ءۇبiجiك
ۇزاقتى كۇن كينو قىزىعىنا ەلتiپ، ەكرانعا كوپ قادالعاندىقتان با، ەكi كوزi ۋداي اشىپ، ءمولت-مولت جاساۋراپ كەتتi. شەكەسi دە زiل تارتىپ، قۇلاعى شۋلاپ بارا جاتىر ەكەن. جۇدىرىق سىرتىمەن كوزiن ۋقالاعان كۇيi ورنىنان سوزالاڭداپ تۇردى دا، اياعىن زورلانا سۇيرەتiپ باسىپ، تەرەزەگە قاراي بەتتەدi. ءجۇزiندە شارشاۋ بار. كوزi كiلگiرەپ تۇر. بiرەر اتتاپ تەرەزە الدىنا جەتكەن سوڭ باسى كەۋدەسiنە قۇلاپ، بiراۋىق سۇلق ءتۇسiپ تۇرىپ قالدى. تەرەزە الدىنا سۇمەتiلiپ نەگە كەلدى، و جاعىن پايىمداپ جاتقان بۇل جوق. ۋداي اشىعان ەكi كوزiن تارس جۇمىپ ءسال بوگەلدi دە، الدەنە ەسكە تۇسە كەتكەندەي تارس جۇمعان كوزiن اشا سالا تەرەزە ەرنەۋiنە اسىلىپ، تىسقا كوز تiكتi. ءدال تەرەزە تۇبىندە وسكەن كارى قاراتال تالىستاي قالىڭ قابىعى ارسا-ارسا بوپ، بويىنا بىتكەن مىڭ سان جاپىراعىن اۋىرسىنعانداي مۇلگىپ تۇر. ءۇيدىڭ كەلەسى بەتىنە اۋىپ كەتكەن كۇننىڭ قىزۋى قايتا باستاعان. كورشi بالالار ويىنعا الاڭسىز كiرiسكەن سىڭايلى، اۋلا جاق كولەڭكە بەتتەن شات-شادىمان كۇلكi ەستiلiپ قالىپ جاتىر. وقۋدان بوساعان بالا نەمەنى ۇيدە تۇساپ ۇستاي المايتىن جازعى دەمالىس كەز عوي.
باعانادان ۋداي اشىپ، كiلگiرەگەن كوز جانارىندا جىلت كورiنiپ، بۇنىڭ دا ويىنعا اڭسارى اۋا قالىپ ەدى. كوشەگە جۇگiرiپ شىعىپ، اسىر سالعان بالالاردىڭ اراسىنا قويىپ-اق كەتكiسi كەپ تۇر. بiراق، ورەكپي قالعان كوڭiلi دەمدە سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، كiبiرتiكتەپ بوگەلە بەردi. «مۇمكiن ەسiك الدىندا ۇرىنارعا قارا تاپپاي، ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ ەرلان تۇرعان شىعار». الپامىستىڭ ءجۇنi جىعىلا قالدى. كوشەگە شىقسام دەگەن ويدان تابان استىندا اينىپ، تۇتقاعا سوزا بەرگەن قولى كەرi قايتقان.
ەرلان بۇدان بiر كلاسس جوعارى وقيدى. جەتiنشiگە كوشكەن. جەتiنشiگە كوشتىم ەكەن دەپ، ساباققا باس قاتىرىپ جاتقان ول جوق. ءۇشتiكتەن وزگە باعا ونىڭ ماڭدايىنا جازىلماعان سياقتى. ونى دا «قاعىنىپ تۇرعان پالەكەت قاعىندىعا ۇشىراماي تۇرعاندا قۇتىلىپ تىنايىق» دەپ، مۇعالiمدەر امالى قۇرىپ قويا سالا ما قالاي. باسىنا وقۋ قونبايتىنىن ءوزi دە بiلەتىن بولار، باسقا وقۋشىلار سياقتى سومكە ارقالاپ، وقۋلىق تاسىپ اۋرەگە ءتۇسiپ جاتپايدى. مەكتەپكە اكەلەتىنى جالعىز كiتاپ، جالعىز داپتەر. ول دا ابدەن ۋماجدالعان، ىشقىرعا قىستىرا سالادى. كلاستىڭ اتامانى. وڭاشا شىعا قالعان تومەنگi كلاستىڭ بالالارى وعان قالتا تۇبىندەگى بەس-ون تەڭگەسىن بەرىپ، اعاجانداپ ارەڭ قۇتىلادى. بەس-ون تەڭگە تابىلماي قالسا، مايقۇيرىقتان تەبىلىپ قايتادى. الپامىس تا تالاي رەت قالتاسى قاعىلىپ، تالاي رەت تەبىلىپ تىنعان. سوندىقتان بەسىنشىنىڭ بوقمۇرىندارى ەرلاننان الىستان وراعىتىپ قاشادى.
انادا عوي، اسپاننان تۇسكەندەي، ويلاماعان جەردەن سۋماڭ ەتىپ ەرلان تاپ بولا كەتكەنى. قاننەن-قاپەرسiز، بەيعام كەلە جاتقان بۇنى، ءاي-شاي جوق، كوكiرەكتەن پەرىپ كەپ قالعانى. قالپاقتاي ۇشىپ ءتۇستى بۇل. شۇيدەسi تاسقا وڭباي سوعىلىپ، كوز الدى قاراۋىتىپ كەتتi. ەسىن جىيسا، توبەدەن ءتونiپ قاراپ ەرلان تۇر. بۇجىر تابان باتەڭكە كيگەن اياعىن بۇنىڭ كەۋدەسiنە سالىپ العان. نىعىرلاپ باسىپ قويادى.
