InfoHub Logo

بىزگە وتكەن تاريحتى ءبىلۋ، بولاشاققا باستايتىن ءبىر جول. ادامزات ومىرىندە تاربيەسىز العان ءبىلىم ەشقاشان پايدا اكەلمەيتىنى بەلگىلى. قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم كوزىن ىزدەۋ ءۇشىن جاستارىمىز شەت ەلدەرگە اعىلىپ جاتىر. قانشا جاس ءوز ۇلتىنا پايداسىن تيگىزۋ ءۇشىن العا ۇمتىلۋدا! الايدا ءوزىمىزدىڭ «ۇلتتىق قۇندىلىعىمىز» الىستاپ بارا جاتقانى وكىنىشتى. ءبىز جاستار ءوز ەلىمىزدىڭ پاتريوتى رەتىندە تاريحي ورىندارىمىزدى ءبىلۋىمىز قاجەت. ۇلتتىق قۇندىلىق دەگەنىمىز ۇلتتىڭ ءبىر ورتادا، ءبىر مۇددەدە جۇمىس جاساۋى. 

ۇلتتىق تاربيەسىنىڭ ماقساتى — جاستاردى اۋىزبىرشىلىككە شاقىرۋ، قازاق ءتىلى مەن تاريحىن، ۇلتتىق رۋح پەن ءپاتريوتيزمدى ۇلىقتاۋ. 

ۇلتتىق تاربيەنىڭ مىندەتى — ۇلتتىق سانا-سەزىمى قالىپتاسقان،ۇلتجاندى ۇرپاق تاربيەلەۋ. سونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شاحارىنىڭ تاريحي، اڭىزبولعان ورىندارىنا توقتالۋدى ءجون كوردىم. 
 
 
وتكەن تاريحتى ءبىلۋ — بولاشاققا باستار جول. 
 
تاسقا قاشاپ، تاريحىم تاڭبالانعان، 
سىر شەرتەيىن وڭتۇستىك سار(ى)دالامنان 
قويناۋىڭدا ساقتاۋلى ءتۇرلى تاريح 
اينالايىن تاۋ مەن تاس، ساف اۋاڭنان 
وتكەنىمىز بىزدەرگە مۇرا بولار، 
ۇلگى الايىق ەجەلگى ساحاباڭنان. 
ءبىلسىن جاستار، ولەڭىممەن ورنەكتەيىن، 
قالامىما ارقاۋ بولعان ماقالامنان 
 
حالىقپىز دانا ءسوزدى سارالايتىن، 
زيارات قىپ، كيەلى جەر ارالايتىن. 
ءدىل،ءدىن، ءداستۇر جانە دە ءتىلىمىزدى 
تاربيەنىڭ باسى دەپ باعالايتىن. 
تۇركىستاندى "ەر تۇرىكتىڭ بەسىگى" دەپ 
قوجا احمەت ياسساۋيدى دارالايتىن 
كەسەنەسى قالاعا كورىك بەرىپ، 
اۋليەگە باس ءيىپ، جاعالايتىن 
 
تاربيە مەن بىلىمىنە ساپ قۇرىپ، 
تاربيەسىز ءبىلىم الۋ جات قىلىق، 
ياسساۋيدىڭ ءمورى بولعان مۇرا بار 
حيكمەتى "ديۋاني لۇعات ات تۇرىك" 
سوپىلىقپەن سايراپ جاتقان ءىزى بار، 
اقساق تەمىر قۇرمەتتەگەن حاق ءبىلىپ، 
تۇركىستانعا اياق باسىپ كەلسەڭىز 
ءىس ساپاردا بولسىن سىزگە ساتتىلىك 
 
ياسساۋيعا ۇستاز بولعان اتى اڭىز 
وتىراردا كەسەنەسىن اتاڭىز 
اماناتىن ارقالاعان قانشا جىل 
بىزگە ۇلگى ارىستان باب اتامىز 
 
ارىستانباب تەكتىلەردىڭ ۇرپاعى ەكەن 
بولمايدى مىنا بىزگە ەشبىر بوتەن 
اڭىزداردان زەردەلەپ قاراپ وتسام 
كەشەگى مۇحاممەدتىڭ (س.ا.ۋ) سۇڭقارى ەكەن 
 
ساحابا عوي ومىرلىك جاقۇت توككەن 
قۇدىعىندا قانشا جاندى باقىتتى ەتكەن 
پايعامباردى قورعاۋشى ۋكاشا اتا 
قانشا عاسىر اڭىزى بىزگە جەتكەن 
قىلىش كەسىپ،وق وتپەس قاسيەتى 
يگى ىسپەن ورىلگەن ءومىر نەتكەن 
بالبىرايدى ساجدە ەتسە عيباداتتا 
دۇشپانى باسىن الىپ،شاۋىپ كەتكەن 
 
باسىنا اياق ءبىتىپ، ۇڭگىرگە ۇمتىلادى 
ونى ىزدەپ ولتىرگەن سۇم تۇرادى 
سول تىعىلعان جەرىنەن سۋ تاسقىنداپ، 
ارامداردىڭ جوسپارى قۇرتىلادى. 
قانشا جان باتا ەتىپ بارعان كەزدە 
ءدال ءقازىر دە شيپالى سۋ شىعادى. 
نيەتى ارام،ويلارى تاياز بولسا، 
سۋ شىقپاي ءىسى ءارى قاراي ۋشىعادى. 
 
