كەزدەيسوق وقيعا
— بۇل — سول ايەلدىڭ ءدال ءوزى. وعان مەنىڭ تيتتەي دە كۇمانىم جوق!
كاپيتان حەيدوك دوسىنىڭ سابىرلى جۇزىنە بۇرىلىپ ءبىر قارادى دا، كۇرسىنىپ قويدى. ونىڭ «تەك وزىمدىكى دۇرىس» دەپ قاسارىساتىن بىربەتكەي مىنەزىن ىشتەي ۇناتپايتىن. تەڭىزدە وتكىزگەن كوپ جىلدار كىسى ىسىنە قول سۇقپاۋدى جاقسى ۇيرەتكەن ەدى. ال قىلمىستى ىستەردى تەرگەيتىن ءبولىمنىڭ بۇرىنعى ينسپەكتورى، بۇل كۇندە مارقۇم بولىپ كەتكەن ەۆانستىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى مۇلدە باسقاشا بولاتىن.
— «ءىستى قولعا تۇسكەن دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، تەرگەۋ كەرەك» دەيتىن قاعيدا — ەۆانستىڭ جاس كەزىنەن بەرگى ۇرانى-تىن. كەلە-كەلە ول ونداي دەرەكتەردى ءوزى ىزدەپ تاباتىن دارەجەگە دە جەتتى.
قىلمىستى ىستەردى تەرگەۋ مەكەمەسىنىڭ ينسپەكتورى ەۆانس اقىلدى، كوزى اشىق وفيسەر بولاتىن. لاۋازىمى دا تازا ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا كوتەرىلگەن. ءتىپتى بەرتىندە، ينسپەكتورلىق قىزمەتتەن ءبىرجولا قول ءۇزىپ، ۇزاق جىلدار بويى ارمانداعان ساياجايعا قونىس اۋدارعاننان كەيىن دە، سەزىمتالدىعى مەن كاسىبي تۇيسىگى ساقتالعان ەدى.
ءبىر كورگەن ادامدى جازباي تانيمىن دەگەندى ماقتانىشپەن، بىرنەشە دۇركىن قايتالاپ:
— ءيا، بۇل سول ەنتوني حانىمنىڭ ءدال ءوزى. ءسىز مەروۋديي حانىم دەگەندە-اق مەن ونى بىردەن تاني كەتتىم،— دەدى.
كاپيتان حەيدوكتىڭ مازاسى كەتە باستادى. سەبەبى، مەروۋديندەر ونىڭ ەڭ جاقىن كورشىلەرى بولاتىن. ەرتەرەكتە بولعان اتى شۋلى وقيعانىڭ باس كەيىپكەرى مەن مەروۋدين حانىمنىڭ ءبىر ادام بولىپ شىعۋى ونى شىنىمەن قاتتى تولعاندىرعان-دى.
— ول وقيعادان بەرى تالاي جىل ءوتىپ كەتپەدى مە؟— دەدى باسەڭ ۇنمەن.
— توعىز جىل بولدى،— دەپ، ىلە جاۋاپ قاتتى ەۆانس.— توعىز جىل، ءۇش اي. وقيعا ەسىڭىزدە مە؟
— ەمىس-ەمىس ەسىمدە.
— ەنتونيدىڭ ءوزىن ۋلانىپ ولگەنگە ساناپ، ايەلىن اقتاپ بوساتىپ جىبەرىپ ەدى عوي.
— ءيا، بوساتىپ جىبەرسە شە؟
— ولاي ەتپەۋگە ەشبىر لاجى بولعان جوق، ارينە. قولدا بار دەرەككە سۇيەندى عوي. ەشبىر قاتە جوق.
— ەندەشە ءبارى دە دۇرىس ەكەن عوي،— دەدى حەيدوك.— باس قاتىرىپ قايتەمىز وسى.
— باس قاتىرعان كىم؟
— بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ وتىرعان سەن ەمەسسىڭ بە؟
— قۇداي ساقتاسىن!...
— بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەن نارسە عوي،— دەپ تۇجىرىمدادى كاپيتان.— ءبىر كەزدە باقىتسىز جايعا ۇشىراپ جاۋاپقا تارتىلعان ەكەن. كىسى ءولتىردى دەگەن ايىپتان اقتالىپ شىعىپتى، ال سولاي ەكەن دەپ ەندى...
— قىلمىسقا تارتىلىپ اقتالىپ شىققان ادامنىڭ ءبارى بىردەي بايعۇس ەكەن دەپ مۇسىركەي بەرۋگە بولمايدى،— دەدى ەۆانس.
— ويىمداعىنىڭ نە ەكەنىن سەن ءبىلىپ وتىرسىڭ — دەدى كاپيتان حەيدوك جاقتىرىڭقىراماي.— بايعۇس ايەل ازاپتان قۇتىلعان ەكەن. ەندى ەسكى جارانىڭ اۋزىن تىرناعاننىڭ نە ءجونى بار؟
ەۆانس جاۋاپ قاتپادى.
