InfoHub Logo

ءبىر تاۋدىڭ شاعىل تاستى بوكتەرىندەگى ارسا-ارسا جارتاستىڭ قۋىسىن قارا قارعا مەكەندەپتى. ودان جوعارى كوگالدى جەردى ۇلار جايلاپتى. بۇلار كورشى بولعان سوڭ، كوپكە دەيىن بىر-بىرىنە بارىس-كەلىس جاساپ ءجۇرىپتى. ەكەۋى ۇزاق-ۇزاق اڭگىمەلەسەدى ەكەن. سودان سوڭ سوزدەن-سوز تۋىنداپ، ءبىر كۇنى ەكەۋى ءوز ارتىقشىلىقتارىن ايتىپ، ماقتانا باستايدى. ماقتان تالاسقا اۋىسادى.

اقىرى ەكەۋى كىمنىڭ كۇشتى، كىمنىڭ ءالسىز ەكەنىن سىناپ كورۋدىڭ امالىن ويلاسادى. ءسويتىپ، ۇلار مەن قارعا كۇرەسىپ، كۇش سىناسۋعا كەلىسەدى. بىرىنە-بىرى بىلاي شارت قويىسادى: جىققانى جىعىلعانىن جەۋگە ءتيىس.

وسىلايشا، ەرەگىسكەن ەكى قۇس الىسا كەتەدى. ءارى ىرعاسىپ، بەرى ىرعاسىپ، ءبىرىن-بىرى الا المايدى. ارپالىس جەتى كۇن، جەتى تۇنگە سوزىلىپتى. ەشقايسىسى جىعىلماپتى. سەگىزىنشى كۇنى ساسكە كەزىندە ءولىپ-تالىپ، بارىن سالىپ تۇرعان قارعا ءسۇرىنىپ كەتكەن ۇلاردى باسىپ قالىپتى. كەۋدەسىنە ءمىنىپ الادى دا:

– ەندى مەن سەنى جەيمىن! – دەپتى قوقيلانىپ:

سوندا ۇلار: «ەي، قارعا، سەرتتەن تاياتىن ءوزىڭ، مەن ەمەسپىن، – دەپتى قايسارلانىپ. – دۇرىس، سەن جىقتىڭ، مەن جىعىلدىم. سەن ەندى مەنى جەۋگە حاقىلىسىڭ. ءبىراق ءبىر ءوتىنىشىمدى ورىندا».

قارعا سىرلاس، تاتۋ كورشىسىنىڭ كوڭىلىن قيماي:

– مەن دە تاسباۋىر ەمەسپىن. ولەر الدىنداعى تىلەگىڭدى ايت، ەندەشە، – دەپتى.

سوندا ۇلار اقتىق ءوتىنىشىن ايتىپتى:

– قارعا، سەن جەرگە جاتقاننىڭ ءبارىن تالعاماي شوقي بەرەسىڭ، راس پا؟

– تاماق ىزدەگەن سوڭ، شوقۋ كەرەك قوي، – دەپتى قارعا مويىنداپ.

– دەمەك، سودان تۇمسىعىڭنىڭ كىرى بەس باتپان. مەنىڭ ەتىم سۇتتەن اق، قاردان تازا. مەنى سول تازا قالپىمدا جەسەڭ، ءومىرباقي اۋزىڭنان ەتىمنىڭ ءدامى كەتپەيدى. سوندىقتان بۇلاق باسىنا بار دا تۇمسىعىڭدى جۋىپ، تازالاپ كەل.

ۇلاردىڭ بۇل ءوتىنىشىن قارعا ماقۇل كورەدى دە ۇشا جونەلەدى. سونان ءوزى سۋ ءىشىپ جۇرەتىن جىڭىشكە بۇلاققا بارادى. كوزدەي عانا جىلىپ اققان سۋدىڭ جاعاسىندا وتىرىپ، الدىمەن ءوزىنىڭ ءشولىن قاندىرىپ الماق بولادى دا سۋدى سىمىرە باستايدى. كۇنى-تۇنى الىسىپ، ابدەن قاتالاپ قالعان ەكەن، بۇلاقتىڭ بارماقتاي كوزىنەن جىلتىلداپ شىعىپ جاتاتىن سۋ تاۋسىلىپ، سۋالىپ قالادى. قارعانىڭ تۇمسىعى قارا باتپاققا باتىپ كەتەدى دە بۇرىنعىدان بەتەر بىلعانادى. ەندى ەركىن جۋىناتىن ۇلكەن سۋ ىزدەپ تابۋ ءۇشىن تاۋدان-تاۋدى اسىپ، ساي-سالانى كەزەدى. اقىرى تۇبىندە ءمولدىر سۋى مولتىلدەپ تۇرعان ءبىر قۇدىققا تاپ بولادى. قۇدىقتىڭ مولدىرەگەن تۇنىق سۋىنا قىزىعادى. ودان سۋدى قالاي الارىن بىلمەي، باسى قاتادى، ەشبىر امالىن تاپپايدى. سودان قۇدىققا ءوتىنىش ايتادى:

