ۇلتتىق ويىندار - حيميا ساباقتارىندا
ۇلتتىق ويىندار - حيميا ساباقتارىندا
ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىن العاننان بەرى ءبىلىم بەرۋ ىسىندە حالىقتىق پەداگوگيكا تاعىلىمدارىن پايدالانۋ مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلارعا جاڭا سەرپىن بەرۋدە.
حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق سالت – ءداستۇرىن جالپى «بەيورگانيكالىق قوسىلىستار» تاقىرىبىنا پايدالاندىم. بۇل قوسىلىستار وقۋشىلارعا تانىس بولعاندىقتان «التىن ساقا» ويىنىن ۇيىمداستىردىم. ويىننىڭ شارتى: جيىرما اسىققا ەلەمەنتتەردىڭ تاڭباسى جازىلدى. ولار قورجىنعا سالىنادى.
1. ەكى قاتاردان ەكى وقۋشى شىعىپ، مەتالدار مەن بەيمەتالداردى اجىراتىپ الۋ كەرەك.
2. ارنايى قاتىرما قاعازعا ريم سيفرىمەن جازىلعان ۆالەنتتىلىكتەردىڭ ۇستىنە سايكەس ەلەمەنتتەر جازىلعان اسىقتار قويىلادى.
3. ءبىر - بىرىمەن ارەكەتەسەتىن ەلەمەنت - اسىقتاردى تاڭداپ الىپ، تاقتاعا فورمۋلاسىن جازىپ، شىققان زاتتىڭ اتىن اتاۋ.
مىسالى:
2سا +و2 ---- 2ساو
2H2 +O2 ---- 2H2O
2Mg +O2 ---- 2MgO
S+O2 ----- SO2
سول سياقتى 8 - سىنىپ وقۋشىلارى ءۇشىن قايتالاۋ ساباقتارىندا «سيقىرلى ساندىق» ويىنىن ۇيىمداستىردىم. بۇل ويىن حيميالىق قوسىلىستاردىڭ تۇرمىستاعى، قۇرىلىستاعى، تابيعاتتاعى ماڭىزىن وقىتۋدا كوپ كومەك بەرەدى.
ساندىققا ءارتۇرلى قوسىلىستاردىڭ: Ca(OH) 2، NaHCO3، I2، O2، H2O، CO2، NaOH فورمۋلالارى جەكە جازىلىپ سالىنادى.
ءمۇعالىم ءوزى ءاربىر زاتتىڭ فورمۋلاسىن شىعارماس بۇرىن قولدانىلاتىن جەرىن تۇسىندىرەدى. وقۋشىلار ونىڭ ۇقانداي زاتتار ەكەنىن تابۋى كەرەك. دۇرىس جاۋابىن ءمۇعالىم الىپ، كورسەتىپ شىعارىپ راستايدى.
مىسالى: 1. قۇرىلىستا «سوندىرىلگەن اك» دەگەن اتپەن پايدالانىلاتىن قوسىلىس (سا(ون) 2).
2. ۇيلەرىڭدە بار تاماققا قاجەتتى زات (NaCl)
3. تورتقا پايدالانىلاتىن ۇنتاق زات (NaHCO3)
4. العاشقى كومەككە پايدالانىلاتىن بەيمەتالل (I2)
5. ءتىرى اعزالار ونسىز ءومىر سۇرە المايدى (O2)
6. ەكى گازدان الاتىن ەڭ قاجەتتى سۇيىق زات (ن2و)
7. ءتىرى اعزالار تىنىس العاندا شىعاتىن گاز (سو2 )
8. اككۋمۋلياتورعا قۇياتىن سۇيىق زات (H2SO4، NaOH)
جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل (قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا.)
1. ءوزىم گازبىن مەنىمەن دەمالاسىڭ،
جوق بولسام اۋا جەتپەي قينالاسىڭ.
2. ەڭ جەنىل ەلەمەنت سانالادى، پەريودتىق جۇيە وسىدان باستالادى.
3. ءوزى اۋىر مەتاللعا جاتادى، بالالار وسى مەتالل قۇيعان ساقامەن اتادى.
4. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى، قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى.
5. اسپانداعى ايدى وسى ەلەمەنتپەن تەڭەستىرەدى، سالماقتى ادامدى ماقتاۋدى دا كەلىستىرەدى.
جۇمباقتار
1. العاشقى بۋىنىم تاسقىن سۋ، ەكىنشى بۋىنىم مال قۇلاعىنا سالىناتىن بەلگى.
