InfoHub Logo

I

ولگا يۆانوۆنانىڭ تويىندا ونىڭ جاقىن دوستارى مەن جاقسى تانىستارىنىڭ ءبارى دە بولدى.

كوزگە تۇسەر ەشتەڭەسى دە جوق، وسى سياقتى جاي، قاراپايىم ادامدارعا كۇيەۋگە شىعۋىنىڭ سەبەبىن ۇعىندىرعىسى كەلگەندەي، ولگا يۆانوۆنا كۇيەۋىنە قاراي يەك قاعا سويلەپ، دوستارىنا:

— قاراڭدارشى، وزىندە بىردەڭەنىڭ نىشانى بار ەمەس پە؟ — دەيدى.

كۇيەۋى، وسيپ ستەپانوۆيچ دىموۆ، دارىگەر، لاۋازىمدى كەڭەسشى شەنىندەگى ادام. ەكى اۋرۋحانادا بىرىندە شتاتتان تىس ورديناتور بولىپ، ەكىنشىسىندە پروزەكتور بولىپ ىستەيدى. كۇندە ەرتەڭگى ساعات 9-دان تۇسكە دەيىن اۋرۋلاردى قابىلداپ، پالاتاسىندا قىزمەت ەتەدى، ال تۇستەن كەيىن كونكاعا ءمىنىپ الىپ ەكىنشى اۋرۋحاناعا بارىپ، وندا اۋىرىپ ولگەن ادامداردى سويىپ قارايدى. ءوز بەتىمەن دارىگەرلىك ىستەن تاباتىن تابىسى تىم از، جىلىنا بەس ءجۇز سومداي-اق. مىنە، بار بولعانى وسى. ول تۋرالى باسقا نە ايتۋعا بولار؟ ال ەندى ولگا يۆانوۆنا مەن ونىڭ جاقىن دوستارىن، جاقسى تانىستارىن ونشا قاراپايىم ادامدار دەۋگە بولمايدى. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ دا وزىنشە كوزگە تۇسەر ەرەكشەلىگى، از دا بولسا، اتاعى بار، اتى شىققان كورنەكتى دەپ سانالاتىن نەمەسە، ءتىپتى، سانالماعان كۇننىڭ وزىندە دە بولاشاعىنا زور سەنىم ارتۋعا بولاتىن ادامدار. ءبىرى دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى، ەل سىيلايتىن ءىرى تالانت، سىمباتتى، اقىلدى، مومىن عانا ادام، داۋىستاپ وقۋعا وتە شەبەر، ولگا يۆانوۆنانى داۋىستاپ وقۋعا ۇيرەتكەن سول بولاتىن؛ ەندى ءبىرى وپەرا ءانشىسى، اقجارقىن جۋانتىق ادام، ىلعي ولگا يۆانوۆناعا كۇرسىنە قاراپ: ءسىز ءوزىڭىزدى - ءوزىڭىز قور قىلىپ ءجۇرسىز، ەگەر ەرىنبەي، ءوزىڭىزدى قولعا العان بولساڭىز، تاماشا ءانشى بولار ەدىڭىز عوي دەيدى؛ ودان كەيىنگىلەرى - بىرنەشە سۋرەتشى، ولاردىڭ ىشىندەگى ءتاۋىرى - جانريست، انيماليست، پەيجازيست ريابوۆسكيي دەيتىن وتە سۇلۋ، اقسارى كەلگەن جاس جىگىت، جاسى 25-تەردە، ول كورمەدە كوزگە ىلىنگەن ءوزىنىڭ سوڭعى كارتيناسىن بەس ءجۇز سومعا ساتقان؛ ريابوۆسكيي ولگا يۆانوۆنانىڭ ەتيۋدتەرىن تۇزەتىپ بەرىپ، بالكىم، ولگا يۆانوۆنادان سۋرەتشى دە شىعار دەگەن بولاتىن.ودان سوڭ ءبىرى — تارتقاندا اسپابى زارلاپ وتىراتىن ۆيولونچەليست، ول ءوزى بىلەتىن ايەلدەردىڭ ىشىندە تەك جالعىز ولگا يۆانوۆنا عانا وزىنە ەرە فورتەپيانو ويناي الاتىنىن اشىعىنان ايتىپ جۇرەدى، ودان كەيىنگى ءبىرى - جاس تا بولسا اتاعى شىعىپ ۇلگەرگەن، پوۆەستەر، پەسالار، اڭگىمەلەر جازىپ جۇرگەن ادەبيەتشى. تاعى كىمدى ايتايىن؟ تاعى - ۆاسيليي ۆاسيليچ دەيتىن بولاتىن، ول ءوزى بارين پومەششيك ديلەتانت-يلليۋستراتور جانە ۆينەتيست، ورىستىڭ ەسكى ءستيلىن، باتىرلار جىرى مەن ەپوستى قاتتى ۇناتادى، قاعازعا، فارفورعا جانە ىس شالعان تاباقتارعا نەشە ءتۇرلى عاجاپ سۋرەتتەر سالادى. ءبارى دە سىپايى، موماقان قولدارى بوس، دارىگەر دەگەندەرىڭنىڭ دۇنيەدە بارىن تەك اۋىرعاندا عانا ەستەرىنە الاتىن تاعدىردىڭ ەركەسى - وسى ارتىستەر قاۋىمىنداعىلار دىموۆتىڭ اتىن ەستىگەندە جاي ءبىر سيدوروۆ نەمەسە تاراسوۆ دەگەن اتتاردى ەستىگەندەي، زەيىن قويمايدى، وسىلاردىڭ اراسىندا دىموۆ جات، باسى ارتىق بىرەۋىنە، ءوزى باسقالارعا قاراعاندا بويشاڭ، جاۋىرىندى كەلگەنىمەن دە، كىپ-كىشكەنتاي ادام سياقتانىپ بۇعىپ جۇرەدى. ۇستىندەگى فراگى دە بىرەۋدىكى ءتارىزدى، ساقالى دا دۇكەندەگى ساتۋشىلاردىڭ ساقالى سياقتانىپ كورىنەدى. ال ەگەر دىموۆ جازۋشى نەمەسە سۋرەتشى بولسا، جۇرت ونىڭ ساقالىنا قاراپ، زولياعا ۇقسايدى ەكەن دەر ەدى.