— سەندە ءدۇربi بار دەيدi عوي. سونى ماعان اكەپ بەرەسiڭ! — دەيدi بۇيىرىپ. — ايت، قاشان اكەلەسiڭ؟
وكتەم. جايىن اۋزى جيىلماي، تاڭقى تاناۋى جەلپ-جەلپ ەتىپ دەلديە قالىپتى. الپامىس تۇلا بويىن بيلەپ العان ۇرەيدى قاپەلىمدە باسا الماي، الاقانىمەن ءجۇزiن قورعاشتاي بەردi.
— قاشان اكەلەسىڭ؟
— ءدۇربi... ءدۇربi، — دەي بەردi الپامىس ەرنi ەرنىنە جۋىسپاي كۇبiرلەپ. اۋزىنا باسقا ءسوز تۇسپەدى.
— تاپ وسى ءقازىر اپ كەلەسىڭ! — بۇجىر تابان باتەڭكەمەن قابىرعادان وقساتىپ بiر تەپتi. — ۇقتىڭ بەي؟!
بۇل تۇك دەي المادى سوندا. سۇيرەتiلiپ ورنىنان تۇردى. ءۇستi-باسىنا جۇققان شاڭدى قاقپاستان اناداي جەردە تەڭكيiپ جاتقان دوڭبەككە شويناڭداي باسىپ بارىپ وتىردى. كوزiنە مولتىلدەپ جاس ءۇيiرiلدi.
راس بولسا، ءدۇربىنى اتاسى سوعىستان الىپ كەلگەن دەيدi. بىلعارى قورابى ابدەن اقجەمدەنىپ توزعان. كوپ ۇستالىپ، سىرى كەتە باستاعان. ءبىراق، ءدۇربi بولعاندا قانداي! ناعىز ءوزi. اپ-اۋىر. قوس قولداپ قىسىپ ۇستاماساڭ، جەرگە ءتۇسىرىپ الۋىڭ ابدەن ءمۇمىن. كورشi بالالارعا ەشقاشان كورسەتكەن ەمەس. ءوزi دە قولىنا اندا-ساندا بiر الاتىن-تۇعىن. بiرەۋ ءبىلiپ قويا ما دەپ قايمىعادى. ءبىلىپ قويسا «مەن ءبىر كورەيىن، مەن ءبىر كورەيىنمەن» ءار بالانىڭ قولىندا ءبىر كەتۋى مۇمكىن عوي. بالكوندا تۇرىپ الىستا مۇنارتىپ جاتىپ العان تاۋدان كوز ايىرماي، شاتقالعا ۇزاق-ۇزاق ءۇڭiلەدى. سوندا شاتقالدى ورلەپ وسكەن قاراعاي بiتكەن كوز الدىنا تىم-تىم جاقىن كەپ تۇرا-تۇرا قالادى. قالىڭ اعاش اراسىنان اشقاراق قاسقىر ما، تiمiسكi تۇلكi مە، ايتەۋiر الدەبiر ماقۇلىق انە-مiنە شىعا كەلەتiندەي. الدە قورباڭداپ قار ادامى كەلە جاتا ما؟ قانشا ءۇڭiلسە دە ءازiرگە كوزگە ەشتەڭە iلiگە قويماعان. ءازىر ىلىكپەسە دە، ايتەۋiر كۇندەردىڭ بiر كۇنiندە ونى دا كورەتiنiنە سەنiمدi. مىنا جەكسۇرىننىڭ سونى سەزىپ قويعانى عوي.
اقىرى دەگەنiنە جەتiپ، ءدۇربiنi الىپ تىندى. قىزعىشتاي قورىعان قاستەرلi ءمۇلiك ەندى ءوزiنiكi ەمەس، بiرەۋدiڭ قولىندا كەتتi. شاتقالدان ماقۇلىق كورەم بە دەگەن قيالى دا ادىرا قالعان. ءىشi قانشا جەردەن قىج-قىج قايناسا دا، ءدۇربiنi قايتارىپ الۋعا باتىلى بارماي ءجۇر. ونى ايتاسىڭ، ەرلاندى انادايدان كورسە بولدى، بۇرىنعىداي ەمەس جاسقانشاقتاپ، تومەنشiكتەپ قالاتىن ادەت تاپتى. تايساقتاپ تۇرادى. وزىنەن ءوزى قۋىستانىپ، جان-جاعىنا الاقتاپ، دەگبىرى قۇرىپ بiتەدi. تاعى دا بىردەڭەمدى تارتىپ الار، تاعى دا قاپ-قاتتى جۇدىرىعىمەن پەرىپ قالار دەگەندەي قورقا باسىپ، جىلىستاپ بارا جاتقانى. سول سەبەپتى ۇيدەن شىعۋعا ءوزىنىڭ دە قۇلقى جوق. ونىڭ ۇستىنە ەسىك سىرتان قۇلىپتاۋلى.
