InfoHub Logo

تومەنگى سارىتاۋقۇمدى مەكەن ەتىپ كەلگەن بالتاشتىڭ كاسىبى — كيىز ءۇيدىڭ ءۇي اعاشىن جونۋ ەدى. ونىڭ كولحوزعا بارعىسى كەلمەي، كەجەگەسى كەيىن تارتتى دا تۇردى. ءتىپتى جانىندا تۋعان-تۋىسقاندارىنان دا ەشكىم قالماي، تەگىس كولحوزعا كوشىپ كەتسە دە، ونىڭ بارعىسى كەلمەدى. وسىلاي جالعىز ءۇي ءجۇرىپ-اق كۇنەلتەمىن عوي دەپ توپشىلادى ول. ءبىراق بالتاش پەن ونىڭ زايىبى ۇمتىلعاننىڭ ويى ءبىر جەردەن شىقپادى.

تاڭەرتەڭ بالتاش بەلىن بۋىنىپ، جەڭىن سىبانىپ اسىعا باسىپ تاعى دا ەشكىتالدان ءۇياعاش كەسۋگە توعايعا كەتىپ قالدى. ۇيدە جالعىز قالعان ۇمتىلعان بىرەر ساعات ءۇي ىشىندەگى كۇيبەڭ-كۇيبەڭ جۇمىستى اياقتاعان سوڭ، ءىشى پىسىپ وتىرا المادى. ارا-تۇرا اڭگىمەلەسىپ، سىر شەرتىسەتىن ابىسىن-اجىننىڭ ءبارى كولحوزعا كەتتى. ىستەۋگە جۇمىسى جوق، ساپ-ساۋ ادامعا كۇننىڭ باتۋى قانداي قيىن بولادى دەسەڭىزشى.

ۇمتىلعان جالعىز وتىرىپ، ءبىراۋىق سىرتىنان بالتاشپەن ۇرىسسا، ءبىراۋىق باجىرايىپ داق توبەدە تۇرىپ الىپ، باتپاي قويعان كوكتەمنىڭ ۇزاق كۇنىمەن ۇرىستى. ول جالعىز قالعاندىعىن كۇننەن كورەيىن دەسە، وسى كۇننىڭ استىندا ءومىر سۇرگەندەردىڭ ءبارى دە كولحوزعا مۇشە بولۋعa كەتىپ قالدى. وزدەرىنىڭ وسىندا قالۋىن ول وزەن بويىنا بىتكەن ەشكىتالدان دا كوردى.

بالتاش كەشكە دەيىن تولارساقتان ساز كەشىپ، ەشكىتالدان ەكى ءۇيدىڭ اعاشىن دايىنداپ، شارشاپ ۇيىنە قايتتى. ۇيگە كەلسە دايىن تۇرعان تاماق جوق. ايەلى ۇيىقتاپ جاتىر. بالتاش ايەلىن وياتىپ العاننان كەيىن دە ۇمتىلعان تاماق ىستەمەي، قارىسىپ، ۇندەمەي وتىردى دا قويدى.

— ادام شارشاپ، قارىنى اشىپ كەلسە، قاراپ وتىرىپ، مۇنىڭ نە ەي،— دەيدى ءزىل تاستاپ بالتاش.

— سەن كۇشىڭدى جۇمساپ قاجىساڭ، مەن جانىمدى جەپ قاجىدىم،— دەيدى ۇمتىلعان.

— ساعان نە بولدى، قاراپتان قاراپ وتىرىپ؟—دەيدى بالتاش.

— جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقانىمىز بار بولسىن،، كوپتەن بولەك قالدىق، كومۋسىز قالىپ جۇرمەيىك،—دەيدى ۇمتىلعان.

— ايتقالى وتىرعانىڭدى جورامالدادىم. ونىڭ بولا قويماس. قاشان جەر تامىرىن سورىپ كۇن كورىپ ەدىك..

— ءتىرى بولساق ەلمەن ءبىر توبەدە، ولسەك ءبىر شۇقىردا بولعانىمىز جاقسى ەمەس پە؟ كەلىسپەسەڭ، مەن دە كەلىسپەدىم، مەنىڭ دە ساعان تاماق ىستەپ بەرەر ءحالىم جوق.

تاڭەرتەڭ قيسايعان بويىمەن بالتاش كەتتى، تەرىس قاراعان قالپىمەن ۇمتىلعان قالدى.

ۇيدەن شىققانداعى بالتاشتىڭ ويى ەكى ءۇيدىڭ اعاشىن ساتىپ قايتۋ ەدى. وسى ماقساتپەن ول كولحوزعا بىرىككەندەرگە كەلدى.

