيا كەمپىردىڭ باۋىرى نە كەرەك، ءبىز سادىبەك اقىندى كورۋگە بارىپ ءجۇرمىز. سادىبەك اقىن جەتىسۋ وڭىرىنە ابدەن ءومىرىنىڭ ءبارىن جۇلدىز ساناپ ەتكىزدى دەيتىن مۇسىرەپ ەسەپشىنىڭ بالاسى. جاسىمىزدان سادىبەكتىڭ ءوزىن دە، ونىڭ اتى اڭىزعا اينالعان اكەسىن دە جاقسى بىلەتىن بولعاندىقتان، بۇل اقىن جانىندا قانداي ءبىر بەدەلدى ادام بولسا دا بىزگە ودان ءوتىمدى بولماس ەدى. سوندىقتان دا بولۋ كەرەك، ەشكىم «اۋىلعا تۇيمەباي ءتاۋىپ كەلىپ كەتتى» دەگەن جوق، «سادىبەك اقىن كەلىپ، قوناق بولىپ اتتاندى» دەسەتىن. ءتىپتى ونىڭ ەرىك اعاشىنان شاپقان بوياۋسىز، سىرسىز قىپ-قىزىل بولىپ تۇراتىن دومبىراسى دا ەستە قالدى. ءابىتاي ول كەزدە دە اۋرۋ ەدى، ءبىراق ۇلكەن اعاسى كولحوز پرەدسەداتەلى بايجۇما «وسى زامانعى وقىعان دارىگەرلەر تۇرعاندا ءتاۋىپ نەگە كەرەك» دەپ، ونى قاراتۋدان باس تارتتى. ەندى مىنە، قاسكەلەڭ اۋدانىنىڭ ايتەي اۋىلىندا تۇراتىن ءتاۋىپتى اقىرى الدىردى.
تۇيمەباي ءتاۋىپ! شىنى كەرەك، بىرگە وسكەن، بىرگە وقىعان دوسىمنىڭ اركىم مازاسىزدانا العانىن ۇناتقانىم جوق. مەن دە ءتاۋىپ اتاۋلىنى جەك كەرەتىنمىن. ونىڭ ءبىر سەبەبى بار-دى. وسىنىڭ الدىندا عانا ءابدىل دەگەن باقسىنى الدىرىپ، سونى ءابىتايعا ويناتتى. قابا قاراساقالدى، ءبىر بەينەسى قازاقتان گورى ۇيعىرلارعا ۇقساس، ۇزىن بويلى، قوڭقاق مۇرىندى ءابدىلدى قىرقىنشى جىلدىڭ كوكتەمىنەن بىلەتىنمىن.
جەتىمنىڭ جۇرمەگەن جەرى بار ما؟ اركىمنىڭ بوساعاسىندا جاتىپ وقىدىم. قىرقىنشى جىلدىڭ كوكتەمىندە ۇزىناعاشتا تۇراتىن امانباي دەگەن ءبىر تۇستانىستىڭ ۇيىندە تۇردىم. سونىڭ بالا تۋمايتىن قۇرىش دەيتىن ايەلىنە وسى ءابدىلدى اكەلگەن. ايەلدى ونىڭ قارسى الدىنا وتىرعىزىپ قويادى. سونان سوڭ ول قولىنداعى قىسقا، توعىز پەرنەلى قوڭىر دومبىراسىن دىڭعىرلاتا باستايدى. سول دىڭعىرلاق ون شاقتى كۇنگە سوزىلدى. دىڭعىردان بالا شىقپادى. سول ايەل ءومىرى پۇشپاعى قاناماعان قالپىمەن قالعان. سونى كورگەن مەن ءابدىلدىڭ كەلۋىنە قارسى بولدىم. ءابىتايدىڭ اعاسى دا دارىگەرلەردەن ەش جاردەم بولماعان سوڭ، بىرەۋىنەن بولماسا بىرەۋىنەن ءساتى تۇسە مە دەدى مە، ەندى باقسى-بالگەردىڭ زىكىر سالۋىنا، جورىم جاساۋىنا قارسى بولمادى. سونان سوڭ ءابدىل اكەلىندى.
