ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى
ادەبيەتتىك وقۋ 2 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ولمەس مۇراسى - شەشەندىك سوزدەردى تۇسىندىرە وتىرىپ، ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرىن وقىپ، مازمۇنى مەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وي شاقىرا بىلۋگە، توپپەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىگى: وتانىن، ءتىلىن قۇرمەتتەۋگە، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بۇكتەمە، وقۋلىق، تىرەك سىزبالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
اقىل ويىن دانانىڭ
انا تىلدەن الامىن.
انا ءتىلىم ارداقتى
اق سۇتىندەي انانىڭ.
وقۋشىلاردى 3 اۋىلعا توپقا ءبولۋ.
ءى توپ. تولە بي اۋىلى
ءىى توپ. قازىبەك بي اۋىلى
ءىىى توپ. ايتەكە بي اۋىلى
1. وي شاقىرۋ.
1 - وقۋشى. تولە بي
ءبىر بالا اكەسىنەن ءوتىپ تۋادى،
ءبىر بالا اكەسىنە جەتىپ تۋادى
ءبىر بالا كەرى كەتىپ تۋادى.
2 - وقۋشى. قازىبەك بي:
ءبىز مال باققان ەلمىز، ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز
باسىمىزدان ءسوز اسىرماعان ەلمىز، ەشبىر دۇشپان باسىنباعان ەلمىز.
3 - وقۋشى. ايتەكە بي:
كىسى بىرگە تۋىسپاۋ كەرەك،
تۋىسقان سوڭ ءسوز قۋىسپاۋ كەرەك.
ءسوز قۋعان بالەگە جولىعادى،
جول قۋعان ولجاعا جولىعادى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
باعا
ەگەر «5» الساڭ،
باقىت بەرەر ول سان
ەگەر الساڭ «4»
دوسىڭ سەنىڭ كوپ
ەگەر الساڭ «3»
بىلىمگە سال كۇش
ەگەر الساڭ «2»
بولدىڭ دوسقا كۇلكى
- كانە، بالالار، ۇيگە بەرىلگەن وتىرىك ولەڭدى ءار اۋىلدان ەكى وقۋشىدان ايتايىق.
ءىىى. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ.
وسى ءوتىپ جاتقانىمىز قانداي تاراۋ؟
- اتادان قالعان اسىل مۇرا» تاراۋى
- وسى تاراۋدا قانداي حالىق شىعارمالارىمەن تانىستىق؟
- وقۋشىلاردىڭ جاۋابى.
حالىق شىعارمالارى
↓
ەرتەگىلەر
ماقال - ماتەلدەر
جىرلار
جاڭىلتپاشتار
وتىرىك ولەڭدەر
جۇمباقتار
اڭىزدار
مىسالدار
شەشەندىك سوزدەر
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
- ال، بۇگىن، وسى جانىردىڭ ءبىرى شەشەندىك ونەرمەن تانىسامىز.
شەشەندىك سوزدەر — تەرەڭ ويمەن، شەبەر تىلمەن ايتىلعان حالىق شىعارماسى.
قازاقتان شىققان قانداي بي - شەشەندەردى بىلەسىڭدەر؟
- تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي، جيرەنشە شەشەن، دوسبول، جيدەباي شەشەندەر.
سلايد:
بي → كوپشىل، ويشىل، شەشەن، زاڭگەر، باتىر، شىنشىل، ءادىل.
حVءىىى عاسىرداعى ۇلى تۇلعالار ءبىرى - ءۇيسىن تولە بي. تولە بي شامامەن 1663 جىلى جامبىل وبلىسى، شۋ وزەنى جايساڭ جايلاۋىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1756 جىلى شىمكەنت وبلىسى، لەنگەر اۋدانى، اقبۇرقان دەگەن جەردە توقساننان اسىپ دۇنيە سالعان.
قازىبەك بي 1667 جىلى سىرداريا جاعالاۋىنداعى اۋىلدا تۋىپ، جاستىق شاعىن قاراتاۋ، ۇلىتاۋ اتىرابىندا وتكىزگەن. قازىبەك ەلگە جەتى جاسىنان شەشەن بوپ تانىلىپتى.
ايتەكە بي (شىن اتى ايتىق ) بايدىبەك ۇلى. 1681 جىلى تۋىلعان. كىشى جۇزدەن شىققان قازاقتىڭ اتاقتى شەشەن ءبيى.