— ءجا، بولار، ەۆانس، ايەلدىڭ كىناسى جوق. جاڭا عانا ءوزىن سولاي دەگەنسىڭ.
— مەن ونى بەيكۇنا دەگەنىم جوق، اقتالىپ شىقتى دەدىم عوي.
— ءبارى ءبىر ەمەس پە؟
— جوق، ءبارى ءبىر ەمەس.
بۇل كەزدە كاپيتان حەيدوك ترۋبكاسىن الىپ، ورىندىعىنىڭ قىرىنا قاعىپ تازالاي باستاپ ەدى، ونىسىن قويا سالىپ، ويلانىپ وتىرىپ قالدى.
— ە-ە-ە... سولاي دە... ەندى ءتۇسىندىم كوكەيىڭدى. ايەل — قىلمىسكەر دەپ وتىرسىڭ عوي؟
— ءدال سولاي دەي المايمىن. ازىرشە ءوزىم دە بىلمەيمىن. ەنتوني اپيىنشى بولاتىن. اپيىندى وعان ايەلى تاۋىپ بەرەتىن. ءبىر كۇنى ول قاتەلەسىپ، اپيىندى تىم كوبىرەك قابىلداپ قويادى. الايدا، ءوزى قاتەلەستى مە، الدە ايەلى قاتەلەستى مە، بۇل اراسىن ەشكىم دە ايتا المايدى. دەرەكتىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن سوت ايەلدى اقتاعان بولاتىن. ءبارى دە دۇرىس. مەن بۇل جەردە سوتقا كىنا تاعىپ وتىرعانىم جوق. دەگەنمەن كوزىمدى انىق جەتكىزگىم كەلەدى.
كاپيتان حەيدوك نازارىن ترۋبكاسىنا اۋدارىپ، تاعى ءبىر قاراپ قويدى.
— ءيا،— دەدى ول بايسالدىلىقپەن،— بۇل ءبىراق ءبىز كىرىسەتىن شارۋا ەمەس.
— مەن ولاي دەي المايمىن.
— سوندا قالاي...
— ءبىر مينۋت قۇلاق سالشى. الگى مەروۋدنندى ايتامىن، وتكەن ءتۇنى لابوراتوريادا تاجىريبە جاساپ ءجۇر ەدى عوي. ەسىڭدە مە؟
— ءيا! مارشتىڭ ۋ جونىندە جاساعان تاجىريبەسى تۋرالى ايتقانى قۇلاعىمدا. «بۇل وتە-موتە مىنا ساعان تانىس بولۋى كەرەك»،— دەپ كۇلگەنى دە ەسىمدە.
— ەگەر ول ءبىر ءسات ويلانعاندا، ساعان ولاي دەمەگەن بولار ەدى.
ەۆانس كاپيتاننىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.
— ايەلىنىڭ كىم ەكەنىن بىلسە، ولاي دەمەگەن بولار ەدى دەيسىڭ عوي. ولاردىڭ ۇيلەنگەنىنە قانشا ۋاقىت بولىپ ەدى، التى جىل بولدى دەمەپ پە ەدىڭ. نەگە باستەسسەڭ دە، مەن دايىنمىن. مەن بىلسەم، مەروۋدين ايەلىنىڭ ءبىر كەزدەگى اتى شۋلى انتوني حانىم ەكەنىنەن مۇلدەم بەيحابار.
— وعان جەتكىزە قوياتىن ادامىڭ مەن ەمەس،— دەدى كاپيتان حەيدوك جاقتىرماي.
ەۆانس وعان ءمان بەرمەستەن، ءسوزىن ودان ءارى جالعاستىردى.
— سەن مەنىڭ ءسوزىمدى اياقتاتپادىڭ، مارش تاجىريبەسىنەن كەيىن مەروۋدين شىنى تۇتىككە ءبىر نارسە سالىپ قىزدىردى دا، سودان سوڭ تۇبىندە قالعان شوگىندىنى سۋعا ەرىتتى. وعان كۇمىس نيتراتىن قوسىپ، سۋدان ءبولىپ الدى. بۇل حلوراتتى الۋ ءۇشىن جاسالعان تاجىريبە بولاتىن. ونشا ءمان بەرۋگە تۇرمايتىن قاراپايىم تاجىريبە. ءبىراق ستولدا اشىق جاتقان كىتاپتان مىناداي سويلەمدى كوزىم شالىپ قالدى: «H2S04 حلوراتقا قوسىلسا سL204 پايدا بولادى. بۇل قوسىندىنى قىزدىراتىن بولسا، ەتە كۇشتى قوپارىلىس بەرەدى. سوندىقتان دا ونى سۋىق جەردە ساقتاپ، از مولشەردە پايدالانۋ قاجەت».
حەيدوك دوسىنا تەسىلە قارادى.