– قۇدىق دوسىم، مىنا ءمولدىر سۋىڭنان بەرشى. ونىمەن تۇمسىعىمدى جۋايىن دا ۇلاردىڭ ءتاتتى ەتىنە ءبىر تويايىن.

بۇعان قۇدىق قارق-قارق كۇلەدى:

– مەن بۇل سۋدى ىستىقتا شولدەپ، سۋساعانداردىڭ سۋسىنىن قاندىرۋ ءۇشىن ساقتاپ وتىرمىن. ولاي-بىلاي وتكەن جولاۋشىلار سونى ءىشىپ، ءشولىن باسادى. سەنىڭ لاس تۇمسىعىڭدى باتىرىپ بىلعاۋىڭا كونە المايمىن. ەگەر كەرەك بولسا، بار دا شەلەك تاۋىپ كەل. سوعان قۇيىپ بەرەيىن.

قارعا شەلەكتى قايدان الارىن بىلمەي، ويلانىپ تۇرادى دا تاۋەكەل دەپ، ۇشا جونەلەدى. كۇنى بويى جەرگە قونباي، قالىقتاپ ءجۇرىپ، ءبىر اۋىلعا كەلەدى. اۋىل ءۇستىن اينالىپ ءبىراز ۇشادى. ءبىر كەزدە كۇرەسىندە جاتقان ءتۇبى تەسىك كوزەگە كوزى ءتۇسىپتى. قۋانىپ كەتىپ، كوزەنىڭ قاسىنا بارىپ قونادى. وتىرا سالىپ:

– كوزە، دوسىم، ءبىر جولعا ءتىلىمدى الشى. ساعان قۇدىقتىڭ سۋىن قۇيىپ، تۇمسىعىمدى جۋايىن دا ۇلاردىڭ ءتاتتى ەتىنە ءبىر تويايىن، – دەپ قيىلىپتى.

ءتۇبى تەسىك كوزە ورنىنان ازەر تۇرادى دا:

– سەن مەنى كۇرەسىندە جاتىر ەكەن دەپ مازاقتاما، – دەيدى، اشۋعا بۋلىعىپ. – ماعان دا تالاي كۇش، اقىل-وي، ونەر جۇمسالعان!

شوشىپ كەتكەن قارعا:

– مەن مازاقتاپ تۇرعانىم جوق. سەن ماعان وتە قاجەتسىڭ! – دەپ، بارلىق سىرىن ايتادى.

قارعانىڭ مۇڭىن ەستىپ، كوزەنىڭ جانى اشيدى:

– ەندەشە، ساعىز توپىراق تاۋىپ اكەلىپ، بالشىق يلە. سونان سوڭ مەنىڭ ءتۇبىمدى جاما دا تەسىگىمدى بىتە. ودان كەيىن قۇدىققا بارىپ، سۋ قۇيىپ ال، – دەپ، كەڭەس بەرىپتى.

قارعا ولەر-تىرىلەرىنە قاراماي، ساعىز توپىراقتى ىزدەيدى. ونى ءبىر ادىردان تابادى دا قاسىنا جۇگىنىپ وتىرا قالادى.

– دوسىم، ساعىز توپىراعىڭنان بەرشى. ونىمەن كوزەنىڭ ءتۇبىن جامايمىن. بۇتىندەگەن سوڭ قۇدىقتان سۋ الىپ، تۇمسىعىمدى جۋايىن دا ۇلاردىڭ ەتىنە ءبىر تويايىن.