قازاق حالقىنىڭ بۇل ءۇش ءبيى ەل باسىنا كۇن تۋعان قيىنشىلىق كەزدە دە، بيلەر كەڭەسى كەزىندە دە، جەر داۋى، جەسىر داۋى، قۇن داۋى كوتەرىلگەن جەردە دە، بىرگە باس قوسىپ ەل تاعدىرىن بىرگە شەشىپ كەلگەن. وسى ءۇش بي بىرلەسە وتىرىپ، قازاق حاندىعىنىڭ مەملەكەتىن رەتتەيتىن «جەتى جارعى» اتتى جاڭا زاڭ جۇيەسىن جاساۋعا قاتىسقان.
جەتى جارعى (ءاز تاۋكەنىڭ زاڭدارى)
قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا وتىرعان تاۋكە حان مەملەكەتتىڭ كۇش قۋاتىن ارتتىرۋدى ماقسات ەتتى. سول ماقساتتىڭ ءتۇپ قازىعى - ۇلى جۇزدەن تولە ءبيدىڭ، ورتا جۇزدەن - قاز داۋىستى قازىبەكتىڭ، كىشى جۇزدەن الشىن، ايتەكە ءبيدىڭ قاتىسۋىمەن كۇلتوبەنىڭ باسىندا تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسى» دەگەن اتاۋعا يە بولعان زاڭدار جيناعى دۇنيەگە كەلدى.
V. ماتىنمەن جۇمىس.
«ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى» شەشەندىك سوزدەرىن وقىپ، مازمۇنىن سوزبەن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ.
VI. وقۋلىقپەن جۇمىس.
ساحنالىق قويىلىم رەتىندە مانەرلەپ وقۋ.
VII. سۇراق - جاۋاپ وتكىزۋ
1. شەشەندىك سوزدەر ايتقان كىمدەر؟
2. بيلەردىڭ بەينەسىنىن نە بايقادىڭدار؟
VIII. داپتەرمەن جۇمىس.
شەشەندىك سوزدەر — تەرەڭ ويمەن، شەبەر تىلمەن ايتىلعان حالىق شىعارماسى.
سەرگىتۋ ءساتى: قارلىعاش ءبيى
ۆەەن دياگرامماسى
بۇرىنعى كەزدە حVIII ع. → حان، بي، جەتى جارعى.
قازىرگى كەزدە ءححى ع. → پرەزيدەنت، پارلامەنت اتا زاڭ.
ۇقساستىقتارى → حالقىمىزدىڭ ادىلدىگىن ورناتۋشىلار.
-- ءار توپ ءوز بيلەرىنىڭ ناقىل سوزدەرىنىڭ ورنىن اۋىستىرىپ، تۇزەتىپ وقۋ.
ءى توپ.
ونەرلىمەن دوس بولساڭ،
قيالىڭدى قوزعايدى.
وي - ءورىسى جىگىت تار
اۋىلدان اسىپ وزبايدى.
دۇرىسى: ونەرلىمەن بولساڭ، دوس
قيالىڭدى قوزعايدى.
وي - ءورىسى تار جىگىت
اۋىلدان اسىپ وزبايدى.
ءىى توپ
تۋىپ – وسكەن قىمبات ەلىڭ،
كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات.
ۇيات پەنەن قىمبات ار،
ءوزىڭ سۇيگەن جەر قىمبات.
دۇرىسى: تۋىپ – وسكەن ەلىڭ قىمبات،
كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات.
ۇيات پەنەن ار قىمبات،
ءوزىڭ سۇيگەن جەر قىمبات.
ءىىى توپ
اشۋ دەگەن سۋ اعىن،
الدىن اشساڭ ارقىرار.
اقىل داريا دەگەن،
الدىن توسساڭ توقىرار.
دۇرىسى: اشۋ دەگەن اعىن سۋ،
الدىن اشساڭ ارقىرار.
اقىل دەگەن داريا
الدىن توسساڭ توقىرار
IX. ساباقتى بەكىتۋ:
1. شەشەندىك سوزدەردى ايتقان كىمدەر؟
2. ۇلى ءجۇزدىڭ ءبيى كىم؟
3. ورتا ءجۇزدىڭ ءبيى كىم؟
4. قازىبەك بي كىمدەردى قىمبات دەپ باعالادى؟
X. وقۋشىلاردى باعالاۋ:
توپ ۇپايلارىن ساناۋ.
تولە بي اۋىلى قازبەك بي اۋىلى ايتەك بي اۋىلى
XI. ۇيگە تاپسىرما: «ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى» جاتتاۋ.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سارىاعاش اۋدانى،
№74 ج. بالاساعۇن اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى: جاناسبايەۆا ز.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ولمەس مۇراسى - شەشەندىك سوزدەردى تۇسىندىرە وتىرىپ، ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرىن وقىپ، مازمۇنى مەن تانىستىرۋ.