ول باياعى قىرقىنشى جىلعى دىڭعىرىنا سالدى. سۇلىق جاتقان ءابىتاي ءبىر كەزدە باسىن تەز كوتەرىپ وتىردى دا، باقسى قولىنداعى دومبىرانى جۇلىپ الىپ، موينىنان ۇستاپ ەسىككە ءبىر-اق ۇردى. سونان سوڭ ءابدىلدى ءبىر قويىپ قالىپ، دالاعا اتا جونەلدى. بىر-ەكى بالا ونى قۋىپ كەتتى. دومبىرا شاناعى ءبىر بولەك، موينى ءبىر بولەك، بوساعادا جايراپ جاتتى. ءابدىل باقسى سۇمىرەيىپ ورنىنان تۇردى دا، مويىنى سالبىراپ كەتە باردى. تۇپ-تۋرا جىنىنان ايىرىلعان باقسى دەگەن وسى بولدى. مەن تۇيمەباي ءتاۋىبى دە ناق وسى سەزىلدى بىرەۋ بولار دەپ ءجۇردىم.
تۇيمەباي ءتاۋىپتىڭ قارىنداسى ءانافيا كوكتەمدە اعزاسى كەلىپ كەتكەننەن بەرى ناۋقاستانىپ جاتقان. كەمپىردىڭ اۋرۋى قىزىق كەيدە «قوس قوجام-اۋ، قوس قوجام» دەپ ايعايلاپ ەسىنەن اداسىپ جاتادى. ءبىز كورشى تۇراتىنبىز. ءبىر كۇنى كەلىنىن جىبەرىپ مەنى شاقىرتىپتى. مەن دە وندا تالدىرماشتاۋ بالا جىگىتپىن. بارسام، كەمپىر ەتپەتىنەن جاتىر. باسىن كوتەرىل، ۇلكەن اق كەزدەمەنى الىپ بەلىن بۋدى. قامشىنى الىپ، سابىمەن ءورىمىن قوسىپ ۇستادى دا، بەلىنە بۋىلعان بەلبەۋدەن قىر ارقاسىنان وتكىزدى. سونان سوڭ قايتادان ەتپەتىنەن سۇلاپ جاتتى.
— ەندى مىنا كەلىن ەكەۋىڭ جابىلىپ قامشىنى بۇراڭدار، — دەپ بۇيىردى. ءبىز ءالىمىز كەلگەنشە بەلبەۋدەن ەتكەن قامشىنى ەكى باسىنان ەكەۋمىز ۇستاپ بۇراپ جاتىرمىز. كادىمگى جۇك ارتقان تۇيەگە سالعان بۇراۋداي. كەمپىردىڭ ءوزى دە ەتى جوق ادام، بەلى ءبىر-اق ۋىس بولىپ قالدى. بۇدان ءارى ەندى بۇراۋعا جۇرەكسىندىم.
— بۇراي بەر، قاتتى بۇراڭدار، تاعى، تاعى، — دەيدى ول. مەن ءتىپتى كەمپىردى ءولتىرىپ الارمىز دەپ قورىقتىم. قولىمىزدان كەلگەنشە بۇراپ تاستادىق. كەمپىر ءالى دە ريزا ەمەس:
— قاپ، وسىندايدا الگى نۇرسەيىت قاتتى بۇراپ تاستاۋشى ەدى، — دەيدى. ونىسى — سوعىسقا كەتكەن ۇلكەن ۇلى. ءبىز تاعالاعان اتتىڭ ەرنىنە سالعان شۇراداي قانشا قاتتى بۇراپ تاستاعانمەن، كەمپىردىڭ اۋىرىپ جاتقان. كۇندى كۇنگە، ءتۇندى تۇنگە ۇرىپ، كوز ىلمەي، ۇيقى بەتىن كورمەي، كۇڭىرەنىپ جاتادى. جانىمىز قاتتى اشيدى. ءبىراق دارىگەر ەمەسپىز، نە امال بار؟!