ءارتىس ولگا يۆانوۆناعا: مىنا، اق-سارى شاشىڭىز، مىنا نەكە قيار كويلەگىڭىزبەن ءسىز كوكتەمدە ۇلبىرەۋىك اق گۇلگە مالىنىپ تۇرعان زيفا بويلى شيە اعاشىنا وتە ۇقسايسىز، دەيدى.

— جوق، ءسىز بەرى قاراڭىزشى! — دەيدى وعان ولگا يۆانوۆنا، ءارتىستىڭ قولىنا جارماسا كەتىپ، قاپەلىمدە قالايشا وسىلاي بولا قالدى دەيسىز عوي؟ تىڭداڭىز، تىڭداڭىز... مەن سىزگە ايتايىن، اكەم دىموۆپەن ءبىر اۋرۋحانادا ىستەپ جۇرگەن. اكەم بايعۇس اۋىرىپ جاتقاندا دىموۆ كۇنى-تۇنى بىردەي سونىڭ توسەگىنىڭ جانىندا بولدى. قانداي جانقيارلىق دەسەڭىزشى! تىڭداڭىز دەيمىن، ريابوۆسكيي،.. ءسىز دە تىڭداڭىز، جازۋشى، بۇل ءوزى وتە قىزىق. جاقىنىراق كەلىڭدەر. قانداي جانقيارلىق، قانداي شىن جانى اشىعاندىق دەسەڭىزشى! مەنداعى تالاي تاڭدى اكەمنىڭ جانىندا وتىرىپ كوزىممەن اتىردىم، ءسويتىپ جۇرگەندە، باقسام، جىگىتىڭنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ اكەتكەم ەكەم! دىموۆىم مەن دەگەندە ەسىنەن ايىرىلىپتى. تاعدىر دەگەنىڭ دە قىزىق قوي ءوزى. ال اكەم قايتىس بولعاننان كەيىن كەيدە ۇيگە كەلىپ، كەيدە كوشەدە كەزدەسىپ قالىپ ءجۇردى دە، ءبىر كۇنى كەشكىسىن ويدا-جوقتا، تاپ توبەدەن تۇسكەندەي ەتىپ ءسوز سالعانى بار ەمەس پە... سول كۇنى تۇنىمەن جىلادىم، ءبىراق ءوزىم دە ولەردەي عاشىق بولىپ قالىپپىن. سونىمەن اياعىندا، وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي، جۇبايى بولدىم. ايۋداي بىتىمىندە ءبىر اسقاق الىپ كۇشتىڭ نىشانى بارى راس ەمەس پە؟ ءقازىر بەتىنىڭ تورتتەن ءۇشى بىزگە قاراي بۇرىلىپ، جارىق كۇڭگىرتتەۋ ءتۇسىپ تۇر، ال تۋرا قاراعان كەزدە ماڭدايىن بايقاڭدارشى. ريابوۆسكيي، وسىنداي ماڭداي تۋرالى ءسىز نە ايتار ەدىڭىز؟ دىموۆ، ءبىز سەنى اڭگىمە قىلىپ وتىرمىز، — دەدى ول كۇيەۋىنە داۋىستاپ. - بەرى كەل مىنا ريابوۆسكييگە ادالدىق قولىڭدى ۇسىن... مىنە، وسىلاي. دوس بولىڭدار.

دىموۆ اقپەيىل، اڭعال كۇلە ريابوۆسكييگە قولىن بەرىپ جاتىپ:

— وتە قۋانىشتىمىن. مەنىمەن بىرگە ريابوۆسكيي دەگەن بىرەۋ ءبىتىرىپ شىعىپ ەدى، ءسىزدىڭ تۋىسىڭىز ەمەس پە؟ — دەدى.

II

ولگا يۆانوۆنا 22-دە، دىموۆ 31-دە. تويدان كەيىن ەكەۋى تاماشا تۇرىپ جاتتى. ولگا يۆانوۆنا قوناق بولمەنىڭ قابىرعاسىنا ءوزىنىڭ جانە باسقالاردىڭ رامالى، راماسىز ەتيۋدتەرىن جاعالاي ءىلدى، رويال مەن جيھازداردىڭ ماڭىن جۇڭگو قولشاتىرىمەن، مولبەرتتەرمەن، الامىش شۇبەرەكتەرمەن، كىشكەنە بيۋستتەرمەن، فوتوسۋرەتتەرمەن تولتىردى... اس ىشەتىن بولمەنىڭ قابىرعاسىنا ناشار قول سۋرەتتەر جاپسىرىپ، شاباتا، وراق ءىلىپ، بۇرىشقا شالعى مەن قول تىرما سۇيەپ قويىپ ەدى، تاپ ورىس ەلىنىڭ اس بولمەسى بولدى دا قالدى. جاتىن بولمەنى تاۋدىڭ ۇڭگىرى سياقتى بولسىن دەپ توبەسى مەن قابىرعالىعىنا قارا ءماۋىتى ۇستاپ، كەرۋەتتىڭ ۇستىنە ۆەنەسيا فونارىن ءىلىپ، بوساعا جاققا ۇستاعان ادام ءمۇسىنىن قويدى. مۇنى جۇرتتىڭ ءبارى دە ۇناتىپ، ەكى جاستىڭ وتاۋى، ءتىپتى جاقسى ەكەن دەسىپ ءجۇردى.