— يا، ءجونىڭدى ايت؟—دەدى كولحوز بريگاديرى، كوممۋنيست ەكپىندييەۆ.

— ەكى كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگىن جاساپ قويىپ ەدىم، سونى ساتىپ الاتىن كىسى ىزدەپ ءجۇرمىن.

— ە، سەنىڭ ويىڭ ءالى سول ما ەدى، كولحوزدان قاشىپ، ىزىڭە ەرگەن دوسىڭ بايتوبەت باي الماسا باسقاعا كەرەگى بولا قويار ما ەكەن؟!— دەدى بريگادير.

— بايتوبەتتىڭ بالاسى وتاۋ تىگىپ شىققاندا جىلۋعا قوسارسىڭ، — دەدى تاعى ءبىر كولحوزشى.

ۇيگە كەلىسىمەن ول جاسىرماي اڭگىمەنىڭ ءبارىن ايتا كەلدى. كولحوزشىلاردىڭ ونى ابدەن جەرىنە جەتىپ كەلەكە ەتكەنىن دە ايتتى.

بالتاشتا ءۇن جوق. مۇنىڭ ءجىبىنىڭ بوساپ قالعانىن كورگەن ۇمتىلعان كولحوزعا كوشۋدى الدىنا تارتا قويدى. سودان ولار كولحوزعا كوشتى. كورشىسى بالتاشتى تاماققا شاقىردى. قارنى اشقان كىسىگە تاماقتىڭ دا بال بويا كەتەتىنى بار-دى. كەشەدەن بەرى ءنار تاتپاي، ابدەن كەنەزەسى كەپكەن بالتاش الدى-ارتىنا قاراماي، تاماقتى تويعانشا ءىشتى.

— تويىپ كەتكەنىمشى!— دەدى ول كورشىسىنە قاراپ.

— تويعانىڭنىڭ الدى وسى، كوپشىلىك بار جەردە كولحوز بار، كولحوز بار جەردە بەرەكە بار! — دەدى كورشىسى.

ۇمتىلعان ەرتەڭىندە-اق eگic دالاسىنا جۇمىسقا كەتتى. ال بالتاش كوشەرىن كوشىپ كەلسە دە، نە ىستەرىن بىلمەي، ەكى ويلى بولىپ بوسقا تەڭسەلدى دە ءجۇردى. ونىڭ كولحوزعا ۇيىمداستىرعان كۇرەڭ اتىن اپارىپ سوقاعا جەككەندە دەنەسى تىتىرەپ كەتتى. كيىز ۇيدەن كىرپىش ۇيگە كىرۋ دە وعان ءبىر ۇلكەن ءىس بولدى. العاش وعان دا قيپاڭداپ جوقتان وزگەنى سىلتاۋراتتى. كۇزگە قاراي ۇمتىلعان بولماي ستاندارتتى ۇيگە كىرىپ الدى.

وسىدان باستاپ-اق بالتاش تا يكەمگە كەلە باستادى. ال ۇمتىلعان كولحوزعا كەلگەن كۇننەن باستاپ-اق ەكپىندى بولىپ، كولحوز باسقارماسىنا مۇشەلىككە سايلاندى، بالتاش ۇمتىلعانعا: «جينالىسقا بارام دەگەندى تاعى قايدان شىعاردىڭ؟» دەپ العاشقىدا قارسىلىق كورسەتىپ ەدى، كەيىن ونى دا قويدى. ءوزى ناعىز ەكپىندىنىڭ ءبىرى بولىپ الدى. بالتاش اۋىل سوۆەتتىڭ مۇشەلىگىنە سايلانعان سوڭ جينالىستىڭ الدىن بەرمەيتىننىڭ ءوزى بولدى. ول جينالىستا كولحوز شارۋاشىلىعىن جاقسارتۋدىڭ شارالارىن ايتىپ، ۇزاق-ۇزاق سوزدەر سويلەدى.

...مىنە، بالتاش پەن ۇمتىلعان ەكەۋى جاڭا جىل ساعاتىنىڭ سوعۋىن كۇتىپ وتىر. ءقازىر ول كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگىن جونۋشى ەمەس، كولحوز كىرپىش زاۆودىنىڭ شەبەرى. ءساندى كولحوز سەلوسىنىڭ كىرپىشىن قالاۋشى، وزات كولحوزشى. ال ۇمتىلعان — قىزىلشادان مول ءونىم الۋشى سوسياليستىك ەڭبەك ەرى.

بالتاشىنىڭ باياعىسى ەسىنە تۇسكەندە ۇمتىلعاننىڭ كۇلكىسى كەلە بەرەدى. ال بالتاش بولسا، سول ءبىر وتكەندەگىسىنەن قاتتى ۇيالادى.

1953

---