دامىتۋشىلىعى: وي شاقىرا بىلۋگە، توپپەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىگى: وتانىن، ءتىلىن قۇرمەتتەۋگە، ءوز بەتىنشە جۇمىس ىستەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بۇكتەمە، وقۋلىق، تىرەك سىزبالار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
اقىل ويىن دانانىڭ
انا تىلدەن الامىن.
انا ءتىلىم ارداقتى
اق سۇتىندەي انانىڭ.
وقۋشىلاردى 3 اۋىلعا توپقا ءبولۋ.
ءى توپ. تولە بي اۋىلى
ءىى توپ. قازىبەك بي اۋىلى
ءىىى توپ. ايتەكە بي اۋىلى
1. وي شاقىرۋ.
1 - وقۋشى. تولە بي
ءبىر بالا اكەسىنەن ءوتىپ تۋادى،
ءبىر بالا اكەسىنە جەتىپ تۋادى
ءبىر بالا كەرى كەتىپ تۋادى.
2 - وقۋشى. قازىبەك بي:
ءبىز مال باققان ەلمىز، ەشكىمگە سوقتىقپاي جاي جاتقان ەلمىز
باسىمىزدان ءسوز اسىرماعان ەلمىز، ەشبىر دۇشپان باسىنباعان ەلمىز.
3 - وقۋشى. ايتەكە بي:
كىسى بىرگە تۋىسپاۋ كەرەك،
تۋىسقان سوڭ ءسوز قۋىسپاۋ كەرەك.
ءسوز قۋعان بالەگە جولىعادى،
جول قۋعان ولجاعا جولىعادى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
باعا
ەگەر «5» الساڭ،
باقىت بەرەر ول سان
ەگەر الساڭ «4»
دوسىڭ سەنىڭ كوپ
ەگەر الساڭ «3»
بىلىمگە سال كۇش
ەگەر الساڭ «2»
بولدىڭ دوسقا كۇلكى
- كانە، بالالار، ۇيگە بەرىلگەن وتىرىك ولەڭدى ءار اۋىلدان ەكى وقۋشىدان ايتايىق.
ءىىى. وتكەن ساباقتى پىسىقتاۋ.
وسى ءوتىپ جاتقانىمىز قانداي تاراۋ؟
- اتادان قالعان اسىل مۇرا» تاراۋى
- وسى تاراۋدا قانداي حالىق شىعارمالارىمەن تانىستىق؟
- وقۋشىلاردىڭ جاۋابى.
حالىق شىعارمالارى
↓
ەرتەگىلەر
ماقال - ماتەلدەر
جىرلار
جاڭىلتپاشتار
وتىرىك ولەڭدەر
جۇمباقتار
اڭىزدار
مىسالدار
شەشەندىك سوزدەر
ءىV. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
- ال، بۇگىن، وسى جانىردىڭ ءبىرى شەشەندىك ونەرمەن تانىسامىز.
شەشەندىك سوزدەر — تەرەڭ ويمەن، شەبەر تىلمەن ايتىلعان حالىق شىعارماسى.
قازاقتان شىققان قانداي بي - شەشەندەردى بىلەسىڭدەر؟
- تولە بي، قازىبەك بي، ايتەكە بي، جيرەنشە شەشەن، دوسبول، جيدەباي شەشەندەر.
سلايد:
بي → كوپشىل، ويشىل، شەشەن، زاڭگەر، باتىر، شىنشىل، ءادىل.
حVءىىى عاسىرداعى ۇلى تۇلعالار ءبىرى - ءۇيسىن تولە بي. تولە بي شامامەن 1663 جىلى جامبىل وبلىسى، شۋ وزەنى جايساڭ جايلاۋىندا دۇنيەگە كەلىپ، 1756 جىلى شىمكەنت وبلىسى، لەنگەر اۋدانى، اقبۇرقان دەگەن جەردە توقساننان اسىپ دۇنيە سالعان.
قازىبەك بي 1667 جىلى سىرداريا جاعالاۋىنداعى اۋىلدا تۋىپ، جاستىق شاعىن قاراتاۋ، ۇلىتاۋ اتىرابىندا وتكىزگەن. قازىبەك ەلگە جەتى جاسىنان شەشەن بوپ تانىلىپتى.
ايتەكە بي (شىن اتى ايتىق ) بايدىبەك ۇلى. 1681 جىلى تۋىلعان. كىشى جۇزدەن شىققان قازاقتىڭ اتاقتى شەشەن ءبيى.
قازاق حالقىنىڭ بۇل ءۇش ءبيى ەل باسىنا كۇن تۋعان قيىنشىلىق كەزدە دە، بيلەر كەڭەسى كەزىندە دە، جەر داۋى، جەسىر داۋى، قۇن داۋى كوتەرىلگەن جەردە دە، بىرگە باس قوسىپ ەل تاعدىرىن بىرگە شەشىپ كەلگەن. وسى ءۇش بي بىرلەسە وتىرىپ، قازاق حاندىعىنىڭ مەملەكەتىن رەتتەيتىن «جەتى جارعى» اتتى جاڭا زاڭ جۇيەسىن جاساۋعا قاتىسقان.