تۇيمەباي ءتاۋىپ كەلىپ، قارىنداسىنىڭ ۇيىنە ءتۇستى دەگەن ءسوز شاعىن اۋىلعا تەز تارادى. كورشى ۇيىنە مەن جۇرتتان بۇرىن جەتتىم. و توبا، ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەي قالدىم. تاڭەرتەڭ ەلى مەن ءتىرىنىڭ اراسىندا، و دۇنيەگە بارىپ-كەلىپ جاتىر دەپ جۇرگەن ءانافيا شەشەي تۇك بولماعانداي اعاسىمەن جايباراقات سويلەسىپ وتىر. ءتىپتى شاي قويۋعا قامدانىپ، شارۋا جايلاۋعا كىرىسپەك. شىنى كەرەك، ءوز باسىم كەمپىر ناق »«ول ءتاۋىپ كەلىپ تۇسە سالىسىمەن تۇرىپ كەتتى دەگىم كەلمەدى. ول اۋرۋىنان ودان بۇرىن-اق ايىققان بولار، اعاسى كەلگەن سوڭ باسىن كوتەردى داعى دەپ ويلادىم.
ءتاۋىپ قارىنداسىنىڭ ۇيىندە كوپ وتىرمادى. ارنايى شاقىرعان ۇيگە بارماق بولدى.
— مەن ەرتىپ بارايىن، — دەدىم. شال ورنىنان جىگىتشە دىك ەتىپ، تەز تۇرەگەلدى. تۇيە ءجۇن شەكپەنىن سوندا قالدىردى دا، جۇقا بەشپەنتىنىڭ سىرتىنان كەمەر بەلدىگىن بۋىندى. قاپسىرمالى كەمەر بەلدىكتە كىسە بولعانىن بۇرىن كورگەن ەمەن. كۇمىسى جارقىراعان كەمەر بەلدىكتە كىسە دە، قىن دا ءىلۋلى. ءبىر قاراعان كىسىگە ورىس تۇستەس بولىپ كورىنەتىن ءتاۋىپ وتە زور ادام ەكەن. قاباعى تىك، ەسىپ كەتكەن قاستارىنىڭ اراسىنداعى اعى، جەلكىلدەگەن اپپاق ساقالى، ساپارى سالبىراعان مۇرتى شالدى وتە ايبىندى كورسەتەدى. اسىرەسە تۇكسيگەن سويداق قاستارى كوزىن شاتىناتىپ تۇر. قامشىسىن تاستاماي بۇلدىرگەسىنەن قولىنا ىلە كەتتى. دالاعا بەتتەدىك. كۇن شايداي اشىق. ماۋسىم ايىنىڭ العاشقى اپتاسى. ساسكە ءتۇس بولىپ قالعان.
— ەڭ قىسقا جولمەن تارت! — دەدى ماعان. ءۇي اراسىنداعى باۋدى بەلىنەن باسا، جۇگەرىنى قاق جارىپ وتۋگە تۋرا كەلدى. شال ادىمداپ قاتتى ءجۇردى. قاباعى قاتۋلى، اياعىن دىك-دىك باسادى. ماعان ول الدەنەگە اشۋلانىپ كەلە جاتقانداي كورىندى. قامشىسىن بەلىنە قىستىرا سالدى.
ءابىتاي ءۇيىنىڭ الدى ىعى-جىعى ادام. جۇمىس ۋاقىتىندا قايدان جينالعانىن كىم ءبىلسىن، ءبارى نە بولار ەكەن دەپ كەلگەنى بەلگىلى. 'شال ەسىك الدىنداعى سالەمدەسكەن ادامنىڭ ەشقايسىسىنا ءتىل قاتپادى. جىلى قاباق بەرمەدى. سالەم المادى. قايتا ادىمداپ قاتتى ءجۇردى. كوزىنە كوزىم ءبىر ءتۇسىپ كەتىپ ەدى، تۇيمەباي ءتاۋىپتىڭ بەت-اۋزىنان ادام شوشىرلىق، ءتىپتى جاڭاعى جايدارىلىلىقتىڭ ءبىرى جوق، قوي كوزدەرىنىڭ شەتى قۇرلانىپ، ءجۇزى سۇرلانىپ، قانىن ىشىنە تارتىپ الىپتى. ماعان ول دالادا تۇرعان ادامداردى كورمەگەندەي بولدى.