وسى جاز ماماسى كومپيۋتور ساتىپ اپەرگەن-تۇعىن. ءوزى جوقتا كوشەگە الاڭداماي ۇيدە وتىرسىن دەپ ويلاپ تاپقان ايلاسى. مەيلى عوي، ماماسى نە ويلاسا دا ءوز ەركى، ال، الپامىس ءۇشiن سونىڭ قىزىعى باسىلار ءتۇرى كورىنبەيدى. بiر ءوزiندە بiرنەشە كينو سىيىپ كەتكەن كiشكەنە دوڭگەلەك ديسكiدەن كوپ نارسە جوق. ءۇيىلىپ جاتىر. شەتiنەن ال دا قۇمارىڭ قانعانشا قاراي بەر. كينو بولعاندا قانداي، كەيىپكەرلەرى كىلەڭ ءبىر جان-جاعىن جايپاپ بارا جاتقان جۇرەك جۇتقاندار. ءبىرىن ءبىرى كورگەن جەردە جۇدىرىق الا جۇگىرىپ، قايمىقپاستان ايقاسا كەتەتiن توبەلەس تە سوندا، بiرiنiڭ قانىن بiرi سۋداي شاشىپ، شىمىرىكپەستەن سويىپ سالاتىن، ايىلىن جيماستان اتىپ تاساتايتىن سوعىس تا سوندا. بۇنداي كينونى ەتەك-جەڭدى جيماستان، ارقانى كەڭگە سالىپ، جايباراقات وتىرىپ كورە المايسىڭ. قاراداي قانىڭ ىسي باستايدى. جانىڭ تىرناق ۇشىنا تىرەلەدى. تiءسىڭدى تىسىڭە قويىپ، قوس جۇدىرىعىڭدى ەرىكسىز ءتۇيىپ العانىڭدى كينو بىتكەندە ءبىر-اق اڭعاراسىڭ. سوسىن قاپەلىمدە ساباڭا تۇسە الماي، ەلىرىپ وتىرعانىڭ. الپامىس تا تاڭنىڭ اتىسى، كۇننiڭ باتىسى، بىرەۋ تاپ سول اراعا ماتاپ تاستاعانداي ەكران الدىنان ۇزاپ شىعا المايدى. ماماسى توڭازىتقىشقا سالىپ كەتكەن تۇسكi استى iشە سالۋ دا كەيدە ەستەن تارس شىعىپ كەتەدi-اۋ. ەسiل-دەرتi كوز الدىندا ءوتىپ جاتقان قىرعىندا. اسىرەسە، بiر قورا قاندىقول قاراقشىنىڭ ورتاسىنا يت جىنىڭدى كەلتiرiپ ىلعي دا ءتۇسiپ قالا بەرەتiن، ءتۇسىپ قالعان سايىن ىلعي دا ايىزىڭدى قاندىرىپ الدەنەشەۋiن اپ-ساتتە قانعا بوكتiرiپ، جايراتىپ تاستاپ، سىتىلىپ شىعىپ كەتە بەرەتiن جون دەگەن جۇرەكجۇتقاندا. ءوزi دە اجال اۋزىنا تالاي رەت بارىپ كەلiپ ءجۇر. انە ولەدi، مiنە ولەدi دەيسىڭ، ولمەي ءتىرى قالعانىن تىلەپ، ينە ۇشىندا وتىرعانداي ءوزىڭ دە قىلپىلداپ بىتەسىڭ.
...تۇتقاعا سوزا بەرگەن قولىن كەرi تارتىپ الا سالا، كومپيۋتەرگە ۇمتىلدى. كوپ ديسكiنiڭ iشiنەن جوننىڭ كينوسىن iزدەپ جاتىر.
مىنە، جون! قالاي قورىقپايدى ءا؟ تۇك ويلامايدى ءا! قاننەن قاپەرسiز. الشاڭ-الشاڭ باسادى. جايباراقات. وزىنە ءوزى سەنگەسىن سويتە مە. ءىشى ءبىلىپ وتىر عوي، تالاي كورگەن كينو ەمەس پە. قازiر ول انەبiر كوك تىرەپ تۇرعان كوپ قابات الىپ ءۇيدi اينالا بەرگەندە تۋ سىرتىنان تارس ەتiپ تاپانشا اتىلۋى ءتيىس. تاپانشانىڭ تارس ەتە تۇسەتىنى، جوننىڭ قاپەرىنە كىرسە نە قىل دەيسىڭ، ونى بىلەتىن الپامىس قانا. اتتەگەن-اي، جون دەگەن اقىماقتىڭ ناعىز ءوزى عوي، تاپ بiر ناعاشى جۇرتىنا قىدىرىپ كەلگەندەي-اق، ەش قاۋiپ ويلامايدى. الاڭسىز. قارالاي يت جىنىڭ قوزاتىنى وسىندايدا ەمەس پە. جەڭ iشiنە قارۋ جاسىرعان قاراۋ نەمەنىڭ قىر سوڭىنان قالماي، باعانادان iزگە ءتۇسiپ كەلە جاتقانىن قالاي سەزبەيدى ءا؟ انە، اتتى عوي... ءولتiردi عوي... الپامىس وتىرعان ورنىنان قالاي ۇشىپ ءتۇرعانىن ءوزi دە اڭعارماي قالىپتى. سۇيتكەنشە بولمادى، جون وماقاسا قۇلاپ ءتۇسۋدiڭ ورنىنا، بولماسا جالت بەرiپ بوي تاسالاي قالۋدىڭ ورنىنا، ادەتتەگى سابىرلى قالپىن ساقتاپ، وق اتىلعان جاققا اسىقپاي، ماڭعازدانىپ مويىن بۇرسىن. قورعاسىن وق قاعىپ تۇسەر دەمەيدى-اۋ. اناۋ ءشۇرiپپەنi تاعى ءبىر تارتىپ قالسا عوي، جەر سۇزە قۇلاعانىن ءوزi دە اڭعارماي قالار ەدi. اتتەڭ-اي... اتتى انە. الپامىس الدەنەدەن قورعانعانداي قولىن ەربەڭ ەتكىزىپ، كوزiن تارس جۇمىپ الا قويدى. اشقاندا كورگەنi جەر جاستانعان جون ەمەس، اۋزى-مۇرنىنان قان شۇمەكتەپ، سەرەيىپ ولگەلi جاتقان قىسىق كوز قاراقشى. جون بولسا، پيستولەتiن قوينىنا سۇعا سالىپ، تۇك بولماعانداي بۇرىلىپ جۇرە بەردi.