— ءيا، وندا تۇرعان نە بار ەكەن؟
— ماسەلە بىلاي. كىسى ءولىمىن انىقتاۋ ءۇشىن، ءبىز دە تالاي رەت تاجىريبە جاساعانبىز. وندايدا ايعاقتاردىڭ باسىن قۇراپ، ولشەپ-پىشەسىڭ، جاڭساق پىكىر مەن ءدۇدامال دەرەكتەردىڭ ءبارىن ەسكە الا وتىرىپ قورىتىندى جاسايسىڭ. الايدا ءولىمدى انىقتاۋ ءۇشىن جانە ءبىر تاجىريبە جاساۋعا بولادى. بۇل تاجىريبە دە ءدال ناتيجە بەرەدى، ءبىراق وتە ءقاۋىپتى! كىسى ولتىرگەن ادام، ادەتتە، ءبىر عانا قىلمىسپەن تىنبايدى عوي. ۋاقىت وزدىرىپ، مۇمكىندىك بەرسەڭ بولدى، ول ەكىنشى قىلمىسقا بارادى. ايتالىق، ءبىر ادامدى ۇستادىڭ. ايەلىن ءوزى ءولتىردى مە، الدە جوق پا؟ كەسىپ-پىشىپ ءدال ايتۋعا دالەلىڭ جەتكىلىكسىز. وندايدا سەن ونىڭ وتكەن جولىنا ۇڭىلەسىڭ. ەگەر ونىڭ بىرنەشە ايەلى بولىپ، ولارى ولە بەرەتىن بولسا، قانداي قورىتىندىعا كەلەر ەدىڭ؟ مۇندا ءبىر ءمان بار ەمەس پە دەر ەدىڭ! مەن مۇنى مىسال ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن، ارينە، ءىستىڭ مورالدىق جاعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن عانا ايتىپ وتىرمىن. ار جاعىندا نە جاتقانىن بىلگەن سوڭ جاڭا دەرەك ىزدەي باستايسىڭ.
— ءيا، سونىمەن نە دەمەكسىڭ؟
— ءقازىر اياقتايمىن... وتكەن ومىرىنە ۇڭىلگەندە ىسكە پايداسى تيەتىن ءبىر نارسە تابىلسا، ارينە جاقسى. ال قىلمىسكەر ءبىرىنشى رەت قولعا ءتۇسىپ وتىرسا شە؟ وندا جاڭاعى تاجىريبەدەن كەلەتىن پايدا شامالى. ال ەندى اقتالعان قىلمىسكەر باسقا ات جامىلىپ ءومىرىن قايتا باستادى دەلىك. وسىدان كەيىن ول قىلمىسقا تاعى بارا ما، الدە بارماي ما؟
— مىناۋىڭ قيىن ەكەن.
— ءبىزدىڭ شارۋامىز ەمەس دەيمىسىڭ؟
— ءيا، دەيمىن. مەروۋدين حانىمدى قىلمىسكەر دەۋگە ەشبىر دالەلىڭ جوق.
پوليسيا ينسپەكتورى ءبىراز ۋاقىت بويى ۇندەمەي وتىرىپ قالدى. سالدەن سوڭ ول جايلاپ بىلاي دەدى: «مەن ساراڭ سول ايەلدىڭ وتكەنىنە ءۇڭىلىپ ەشنارسە تابا المادىڭ دەگەنمىن. ءبىراق ولاي ەمەس. ونىڭ وگەي اكەسى بولعان. ون سەگىز جاسار كەزىندە ءبىر جىگىتكە كوڭىلى كەتىپ ەدى، ەگەي اكەسى كەدەرگى جاساپ، ەكەۋىنىڭ باسىن قوستىرمادى. بىردە قىز بەن اكەسى سەرۋەنگە شىعىپ، تىك جارتاستى جاعالاپ كەلە جاتادى. قەزدەيسوقتا قىزدىڭ اكەسى جاڭساق باسىپ، جارتاستان قۇلاپ ولەدى».
— سەن سوندا ونى قىز ءولتىردى دەمەكسىڭ بە؟
— بۇل كەزدەيسوقتىق. كەزدەيسوق وقيعا! ەگەر وگەي اكەسىنىڭ قالاي ولگەنىن جۇرت بىلمەگەندە، بۇل ايەل سوتقا ەش ۋاقىتتا دا تارتىلماعان بولار ەدى. مەنىڭ ساعان ايتارىم، حەيدوك، بۇل ايەل جۇرگەن جەردە تاعى ءبىر كەزدەيسوق وقيعا بولا ما دەپ قورقامىن.
قارت كاپيتان تۇككە تۇسىنبەگەن ادامشا، يىعىن تاعى ءبىر قومداپ قويدى.
— ونى بولدىرماۋعا سەنىڭ قولىڭنان كەلەر قانداي شارا بار ەكەنىن بىلە الماي وتىرمىن.
— ءوزىم دە بىلمەيمىن،— دەدى ەۆانس قينالىپ.
— مەن بولسام باسىمدى قاتىرماي قويا سالار ەدىم،— دەدى كاپيتان حەيدوك.— كىسى ىسىنە قول سۇققاننان كەلگەن پايدانى كورگەن جوقپىن.