2. ءبىرىنشى بولىگىم كوپ ەمەس، ەكىنشى بولىگىم ءتىلسىز جاۋ.
3. ءبىرىنشى بولىگىم الدا بول دەگەن، ەكىنشى بولىگىم سان ەسىم. ءوزىم شيپالى گازبىن. سوندا مەن قاي گازبىن.
4. ءبىرىنشى بۋىنىم جالقى ەسىمگە قويىلاتىن سۇراقتان تۇرادى، ەكىنشى بۋىنىم سان ەسىم، ءوزىم حيميالىق قاي ەلەمەنتپىن؟
ويىن ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ حيميا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. حيميا ساباقتارىندا مۇمكىندىگىنشە حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانۋ - وقۋشىلاردى ۇلتتتىق سەزىممەن جىگەرلەندىرە تۇسەدى. گرافيكالىق تەست ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن «سۋتەگى. قىشقىلدار. تۇزدار» تاقىرىبىن قورىتىندىلاۋدا حالىقتىق پەداگوگيكانى قولدانىم.
عىلىمي جانە ۇلتتىق تاريحي ۇعىمدا سالىستىرا وتىرىپ الدىم.
عىلىمي ۇعىمدا
1. تۇز قىشقىلىن الۋ ءادىسى.
(2، 5: 6، 5) (4، 5: 6، 5)
2. 40% - دىق HCl تىعىزدىعى.
(4، 5: 4، 5)
3. Cl حلوريد يوندى انىقتاۋشى رەاكتيۆ.(2، 5: 4، 5)
4. مىرىشپەن ارەكەتتەسكەندە بولىنەتىن گاز. (5، 5: 3، 5)
5. رەاكسيانى باياۋلاتاتىن زات.
(5، 5: 2، 0)
6. سابىن الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن تۇز.(4، 5: 1)
7. مەديسينادا ءدارى - دارمەك رەتىندە نەشە پايىزدىق تۇز قىشقىلى قولدانىلادى؟ (2، 5: 1)
8. زەرتحانالىق الۋ ادىسىندە قولدانىلاتىن رەاكتيۆتەر.
(1، 5: 3، 5) (1، 5: 2)
ۇلتتىق تاريحي ۇعىمدا
1. اس يمانى........ (4: 7)
2. قىزدى سوكپە، تۇزدى...... (3، 5: 5)
3. ارال وڭىرىندەگى تۇزدى كول. (2: 6)
4. جاقسىقىلىش تۇزىنىڭ قورى شامامەن...... (1: 4، 5)
5. قازاقستاندا تۇزدىڭ قانشا % - ى
ارال تۇز كەن ورنىندا وندىرىلەدى؟
6. ادامنىڭ تۇزعا دەگەن تاۋلىكتىك مولشەرى. (3: 4)
7. قان سارىسۋىنداعى تۇز مولشەرى.
(2، 5: 4، 5)
8. جاقسىقىلىش كولىنىڭ ۇزىندىعى.
(2، 5: 4)
9. سولترەست جانە ارالسۋلفات كاسىپورىندارىنىڭ قۇرىلعان جىلدارى.
(2، 5: 2، 5) (4: 2، 5)
10. اس تۇزىنىڭ حالىقارالىق اتاۋى.
(3: 5، 5)
ويىن ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ حيميا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. حيميا ساباقتارىندا مۇمكىندىگىنشە حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانۋ - وقۋشىلاردى ۇلتتىق سەزىممەن جىگەرلەندىرە تۇسەدى.
بۇل تەحنولوگيالاردىڭ ناتيجەسىندە، ەڭ الدىمەن وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ ارەكەتى مەن قازىرگى زامانعا ساي اقپاراتتىق جۇيەلەردى، ەلەكتروندىق وقۋلىقتاردى قولدانۋ ارقىلى، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس ىستەۋ بىلىكتىلىگى جانە قىزىعۋشىلىق بەلسەندىلىگى ارتقاندىعىن بايقادىم.
ءسوزىمدى:
قۇزىرلىلىق ادامنىڭ ول رۋحاني بايلىعى،
باسەكەگە كەز-كەلگەن سايلىلىعى.
كاسىبي قىزمەتىنىڭ بيىگىنەن،
كورىنەدى تەك ۇستازدىڭ بالاعا جايلىلىعى - دەپ اياقتاعىم كەلەدى.
ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىن العاننان بەرى ءبىلىم بەرۋ ىسىندە حالىقتىق پەداگوگيكا تاعىلىمدارىن پايدالانۋ مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلارعا جاڭا سەرپىن بەرۋدە.
حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق سالت – ءداستۇرىن جالپى «بەيورگانيكالىق قوسىلىستار» تاقىرىبىنا پايدالاندىم. بۇل قوسىلىستار وقۋشىلارعا تانىس بولعاندىقتان «التىن ساقا» ويىنىن ۇيىمداستىردىم. ويىننىڭ شارتى: جيىرما اسىققا ەلەمەنتتەردىڭ تاڭباسى جازىلدى. ولار قورجىنعا سالىنادى.
1. ەكى قاتاردان ەكى وقۋشى شىعىپ، مەتالدار مەن بەيمەتالداردى اجىراتىپ الۋ كەرەك.
2. ارنايى قاتىرما قاعازعا ريم سيفرىمەن جازىلعان ۆالەنتتىلىكتەردىڭ ۇستىنە سايكەس ەلەمەنتتەر جازىلعان اسىقتار قويىلادى.
3. ءبىر - بىرىمەن ارەكەتەسەتىن ەلەمەنت - اسىقتاردى تاڭداپ الىپ، تاقتاعا فورمۋلاسىن جازىپ، شىققان زاتتىڭ اتىن اتاۋ.
مىسالى:
2سا +و2 ---- 2ساو
2H2 +O2 ---- 2H2O
2Mg +O2 ---- 2MgO
S+O2 ----- SO2
سول سياقتى 8 - سىنىپ وقۋشىلارى ءۇشىن قايتالاۋ ساباقتارىندا «سيقىرلى ساندىق» ويىنىن ۇيىمداستىردىم. بۇل ويىن حيميالىق قوسىلىستاردىڭ تۇرمىستاعى، قۇرىلىستاعى، تابيعاتتاعى ماڭىزىن وقىتۋدا كوپ كومەك بەرەدى.
ساندىققا ءارتۇرلى قوسىلىستاردىڭ: Ca(OH) 2، NaHCO3، I2، O2، H2O، CO2، NaOH فورمۋلالارى جەكە جازىلىپ سالىنادى.
ءمۇعالىم ءوزى ءاربىر زاتتىڭ فورمۋلاسىن شىعارماس بۇرىن قولدانىلاتىن جەرىن تۇسىندىرەدى. وقۋشىلار ونىڭ ۇقانداي زاتتار ەكەنىن تابۋى كەرەك. دۇرىس جاۋابىن ءمۇعالىم الىپ، كورسەتىپ شىعارىپ راستايدى.
مىسالى: 1. قۇرىلىستا «سوندىرىلگەن اك» دەگەن اتپەن پايدالانىلاتىن قوسىلىس (سا(ون) 2).
2. ۇيلەرىڭدە بار تاماققا قاجەتتى زات (NaCl)
3. تورتقا پايدالانىلاتىن ۇنتاق زات (NaHCO3)
4. العاشقى كومەككە پايدالانىلاتىن بەيمەتالل (I2)
5. ءتىرى اعزالار ونسىز ءومىر سۇرە المايدى (O2)
6. ەكى گازدان الاتىن ەڭ قاجەتتى سۇيىق زات (ن2و)
7. ءتىرى اعزالار تىنىس العاندا شىعاتىن گاز (سو2 )
8. اككۋمۋلياتورعا قۇياتىن سۇيىق زات (H2SO4، NaOH)
جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل (قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا.)
1. ءوزىم گازبىن مەنىمەن دەمالاسىڭ،
جوق بولسام اۋا جەتپەي قينالاسىڭ.
2. ەڭ جەنىل ەلەمەنت سانالادى، پەريودتىق جۇيە وسىدان باستالادى.
3. ءوزى اۋىر مەتاللعا جاتادى، بالالار وسى مەتالل قۇيعان ساقامەن اتادى.
4. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانى، قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى.
5. اسپانداعى ايدى وسى ەلەمەنتپەن تەڭەستىرەدى، سالماقتى ادامدى ماقتاۋدى دا كەلىستىرەدى.
جۇمباقتار
1. العاشقى بۋىنىم تاسقىن سۋ، ەكىنشى بۋىنىم مال قۇلاعىنا سالىناتىن بەلگى.
2. ءبىرىنشى بولىگىم كوپ ەمەس، ەكىنشى بولىگىم ءتىلسىز جاۋ.