ولگا يۆانوۆنا كۇندە ساعات ون بىرلەردە توسەگىنەن تۇرعاننان كەيىن رويال وينايدى نەمەسە كۇن بۇلتسىز اشىق بولسا، مايلى بوياۋلارمەن سۋرەت سالۋعا كىرىسەدى. ودان كەيىن ساعات بىرگە قاراي ءوزىنىڭ تىگىنشىسىنە ءجۇرىپ كەتەدى. ولگا يۆانوۆنانىڭ دا، دىموۆتىڭ دا قارجى جاعى تاپشى، ارەڭ جەتىپ تۇراتىن بولعاندىقتان، جاڭا كيىمدەرىمەن جۇرت كوزىنە ءجيى كورىنىپ، تاڭداندىرۋ ءۇشىن ولگا يۆانوۆناعا دا، ونىڭ تىگىنشىسىنە دە نەشە ءتۇرلى امال ىستەۋگە تۋرا كەلەدى. قايتا بوياعان ەسكى كويلەكتەن، تۇككە جاراماي قالعان تيۋلدەردىڭ، شىلتەر، ماقپال، ماساتىلاردىڭ قۇراقتارىنان، ءتىپتى كەرەمەت، كوز سۇيسىندىرەتىن ايەلدەردىڭ كوبى ارمان ەتىپ جۇرەتىن كويلەك شىعا كەلەدى. تىگىنشىدەن شىققاننان كەيىن ولگا يۆانوۆنا ادەتتە، تەاترداعى جاڭالىقتاردى ءبىلۋ ءۇشىن جانە قويىلعالى جاتقان جاڭا پەسانىڭ ءبىرىنشى قويىلىمىنا نەمەسە بولعالى جاتقان بەنەفيسكە بيلەت الا كەتۋ ءۇشىن تانىس اكتريسالارىنىڭ بىرىنە بارادى. ودان شىققاننان كەيىن سۋرەتشىنىڭ شەبەرحاناسىنا نەمەسە كارتينالار كورمەسىنە بارۋ كەرەك، ودان كەيىن ايگىلىلەردىڭ بىرەۋىنە - شاقىرا كەتۋ ءۇشىن نەمەسە ۆيزيت قايتارۋ ءۇشىن نەمەسە ءتىپتى جاي اڭگىمەلەسىپ قايتۋ ءۇشىن - بارىپ شىعۋ كەرەك. بارعان جەرىنىڭ بارىندە دە جۇرت جارقىن، دوستارشا قارسى الادى، ونى جاقسى، سۇيكىمدى، تاپتىرمايتىن ادام دەسەدى... ءوزىنىڭ ءقادىر تۇتاتىن كورنەكتى ادامدارى ولگا يۆانوۆنانى ءوز ادامىڭداي، تەڭ قۇربىسىنداي قارسى الادى، ولاردىڭ ءبارى دە، ەگەر ولگا يۆانوۆنا ءار نارسەنىڭ سوڭىنا ءبىر ءتۇسىپ كەتپەسە، وسىنداي تالانتىمەن، تالعامىمەن، اقىلىمەن بۇدان بەلگىلى ادام شىعادى دەسەدى. ولگا يۆانوۆنا ءان سالادى، رويالدا وينايدى، بوياۋمەن سۋرەت سالادى، ءمۇسىن جاسايدى، اۋەسقويلاردىڭ سپەكتاكلدەرىنە قاتىناسادى، ءبىراق وسىنىڭ ءبارىن ءجۇردىم-باردىم ەمەس، تالانتپەن ورىندايدى ول يلليۋميناسيا ءۇشىن فونار جاساسا دا، كيىنىپ جاسانسا دا، بىرەۋدىڭ گالستۋگىن بايلاپ بەرسە دە - وسىنىڭ ءبارىن اسا كوركەمدەپ، سانىمەن، سۇيكىمدى ەتىپ ىستەي بىلەدى. ال ەندى ايگىلى ادامدارمەن تەز تانىسىپ، ارالاسىپ كەتۋگە كەلگەندە ونىڭ تالانتى اسىرەسە جارقىراي كوزگە تۇسەدى. بىرەۋدىڭ ءسال اتى شىعىپ ەل اۋزىنا ىلىكسە - اق بولعانى، ولگا يۆانوۆنا ونىمەن دەرەۋ تانىس بولا قالادى، سول كۇنى-اق دوستاسىپ، ۇيىنە شاقىرادى. ءاربىر جاڭا اداممەن تانىسۋ ول ءۇشىن ناعىز مەيرام. ايگىلى ادامداردى قۇدايداي سىيلايدى، ماقتانىش ەتەدى، كۇندە تۇسىندە كورىپ شىعادى. ونداي ادامدارعا وتە اۋەس، اۋەستىگى ەشقاشان باسىلعان ەمەس. ەسكى تانىستار كەتىپ، ۇمىتىلىپ، ولاردىڭ ورنىنا جاڭالارى پايدا بولادى، ءبىراق بۇل جاڭالارىنا دا تەز-اق كوزى ۇيرەنىپ، كوڭىلى سۋىنىپ قالادى، سودان كەيىن باسقا ۇلى ادامداردى اڭسايدى، تاعى تابادى، تاعى ىزدەيدى. سوندا نە ءۇشىن ىزدەيدى دەسەڭىزشى؟

ساعات تورتتەن كەتكەندە ول ۇيىندە، كۇيەۋىمەن بىرگە تاماق ىشەدى. كۇيەۋىنىڭ كىشىپەيىلدىلىگىنە، پاراساتتىلىعىنا، اقپەيىلدىگىنە ەلجىرەي ىرزا بولىپ، ءماز بولا شاتتانىپ وتىرادى. ءالسىن-الى ۇشىپ تۇرەگەلىپ، كۇيەۋىنىڭ باسىن قۇشىرلانا قۇشاقتاپ، شوپىلدەتە سۇيەدى.