— مالادەس!
الپامىس قىسىق كوز قاراقشىنى جون ەمەس، ءوزi اتىپ ءولتiرگەندەي قۋانا قىشقىرىپ قالدى.
— ۋ-ۋ-اۋ!
بiراق، الپامىس ءۇشىن قانى بۇزىق ارامزا نەمەنىڭ كورەسiنi كورiپ بولماي، ءاپ ساتتە ءومiرەم قاپقانىنان وتكەن وكiنiش جوق. قارۋى جوق تالاي ادامدى باسىنىپ، الىمجەتتىك جاساپ، بايلىعىن توناپ كەتىپ ءجۇر عوي. جوندى قايدام، ول جاعىن الپامىس بەس ساۋساعىنداي جاقسى بiءلىپ وتىر. سوندىقتان دا بار قىلمىسى ءوزi ولگەن سوڭ عانا اشكەرە بولاتىنىنا ەش كەلiسە المايدى. ىڭ-شىڭسىز اتىپ ولتىرە سالعانشا، شىرقىراتىپ، جانىن قيناسا عوي. جو-جوق، ونداي ادامدى اياۋعا بولا ما؟ قۇلاعىن كەسىپ تاستاۋ كەرەك، كوزiن ويىپ الۋ كەرەك. بiر كوزiن ويىپ الىپ تاستاپ جاتقانىن ەكiنشi كوزi كورiپ جاتسا ءتىپتى جاقسى. اياق-قولىن بىرت-بىرت بۇتاپ، مiنە، بىلاي، بىلاي. ەلىرىپ العان الپامىس ەدەندi توقتاماستان تەپكiلەي بەردi. «ءما، ساعان! ءما، ساعان!»
وسى كۇندەرى الپامىس جوندى تiپتi، ءتۇسiندە كورەتiن بوپ ءجۇر. جون بۇنى ءوز باۋىرىنداي جاقىن تارتىپ، قاسىنان تاستامايدى ەكەن. بۇل دا باۋىرىنداي بوپ كەتكەن وعان ۇقساپ باعىپ، بەتىنە جان قاراتپاۋعا تىرىسادى. اسىرەسە، ەرلان دەسە جىنى بار. قۇتىرىپ كەتەدى. ەرلان دا بۇنىڭ الدىندا دىردەك قاعىپ، اياعىنا جىعىلادى ەكەن. انادا وقساتىپ تەپكەنىن، ءدۇربىسىن تارتىپ العانىن الپامىس قالاي ۇمىتسىن. باس سالىپ ەستەن تاندىرا تەپكى استىنا الادى ەكەن. وندايدا ايىزى قانىپ، ۇيقىدان ماساتتانىپ ويانادى. ال، كەيدە ويلاعان ويى كەرiسiنشە شىعىپ، ەرلاننىڭ تابانى استىندا يلەنىپ ءوزى جاتادى. سول كۇنى توسەكتەن وكسiگىن باسا الماي تۇرادى. بۇنىسىن ماماسى سەزبەي قالا ما قايدام، ايتەۋiر ەرتەسiنە بۇل تۋرالى تiس جارىپ، سۇراپ كورگەن ەمەس. الدە، جۇمىستان كەشىگىپ قالمايىن دەپ ءسۇرنiگiپ جۇرگەندە مۇرشاسى بولماي، ۇمىتىپ كەتە مە؟ بۇل دا تۇندە كورگەن ءتۇسiن بايانداپ جاتپايدى. بايانداپ جاتپاسا دا ماماسى جالعىز ۇلدىڭ جان دۇنيەسiندەگi وزگەرiستi سەزiپ جۇرەتىن سياقتى. سودان بولار-اۋ، ەسiكتi سىرتىنان قۇلىپتاپ، كiلتتi قالتاسىنا سالا كەتەتىندى شىعارعانى. كۇندەگىسى سول. ماماسى قاشان جۇمىستان ۇيگە ورالعانشا الپامىستىڭ وسىلاي قاماۋدا وتىرعانى وتىرعان. «ماما، كiلتتi تاستاپ كەتىڭىزشi» دەپ قانشا مارتە جالىنىپ-جالبارىنبادى دەيسiڭ. بiراق، ول ۇلىنىڭ ءوتiنiشiنە قۇلاق اسسا كانى. «قوي، مەن جوقتا كوشەدەگى ىزعىعان ماشينە قاعىپ كەتەر»، «قوي، بiر پالەگە ۇرىنىپ قالارسىڭ»، «امان وتىرعانىڭ جاقسى» دەپ بەتiن قايتارىپ تاستاي بەرەدi. «دەمالىس كۇنi اكۆوپارككە اپارام. سۋعا ارمانسىز شومىلاسىڭ. ودان قايتىپ كەلە جاتىپ، اتتراكسيونعا مiنگiزەم، بالمۇزداق اپەرەم» دەپ الداپ قويادى. ءيا، ءيا، الدايدى. اكۆوپارككە قاشان اپارىپ ەدى؟ اتتراكسيونعا دا مiنگiزەتىن نيەتى جوق. ايتادى، ايتادى دا قويادى. دەمالىس كۇنى الگى ايتقان ۋادەسiن تارس ۇمىتىپ، ءومىرى بiتپەيتiن كۇيبەڭگە كiرiسiپ جاتقانى. «ماما، اكۆوپارككە بارامىز با، قىدىرامىز با؟» دەپ قىڭقىلداي باستاسا-اق: «كوكەتايىم-اي، اكۆوپارككە بارىپ گولايتتاپ جۇرەتىن جاعداي قايدا؟ سەنiڭ مىنا كiرiڭدi كiم جۋادى سوندا، ءۇيدi كiم تازالايدى، تاماقتى كىم پiسiرەدi؟» دەپ زار يلەپ قويا بەرەدi. وسىدان كەيiن ءسوزiنە سەنiپ كور. بۇرىنعىداي قىڭقىلداۋدى دا قويدى سوسىن. ايتقىسى كەلمەيدى. ايتقانى ورىندالمايتىن بولعان سوڭ، اۋىزدى اۋىرتىپ قايتەدى، تومسىرايىپ، ءۇنسiز قالاتىن ادەت تاپتى. شارۋاسىنا كەدەرگi جاساماي، تiلiن جۇتىپ ءوزiمەن ءوزi توڭتەرiس وتىراتىنىنا ىرزا بولا ما، الدە ۋادەسiنە تۇرماعان ءوز كiءناسiن جۋىپ-شايعانداعىسى ما، نە بولسا دا ماماسى جۇمىسىن بiتiرگەن سوڭ بۇنى اينالىپ-تولعانىپ، ءاي-شايعا قاراتپاي باسى-كوزiنەن شوپىلدەتىپ سۇيە باستايدى. ءسۇيتiپ وتىرىپ اقىر-اياعى كوزiنە جاس الىپ تىنادى. «جۇرتتىڭ بالدارى سياقتى الاڭسىز بولا المادىڭ-اۋ، بوتام. اۋىش اكەڭ اراق iشiپ، قاراسىن باتىرعانشا، ۇلىنا يە بولاتىن ادام عوي، — دەيدi داۋىسى جارىقشاقتانا بۇزىلىپ. — جۇرتتىڭ پاپالارى سياقتى سەنi اكۆوپارككە اپارىپ قىدىرتاتىن ادام عوي... قايت دەيسiڭ ماعان؟!»
الپامىس وڭاشادا قانشا قيالداعانمەن، اكە بەينەسىن كوز الدىنا سiءرا دا كەلتىرە المايدى. كورگەن ادامى ەمەس. ەس بiلگەلi، ماماسى ايتپاقشى، قاراڭ قالعىر، وسى بiر جالعىز بولمە تار پاتەردە ەكەۋدەن ەكەۋ تۇرىپ جاتىر. اكەسi تۋرالى سۇراماق بوپ تالاي مارتە وقتالۋىن وقتالدى-اۋ، ءبىراق، نە بالەسى بار ەكەنىن قايدام، ايتەۋىر باتىلى بارماي-اق قويدى. انادا شىرت ۇيقىدا جاتىپ شوشىپ ويانعانىن ايتام-اۋ! بiرەۋدiڭ سولقىلداپ جىلاعان داۋىسى قۇلاق ەتىن كەمiرiپ بارادى ەكەن دەيدi. سۇيتسە، ەڭiرەگەندە ەتەگi جاسقا تولىپ وتىرعان باسقا ەمەس، ءوز ماماسى. بۇنىڭ ويانىپ كەتكەنiن سەزبەدi مە، ايىلىن جيعان جوق. الپامىستىڭ زارەسi ۇشىپ، كوزi باقىرايىپ كەتسىن. تۇك ۇقپاسا دا، توسەگiنەن تۇرا سالا، ەبiل-سەبiل بوپ الىپ-سالىپ وتىرعان شەشەسiن قۇشاقتاي الدى.
— ماما... ما-ما. — تاناۋى پىرس-پىرس ەتىپ جىلاپ جiبەردi.
— بوتام-وۋ، بوتام! — ماماسى بۇنىڭ ويانىپ كەتكەنiن جاڭا اڭعارعانداي سەلك ەتە قاپ، جىلاۋىن دوعارا قويدى دا، كوكiرەكتەن جالىن اتا كۇرسiنiپ سالدى. — ەكەۋمiزدi قاڭعىرتىپ كەتكەن تاسباۋىر اكەڭنiڭ سۇگiرەتiن جىرتىپ تاستاپ وتىرمىن، بوتام. ۇيىقتاي الماعاسىن... يت جىنىم قوزىپ...