ءبىراق كاپيتاننىڭ بۇل اقىلى ينسپەكتوردىڭ كوكەيىنە قونبادى. ول شىدامادى، ءارى ءوز دەگەنىنە جەتپەي قويمايتىن قايسار ادام بولاتىن. دوسىنان شىققاننان سوڭ ءىستى نەدەن باستاسا ءساتتى بولارىن ويلاستىرىپ، كەشەدە ەداۋىر ءجۇردى.
ءبىراز ماركا الماقشى بولىپ پوچتاعا قاراي بۇرىلىپ ەدى، مەروۋدينگە سوقتىعىسىپ قالدى.
پروفەسسور الاسا بويلى، ەشنارسەمەن ءىسى جوق، كىشىپەيىل ءارى مۇلدەم ۇمىتشاق ادام بولاتىن. ەۆانستى تانىپ، جىلى جۇزبەن امانداستى دا، قاقتىعىسىپ قالعاندا جەرگە ءتۇسىپ كەتكەن حاتتارىن كوتەرمەكشى بولىپ ەڭكەيە بەردى.
ەۆانس ودان بۇرىنىراق قيمىلداپ، حاتتاردى جيىپ، يەسىنە قايتاردى دا، كەشىرىم ءوتىندى.
حاتتارىن بەرىپ جاتقاندا بىرەۋىنىڭ ادرەسىنە كوزى ءتۇستى. سول-اق ەكەن، كوپشىلىككە بەلگىلى قامسىزداندىرۋ فيرماسىنىڭ اتىن كورىپ، ويىنداعى كۇدىگى قايتا جانداندى...
ەۆانس شەشىمدى بىردەن قابىلدادى. قۋلىق-سۇمدىققا جوق دجوردج مەروۋدين ينسپەكتورمەن قالايشا بىرگە كەلە جاتقانىن بىلمەي دە قالدى. ءتىپتى، اڭگىمەنىڭ ءومىردى قامسىزداندىرۋ جايىنا قالاي اۋىسىپ كەتكەنىن دە اڭعارمادى.
ەۆانسقا كوكەيىندەگىسىن ورىنداۋ ونشا قيىندىققا تۇسكەن جوق. مەروۋدين ءوز ءومىرىن ايەلىنىڭ پايداسىنا جاڭا عانا قامسىزداندىرىپ كەلە جاتقانىن سۇراماستان سامپىلداپ ايتىپ بەردى. ول ەندى ەۆانستان جوعارىدا ايتىلعان قامسىزداندىرۋ فيرماسى جونىندەگى پىكىرىنىڭ قالاي ەكەنىن بىلگىسى كەلدى.
— مەن ءبىر اقىلسىز ءىس جاسادىم، سونىڭ ناتيجەسىندە اكسياعا سالعان اقشادان تۇسەتىن كىرىس ازايا باستادى. ولاي-بۇلاي بوپ كەتسەم، ايەلىم تارشىلىق كورىپ قالاتىنى حاق. ال، مىنا قامسىزداندىرۋ ءىستى ءبىرشاما تۇزەتۋگە ءتيىس.
— قامسىزداندىرۋعا جۇبايىڭىز قارسى بولعان جوق پا؟ كەيبىر ايەلدەر مۇندايدى جامان ىرىمعا سانايتىنى بار عوي؟
— و نە دەگەنىڭىز؟ مارگارەت جاقسى مەن جاماندى اجىراتا بىلەدى،— دەدى مەروۋدين كۇلىمسىرەپ.— ول ىرىم-سىرىم دەگەنگە سەنبەيدى. قايتا، بۇل — سونىڭ ىقىلاسىمەن ىستەلگەن شارۋا. كەرەگى قانشا دەپ ەدىم، بولمادى.
ەۆانسقا كەرەگىنىڭ ءوزى دە وسى ەدى. كوپ ۇزاماي ول مەروۋديندى ءوز جونىنە قويا بەردى. ەرىندەرىن جىمىرىپ ويلانىپ قالدى. مارقۇم ەنتوني مىرزا دا ولەرىنەن ەكى-ۇش اپتا بۇرىن ءوزىن ايەلىنىڭ پايداسىنا قامسىزداندىرعان ەدى.
سەزىمى الداپ كورمەگەن ەۆانستىڭ ءوز ويىنىڭ دۇرىستىعىنا سەنىمى مول بولاتىن. ءبىراق ويدى ىسكە اسىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ول قىلمىسكەردى قىلمىس ۇستىندە ۇستاعاننان گورى، سول قىلمىستىڭ الدىن الىپ بولدىرماۋ جاعىن ويلاستىردى. بۇل، ارينە، وڭايعا تۇسپەيدى.