— سەن، دىموۆ، اقىلدى، ارداگەر ادامسىڭ، — دەيدى ول، — ءبىراق بويىڭدا ءبىر ۇلكەن ءمىنىڭ بار. كوركەمونەرگە ءتىپتى دە، كوڭىل قويمايسىڭ. مۋزىكانى دا، سۋرەت سالۋدى دا كەرەك قىلمايسىڭ.

— سولارىڭدى ۇقپايمىن، — دەيدى كۇيەۋى، موماقان عانا جاۋاپ قايىرىپ. ءومىر باقي جاراتىلىستانۋ عىلىمدارىمەن جانە مەديسينامەن شۇعىلدانىپ كەلەم، سوندىقتان كوركەمونەرگە كوڭىل بولۋگە ەشقانداي ۋاقىتىم بولمادى.

— ءبىراق مۇنىڭ ماسقارا كەمشىلىك قوي، دىموۆ؟

— نەسى ماسقارا؟ سەنىڭ تانىستارىڭ جاراتىلىستانۋ عىلىمى مەن مەديسينانى بىلمەيدى، ءبىراق ولارعا بۇل جونىنەن كىنا قويمايسىڭ عوي. اركىمنىڭ ءوز كاسىبى بار. مەن پەيزاجدار مەن وپەرالارىڭدى ۇقپايمىن، ءبىراق اقىلدى دەگەن ادامداردىڭ ءبىرازى بۇل ىسكە بارلىق ومىرلەرىن سارپ ەتسە، ال ەكىنشى بىرەۋلەرى سوعان تولىپ جاتقان اقشا تولەيتىن بولسا، ءسىرا، مۇنىڭ دا كەرەگى بولعانى عوي دەپ توپشىلايمىن. ۇقپايتىنىم راس، ءبىراق ۇقپاۋ ءبىر باسقا دا، كەرەك ەمەس دەپ تابۋ ءبىر باسقا عوي.

— اكەلشى، ادال قولىڭدى قىسايىنشى!

تۇسكى تاماقتان كەيىن ولگا يۆانوۆنا تانىستارىنا ءجۇرىپ كەتەدى، ودان كەيىن تەاترعا نەمەسە كونسەرتكە بارادى، ءسويتىپ ۇيىنە ءتۇن ورتاسى اۋعاندا قايتادى. كۇندەگىسى وسى.

سارسەنبى كۇندەرى ولگا يۆانوۆنانىڭ ۇيىندە كەشكى ءماجىلىس بولادى. مۇنداي ماجىلىستەردە ءۇي يەسى دە، قوناقتار دا كارتا وينامايدى، بيلەمەيدى، ءارتۇرلى كوركەمونەرلەرىمەن كوڭىل اشادى. دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى ولەڭ وقيدى، ءانشى ون سالادى، سۋرەتشىلەر ولگا يۆانوۆنانىڭ تولىپ جاتقان البومدارىنا سۋرەت سالادى، ۆيولونچەليست ماقام تارتادى، ولگا يۆانوۆنانىڭ ءوزى دە سۋرەت سالىپ، ءمۇسىن جاساپ، انگە قوسا فورتەپيانو وينايدى. جاتقا وقۋ، مۋزىكا تارتۋ، ون سالۋ توقتاعان كەزدەردە، ولار ادەبيەت تۋرالى، تەاتر، سۋرەت سالۋ ونەرى تۋرالى اڭگىمەلەسىپ، ايتىسىپ جاتادى. ايەلدەر بولمايدى، ويتكەنى ولگا يۆانوۆنا اكتريسالار مەن ءوزىنىڭ تىگىنشىسىنەن باسقا ايەلدەردىڭ ءبارىن دە تۇيىق، پاسىق دەپ ەسەپتەيدى. ءار ماجىلىستە دە ولگا يۆانوۆنا ەسىكتىڭ قوڭىراۋى شىلدىراعان سايىن ەلەڭ ەتە قالىپ ءوڭى مەيىرلەنىپ "انە كەلدى!" دەيدى، ونىڭ "كەلدى" دەگەنى جاڭادان شاقىرىلعان ايگىلى بىرەۋ بولادى. دىموۆ قوناق ۇيگە كىرمەيدى، ونىڭ بار-جوعىن ەشكىم ەسكەرمەيدى دە.

ءبىراق ءدال ساعات ون ءبىر جارىمدا اس ىشەتىن بولمەنىڭ ەسىگى شالقايتا اشىلىپ، دىموۆ ادەتىنشە اقپەيىل، موماقان ىرجيا كۇلىپ، قولدارىن ۋقالاستىرا شىعا كەلەدى دە:

— كانە، مىرزالار، دامگە راقىم ەتىڭىزدەر، — دەيدى.

سونسوڭ جۇرتتىڭ ءبارى دە اس ىشەتىن بولمەگە شىعادى، وندا ءارقاشان دا ۇستەل ۇستىندە تاباقتارعا سالىنىپ تارتىلعان ۋستريسالار، جۇقالاپ كەسىلگەن شوشقا نەمەسە بۇزاۋ ەتى، ساردينالار، سىر، ۋىلدىرىق، ساڭىراۋقۇلاق، شىنىسىمەن اراق جانە ەكى گرافين شاراپ جاساۋلى تۇرادى.

— مەنىڭ سۇيىكتى مەتر - د وتەلىم! — دەيدى وعان ولگا يۆانوۆنا قۋانا الاقاندارىن قاۋىستىرىپ. سەن ءوزىڭ تاماشاسىڭ! مىرزالار، ماڭدايىنا قاراڭىزدارشى! دىموۆ، ءبىرقىرىن تۇرشى. مىرزالار، الپەتى بەنگال جولبارىسى سياقتى بولعانىمەن، شىرايى مارالدىڭ شىرايىنداي موماقان، سۇيكىمدى ەمەس پە. وي، قالقاشىم!