ءابىتايدىڭ ەكى عانا بولمەلى ءۇيىنىڭ سىرتتان كىرەر ەسىك كۇن شىعىس جاقتا ەدى، ول شالقاسىنان اشىق تۇر. ءابىتاي تۇستىگىندە ءبىر، شىعىسىندا ءبىر تەرەزەسى بار تۇپكى ءۇيدىڭ تورىندە جاتىر. تۇپكى ءۇيدىڭ ەسىگى اشىلعاندا قارەكە مەن ءابۋ ەكى جاعىنان باسىپ ۇستاپ وتىرعان ءابىتاي، ولاردان قولىن بوساتپاق بولىپ جۇلقىنىپ جاتىر. اۋىز ۇيگە وتە قاتتى جىگەرلى، قاتۋلى كىرگەن ءتاۋىپ تۇپكى ءۇيدىڭ تابالدىرىعىن اتتاي بەرە:
— اسسالاۋماعالەيكۋم! — دەپ قاتتى دابىستادى. اياقتارى كەم بولعانىمەن قولدارى ساۋ، سول كەزدە ءالى قىرىقتىڭ ىشىندەگى ەكى جىگىتكە بوي بەرمەي ارپالىسىپ، جان جالداپ، جۇدىرىق جۇمساپ جاتقان ءابىتاي شال داۋىسى شىعىسىمەن ەكى كەزىن تارس جۇمىپ الىپ، قايتا اشپاي قويدى. ءتاۋىپ زىركىلدەپ، سەلكىلدەپ، پالۋانعا تۇسەتىن جىگىتشە، الدە ءبىر كوكپارعا كىرەتىن شاباندوزشا قاتۋلانىپ، ادام بەتىنە قاراي الماستاي كەيىپكە ەنىپتى. ەكى جەڭىن سىبانا بەرىپ:
— قولىن جىبەرىڭدەر، وزدەرىڭ بىلاي كەتىڭدەر، — دەدى ءتاۋىپ ەكەۋىنە. اياقتارى كەم ەكى مۇگەدەك ءبىرى دەمالىپ، ءبىرى تۇرا الماي شويناڭداپ جاتىپ، ايتەۋىر تەردىڭ الدىق بوساتتى. ەكى كوزىن جاڭا شارتا جۇمعاننان قايتا ءالى اشپاعان ءابىتاي توردە سۇلىق جاتىر. ناۋقاس جانىنا تىزەسىن بۇگە بەرگەن ءتاۋىپ، ءتۇسى وزگەرىپ، ايبارلانىپ شاڭق ەتتى:
— ەي!
ءابىتاي باسىن جاستىقتان جۇلىپ الىپ، تۇسىنەن شوشىپ ويانعان ادامداي، الدە نە بولىپ قالدى دەگەندەي ەكى قولىن ارتىنا تىرەي وتىرىپ، ۇرىككەن تاناشا ەكى جاعىنا الاق-جۇلاق قارادى. بايقاسام، جىلتىراپ تۇراتىن تورى ءوڭى قىزارىڭقى تارتىپ، ەكى كوزى قانتالاپ، قاراسىنان جان شوشىرلىقتاي بولىپ كەتىپتى. ءتاۋىپ وڭ تىزەسىمەن تىزەرلەي وتىرىپ، كەز ىلەسكەنشە وڭ قولىنىڭ كۇرەكتەي الاقانىمەن ءابىتايدىڭ سول جاق جاعىنان پارمەندەپ تۇرىپ تارتىپ جىبەردى. اناۋ سەسكەنىپ قالعاندا، سول قولىمەن وڭ جاق جاعىنان تاعى. پەرىپ جىبەردى.
— بار، ءۇيدى ءۇش اينالىپ كەل! — دەدى.
— ويباي، ول قاشىپ كەتەدى، — دەدىم مەن قاراپ تۇرماي.