قازىعۇرتتىڭ باسىندا كەمە قالعان 
اۋليەسى بولماسا نەگە قالعان؟ 
نۇح پايعامبار تۇراقتاعان سول ورىندا 
دەمەڭىز بۇل اڭىزدىڭ ءبارى جالعان 
ىزدەرى سول ماڭايدا تابىلعان سوڭ 
شىندىققا ۇلاسادى ءاربىر جايدان 
جان-جانۋاردى امان ساقتاپ سول كەمەدە 
وتكىزگەن جولاي ءجۇرىپ، قانشا مايدان 
ۇڭگىرىندە عيباداتى ۇزىلمەگەن 
ۇشىرماسىن جاس بۋىن وسىنى ويدان 
  
تەرىسكەيدە اسەمدەلگەن كوش كەلەدى 
تاسقا اينالعان كەلىنشەك اسەم ەدى 
ءبىر بايدىڭ بولعان ەكەن جالعىز قىزى 
جاساۋىن ەرەكشەلەپ كەستەلەدى 
قىرىق تۇيە التىنعا تولى بولىپ، 
قىز ءبىراق يتاياقتى ەسكەرەدى. 
اعاش ەمەس التىننان جاسالسىن دەپ، 
بويجەتكەن وزىنشە بوسكەن ەدى. 
اكەسىنىڭ قارعىسىنا ۇشىراعان، 
سول مەزەتتە تاس بولىپ وزگەرەدى. 
 
قارت قاراتاۋ باۋرايى اڭىزعا تولى ەكەن، 
تاعىسىن تاعى ايتىپ شولىپ وتەم. 
ەرتەلى-كەش ءسابي سۇراپ وتىراتىن، 
اتا-اناعا مەس قارىن بەرگەن ەكەن. 
قىرىق كۇندى كۇتۋگە قيىنسىنىپ، 
ءىشىن جارىپ، اقىرى كورگەن ەكەن. 
ىشىنەن بالا شىعىپ، جەتكىزبەستەن، 
اتا-اناسى زار جىلاپ قالعان ەكەن. 
«جىلاعان اتا» اتانىپ سول ءبىر ورىن، 
دەرتكە شيپا بولاتىن سۋ تولعان ەكەن. 
اق نيەتپەن بالا سۇراپ كەلگەن جاندار، 
«جىلاعان اتا» اڭىزىنا سەنگەن ەكەن. 
 
جىرىممەن ۇدەتەيىن ءجايلاپ، قاتتى، 
كوك اسپاندا تۋىمىز بايراق تاپتى. 
ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان حان ابىلاي 
جينالاتىن ورىنىن سايلاپ،باقتى. 
زاڭ جيناعىن تەكسەرىپ سول ورتادا 
ورداباسى تاۋىندا ويلاپ تاپتى. 
قارياسىن سىيلايتىن قۇدايىنداي 
دانالاردىڭ جولىمەن بويلاپ باقتى 
 
قازاعىم «حاننىڭ تاعىن» ۇمىتپايدى، 
بىزدەي جاس،بارشاسىنا ۇلىقتايدى. 
حانتاعى دەگەن كەزدە كوپ ادامدار 
نە ءوزى دەگەن ويمەن دىم ۇقپايدى. 
ەرتەدە حان بولىپتى سول ماڭايدا 
ءتۇس كورىپ، تاس قامالىن قۇلىپتايدى. 
ءولىمىڭ قارا قۇرتتان بولادى دەپ، 
بالگەرلەر ءوز سوزىمەن ۋىتتايدى. 
سول تاۋدى باسىندا وتىرامىن دەپ 
قورقىنىشپەن ەشكىمدى جۋىتپايدى 
ءبىر كۇندەرى قارا قۇرت شاعىپ الىپ 
بۇكىل ەل اڭىز قىپتى ءبىلىپ جايدى 
سول جارتاس «حانتاعى» دەپ اتالادى 
اڭىزدى بۇل اقىن قىز سۇرىپتايدى 
 
وتكەن تاريح بىزدەرگە مۇراگەرسىڭ 
دارىنداردى بايقايتىن قىراعى ەلسىڭ 
وزگە ۇلتتار سۇيسىنگەن جەرىمىزگە 
بابامىزدى قاستەرلەپ، سىناي كەلسىن 
ءار تاريحتىڭ جاڭاشا سىرلارى بار 
ءارقايسىسى مەن ءۇشىن قۇلاگەرسىڭ 
كوك بايراعىم جەلبىرەپ اسپانىمدا 
تاۋەلسىزدىك ءۇنى دە تۇرا بەرسىن 
 
بىلەمىز سۋلى وتىن جانبايتىنىن، 
بىلەمىز قۇستا قانات تالمايتىنىن 
ءور رۋحتى جالىنداعان جاستارىمىز 
اتا بابا ءداستۇرىن جالعايتۇعىن 
وقىعان بارشاڭىزعا ۇلگى بولار 
ولەڭىم وقشا بوراپ سامعايتۇعىن 
ءبىز تاس قامال بولساق ەگەر اركەزدە دە 
بىلەيىك ەشبىر جاۋدىڭ المايتىنىن 
 
ءقادىرى كەتپەسىن دەپ قولدا باردىڭ 
قازاقتىڭ اڭىزدارىن پايدالاندىم 
تاربيەگە كونبەيتىن كەي جاستارعا 
ىزالانىپ، قاپا بولىپ دولدانامىن 
بىزگە مۇرا بولاتىن وسيەتتى 
قالايمىن قازاعىمنىڭ قورعاعانىن 
ەلىم تىنىش، جۇرتىمىز امان بولسا 
ءدال وسىلاي بولماقشى سالعان ءانىم 
تەرەڭ تاريح-ۇلتىمنىڭ قۇندىلىعى 
قۇندىلىقتى كورسەك قوي قولداعانىن 
ءبىر ناتيجە شىعادى دەپ ويلاپ تۇرمىن 
جۇرەكتەرگە جەتسە ەكەن جولداعانىم.

---