كۇنى بويى ويعا شومدى. سول كۇنى تۇستەن كەيىن جەرگىلىكتى ءبىر اۋقاتتى ادامنىڭ اۋلاسىندا دزرياەليدى1 ەسكە تۇسىرۋگە ارنالعان جارمەڭكە وتكىزىلگەن بولاتىن. سوعان بارىپ، اتتراكسيون ويىندارىن قىزىقتاپ، ءتىپتى اقشا شىعارىپ ءبىرازىنا قاتىسىپ تا كوردى. سىيلىق ۇتىپ الام با دەگەن دامەمەن ەلدىڭ ءبارى قۇلشىنا كىرىسكەن. ەۆانستىڭ قىزىققانى سونشا، ءبىر بالگەر ايەلگە جارتى كرون اقشا بەرىپ، «كەلەشەكتەن حابار ايتاتىن» ايناشارعا ءبىراز قاراپ تۇردى. كەزىندە قىزمەت بابىمەن باقسى-بالگەرلەرگە قىرعيداي تيەتىنى ەسىنە ءتۇسىپ، ءوزىنىڭ قازىرگى ىستەپ تۇرعانىنا كۇلىپ تە الدى.
بالگەر ايەلدىڭ ساۋەگەيلىك سوزدەرىنە ونشا ءمان بەرمەي تۇر ەدى، ونىڭ سوڭعى ايتقاندارى قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزدى.
— ...كوپ ۇزاماي، جۋىق ارادا وتە ءبىر ءقاۋىپتى ىسكە، ءبىر كىسىنىڭ ءومىرى مەن ولىمىنە بايلانىستى شارۋاعا كەز بولاسىز.
— نەمەنە دەيسىڭ؟ — دەدى ەۆانس جۇلىپ العانداي.
— ءسىز ءبىر شەشىم قابىلدايسىز، شەشىم دەيمىن. ءبىراق وتە ساق بولۋىڭىز كەرەك. ەگەر بولار-بولماس قاتە جىبەرسەڭىز، ءيا، تيتتەي عانا جاڭىلىس باسساڭىز...
— وندا نە بولادى؟
بالگەر ايەل دىرىلدەپ كەتتى. ەۆانس ونىڭ ايتقاندارىنىڭ قۇر ساندىراق ەكەنىن بىلە تۇرسا دا، ءبىرتۇرلى ويلانىپ قالدى.
— مەن سىزگە ەسكەرتىپ تۇرمىن. قاتەلەسە كورمەڭىز. مەن ءبارىن دە اپ-ايقىن كورىپ تۇرمىن. قاتەلەسسەڭىز، مەرت بولاسىز.
«ساندىراق... ناعىز ساندىراقتىڭ ءوزى! مەرت بولاسىز،— دەيدى. — كورىپكەلىن قاراي گور مۇنىڭ!».
— قاتەلەسسەم، ولەم عوي، سولاي ما؟
— ءدال سولاي.
— ەندەشە،— دەدى ەۆانس ورنىنان تۇرا بەرە، بالگەرگە تاعى دا جارتى كرون ۇستاتىپ،— مەنىڭ قاتەلەسپەۋىم كەرەك، ەستىپ تۇرسىڭ با؟
ايتۋىن ايتسا دا، بالگەردىڭ شاتىرىنان شىققان سوڭ ول كوپ ويلاندى. ايتۋعا وڭاي، ارينە، ال ىسكە اسىرۋ وڭايعا تۇسەيىن دەپ تۇرعان جوق. ونىڭ جازا باسپاۋى كەرەك. ويتكەنى، ادام تاعدىرى شەشىلەيىن دەپ تۇر عوي.
ەۆانسكا قول ۇشىن بەرەر ەشكىم تابىلمادى. ول اناداي جەردە تۇرعان حەيدوك جاققا قاراپ قويدى. ودان قايىر جوق. «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەيمىن» عوي ونىڭ ۇرانى. بۇل جەردە ولاي ىستەۋ جارامايدى.
حەيدوك ءبىر ايەلمەن سويلەسىپ تۇرعان بولاتىن. ايەل اڭگىمەسىن اياقتاعان سوڭ ەۆانس جاققا قاراي بەت الدى. ينسپەكتور ونى بىردەن تاني كەتتى. بۇل مەروۋدين حانىم ەدى. ەۆانس جالما-جان شەشىم قابىلداپ، ايەلدىڭ قارسى الدىنان شىعۋعا ۇيعاردى.
مەروۋدين حانىم وتە سۇلۋ، جالپاق قاستى، ادەمى قوڭىر كوزدى، جايدارى ءجۇزدى ايەل بولاتىن. شاشىن قاق جارىپ ءورىپ، قۇلاق تۇسىنا ءتۇيىپ قوياتىندىقتان با، ايتەۋىر ول يتاليان مادونناسىن كوزگە ەلەستەتەتىن. داۋسى جىڭىشكە، سىزىلىپ شىعاتىن.
ايەل ەۆانسقا كۇلىمسىرەي امانداستى.