— قاشپايدى، ءۇيدىڭ يەسى سۇيەپ بارسىن، — دەدى دە، ۇيگە توپىرلاپ كىرگەن قاتىن-قالاشتى بەلىنەن قامشىسىن جۇلىپ الىپ ساباپ-ساباپ جىبەردى. قامشىدان سەسكەنگەن جۇرت دۇرلىگىپ سىرتقا قاشتى. قولى بىرەۋگە جەتتى، بىرەۋگە جەتپەدى. ۇيدەن ادام كەتكەن كەزدە كوزىم ءتاۋىپتىڭ جۇزىنە ءتۇسىپ ەدى، بەت-اۋزى كىسى قاراپ بولمايتىنداي الەم-تاپىرىق ەكەن. تورگە مالداس قۇرىپ وتىرماق بولدى. اياق-قولى تارتىلىپ قالعانداي، ءتاۋىپ دىرىلدەپ، كادىمگى توبەلەستەن ىزا بولىپ شىققان ادامداي قولى، تىزەسى قالتىلداپ، اياعىن زورعا بۇگىپ، مالداسىن قۇردى. ءبىر ءسات ول تىنشي الماي، مازاسى كەتىپ، الدەبىر نارسەسى ورنىنا كەلمەي اشۋ-ىزاسى تارقاماعان ادامداي ابىرجىدى. ءوڭى ءبىر قۋارىپ، ءبىر قىزارىپ بارىپ زورعا تىنشىعانداي بولدى. ناق سول ءبىر ساتتە كەڭ دە سىرتقا كەتكەن ءابىتاي جايىن بىلۋگە ۇمتىلدىم. ءابىتايدى جەڭگەسى ءجانان قولتىعىنان سۇيەپ، ءۇيدى ءۇش اينالدىرىپ، كىرگىزىپ كەلە جاتتى. تورى ەتتەن اجىراعان ءابىتاي مويىنى قىلقيىپ، نە كۇلگەن ەمەس، نە جىلاعان ەمەس، ايتەۋىر ءتۇرى وزگەرىپ، بەتى جىلىمشىلانىپ، ىرجيعان بولىپ، موپ-موماقان قالىپتا بوساعاعا سۇيەنىپ، تابالدىرىقتى اتتادى.
— ۇيدە وسى ءۇيدىڭ ادامىنان باسقا ەشكىم قالماسىن، — دەپ بۇيىردى تۇيمەباي تەۋىپ. جۇرت تارقادى. ونسىز دا مۇندا قالماق ەمەس ەدى. ويتكەنى قۇق جاز، شارۋا جۇمىسىنىڭ ەڭ قاۋىرت شاعى ەدى، بۇل. ءتىرى ادام تىرشىلىك قىلماي تۇرا ما، اركىم جونىنە كەتتى. سولاردىڭ اراسىندا مەن دە جونەلدىم.
سول كۇن ماعان باتپاستاي ۇزاق بولدى. كۇن ۇلكەن بەسىننەن اۋىپ، ەكىندىگە باستاعاندا اپتاپ تا قايتتى. مەن دە جۇمىسىمدى ىڭعايلاپ بولعان سوڭ، ءابىتاي ۇيىنە بەت تۇزەدىم. كەلسەم، ءۇيدىڭ كاچەڭكەسىنە ۇلكەن تەكەمەت جايىپ، ونىڭ ۇستىنە ءتورت قاباتتاپ كورپە توسەپتى. جاستىقتا شىنتاقتاپ تۇيمەباي ءتاۋىپ جاتىر. قاسىندا ونىڭ بەتىنە قاراپ، ءموليىپ ءابىتاي وتىر. ءتاۋىپ مەن جاقىنداعان سوڭ باسىن جاستىقتان كوتەردى،وتىر دەگەندەي يشارا ءبىلدىردى. مەنەن بۇرىن نە دەگەنىن كىم ءبىلسىن، مەن كەلگەن سوڭ ءتاۋىپ ءابىتايعا قاراپ سەز باستادى:
