ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى: ناۋرىز مەيرامى
“كوكتەم تۋا ناۋرىز كەلەر، كۇن مەنەن ءتۇن تەڭەلەر” دەگەن ەل اراسىنداعى ماقال ناۋرىز مەيرامىنىڭ كەلۋىمەن جاڭا جىل تۋادى، ناۋرىزدىڭ 22ء-شى جۇلدىزى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى، كۇن مەن ءتۇن تەڭەلىپ، اينالا ىزعارلى قىستان كەيىن قايتا تىرىلگەندەي جاسىلعا ورانادى. ناۋرىز مەيرامىنىڭ تاريحى سوناۋ ەجەلگى زاماننان بەرى قالىپتاسقان. ناۋرىز ءسوزى كونە پارسى تىلىنەن اۋدارعاندا جاڭا كۇن دەگەن ۇعىمعا يە. ونى كوپتەگەن تۇركىتىلدەس ورتالىق ازياداعى مەملەكەتتەر تويلايدى، سوندىقتان حالىقارالىق مەرەكە دەپ تە ەسەپتەلىنەدى. مەرەكەلىك داستارحانعا مىندەتتى تۇردە قۇرامىنا 7 ازىقتىق زات كىرەتىن، كيەلى ۇلتتىق تاعام - ناۋرىز كوجەنى ازىرلەيدى. ونىڭ قۇرامىنا بيداي، تارى، ءسۇر ەت، بۇرشاق، ءسۇت، سۋ، تۇز قوسىلادى. سونىمەن قاتار داستارحانعا باۋىرساق، توقاش، قىمىز، شۇبات، ايران، قۇرت، بەشبارماق جانە ەتتەن ازىرلەنگەن تاعامدار قويىلادى. مەرەكە كۇنى داستارحان ءدامدى تاعامدارعا تولۋى قاجەت. اعايىن-تۋىستار، كورشى قولاڭدار بىر-بىرىنە قوناق بولعان. ناۋرىزدا اۋىلدىڭ اقساقالدارى باتا بەرەدى. باتا بەرۋ ۇلتتىق ءداستۇردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ناۋرىز كۇنى بەرىلگەن باتانىڭ دا ورنى ەرەكشە. سونىمەن قاتار بۇل مەيرامدا ۇلتتىق ويىندار ويناتىلادى. ۇلتتىق ويىندار ءبىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ ءبىر بولىگى ىسپەتتەس. ناۋرىز مەيرامى كەزدە التىباقان، اۋدارىسپاق، كوكپار، ارقان تارتىس، تەڭگە ءىلۋ، جامبى اتۋ، اقسۇيەك سەكىلدى ۇلتتىق ويىندار وينالادى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى رەنجىسكەن ادامدار بولسا، بىر-بىرىنە دەگەن وكپە-رەنىشتەرىن ۇمىتىپ، ءتوس قاعىسىپ تاتۋلاسادى. بۇل مەيرامدا تەك قانا قۋانىش پەن شاتتىق ورىن الادى.
قازاق حالقىندا جىل ساناۋدىڭ ءوز ۇلگىسى بار. قازاقتار جىلدى مۇشەل ارقىلى ساناعان. مۇشەلدى بەلگىلى ءبىر ءتارتىپ بويىنشا توپتاعان جانە ول ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇر بولعان. مۇشەل بويىنشا ءار جىلعا 12 اڭنىڭ اتاۋى بەرىلگەن، ولار: تىشقان، سيىر، بارىس، قويان، ۇلۋ، جىلان، جىلقى، قوي، مەشىن، تاۋىق، يت، دوڭىز. ءبىر جىل ون ەكى ايعا بولىنگەن. ءار جىلدىڭ ناۋرىزدىڭ 22ء-ى جاڭا جىل، جىل باسى بولدى. قازاقتاردىڭ ميفولوگيالىق نانىمدارى بويىنشا ناۋرىز مەيرامى قارساڭىندا باقىت جەر شارىن اينالىپ وتەدى، سوندىقتان مەرەكە قارساڭىنداعى ءتۇندى باقىت ءتۇنى دەپ اتاعان، ياعني ناۋرىز - كەلگەن كۇن جەردەگى جاقسىلىق، جارىق، گۇلدەر گۇلدەگەن كەزدە قۇستار سايراي باستايدى، دالا جاپ-جاسىل شوپپەن جابىلادى، اعىندار اعا باستايدى، جەر بەتىنە جاڭا جىل تۇسەدى. ناۋرىز - جەر بەتىندە جاقسىلىق ورناعان كۇن. ناۋرىز مەيرامىندا ادامدار ءارقاشان جاپپاي كوڭىل كۇيدى كوتەرۋمەن جۇرەدى. بارلىعى ءان ايتادى، بي بيلەيدى، ۇلتتىق ويىندار وينايدى. سونداي-اق، اقىندار ايتىسى ناۋرىز مەيرامىندا ۇيىمداستىرىلىپ، اقىندار ءوز شەبەرلىكتەرىن ورتاعا سالادى. باتا قازاقتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ۇلتتىق داستۇرلەرىنىڭ ءبىرى. باتا، تىلەك اق داستارحان باسىندا، ءتۇرلى تويلاردا، جاقسىلىقتاردا ايتىلادى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ۇلكەن كىسىلەر باتا بەرەدى. ناۋرىزدا ءجيى بەرىلەتىن باتالاردىڭ ءبىرى:
ۇلىسىڭ وڭ بولسىن،
اق مول بولسىن.
قايدا بارسا جول بولسىن!
ۇلىس باقتى بولسىن،
ءتورت تۇلىك اقتى بولسىن!
ۇلىس بەرەكە بەرسىن،
بالە - جالا جەرگە ەنسىن!
ناۋرىز - جەر بەتىندەگى بارلىق ادامداردىڭ جانە تابيعاتتىڭ بىرلىگىنىڭ مەرەكەسى، ۇيلەسىمدىلىك، جارىق پەن مەيىرىمدىلىك مەرەكەسى!
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى. تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتى
تاريح ماماندىعىنىڭ 2-كۋرس ماگيسترانتى تاسيلوۆا ايكەنا
جەتەكشىسى: PhD، دوسەنت م.ا بايداۆلەتوۆا مادينا
You Might Also Like
-
بادىكوۆا لياززات رىموۆنا، قوناقجايلىلىق جانە تۋريزم يندۋسترياسى كوللەدجى، الماتى قالاسى
-
ەسىرتكى- بۇل ادامنىڭ اعزاسىن عانا ەمەس ، ساناسىندا ۋلايتىن ەڭ ءقاۋىپتى نارسە. ول سوعىس كەزىندە ادامنىڭ كۇلىن كوككە ۇشىراتىن بومبالاردان دا كۇشتى. ونىڭ كىشكەنتاي ءبىر عانا گراممى مىنا ءبىز ءومىر س...