– تىلەنشىگە بەرەر بالشىعىم جوق، – دەپتى، ساعىز توپىراق سازارا قىرىستانىپ. – مەنەن كوپ ادام كوزە جاسايدى. ماڭداي تەرىن توگىپ، وزدەرى قازىپ الادى. الدا-جالدا وتە قاجەت بولسا، كيىكتىڭ ءمۇيىزىن تاۋىپ اكەلىپ، ءوزىڭ قازىپ ال!

قارعانىڭ امالى تاۋسىلىپ، قاتتى قينالادى. وسىمەن-اق قويا سالايىن دەسە، ۇلار ەتىنىڭ تاتتىلىگى قۇلقىنىن قىشىتىپ، وڭەشىن جىبىرلاتادى. سودان كەيىن تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، تاعى دا قۇلشىنا قانات قاعىپ، الەمدى شارلاپ ءجۇرىپ، جالپاق دالادا قوس قۇرالايىن ەرتىپ، جايىلىپ جۇرگەن كيىككە كەزدەسەدى. قالبالاقتاپ قاسىنا جەتىپ بارادى. جالىنىشتى كەيىپپەن:

– كيىك دوسىم، ماعان ءمۇيىزىڭدى بەرشى. ونىمەن ساعىز توپىراقتى قازىپ الىپ، كوزەنى جامايمىن. بۇتىندەلگەن كوزەمەن قۇدىقتان سۋ تارتىپ، تۇمسىعىمدى جۋايىن دا ۇلاردىڭ ءتاتتى ەتىنە ءبىر تويايىن، – دەپ ءوتىنىپتى. قارعانىڭ جالىنىشتى ۇنىنە كيىكتىڭ جۇرەگى ەلجىرەپ، جانى اشيدى دا ءوزىنىڭ اقىلىن ايتادى:

- ءاي، قارعا-اي، مەن مىنا ءشول دالادا ىلعي قاۋىپ-قاتەردىڭ ورتاسىندا ءومىر سۇرەمىن. ونىڭ ۇستىنە، مىنە، كورىپ تۇرسىڭ، بالالارىم دا جاس، ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورە المايدى. سوندىقتان ءمۇيىزىم بالالارىمدى جىرتقىشتاردان قورعاۋ ءۇشىن وزىمە دە كەرەك. الايدا، سەن سونشاما شالعايدان ادەيى ىزدەپ كەلگەن ەكەنسىڭ، مەسەلىڭدى قايتارمايمىن، بەرەيىن. ول ءۇشىن سەن مەنىڭ ءمۇيىزىم قايتا ءوسىپ جەتىلگەنشە، بالالارىما جاتىپ جەيتىن ءشوپ جيناپ بەر.

قارعا ءىستىڭ بارعان سايىن قيىنداپ بارا جاتقانىنا كۇيىنسە دە ۇلاردىڭ ءتاتتى ەتىن ويلاعاندا، تاڭدايى جىبىرلاپ، ەرىكسىز تامساندى. باسقا امالى بولماعان سوڭ، قايعىسىن باسىپ، ءارى قاراي ساپار شەگەدى. بىرنەشە كۇن جەرگە قونباي ۇشىپ، كوگاراي شالعىنى جايقالعان كوگىلدىر تاۋعا جەتەدى. ەتەگىنە قونىپ، دەمىن العان سوڭ، تاۋعا مۇڭىن شاعادى.

– تاۋ دوسىم، سەنىڭ ءشوبىڭدى كيىككە اپارىپ بەرەيىن. كيىكتىڭ ءمۇيىزىن الىپ، ساعىز توپىراقتى قازىپ، كوزەنىڭ ءتۇبىن جامايىن دا قۇدىقتىڭ سۋىن قۇيايىن، سول سۋمەن تۇمسىعىمدى جۋىپ، ۇلاردىڭ ءتاتتى ەتىنە ءبىر تويايىن.

قالىڭ ءشوبى تولقىنداي شيراتىلعان تاۋ قارعانىڭ زارىن ەستىگەن سوڭ:

– ءشوپتى مەن ساعان قالاي بەرەمىن؟ ادام بالاسى ءوز قولىمەن ورىپ الادى. ەڭبەك ەتەدى، تەر توگەدى. الىستان ىزدەپ كەلگەن ەكەنسىڭ، ەگەر قاتتى قاجەت بولسا، وراق تاۋىپ اكەل دە قالاعانىڭشا ورىپ الا عوي، – دەپتى ىرزالىعىن بەرىپ.