تاماق ۇستىندە قوناقتار دىموۆقا ءبىر قاراپ قويىپ، ىشتەرىنەن: "شىنىندا دا جاپ-جاقسى جىگىت" دەيدى دە، ىزىنشە ونى ۇمىتىپ تاعى دا باياعى تەاتر، مۋزىكا، سۋرەت سالۋ جايىن اڭگىمە ەتەدى.

بۇل ەكى جاس وسىلاي ءتاتۋ-تاتتى، باقىتتى تۇرىپ جاتتى. الايدا، العاشقى ءلاززاتتى ايدىڭ ءۇشىنشى اپتاسى ونشا قۋانىشتى بولماي، ءتىپتى قايعىلى بولىپ ءوتتى. دىموۆ اۋرۋحانادا تىلمە اۋرۋىن جۇقتىرىپ، التى كۇن توسەك تارتىپ جاتتى دا، امالسىزدان ادەمى قارا شاشىن سىپىرتىپ العىزىپ تاستادى. ول كۇندەرى ولگا يۆانوۆنا كۇيەۋىنىڭ قاسىندا جىلاپ وتىرىپ الدى، ال ءتاۋىر بولا باستاعان سوڭ دىموۆتىڭ باسىنا اق ورامال بايلاپ قويىپ، سوعان قاراپ ءباداۋيدىڭ سۋرەتىن سالۋعا كىرىستى. بۇعان ەكەۋى دە ءماز بولدى. كۇيەۋى ساۋىعىپ، جۇمىسىنا بارا باستاعاننان كەيىن ءۇش كۇن وتكەندە تاعى ءبىر كوڭىلسىزدىككە تاپ بولدى.

— مەنى قىرسىق اينالدىرا بەردى، ماماسى! — دەدى دىموۆ ءبىر كۇنى تاماق ءىشىپ وتىرعاندا. — بۇگىن ءتورت ولىكتى سويىپ كورىپ ەدىم، ەكى بارماعىمدى بىردەي كەسىپ الىپپىن. ونى ۇيگە كەلگەندە عانا بايقادىم.

ولگا يۆانوۆنا شوشىپ كەتتى. دىموۆ ەزۋ تارتىپ كۇلدى دە، ول تۇك ەمەس ەكەنىن ولىكتەردى سويىپ قاراعاندا قولىن تالاي رەت كەسىپ العانىن ايتتى.

— جۇمىسىما بەرىلىپ كەتەمىن دە، بايقاماي قالام، ماماسى، — دەدى ول.

ولگا يۆانوۆنا ولىك ۋى جايىلا ما دەپ ۇرەيلەنىپ، ءتۇن سايىن قۇدايعا جالبارىنىپ ءجۇرىپ ەدى، ءبىراق ءتۇبى قايىر بولدى. ءسويتىپ تاعى دا باياعى قايعىسىز - قاپەرسىز، ءتاتۋ-تاتتى ءومىر قايتا باستالدى. قازىرگى ومىرلەرى جاپ-جاقسى، ال الدا، الىستان كۇلىمدەپ، نەشە ءتۇرلى قۋانىشقا بولەيمىن دەپ جاز كەلە جاتىر. انە سوندا باقىت دەگەنىڭ تاسىپ توگىلەتىن بولادى! ساۋىردە، مامىردا، ماۋسىمدا - قالادان الىستاعى ساياجاي، سەرۋەن، ەتيۋدتەر، بالىق اۋلاۋ، بۇلبۇل ءانىن تىڭداۋ، ودان كەيىن شىلدەدەن باستاپ ءتۇۋ كۇزگە دەيىن سۋرەتشىلەر ۆولگاعا ساپارعا شىعادى، ول ساپاردىڭ ىشىندە، سوسەتەنىڭ1 بەلگىلى مۇشەسى رەتىندە، ولگا يۆانوۆنا دا بولادى. ول وسى باستان وزىنە جولدا كيەتىن ەكى كەنەپ كوستيۋم دە تىگىپ قويدى، جولعا بوياۋلار، قىلقالامدار، كەنەپ جانە پاليترا دا ساتىپ الدى. سۋرەت سالۋدا مۇنىڭ قانشا ىلگەرىلەگەنىن بايقاۋ ءۇشىن ريابوۆسكيي كۇندە كەلىپ تۇراتىن بولدى. ولگا يۆانوۆنا سالعان سۋرەتتەرىن كورسەتكەندە ول ەكى قولىن قالتاسىنا بويلاتىپ، ەرىندەرىن جىمقىرا پىسىلداپ:

— ي - و... مىنا بۇلتىڭىز تىم باجىرايىپ تۇر ەكەن: كەشكى ساۋلە رەڭى بەرىلمەگەن. بەرگى پلانىڭىز بىلجىراڭقى، ونىڭ ۇستىنە، ۇعىپ تۇرسىز با، ونشا ۇقسامايدى دا... ال مىنا لاشىعىڭىز بىردەڭەگە قاقالىپ، ايانىشتى داۋىسپەن شيقىلداپ جاتىر... مىنا بۇرىشتى قاراڭعىراق ەتۋ كەرەك ەدى. جالپى العاندا جامان دا ەمەس... ماقتاۋعا بولادى، - دەيدى.

ول نەعۇرلىم تۇسىنىكسىز سويلەگەن سايىن ولگا يۆانوۆنا ونى سوعۇرلىم وڭاي ۇعادى.

