InfoHub Logo

ءتىل - سارقىلماس قازىنا. ۇلت كوشباسشىسى ايتقانداي، ءار ازامات ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتىلىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ءبىلۋى ءتيىس. ءتىل ءبىزدىڭ بولمىسىمىز، ونىڭ قاتىسۋىنسىز ەشتەڭە بولمايدى. جالپى قازاق حالقى ءوزىنىڭ شەشەندىگىمەن جانە دانالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ماقال-ماتەلدەردىڭ ماعىناسىنا ءۇڭىلىپ كاراساڭ ۇلكەن دانالىقتى بايقايسىڭ.

ءتىل – ۇلتتىڭ جانى. ال ۇلتتىڭ بولاشاعى – ونىڭ انا ءتىلى. ءتىل حالىقپەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ داميدى. ءار ۇلتتىڭ  باستى تىرەگى. ەلباسى ن.ءا. نازاربايەۆ حالىقتىڭ بولاشاعى تۋرالى تەرەڭنەن  جالعاي وتىرىپ، «مەملەكەتتىڭ ەڭ باستى دۇنيەسى تەك قانا بايلىق ەمەس، سونىمەن قاتار انا ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعى» دەگەن بولاتىن. «انا ءتىلىن ۇيرەنۋ – ۇلى ءىس، اركىم ءوز انا تىلىندە سويلەۋ كەرەك. ەڭ جاقسى ءتىل – انا ءتىلى» - دەيدى ءسابيت مۇقانوۆ. انا ءتىلىن جەتىك ءبىلۋ، تازا سويلەۋ مادەنيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى. ءتىل بار جەردە – ەل بار.

ەلباسى «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىندا»: «ۇلتتىق مۇددەگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن اركىم وزگەنى ەمەس، الدىمەن ءوزىن قامشىلاۋى ءتيىس. تاعى دا قايتالاپ ايتامىن: قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن. سوندا عانا قازاق ءتىلى بارشا قازاقستاندىقتاردىڭ جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالادى. تىلگە دەگەن كوزقاراس، شىنداپ كەلگەندە، ەلگە دەگەن كوزقاراس ەكەنى داۋسىز. سوندىقتان وعان بەي-جاي قارامايىق. قازاق ءتىلى جاپپاي قولدانىس تىلىنە اينالىپ، شىن مانىندەگى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنە كوتەرىلگەندە، ءبىز ەلىمىزدى «قازاق مەملەكەتى» دەپ ايتاتىن بولامىز»-دەپ اتاپ وتكەن بولاتىن. مىنە، بۇگىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسى بيىكتەي ءتۇستى. ەلباسىنىڭ  بۇۇ مىنبەرىندە  قازاقشا سويلەۋىن انا ءتىلىمىزدىڭ حالىقارالىق مىنبەرگە كوتەرىلۋى دەپ باعالايمىز. بۇل ءبىزدىڭ كوپتەن كۇتكەن مەرەيلى ءساتىمىز.

مەملەكەتتىك ءتىل – مەملەكەتتىڭ بۇكىل اۋماعىندا، قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالالارىندا قولدانىلاتىن ءتىلى بولاتىندىقتان، جۇرگىزىلەتىن بارلىق ىس-قاعازدارمەن قۇجاتتار مەملەكەتتىك تىلدە بولۋى ءتيىس. ويتكەنى وركەنيەتكە قۇلاش ۇراتىن ەلدىڭ ءورىسى قاشاندا بىلىكتى دە، سانالى ۇرپاقپەن كەڭەيمەك. الەمدەگى دامىعان ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋدى كوزدەگەن حالىقتىڭ باستى ماقساتى دا ساۋاتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ. ساۋاتتى  ۇرپاق تاربيەلەۋ دەگەنىمىز، ءوز انا تىلىندە ەركىن سويلەي الاتىن، ونى تەرەڭ مەڭگەرگەن ۇرپاق. ال انا ءتىلىن جاقسى بىلمەيىنشە ساۋاتتى سويلەپ، ساۋاتتى جازىپ، ءتىل بايلىعىن مول قولدانبايىنشا، شىن مانىندەگى مادەنيەتتى ادام بولا المايسىڭ.