ماماسى دەگەنi جۇپ-جۇقا، قاعىسقان ارىق قاراسۇر كەلiنشەك. يتەرىپ قالساڭ، قۇلاپ تۇسەردەي جۇدەۋ. سودان با، كوزiنiڭ اينالاسى قالتالانىپ، كوگiس تارتادى دا تۇرادى. ءۇستiندە جۋىلا-جۋىلا وڭسىزدەنىپ كونەرگەن كويلەك. باسقا ايەلدەر كيiپ جۇرگەن كيiمگە ەش ۇقسامايدى. قايدان تاۋىپ العان دەپ جىنى كەلەدى الپامىستىڭ. بۇنىڭ جىنى كەلدى ەكەن دەپ، شەشىپ الىپ، لاقتىراتىن ماماسى ما؟ قاس قىلعانداي ۇستىنەن تاستامايدى. سونى كيىپ اپ، دەدەكتەپ جۇمىسقا كەتiپ بارا جاتادى. جۇمىستان دەدەكتەپ كەلە جاتادى.
كوز اينالاسىنا قاتپارلانا قالعان مايدا اجىمگە ۇرلانا قاراپ قويادى كەيدە. ۇناتپاعاننان سۇيتەدى. «مامامنىڭ كوزى نەگە كورشi كەلىنشەكتىڭ كوزiندەي ادەمi بولمادى ەكەن» دەپ ەرىكسىز ويعا شوماتىنى بار. «كوپ جىلاعان ادامعا ءاجىم ەرتە تۇسەتىن شىعار؟ سوندا نەگە جىلايدى؟ جارقىراتىپ جاڭا كويلەك كيە الماعاسىن با؟ بۇنىڭ ءبارى پاپامنىڭ جوقتىعىنان عوي. اناۋ ەرلاننىڭ، اناۋ اسحات، سۇلتاننىڭ پاپالارىنداي پاپام بولعاندا عوي، ادەمى كويلەكتىڭ نەشە ءتۇرىن كيەر ەدi مامام، — دەپ مۇڭعا باتادى. — جاڭا كويلەك كيسە، كوز اينالاسىنا قىرتىس تا تۇسپەس ەدi».
ءوزiنiڭ تەنتەك بالالاردان تايساقتاپ، ۇيكۇشiك بوپ قالعانىن دا اكەنiڭ جوقتىعىنان كورەدi. «شىكىن-اي، ەرلان مەن اسحاتتىڭ اكەلەرi سياقتى، مەنiڭ دە اكەم بولعاندا عوي» دەپ iشi كۇيىپ، قىزعانىش باس كوتەرiپ قويار ەدi سوندا. ماماسى اكە سۇگiرەتiن جىرتىپ تاستاپ، كوزiن بiرجولا قۇرتقالى الگi اۋىق-اۋىق باس كوتەرىپ قوياتىن قىزعانىش تا ادا، ءتىرى جانعا ءتىس جارىپ، ايتىپ كورمەگەن ءتاپ-تاتتى قيالى دا جىم-جىلاس. سودان بەرi كوكiرەگiندە الدەبiر اششى ءتۇيiن پايدا بولعان. اكە بەينەسىنەن كۇدەرiن بiرجولا ۇزگەن. سودان بەرi ەرلان دا، اسحات تا، تiپتi مەكتەپتەگi بالا بiتكەن كەزدەسكەن جەردە بۇنىڭ كەمشىلىگىن كەلەكە قىلاتىنداي. «ماماڭ ەكەۋiڭدi بەيشارا قىپ اكەڭ تاستاپ كەتكەن» دەپ. ءسويتىپ ايتا ما دەپ، وڭعى كەزدە ويىنعا قوسىلا الماي، وقشاۋ قالا بەرەتiن بوپ ءجۇر. تiپتi، بىرگە وينايتىن كورشى بالالاردى سول ءۇشىن جەك كورiپ تە كەتتi.
ەندi بiر ءسات جاڭاعى ولگەن قاراقشى دەگەنi كوزiنە ەرلان بوپ ەلەستەگەنى. ونى تاپانشامەن بiر-اق تارتىپ جەر قاپتىرعان جون ەمەس، ءوزi سياقتانىپ، كوكiرەگiن الدەبiر الاپات كۇش كەرنەپ الا جونەلگەنى. تاماعىنا كەپتەلىپ قالعان ءتۇيىن اپ-ساتتە ءجىبىپ سالا بەرگەندەي، كوپتەن قايتپاي جۇرگەن كەگi قايتا قالعانداي، سانىن شاپاتتاپ ءاي ءبىر ماساتتانعانى. ءوزiن ارتىنان كەلگەندى شانشىپ تاستايتىن، الدىنان كەلگەندi جانشىپ وتەتىن باتىرداي سەزiنiپ، بويىنا كۇش-قايرات قۇيىلعانداي شيىرشىق اتسىن. شiكiن، قولعا تەك پيستولەت بەرشى... پيستولەت بولسا عوي، جالعىز ەرلان ەمەس، اقىسى كەتiپ جۇرگەن كلاستاستارىنىڭ تالايىن تىراڭ ەتكiزiپ، تابان استىندا اتىپ تاستار ەدi عوي! ويلانباس ەدى. ايىزى سوندا بiر قانار ەدi-اۋ! ءدۇربiدەن ايىرىلدىم دەپ وكiنبەس ەدi-اۋ!