— مەن ءسىزدى بىردەن تانىدىم، انتوني حانىم... مەروۋدين حانىم دەگەنىم عوي،— دەدى ەۆانس جايباراقات ۇنمەن. ول جورتا قاتەلەسكەنىن ايەلگە سەزدىرمەي، ونىڭ بەت-الپەتىن باقىلادى. ايەلدىڭ كوزى باقىرايىپ، دەمىن ىشكە تارتقانىن سەزىپ قالدى. ءبىراق كوزىنەن قورقىنىشتىڭ نىشانى بايقالمادى. كەرىسىنشە،وزىنە تەسىلە قاراپ، سىر بەرمەي تۇر.
— كۇيەۋىمدى ىزدەپ كەلە جاتىر ەدىم،— دەدى جاي عانا،— ول كىسى كوزىڭىزگە تۇسپەدى مە؟
— جانا عانا انا جاققا كەتىپ بارا جاتقان.— مەروۋدين حانىم ەۆانس ءجون سىلتەگەن جاققا قاراي قوزعالدى. ينسپەكتور ايەلدەن كوزىن الا-الماي تاڭ-تاماشا بولىپ كەلەدى. «نەتكەن ايەل! ءوزىن قالاي ۇستايدى! ءجۇرىس-تۇرىسى قانداي جاراسىمدى! ءيا، ايتارى جوق، كەرەمەت ايەل، الايدا وتە ءقاۋىپتى جان. ءسوز جوق، وتە ءقاۋىپتى».
ءوزىنىڭ العاشقى ارەكەتتەرىنە ىشتەي ريزا بولعانمەن، ەۆانس ءالى دە بولسا مازاسىزدانىپ كەلە جاتقان. ايەلدى كوپتەن تانيتىندىعىن دا سەزدىردى. ەندى ول ءوزىن ساق ۇستاۋعا تىرىسادى. الايدا اسىعىس ارەكەت جاساۋعا قاقىسى جوق.
ەندىگى ماسەلە مەروۋدين مىرزادا. ەگەر وعان كۇنى بۇرىن ەسكەرتىپ قويسا عوي شىركىن...
پروفەسسورعا كەزىككەن كەزدە، ول ءبىر پەنني اقشاعا ۇتىپ العان، شىنىدان جاسالعان قۋىرشاقتى اۋدارىپ-توڭكەرىپ تاماشالاپ تۇرعان. ايەلىنىڭ «ءۇي جاققا جۇرسەك قايتەدى» دەگەنىنە بىردەن كوندى. مەروۋدين حانىم ينسپەكتورعا بۇرىلىپ: «بىزبەن بىرگە ءجۇرىپ، ۇيدەن شاي ءىشىپ كەتپەيسىز بە؟»،— دەدى.
ۇنىندە جەكپە-جەككە شاقىرىپ تۇرعان كەكەسىن بار ما قالاي؟ «سولاي بولۋى كەرەك» دەپ ءتۇيدى ەۆانس ىشىنەن.
— راحمەت، مەروۋدين حانىم، شاي ىشۋگە بولادى.
جول-جونەكەي ولار اڭگىمەگە ۇساق-تۇيەكتى ارقاۋ ەتىپ كەلە جاتتى. كۇن جارقىراپ باياۋ عانا سامال جەل ەسىپ تۇرعان. اينالا ادەتتەگىدەي كەز تارتادى. ەسكى مانەرمەن سالىنعان ءساندى كوتتەدجگە كەلىپ جەتكەن كەزدە، مەروۋدين حانىم قىزمەتشى قىزدىڭ اتتراكسيونعا كەتىپ قالعاندىعىن ەسكەرتتى دە، ءوز بولمەسىنە بارىپ، باس كيىمىن شەشىپ كەلدى. سوسىن شايدىڭ قامىنا كىرىستى. وتقا جاقىن تۇرعان سورەدەن ستولعا ءۇش شىنى-اياق الىپ قويدى.
— ءبىز ءبىر ەرەكشە جۇڭگو شايىن ىشەمىز،— دەپ تۇسىندىرە باستادى مەروۋدين حانىم.— ءبىز ونى ناعىز قىتايلاردىڭ وزدەرى سياقتى، ياعني كەسەدەن ەمەس، استىنداعى تارەلكاسىنا قۇيىپ ىشەتىن بولامىز. ءبىز ىلعي سويتەمىز.
ول ءسوزىن تيا قويىپ، كەسەنىڭ تۇبىنە ءۇڭىلدى. سوسىن باسىن شايقاپ، بىرنارسە دەدى دە، ونى باسقا كەسەمەن اۋىستىردى.
— دجوردج، سەنىڭ مىناۋىڭا جول بولسىن. شاي ىشەتىن كەسەلەردى تاعى دا پايدالانىپسىڭ عوي.
— كەشىرىم وتىنەم، جانىم،— دەدى پروفەسسور كىنالى ادامشا،— بۇل كەسەلەر مەنىڭ جۇمىسىما سونداي ىڭعايلى. ال، زاكازدارىم ءالى كەلمەي جاتىر.