ءتىل اتا-بابامىزدان بىزگە مۇرا بولىپ كەلدى. وسى مۇرانى كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، اقتىق دەمىمىز قالعانشا قورعاۋ پارىزىمىز. ءوزىم قازاق بولىپ تۋىلعانىما ماقتانامىن. ويتكەنى شۇرايلى قازاق ءتىلىنىڭ ءسوز بايلىعى مەنى تاڭ قالدىرادى. قىزىقتىرادى. بىزدە ناعىز ۇلتجاندى پاتريوتتار كوبەيسە، قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى جارقىن بولا تۇسەرى انىق. جەرلەسىمىز باۋىرجان مومىش ۇلى ءستاليننىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان زاماندا، قازاق ءتىلىنىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇڭىن مۇڭداپ، ونىڭ بولاشاعىنا قاتتى الاڭداعان بولاتىن. قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ تۋرالى بيلىككە دە قاسقايىپ حات تا جازعان-دى. بۇگىندە سونداي ۇلت جاندى اعالارىمىز كوپ بولسا شىركىن. بيلىك باسىنداعىلار باياعىدا اق قازاقشا سايراپ كەتكەن بولار ەدى.

مۇقاعالي ماقاتايەۆ اتامىز ءۇش باقىتتىڭ بىرىنە باعالاعان قاسيەتتى قازاق ءتىلىنىڭ بۇگىندە قوعامدا دارەجەسى ورتا دەڭگەيدە. ءار ۇلتتىڭ  بولاشاعى ونىڭ انا تىلىندە.  ءتىل جوعالسا ۇلتتىڭ دا بولاشاعى بۇلىڭعىر بولىپ جوعالىپ كەتۋى ءسوزسىز. ءتىل قاي ۇلتتا، قاي ەلدە بولسا دا قاستەرلى، قۇدىرەتتى. انا ءتىلى ءاربىر ادامعا انا سۇتىمەن بىرگە داريدى. ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني قوسەمى احمەت بايتۇرسىن ۇلى «ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەگەن ەكەن. سول ءسوزدى ساناسىنا قۇيىپ، جۇرەگىمەن ۇعىنىپ وسكەن ءاربىر قازاق بالاسى  ءتىلىن ۇمىتپايدى دەگەن ويدامىن.

«انا ءتىلى – ەڭ باستى بايلىعىمىز. انا ءتىلى – حالىق بولىپ جاساعاننان بەرى جان دۇنيەمىزدىڭ ايناسى، ءوسىپ - ءونىپ تۇرلەنە بەرەتىن، ماڭگى قۇلامايتىن بايتەرەگى،- دەپ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ ايتقانداي ءاربىر جاستىڭ جۇرەگى ەلىن، جەرىن سۇيسە دەيمىن. ءتىل تاعدىرى – ەل تاعدىرى ەكەنىن ەش ۋاقىتتا ۇمىتپايىق. ءاربىر ادام ءوز انا ءتىلىن ءبىلۋى جانە مەملەكەتتىك ءتىلىن مەڭگەرۋگە مىندەتتى.

تىلگە دەگەن قۇرمەت – حالىققا دەگەن قۇرمەت. ءتىل مارتەبەسى – ەل مەرەيى. ءتىلسىز حالىقتىڭ، ەلدىڭ ءومىر ءسۇرۋى مۇمكىن ەمەس. الەم تانىعان ەل بولۋ ءۇشىن ءتىلىمىزدىڭ جۇلدىزىن بيىكتەتۋىمىز كەرەك.

ءسوزىمنىڭ سوڭىن ەلباسىنىڭ انا ءتىلى تۋرالى ايتقان مىناداي كورىكتى ويىمەن اياقتاعىم كەلەدى: «داۋعا سالسا - الماستاي قيعان، سەزىمگە سالسا - قىرانداي قالقىعان، ويعا سالسا - قورعاسىنداي بالقىعان  ءومىردىڭ كەز-كەلگەن ورايىندا ءارى قارۋ، ءارى قالقان بولعان، ءارى، بايىرعى، جاس،  وتتى دا ويناقى انا تىلىنەن ارتىق قازاق ءۇشىن بۇل دۇنيەدە نە بار ەكەن؟!». عاسىرلار بويى قازاقتىڭ ۇلت رەتىندەگى مادەني تۇتاستىعىنا ەڭ نەگىزگى ۇيتقى بولعان – ونىڭ عاجايىپ ءتىلى ەكەنىن ۇمىتپايىق.

---