III

ترويسانىڭ ەكىنشى كۇنى تۇستەن كەيىن دىموۆ ول-پۇل تاماق، كامپيتتەر ساتىپ الىپ، ساياجايداعى ايەلىنە جولعا شىقتى. ونى ەكى جەتىدەن بەرى كورمەگەندىكتەن ساعىنىپ قالعان ەدى. ۆاگوندا دا، كەڭ توعايدىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ ساياجايىن ىزدەپ كەلە جاتقاندا دا قارىنى اشقانى، شارشاعانى سەزىلىپ، ساياجايعا بارعاننان كەيىن ايەلىممەن كەشكى تاماقتى وڭاشا وتىرىپ ءىشىپ، سونسوڭ جاتىپ ۇيىقتايمىن عوي دەپ ويلادى. قولىنداعى ۋىلدىرىق، سىر جانە بالىق ەتىن سالىپ العان تۇيىنشەگىنە كوڭىلدەنە قاراپ قويادى.

ول ساياجايىن ىزدەپ تاپقان كەزدە كۇن دە ۇياسىنا باتقان ەدى. قىزمەتشى كەمپىر ايەلىنىڭ ۇيدە جوق ەكەنىن، ءبىراق كەشىكپەي كەلۋگە ءتيىس ەكەنىن ايتتى. ساياجاي كورمەگە تىم جۇپىنى، توبەسى الاسا، ىشكى قابىرعالىعىنا جاي عانا اق قاعاز جاپسىرىلعان ەدەنىنىڭ تاقتايى كەدىر-بۇدىر، قيۋى قاشقان، نەبارى ءۇش-اق بولمەسى بار. ءبىر بولمەدە كەرەۋەت تۇر، ەكىنشىسىندە ورىندىقتاردا، تەرەزە الدىندا سۋرەت سالاتىن كەنەپتەر، قىلقالامدار، مايلانعان قاعازدار، ەركەك ادامداردىڭ پالتولارى مەن قالپاقتارى ءارقايسىسى ءار جەردە شاشىلىپ جاتىر، ال ءۇشىنشى بولمەدە بەيتانىس ءۇش ەركەك وتىر ەكەن. ەكەۋى شوقشا ساقالدى قارا تورى، ءۇشىنشىسى ساقال-شاشىن تەگىس قىرعان جۋانتىق ادام، ءسىرا، اكتەر بولسا كەرەك. ۇستەل ۇستىندە ساماۋرىن قايناپ تۇر.

— سىزگە نە كەرەك؟ — دەدى اكتەر جۋان داۋىسپەن دىموۆقا جاتسىنا قاراپ. — ولگا يۆانوۆنا كەرەك پە ەدى؟ كۇتە تۇرىڭىز، ءقازىر كەلەدى.

دىموۆ وتىرىپ كۇتە باستادى. قارا تورىنىڭ بىرەۋى دىموۆقا ماۋجىراعان پىشىنمەن ەرىنە قاراپ، وزىنە شاي قۇيىپ الدى دا:

— بالكىم، شاي ىشەرسىز؟ — دەپ سۇرادى.

ءارى قارىنى اشىپ، ءارى شولدەپ وتىرسا دا دىموۆ تابەتىن بۇزعىسى كەلمەي، شايعا وتىرمادى. كوپ ۇزاماي-اق بىرەۋلەردىڭ كەلە جاتقان دىبىسى، سونىمەن قابات وزىنە تانىس كۇلكى ەستىدى، ەسىك سارت ەتىپ اشىلدى دا، كەڭ ەتەكتى قالپاق كيگەن قولىندا جاشىگى بار ولگا يۆانوۆنا جۇگىرىپ كىردى، ونىڭ سوڭىنان ۇلكەن قولشاتىر مەن بۇكتەمەلى وتىرعىش كوتەرىپ، كوڭىلدى پىشىنمەن، ەكى بەتى البىراپ ريابوۆسكيي كەلدى.

— دىموۆ! — دەپ ايعايلاپ جىبەردى ولگا يۆانوۆنا قۋانعانىنان قىزارىپ كەتىپ، — دىموۆ! -دەدى ول تاعى، الاقانىمەن باسىن دىموۆتىڭ توسىنە قويىپ، — سەن ەكەنسىڭ عوي! نەگە مۇنشا ۇزاق كەلمەي قويدىڭ؟ نەگە؟ نەگە؟

— ۋاقىت قايدا، ماماسى؟ جۇمىستان باس الا المايمىن، بوساي قالعان كەزدە پويىز تۇرا كەلمەيدى.