الپامىس ەرiكسiز سۇڭگiپ كەتكەن قيالدان ايىعا الماي، سارساڭعا ءتۇسىپ وتىرعاندا، جوننىڭ كينوسى اياقتالىپ، باسقاسى باستالىپ كەتكەن ەكەن. بۇنى دا نەشە مارتە كورiپ تاستاعان. ادام جەگiش ءۇبiجiك تۋرالى. انە، سول ۇبىجىك قالا شەتىندە وقشاۋ تۇرعان ءۇيدى اينالا تورىپ، تەڭسەلىپ جۇرەدى دە قويادى. ىلعي وسى. قاس قارايىپ، مىرت ءۇيىرىلدى دەگەنشە اسپاننان تۇسكەندەي ساپ ەتە قالادى، تاڭ بوزارا جەرگە سىڭگەندەي عايىپ بولادى. ادامنىڭ اياعى سياقتى ەكى اياعى، ادامنىڭ قولى سياقتى ەكى قولى بار. ءۇستi-باسى سابالاق-سابالاق قىلشىق. يت دەيتىن يت ەمەس، قاسقىر دەيتىن قاسقىر ەمەس. بەت-اۋزى مىج-مىج. ءتۇن قاراڭعىسىمەن قاراۋىتىپ كورىنىپ، ءۇيدىڭ ماڭىن شيىرلاۋدان شارشامايدى. ەكi كوزi قىزارىپ، ازۋ تiسi اقسيىپ، اينەكتەن ءۇڭiلiپ تۇرعانى. بولمەدە ءبىر بالاقان بالبىراپ ۇيىقتاپ جاتىر. تۇكتى دە سەزەر ەمەس. تەرەزە سوم تەمiرمەن تورلانعان. ەسiك تارس بەكiتۋلi. الدىرمايدى. ال، اناۋ پالەكەت، ادام ەتىن اڭساي ما، اۋىق-اۋىق جۇتىنىپ قويادى. ارانداي اۋزىن قايشىلاپ، ىزالانا ىرىلداپ ەسىك كۇزەتەدى دە جۇرەدى. تاڭ اتا تاۋعا قاراي جوسىلتىپ بارا جاتقانىن كورەسىڭ. ەكپىنىنەن ىسىلداپ جەل ەسەدى. تاۋ جاقتان قاسقىرشا ۇلىعان، ايۋشا اقىرعان اجەپتارقى داۋىسىن ەستيسىڭ.
سورلى بالاقان ءوزiن ۇبىجىك اڭدىپ جۇرگەنiن قايدان بiلسiن؟ قارعىس اتقان بiر ءتۇنi اقىرى ۇيگە ءتۇسىپ، شەڭگەلىنە ىلىككەن بويدا قولىن قول، بۇتىن بۇت قىپ بورشالاپ قىلعىتا سالاتىنىن قايدان سەزسىن؟ شەشەسi بايعۇستىڭ دا قاپەرiندە قاۋiپ جوق. سوندان با، ايتەۋىر تىرناقتاي بالانى بولمەسiندە جالعىز قالدىرىپ، ءوزi بولەك توسەككە قيسايادى.
...بۇلار تۇراتىن پاتەر بiرiنشi قاباتتا. تەرەزە تۇبىندە وسكەن كارى قاراتال بولمەگە كۇن ساۋلەسىن تۇسىرمەي كولەڭكەلەپ، اينەكتى تولايىم جاۋىپ تۇرادى. كۇن كەشكىرە باستاسىمەن بولمە iشi تەز كۇڭگiرتتەنiپ، كوڭiلگە ۇرەي كiرە باستايتىنى بار. بۇگiن دە ۇبىجىك كينودان كوز ايىرا الماي بۇرىشتا ءبۇرiسiپ وتىرعان. كەنەت تەرەزە الدىنا قاناتتارىن سارت-سۇرت سابالاپ قوس كەپتەر تالاسا-تارماسا قونا كەتكەنى. ونسىز دا سانسىن ۇبىجىك جاۋلاپ اپ، قاراداي دiردەك قاعىپ، ۇركىپ وتىرعان الپامىستىڭ جۇرەگi سۋ-ۋ ەتە ءتۇسسىن. تۇلا بويى ءتۇرشiگiپ، ىلەزدە سۋىنىپ سالا بەرسىن. اياق-قولى سال بوپ قالعانداي جانسىزدانىپ، ءبىر جاعىنا قيسايىپ قۇلاي بەردى. ەسiن جيسا، سىرتقى ەسiك جاقتان تىقىر-تىقىر ەتكەن دىبىس ەستىلىپ جاتىر. بۇل اۋەلi ول تىقىردىڭ نە تىقىر ەكەنىن ۇعا الماي ەرىكسىز قۇلاق تۇرگەن. اۋزى اڭقيىپ وتىرىپ، ويىنا ۇبىجىك ورالا كەتسە بولار ما؟ «ۇبىجىك» دەپ، سىبىرلادى. كەبىرسىگەن ەرنى جىبىر ەتتى. جۇرەگى قالتىراپ، توبە شاشى تىك تۇردى. سول... سونىڭ ءدال ءوزى! سول عوي! سوياۋداي تىرناعىمەن وسقىلاپ، تىرنالاپ جاتىر. بۇلاردiكi جۇرتتiكiندەي بالتالاساڭ الىنباس تەمiر ەسiك ەمەس، اشىپ-جاپقان سايىن ءبىر قىشقىرىپ قالاتىن قيقى-جيقى قۇراما اعاش ەسiك. كەنەت دولدانىپ كەتىپ، بار پارمەنىمەن بiر پەرسە عوي، ونسىز دا قاۋساپ تۇرعان ەسىك كۇيرەپ تۇسەر ەدi. سونى ويلاعندا