جەتى جارعى (ءاز تاۋكەنىڭ زاڭدارى)
قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا وتىرعان تاۋكە حان مەملەكەتتىڭ كۇش قۋاتىن ارتتىرۋدى ماقسات ەتتى. سول ماقساتتىڭ ءتۇپ قازىعى - ۇلى جۇزدەن تولە ءبيدىڭ، ورتا جۇزدەن - قاز داۋىستى قازىبەكتىڭ، كىشى جۇزدەن الشىن، ايتەكە ءبيدىڭ قاتىسۋىمەن كۇلتوبەنىڭ باسىندا تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسى» دەگەن اتاۋعا يە بولعان زاڭدار جيناعى دۇنيەگە كەلدى.
V. ماتىنمەن جۇمىس.
«ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى» شەشەندىك سوزدەرىن وقىپ، مازمۇنىن سوزبەن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ.
VI. وقۋلىقپەن جۇمىس.
ساحنالىق قويىلىم رەتىندە مانەرلەپ وقۋ.
VII. سۇراق - جاۋاپ وتكىزۋ
1. شەشەندىك سوزدەر ايتقان كىمدەر؟
2. بيلەردىڭ بەينەسىنىن نە بايقادىڭدار؟
VIII. داپتەرمەن جۇمىس.
شەشەندىك سوزدەر — تەرەڭ ويمەن، شەبەر تىلمەن ايتىلعان حالىق شىعارماسى.
سەرگىتۋ ءساتى: قارلىعاش ءبيى
ۆەەن دياگرامماسى
بۇرىنعى كەزدە حVIII ع. → حان، بي، جەتى جارعى.
قازىرگى كەزدە ءححى ع. → پرەزيدەنت، پارلامەنت اتا زاڭ.
ۇقساستىقتارى → حالقىمىزدىڭ ادىلدىگىن ورناتۋشىلار.
-- ءار توپ ءوز بيلەرىنىڭ ناقىل سوزدەرىنىڭ ورنىن اۋىستىرىپ، تۇزەتىپ وقۋ.
ءى توپ.
ونەرلىمەن دوس بولساڭ،
قيالىڭدى قوزعايدى.
وي - ءورىسى جىگىت تار
اۋىلدان اسىپ وزبايدى.
دۇرىسى: ونەرلىمەن بولساڭ، دوس
قيالىڭدى قوزعايدى.
وي - ءورىسى تار جىگىت
اۋىلدان اسىپ وزبايدى.
ءىى توپ
تۋىپ – وسكەن قىمبات ەلىڭ،
كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات.
ۇيات پەنەن قىمبات ار،
ءوزىڭ سۇيگەن جەر قىمبات.
دۇرىسى: تۋىپ – وسكەن ەلىڭ قىمبات،
كىندىك كەسكەن جەرىڭ قىمبات.
ۇيات پەنەن ار قىمبات،
ءوزىڭ سۇيگەن جەر قىمبات.
ءىىى توپ
اشۋ دەگەن سۋ اعىن،
الدىن اشساڭ ارقىرار.
اقىل داريا دەگەن،
الدىن توسساڭ توقىرار.
دۇرىسى: اشۋ دەگەن اعىن سۋ،
الدىن اشساڭ ارقىرار.
اقىل دەگەن داريا
الدىن توسساڭ توقىرار
IX. ساباقتى بەكىتۋ:
1. شەشەندىك سوزدەردى ايتقان كىمدەر؟
2. ۇلى ءجۇزدىڭ ءبيى كىم؟
3. ورتا ءجۇزدىڭ ءبيى كىم؟
4. قازىبەك بي كىمدەردى قىمبات دەپ باعالادى؟
X. وقۋشىلاردى باعالاۋ:
توپ ۇپايلارىن ساناۋ.
تولە بي اۋىلى قازبەك بي اۋىلى ايتەك بي اۋىلى
XI. ۇيگە تاپسىرما: «ءۇش ارىستىڭ ۇلگىلەرى» جاتتاۋ.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سارىاعاش اۋدانى،
№74 ج. بالاساعۇن اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى: جاناسبايەۆا ز.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ جالپى ءۇي جانۋارلارى تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتۋ، ءۇي جانۋارلارىنىڭ قانداي پايدا كەلتىرەتىنىن ايتا الۋعا ۇيرەتۋ.
-
توتىعۋ - توتىقسىزدانۋ رەاكسيالارى