— بۇيتە بەرسەڭ ءبىر كۇنى ءبارىمىزدى ۋلاندىرىپ ولتىرەسىڭ عوي،— دەدى ايەلى كۇلىمسىرەپ.— قىزمەتشى قىز كەسەلەردى ىلعي سەنىڭ لابوراتورياڭنان الىپ شىعادى. كوزگە كورىنەتىن ەشتەڭەسى بولماسا، ولاردى جاقسىلاپ جۋمايدى دا. ايتپاقشى، سەن ولاردىڭ بىرىنە بۇرناعى كۇنى سياندى كاليي قۇيىپ ءجۇر ەمەس پە ەدىڭ. شىنىندا دا، بۇل وتە ءقاۋىپتى دەيمىن، دجوردج.
بۇل ءسوز مەروۋديننىڭ قيتىعىنا ءتيىپ كەتتى.
— ماريدىڭ مەنىڭ لابوراتوريامدا نەسى بار؟! وندا تۇرعان زاتقا تيىسۋگە ەشبىر قاقىسى جوق قوي.
— الايدا، شايدان كەيىن ىدىس-اياقتى لابوراتوريادا ءجيى قالدىرىپ كەتە بەرەتىنىمىز دە بار. ماري قايدان ءبىلسىن، نەنىڭ نە ەكەنىن.
پروفەسسور مىڭگىر-مىڭگىر ەتىپ لابوراتورياسىنا كىرىپ كەتتى. مەروۋدين حانىم جىميعان كۇيى شاي دەمدەگەن شاينەككە قايناق سۋدى ەسەلەپ قۇيدى دا، وتتى ءسوندىرىپ قويدى.
ەۆانس اڭىرىپ وتىرىپ قالدى. ايتكەنمەن، ول ءبىر تۇيتكىلدى سەزدى. قالايشا ەكەنىن كىم ءبىلسىن، مەروۋدين حانىم ويىن سەزدىرىپ الدى. جوق، الدە ءبىر كەزدەيسوقتىق پا بۇل؟ جاڭاعىنىڭ بارلىعىن كۇنى بۇرىن دالەل بولسىن دەپ ادەيى ەستىرتىپ وتىرسا شە؟ ماسەلەن، كەيىنىرەك كەنەتتەن كۇيەۋى ولە قالسا، مەنى كۋاعا تارتپاق قوي، ءسىرا، مۇنىسىنان ەشنارسە شىقپاس سۇمپايى ايەلدىڭ، سەبەبى ودان بۇرىن...
كەنەتتەن ەۆانس دەمىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالدى. ايەل ءۇش شىنىعا دا شاي قۇيىپ ۇلگەرىپتى. ءبىرىن ەۆانستىڭ الدىنا، ەكىنشىسىن وزىنە، ال ءۇشىنشىسىن وتقا تاياۋ تۇرعان، قاسىندا ورىندىعى بار شاعىن ستولدىڭ ۇستىنە قويىپتى. كۇيەۋى، ادەتتە، سول ارادا وتىراتىن. سوڭعى شىنىنى قويىپ جاتقاندا ايەل كۇلىمسىرەگەندەي بولعان. ەۆانستى سەسكەندىرگەن ول سول كۇلكى بولاتىن.
«سىرى بەلگىلى بولدى!».
سۇلۋ ايەل — سۇمپايى ايەل. ءدال ءقازىر، تاپا-تال تۇستە، ءوزىن كۋاعا تارتا وتىرىپ، ىسكە اسىرماقشى عوي ارام پيعىلىن. ايەلدىڭ باتىلدىعىنا ەۆانس شىنىمەن-اق قايران قالدى.
«نەتكەن اقىل، نەتكەن قۋلىق». وسىلاي ەتسە، ەۆانستىڭ ەش نارسەنى دالەلدەۋگە شاماسى كەلمەي قالادى. ءارى مۇنداي جاۋىزدىق وسىلاي، تەز ارادا، بولا قويادى دەپ مۇنىڭ. ويلامايتىنىن دا ەسەپكە الىپ تۇر-اۋ. قانداي ايلاكەر!
ەۆانس تەرەڭ دەم الىپ، العا قاراي ەڭكەيدى.
— مەروۋدين حانىم، باسىما نەشە ءتۇرلى سۇمدىق ويلار كەلىپ وتىر. سونىڭ ءبىرىن سىرتقا شىعارۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
مەروۋدين حانىم ەشبىر كۇدىكسىز، ءبىراق «مۇنىسى نەسى؟»دەگەن ادامداي، جالت قارادى.
ەۆانس ورنىنان تۇرىپ، ايەلدىڭ الدىندا تۇرعان شايدى الىپ، ونى كىشكەنە ستولدىڭ ۇستىندەگى شايمەن الماستىردى دا، پروفەسسوردىڭ كەسەسىن مەروۋدين حانىمنىڭ ءوز الدىنا قويدى.
— مىنا شايدى ءوزىڭنىڭ ىشكەنىڭدى ءجون كورەمىن. كوزدەرى ءتۇيىسىپ قالدى. كىرپىك قاقپاي تەسىلە قاراستى. بىرتە-بىرتە ايەلدىڭ ءوڭى قۋارا باستادى. ول قولىن سوزىپ، الدىنداعى كەسەنى كوتەردى. ەۆانستىڭ دەمى توقتاپ قالعانداي بولدى.