الپامىستىڭ جون ارقاسى شىمىرلاپ الا جونەلدى. ۇيىپ قالعان اياق-قولىن ارەڭ جازىپ، ورنىنان جەر تiرەپ زورعا تۇردى. تiزەسi دiرiلدەپ اسحاناعا بەت الدى. ءتالتiرەكتەپ اسحاناعا جەتتi، ءتۇرتiنەكتەپ ۇستەل ءۇستىن سيپالادى. قولىنا بالتا ىلىكتى. ماماسى ەت شاۋىپ جۇرگەن بالتا. بالتا قولعا تۇسكەن سوڭ باتىلدانعانداي بولىپ ەدi، ءبىراق سول ارادا ءوز يەگi ءوز ەركiنە باعىنباي كەمسەڭدەپ، جىلاپ جiبەرگەنى. كوز جانارى جاسقا تولىپ الىپتى. تىقىر بولسا باسىلار ەمەس. ۇبىجىكتىڭ سوياۋداي-سوياۋداي تىرناعى كوزىنە ەلەستەگەن الپامىستىڭ تىنىسى تارىلىپ، كوزi شاراسىنان شىعىپ شەگىنشەكتەپ باردى دا، ارقاسىن قابىرعاعا تىرەدى. ەسiكتiڭ كوزiنەن سىعالاپ قاراماق بوپ ءبىر وقتالدى دا، ول ويىنان تابان استىنان اينىدى. ەسىك اشىلىپ كەتىپ، ۇبىجىك كىرىپ كەلە مە دەپ ۇرەيى ۇشا قورىقتى. سىعالاسا دا تاس قاراڭعى كiرەبەرiستەن ەشتەڭە كورiپ جارىتپايسىڭ. بالتانى باسىنان اسىرا جوعارى كوتەرگەن قالپى، دەمiن iشiنەن الىپ، قالشيىپ قاتىپ قالىپتى. وسى كەز ەسiك اشىلىپ كەتتi. سالدىر-كۇلدiر ەتiپ بiرەۋ تابالدىرىقتان بەرى اتتاي بەرگەن. الپامىس ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى. قورقىنىشتى ۇبىجىك بەت-بەينەسىن ىلەزدە وزگەرتىپ، ماماسىنا اينالىپ ۇلگەرىپتى. «مامامدى جەپ قويعان، سوسىن مامام بوپ كەتكەن، — دەگەن قيالي وي كەلدى باسىنا، — انە، ەرنى قان-قان. ەندى مەنى جەيدى».
ۇبىجىك — ماما قولىنداعى سومكەنى بوساعاعا تاستاي سالىپ، وپ-وتىرىك كۇلىمسىرەپ، بەرى بۇرىلدى. «بوتام-اۋ، كوكشىم-اۋ!» دەيدى. داۋىسىن ماماسىنىڭ داۋىسىنان اينىتپاي قالاي سالادى ءا. الداپ-سۋلاپ ۇستاپ الماق قوي.
الپامىس جاندارمەن تورگى بولمەگە تۇرا قاشتى. سوڭىنان ۇبىجىك — ماماسى قۋىپ كىردى. كوزى الاق-جۇلاق ەتەدى.
— الپامىس، ۇلىم، نە بولدى ساعان، نەگە قاشتىڭ؟ وكپەلەپ قالدىڭ با، ماماڭا. بۇگىن ايلىق الدىم. ايلىعىم ءوستى عوي. ساعان نە اكەلگەنىمدى كورشى.
— كەلمەشى قاسىما، — دەپ سىقسىڭداپ جىلاپ جىبەردى. — مامام ەمەسسىڭ سەن، ۇبىجىكسىڭ سەن.
— قوي، جانىم! نە دەپ تۇرسىڭ؟ ماماڭمىن عوي مەن، سورلى-اۋ... ماماڭمىن!
الپامىس قولىنداعى بالتانى قىسا ۇستاپ، بۇرىشقا تىعىلدى.
— ماما، سەن ماما ەمەسسىڭ. ماما بوپ كەلگەن ۇبىجىكسىڭ.
جانارى جاسقا تولىپ، كوز الدى بۇلدىراپ، تۇك كورە الار ەمەس.
— نە دەيدى، جانىم-اۋ؟ ۇبىجىگى نەسى؟ ۇيدە جالعىز قامالىپ وتىرىپ... بىردەمە يەكتەپ كەتكەننەن سۋ ما؟ ءپىسسىمىللا. ءپىسسىمىللا. كەل، الاستايىن. ۇشىقتايىن.
ماماسى اتتاپ باسىپ، ۇلىنىڭ جانىنا جەتىپ باردى دا، تىزەرلەي كەتىپ، الاقانىمەن ماڭدايىن سيپاي بەرىپ ەدى، الپامىس قولىنداعى بالتانى قۇلاشتاپ تۇرىپ سiلتەپ كەپ قالدى. سىلتەپ كەپ قالدى دا، اياعىنىڭ استىنا اح... دەپ قۇلاپ تۇسكەن ءۇبiجiك ەمەس، بەت-اۋزىن قان جۋعان ماماسى ەكەنiن تانىپ قاپ، شوشىنا شىڭعىرىپ جiبەردi.
You Might Also Like
-
«ادامنىڭ باسى اللانىڭ دوبى» دەگەن ەل ىشىندە تۇرپايى تىركەس بار. اسىلى ادامنىڭ باسى اللانىڭ دوبى ەمەس، ادامنىڭ باسىن دوپ ەتىپ وينايتىن ادامنىڭ ءوزى عوي. ويتكەنى «ادامزاتتى ماحابباتپ...