— وي، سەنى كورگەنىمە قانداي قۋانىشتىمىن! ءتۇنى بويى تۇسىمە كىرىپ شىقتىڭ، اۋىرىپ قالماسا يگى ەدى دەپ قورقىپ ەم. اھ، قانداي سۇيكىمدى ەكەنىڭدى، قانداي دەر كوزىندە كەلگەنىڭدى بىلمەيسىڭ دە عوي! مەنىڭ جانىمدى ساقتاپ قالاتىن سەنسىڭ. ءبىر سەن عانا قۇتقارىپ الاسىڭ! ەرتەڭ وسىندا ءبىر ەرەكشە توي بولماقشى - دەدى ول كۇلە سويلەپ، كۇيەۋىنىڭ گالستۋگىن بايلاپ جاتىپ. - ستانساداعى چيكەلدەيەۆ دەگەن جاس تەلەگرافشى ۇيلەنەدى ەكەن. سۇلۋ جاس جىگىت، بىلاي، اقىلسىز دا ەمەس كورىنەدى، تۇرىندە ءوزىنىڭ بەينە ايۋداي ءبىر كۇش بار... تۇرىنە قاراپ جاس ۆارياگتىڭ سۋرەتىن سالۋعا بولار ەدى. وسى ساياجايداعىلار تۇگەل سوعان باراتىن بولدىق، تويىندا بولامىز دەپ ۋادە بەردىك... باي ادام ەمەس، جالعىز باستى، ۇيالشاق نەمە ەكەن، تويىنا بارماعانىمىز، ءتىپتى، ۇيات بولار ەدى. كوز الدىڭا بىلاي كەلتىرىپ كورشى، تۇسكى عيباداتتان كەيىن نەكە قيىلادى، سونسوڭ شىركەۋدەن شىعىپ ءبارىمىز جاياۋ، قالىڭدىقتىڭ ۇيىنە بارامىز... ۇعىپ تۇرسىڭ با، توعاي ءىشى، قۇستار سايرايدى، ءشوپ ۇستىنە كولەڭكە اراسىنان كۇن ءتۇسىپ، كوكپەڭبەك كوگالدىڭ ىشىندە قىزىل-جاسىل كيىنگەن بىزدەر كەلە جاتامىز، - ءتىپتى ەرەكشە، بەينە فرانسۋز ەكسپرەسسيونيستەرىنىڭ سۋرەتىندەگىدەي شىقپاي ما. ءبىراق سوندا، دىموۆ، مەن شىركەۋگە نە كيىپ بارماقشىمىن؟ - دەدى ولگا يۆانوۆنا جىلاعىسى كەلگەندەي بەتىن تىرجيتىپ. مۇندا ەش نارسەم دە جوق، تۇگىم دە جوق! كويلەك تە، گۇل دە، بيالاي دا... سەن مەنى قۇتقارۋعا ءتيىسسىڭ. قۇداي مەنى قۇتقارۋ ءۇشىن سەنى وسىندا ايداپ اكەلگەن عوي. كىلتتى قولىڭا ال دا، قىمباتتىم، ۇيگە بارىپ، كيىم ىلگىشتەگى مەنىڭ القىزىل كويلەگىمدى اكەپ بەر. بىلەسىڭ عوي، كيىمدەردىڭ ەن بەرگى شەتىندە ءىلۋلى تۇر... ودان كەيىن كىلەتتىڭ ىشىندە وڭ جاقتا جەردە ەكى قاعاز قوراپ بار. سونىڭ ۇستىڭگىسىن اشساڭ، ىلعي ءبىر جاتقان تيۋل، ءارتۇرلى قيقىم-سيقىمدار بولار، سولاردىڭ استىندا گۇلدەر بار. گۇلدەردى ەپتەپ العايسىڭ، جانشىلتپاعايسىڭ، جانىم، اكەلگەن سوڭ ىشىنەن ءوزىم قاراپ تەرىپ الام... سونسوڭ بيالاي ساتىپ ال.

— جاقسى، — دەدى دىموۆ. — ەرتەڭ بارعان سوڭ بەرىپ جىبەرەرمىن.

— ويباي-اۋ، ەرتەڭىڭ نە؟ — دەدى ولگا يۆانوۆنا تاڭىرقاي قاراپ. — ەرتەڭ قاي ۋاقىتتا ۇلگەرەسىڭ ونى؟ العاشقى پويىز ساعات 9-دا جۇرەدى، ال 11-دە نەكەلەرىن قيادى. جوق، قالقام، بۇگىن بارۋىڭ كەرەك، بۇگىننەن قالدىرۋىڭا بولمايدى! ەرتەڭ ءوزىڭ كەلە المايتىن بولساڭ، بىرەۋدەن بەرىپ جىبەر. ال، بارسايشى ەندى..، ءقازىر پويىز كەلۋگە ءتيىس. كەشىكپەگەيسىڭ، جانىم.

— جاقسى.

— اھ، سەنى جىبەرگىم كەلمەي-اق تۇرعانىمدى قاراشى،- دەگەندە كوزىنە جاسى مولتىلدەپ كەلىپ قالدى.- ءوزىم دە اڭعالمىن، قايدان ءسوز بەردىم ەكەن سول تەلەگرافشىعا، — دەدى ولگا يۆانوۆنا.

دىموۆ ءبىر ستاقان شايدى اسىعا ءىشىپ، ءبىر توقاشتى قولىنا الدى دا، ىرجيا كۇلىپ، ستانساعا قاراي كەتتى. ال ول اكەلگەن ۋىلدىرىقتى، سىردى، بالىق ەتىن ەكى قارا تورى مەن اكتەر سوعىپ الدى.

IV

شىلدەنىڭ ايلى تىنىق ءبىر تۇنىندە ولگا يۆانوۆنا ۆولگا پوروحودىنىڭ پالۋباسىندا، بىرەسە سۋعا، بىرەسە كورىكتى اسەم جاعاعا قاراپ كەلە جاتتى. قاسىنداعى ريابوۆسكيي وعان مىنا سۋداعى قارايعان كولەڭكەلەر شىنىندا كولەڭكە ەمەس - ءتۇس، وسى عاجايىپ جالتىلداپ جاتقان سيقىرلى سۋدىڭ الدىندا، تۇڭعيىق اسپاننىڭ استىندا، مىنا، ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ بايانسىز ەكەنىن باسقا ءبىر ىزگى، ماڭگىلىك راقات ءومىر بارىن ءبىلدىرىپ مۇڭايا مۇلگىگەن جاعالاۋدىڭ الدىندا تۇرعانىڭدا بارلىق ومىردەن بەزىپ، ءولىپ كەتسەڭ، تەك قيالدا عانا قالساڭ قانداي جاقسى بولار ەدى دەپ تولعايدى. وتكەن ءومىرىمىز پاسىق، سۇرىقسىز، الداعىسى - تۇككە ارزىمايدى، ال تىرشىلىكتە ءبىر-اق كەزدەسەتىن مىنا اسەم ءتۇن ءالى-اق ءوتىپ كەتىپ، ماڭگىلىككە شومادى، سوندىقتان ءومىر ءسۇرۋدىڭ كەرەگى نە دەپ تۇر.