«باعانادان بەرى ءوزى قاتەلەسىپ وتىرسا نە بولادى؟»
كەسەنى اۋزىنا اپارا بەرىپ، ەڭ سوڭعى ساتتە ءدىر-دىر ەتىپ ءسال ەڭكەيدى دە، ايەل قولىنداعى شايدى پاپوروتنيك وسىرىلگەن ىدىسقا جىلدام قۇيا سالدى. ءسويتتى دە، ورنىنا قايتا وتىرىپ، «قولىڭنان كەلگەندى ىستەپ ال» دەگەندەي، ەۆانسقا بەدىرەيە قارادى.
ەۆانستىڭ جۇرەگى ورنىنا ءتۇسىپ، ءبىر كۇرسىندى دە قايتا وتىردى.
— ءيا، سونىمەن نە دەمەكسىز؟— دەدى ايەل.
داۋسى وزگەرىپ كەتىپتى. مىسقىلمەن، تيىسە سويلەيدى. ەۆانس داۋسىن كوتەرمەي جايلاپ جاۋاپ قاتتى.
— ءسىز وتە اقىلدى ايەلسىز، مەروۋدين حانىم. مەنى ءتۇسىندىڭىز عوي دەپ ويلايمىن. جاڭاعى سۇمدىقتى ەكىنشى قايتالاپ جۇرمەڭىز. نەنى ايتىپ تۇرعانىمدى سەزىپ تۇرسىز عوي؟
— ءيا، سەزىپ تۇرمىن... الگىندەي ەمەس، جۋاسىپ قالىپتى، ۇنىندە كەكەسىن سەزىلمەيدى.
وزىنە-وزى ريزا بولعان ەۆانس باسىن يزەدى. «بۇل اقىلدى ايەل ەكەن» دەدى ىشىنەن. «دارعا اسىلعىسى كەلمەيدى ءوزىنىڭ».
— ءسىزدىڭ ۇزاق ءومىر ءسۇرۋىڭىز ءۇشىن، حانىم، سونىمەن قاتار ەرىڭىزدىڭ دە ءومىرلى بولۋى ءۇشىن،— دەدى، ەۆانس الدىنداعى شايىنان ءبىر ۇرتتاپ.
...سول-اق ەكەن، ءتۇسى وزگەرىپ سالا بەردى. بەت-پىشىنى ادام ايتقىسىز كەيىپكە ەنىپ، قيسايىپ كەتتى. ورنىنان تۇرماقشى بولىپ تالپىنىپ، ايعايلاماقشى دا بولدى. ءبىراق دەنەسى ىرقىنا كونبەي، سىرەسىپ قاتتى دا، ءوڭى كۇلدەي بوپ قۋارىپ كەتتى. ورىندىعىنا شالقالاي قۇلاعان كەزدە، اياق-قولدارى سەرەيىپ قالدى.
مەروۋدين حانىم ەڭكەيە بەرىپ، قۇرباندىعىنىڭ بەتىنە ءۇڭىلدى. ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، ول ەۆانسقا قاراپ بايىپپەن سويلەپ جاتىر.
— قاتەلەستىڭىز، ەۆانس مىرزا. وزىڭىزشە، مەن دجوردجعa ۋ بەرەدى دەپ قالدىڭىز. قانداي اقىماقتىق دەسەڭىزشى!
جان تاپسىرعان ادامعا تاعى ءبىراز قاراپ تۇردى. ەۆانس مەروۋدين حانىمنىڭ جولىن تورىپ، سۇيگەن ادامىنان اجىراتپاقشى بولعان ءۇشىنشى قۇرباندىعى بولاتىن.
كۇلىمسىرەپ ەدى، ءوڭى نۇرلانىپ شىعا كەلدى. ءبىرازدان سوڭ ول داۋىستاپ كۇيەۋىن شاقىردى.
— دجوردج! Ay، دجوردج! تەزىرەك كەلشى مۇندا. كەزدەيسوق وقيعانىڭ كوكەسى بولدى ما دەپ قورقىپ تۇرمىن... بايعۇس ەۆانس مىرزا...
You Might Also Like
-
Qبۇگىنگى كۇندە جەڭىل ءجۇرىستى قىزدار كۇن ساناپ ارتىپ بارا جاتىر. قازاق ەلى، ينابباتتى، يبالى، ساليقالى، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن كىشىپەيىل xالىق ەمەس پە؟ اتتەڭ، بۇل تەك قانا ون توعىزىنشى عاسىر تاريxىن...
-
ەلوردا قالاسىنىڭ ءبىلىم باسقارماسى ءبىلىم مەكەمەلەرىندە اقشا جيناۋ فاكتىلەرىن بولدىرماۋعا باعىتتالعان اكسيانى ىسكە قوستى، دەپ ەلوردا ينفو سايتى حابارلايدى.