وراق تاۋىپ كەلۋدەن باسقا امالى بولماعان سوڭ، وراق ىزدەپ قارعا تاعى دا ۇشىپتى. ەل-ەلدى شارلاپ ءجۇرىپ، ەگىن ورىپ جاتقان ءبىر وراقتىڭ ۇستىنەن ءتۇسىپتى. قۋانىپ كەتكەن قارعا:

– وراق دوسىم، – دەپ، قيىلا ايتىپتى ءوتىنىشىن. – سەنىمەن ءشوپ ورىپ الايىنشى. سول ءشوپتى كيىككە اپارىپ بەرەيىن. كيىكتىڭ ءمۇيىزىن الىپ، ساعىز توپىراق قازايىن. ونىمەن كوزەنىڭ ءتۇبىن جاماپ، قۇدىقتان سۋ الايىن دا تۇمسىعىمدى جۋىپ، ۇلاردىڭ ءتاتتى ەتىنە ءبىر تويايىن!

– ەي، قارعام-اي، مەنى تىڭدا، – دەپتى، وراق بەلىن بۇكىرەيتىپ تۇرىپ. – مەن وزدىگىمنەن وراق بولا قالعانىم جوق. مەنىڭ تەمىرىمدى ۇستا وتقا سالىپ قىزدىرعان، شوق بالعامەن سوعىپ شىڭداعان. سۋعا سالىپ پىسىرگەن، ماڭداي تەرىن سورعالاتىپ، وسى حالگە جەتكىزگەن. سول ۇستاعا بار دا تىلەگىڭدى ايتىپ، جاڭا وراق سوقتىرىپ ال. مۇندا ءوزىمنىڭ دە اتقاراتىن جۇمىسىم باسىمنان اسىپ جاتىر. تىلەگىڭدى ورىنداي المايمىن، رەنجىمە!

قارعا ەندى ۇلارمەن كۇرەسىپ، ءوزىنىڭ جىققانىنا قىنجىلىپتى. ەگەر ۇلار جىقسا عوي، بۇل ازاپتى سول شەگەر مە ەدى، قايتەر ەدى. ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، قارعا اقىرى ۇستانىڭ دۇكەنىنە بارادى. ۇستاعا شەككەن ازابىن ايتىپ، زار ەڭىرەيدى. قارعانىڭ كورگەن ازابىن ەستىگەن سوڭ، ۇستانىڭ وعان جانى اشيدى. سونان سوڭ ۇستا:

– وراق سوعىپ بەرسەم، قالاي الىپ كەتەسىڭ؟ – دەپ سۇرايدى. قارعا ۇستانىڭ سوزىنە قۋانىپ، ءوز بىلگەنىن ايتادى.

– اياعىما قىستىرىپ الامىن عوي.

– ول بولمايدى. كوتەرىپ كەتۋگە ءالىڭ جەتپەيدى، جەرگە قۇلاپ تۇسەدى. شەڭگەلدەپ ۇستاپ جۇرەتىن قاۋقار سەندە جوق. قۇلاتىپ الساڭ، جەرگە ءتۇسىپ، بىرەۋدى جازىم ەتەرسىڭ.

– ەندەشە موينىما ىلە سال، – دەپتى، قارعا وراقتى الىپ كەتۋگە ىنتىعىپ.

– جارايدى قالاعانىڭ بولسىن، – دەپ، كۇلگەن ۇستا قارعانىڭ موينىنا قىلپ ەتسە، قىل قياتىن وتكىر وراقتى ءىلىپ بەرەدى.

ەندى بارلىق ماقساتى ورىندالاتىنىنا ماسايراعان قارعا قۋانىشى قوينىنا سىيماي، وتىرعان جەرىنەن ۇمسىنا ۇمتىلىپ، كوككە شاپشيدى. جەردەن قارىستاي كوتەرىلە بەرگەندە، الماستاي وتكىر وراق قارعانىڭ موينىن قىرقىپ ءتۇسىپتى.

«اقىلسىزدىڭ ىستەگەن ءىسىنىڭ اقىرى ءوزىن كورگە جىعادى»، – دەپتى مۇنى كورگەندەر.

---