3. ءبىرىنشى بولىگىم الدا بول دەگەن، ەكىنشى بولىگىم سان ەسىم. ءوزىم شيپالى گازبىن. سوندا مەن قاي گازبىن.
4. ءبىرىنشى بۋىنىم جالقى ەسىمگە قويىلاتىن سۇراقتان تۇرادى، ەكىنشى بۋىنىم سان ەسىم، ءوزىم حيميالىق قاي ەلەمەنتپىن؟
ويىن ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ حيميا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. حيميا ساباقتارىندا مۇمكىندىگىنشە حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانۋ - وقۋشىلاردى ۇلتتتىق سەزىممەن جىگەرلەندىرە تۇسەدى. گرافيكالىق تەست ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ ءۇشىن «سۋتەگى. قىشقىلدار. تۇزدار» تاقىرىبىن قورىتىندىلاۋدا حالىقتىق پەداگوگيكانى قولدانىم.
عىلىمي جانە ۇلتتىق تاريحي ۇعىمدا سالىستىرا وتىرىپ الدىم.
عىلىمي ۇعىمدا
1. تۇز قىشقىلىن الۋ ءادىسى.
(2، 5: 6، 5) (4، 5: 6، 5)
2. 40% - دىق HCl تىعىزدىعى.
(4، 5: 4، 5)
3. Cl حلوريد يوندى انىقتاۋشى رەاكتيۆ.(2، 5: 4، 5)
4. مىرىشپەن ارەكەتتەسكەندە بولىنەتىن گاز. (5، 5: 3، 5)
5. رەاكسيانى باياۋلاتاتىن زات.
(5، 5: 2، 0)
6. سابىن الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن تۇز.(4، 5: 1)
7. مەديسينادا ءدارى - دارمەك رەتىندە نەشە پايىزدىق تۇز قىشقىلى قولدانىلادى؟ (2، 5: 1)
8. زەرتحانالىق الۋ ادىسىندە قولدانىلاتىن رەاكتيۆتەر.
(1، 5: 3، 5) (1، 5: 2)
ۇلتتىق تاريحي ۇعىمدا
1. اس يمانى........ (4: 7)
2. قىزدى سوكپە، تۇزدى...... (3، 5: 5)
3. ارال وڭىرىندەگى تۇزدى كول. (2: 6)
4. جاقسىقىلىش تۇزىنىڭ قورى شامامەن...... (1: 4، 5)
5. قازاقستاندا تۇزدىڭ قانشا % - ى
ارال تۇز كەن ورنىندا وندىرىلەدى؟
6. ادامنىڭ تۇزعا دەگەن تاۋلىكتىك مولشەرى. (3: 4)
7. قان سارىسۋىنداعى تۇز مولشەرى.
(2، 5: 4، 5)
8. جاقسىقىلىش كولىنىڭ ۇزىندىعى.
(2، 5: 4)
9. سولترەست جانە ارالسۋلفات كاسىپورىندارىنىڭ قۇرىلعان جىلدارى.
(2، 5: 2، 5) (4: 2، 5)
10. اس تۇزىنىڭ حالىقارالىق اتاۋى.
(3: 5، 5)
ويىن ساباقتارى وقۋشىلاردىڭ حيميا پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى. حيميا ساباقتارىندا مۇمكىندىگىنشە حالىقتىق پەداگوگيكانى پايدالانۋ - وقۋشىلاردى ۇلتتىق سەزىممەن جىگەرلەندىرە تۇسەدى.
بۇل تەحنولوگيالاردىڭ ناتيجەسىندە، ەڭ الدىمەن وقۋشىنىڭ ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ ارەكەتى مەن قازىرگى زامانعا ساي اقپاراتتىق جۇيەلەردى، ەلەكتروندىق وقۋلىقتاردى قولدانۋ ارقىلى، ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس ىستەۋ بىلىكتىلىگى جانە قىزىعۋشىلىق بەلسەندىلىگى ارتقاندىعىن بايقادىم.
ءسوزىمدى:
قۇزىرلىلىق ادامنىڭ ول رۋحاني بايلىعى،
باسەكەگە كەز-كەلگەن سايلىلىعى.
كاسىبي قىزمەتىنىڭ بيىگىنەن،
كورىنەدى تەك ۇستازدىڭ بالاعا جايلىلىعى - دەپ اياقتاعىم كەلەدى.
You Might Also Like