— ەي، — دەيدى ءتاۋىپ ءابىتايعا قاراي جۇلقىنا ۇمتىلا"، — سەن جىگىتسىڭ، مەن شالمىن، كەل ەكەۋمىز كۇرەسەمىز. — وسىنداي ساتتە شالدىڭ بەت-پىشىنى وزگەرىل، قاباعى تۇكسيىپ، توبەلەسەتىن كىسىنىڭ كەيپىنە كىرەدى. جانىندا وتىرعان ءابىتايدىڭ ۇستىنە تونە تۇسەدى. ءتىل-اۋزىن قويىپ مىقيا قالعان ول تاعى دا باعانا ءۇيدى اينالعانداي بەت-جۇزى جىلىمشىلانىپ، ىرجيعان بولىپ باسىن شايقايدى. تۇيمەباي ءتاۋىپ كىرپىگىڭ تىكەنەگىندەي قادالىپ تۇرعان قاسىن. قۇيقا قۇلاعىن ارى-بەرى قوزعاپ، تۇكسيىپ، كەشە ءتۇرلى كەيىپكە تۇسەدى:
— كەل دەيمىن، كۇرەسەمىز، — دەپ تاپ-تاپ بەرەدى ءابىتايعا. ول تاعى دا باسىن شايقايدى. مۇساپىرلەنىپ، تونە ءتۇسىپ وتىرعان ءتاۋىپ بەتىنە قاراي الماي، سورلى بولعان ءابىتاي بۇگەجەكتەيدى. تاعى دا ءۇنسىز-تىلسىز باسىن شايقايدى. — ايتپەسە تىنىش وتىر، تاياق جەيسىڭ، — دەن ءتاۋىپ كۇشىنە مىنەدى.
ەرتەڭىنە دە ءتاۋىپ قوزعالماستان، ءابىتاي جانىندا وتىردى. ءۇشىنشى كۇنى اتتانباق دەگەندى ەستىپ، جەتىپ باردى. ۇيدەن شىعىپ بارا جاتقاندا ءابىتايعا بۇرمالادى. ءۇي يەلەرىنە قاراپ:
— قالاعان تاماعىنىڭ ءبارىن بەرە بەرىڭدەر، ون بەس كۇننەن كەيىن ءتىلى شىعادى، — دەدى. ءتاۋىپ اتتانىپ كەتتى. ول كەتە سالىسىمەن ءابىتاي قايتا قوزار ما ەكەن دەپ ءبارىمىزدىڭ پۇستىمىز قالماي ءجۇر. قايتا-قايتا ونىڭ جانىنا كەلىپ قاراپ كەتەمىز. مىلقيىپ ول وتىرادى...
ايتقانداي-اق، ون كۇن بولعاندا ءتىلى جاڭا شىققان بالالارعا ۇقساپ جالعىز-جالعىز سوزدەردى ايتا باستادى. ون ەكىنشى كۇنى ەكى-ۇش ءسوزدىڭ دە باسىن قۇرادى. ون بەس كۇندە كادىمگىدەي سويلەدى. ءبىراق، ءالى ەسىنە كەلىپ بولماعانى بەلگىلى ەدى. ارادا ەكى اي ەتكەندە ءابىتاي باياعى قالپىنا كەلىپ، ەل قاتارىنا قوسىلدى.
تۇيمەباي ءتاۋىپ قارتايىپ، ەلۋىنشى جىلداردىڭ اياعىنا تامان قايتسە بولىپتى. ءبىر اتتەگەنايى، جىندانىپ اۋىرعان ادامدى جازۋدىڭ سىرىن شاشپاي، وزىمەن بىرگە و دۇنيەگە الا كەتتى...
1985
You Might Also Like
-
جۇرەكتىڭ يشەميالىق سىرقاتى (جيس) — جۇرەكتىڭ تاجدىك ارتەريالارىنىڭ زاقىمدانۋى ناتيجەسىندە ميوكاردتىڭ قانمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنىڭ ءابسوليۋتتى نەمەسە سالىستىرمالى تۇردە بۇزىلۋىمەن سيپاتتالاتىن پات...
-
«شويىننان جول سالىنعالى جاتىر، ول جولدىڭ كورىنىسى دومبىرانىڭ ەكى ىشەگى سياقتى بولادى ەكەن، ونىمەن پوەزد دەگەن وتپەن جۇرەتىن اربا كەلەدى ەكەن» دەگەن قاۋەسەت بالقاشتىڭ بەرگى جاعاسىنا جۋىق...