ال ولگا يۆانوۆنا قۇلاعىن بىرەسە ريابوۆسكييدىڭ سوزىنە، بىرەسە ءتۇننىڭ تىنىعىنا تىگىپ، ماڭگى جاسايمىن، ەشقاشان دا ولمەيمىن دەپ ويلادى. مىنا، بۇرىن ءوزى ەشقاشان كورمەگەن فيرۋزا تۇستەس سۋ، اسپان، وزەن جاعالاۋى، قاراۋىتقان كولەڭكەلەر، كوڭىلىن كەرنەگەن الدەنەندەي ءبىر قۋانىش - مىنە، وسىنىڭ ءبارى وعان كەلەشەكتە ءوزىنىڭ ۇلى سۋرەتشى بولاتىنىن، سوناۋ ارىدە، ايلى ءتۇننىڭ ارجاعىندا، ءتۇپسىز عايىپتا ونى ب ا ق، اتاق، حالىق ماحابباتى توساتىنىن ايتىپ تۇرعانداي ەدى... كىرپىك قاقپاستان الىسقا كوز تىگىپ قاراپ تۇرعاندا وعان قاپتاعان حالىق جىلتىلداعان وت ەلەستەگەندەي، سالتاناتتى مۋزىكا ءۇنى، ءماز بولعان داۋىستار ەستىلگەندەي بولدى، اق كويلەك كيگەن ءوزى سونىڭ ىشىندە جۇرگەندەي، جان-جاعىنان گۇل جاۋىپ تۇرعانداي كورىندى. قاسىندا شىن ۇلى كەمەڭگەر، قۇدايدىڭ قالاۋلى ادامىنىڭ ءوزى تايانىشقا سۇيەنىپ تۇرعان سياقتى سەزىنەدى... ول ادامنىڭ وسى كۇنگە دەيىن جاساعانىنىڭ ءبارى دە ەرەكشە اسەم، جۇرت كورمەگەن جاڭا، ال ونىڭ كەلەشەكتە، نەكەن-ساياق قانا كەزدەسەتىن تالانتى ەر جەتىپ ەسەيگەن كەزدە جاسايتىنى، ءتىپتى تاماشا، الدەقايدا جاقسى بولادى، وسىنىڭ ءبارى ونىڭ جۇزىنەن-اق، سويلەگەن تۇرىنەن-اق، تابيعاتقا كوز قاراسىنان - اق تانىلىپ تۇر. مىنا كولەڭكەلەر تۋرالى، تابيعات ءوڭىنىڭ كەشكى قۇبىلىستارى تۋرالى، اي جارىعى تۋرالى ول ەرەكشە، ءوز تىلىمەن ايتىپ بەرگەندە، وسىنىڭ تابيعاتقا دا قۇدىرەتى جۇرەدى-اۋ دەپ قالاسىڭ. ءوزى وتە سۇلۋ، وقشاۋ، باسقا جۇرت سياقتى ەمەس، دەربەس، قۇس سياقتى ەركىن ءومىر سۇرەدى.

— سالقىن تۇسەيىن دەدى، — ولگا يۆانوۆنا قالتىراپ كەتتى.

ريابوۆسكيي ونى پلاشىنا وراپ الىپ، مۇڭايا سويلەدى:

— مەن ءسىزدىڭ ىقپالىڭىزدا تۇرعانداي سەزىنەمىن. قۇلىنىڭىزبىن. بۇگىن نەگە مۇنشا سۇلۋسىز؟ ءوزىڭ كەلە المايتىن بولساڭ، بىرەۋدەن بەرىپ جىبەر. ال، بارسايشى ەندى..، ءقازىر پويىز كەلۋگە ءتيىس. كەشىكپەگەيسىڭ، جانىم.

— جاقسى.

— اھ، سەنى جىبەرگىم كەلمەي-اق تۇرعانىمدى قاراشى، — دەگەندە كوزىنە جاسى مولتىلدەپ كەلىپ قالدى. — ءوزىم دە اڭعالمىن، قايدان ءسوز بەردىم ەكەن سول تەلەگرافشىعا، — دەدى ولگا يۆانوۆنا.

دىموۆ ءبىر ستاقان شايدى اسىعا ءىشىپ، ءبىر توقاشتى قولىنا الدى دا، ىرجيا كۇلىپ، ستانساعا قاراي كەتتى. ال ول اكەلگەن ۋىلدىرىقتى، بالىق ەتىن ەكى قارا تورى مەن اكتەر سوعىپ الدى.

ءوزى ءونبويى كوزىن ايىرماي، قادالا قاراپ قالعان كوزقاراسىنان ادام شوشىعانداي، سونى سەزگەن ولگا يۆانوۆنا وعان تۋرا قاراۋدان قاشتى.

— سىزگە ولەردەي عاشىقپىن... — دەدى كۇبىرلەپ اۋزىن ولگا يۆانوۆنانىڭ بەتىنە تاقاي. — ءبىر اۋىز ءسوز ايتساڭىز بولعانى - ءومىر سۇرۋدەن قالامىن، كوركەم ونەردى ءبىرجولاتا قويامىن - دەپ كۇبىرلەدى قاتتى تەبىرەنىپ. — ءسىز دە ماعان عاشىقپىن دەڭىزشى، ايتىڭىزشى...

— ولاي دەمەڭىز. — ولگا يۆانوۆنا كوزىن جۇمدى. - ول قيانات قوي. سوندا دىموۆتى قايتەم؟

— دىموۆىڭ نە؟ قايداعى دىموۆ؟ دىموۆتا مەنىڭ نە شارۋام بار؟ مەنىڭ بىلەتىنىم - مىنا ۆولگا، اي، سۇلۋ تابيعات، ءوز ماحابباتىم، ءوز شاتتىعىم، ال دىموۆ دەگەن مەن ءۇشىن اتىمەن جوق... اھ، مەن ەشتەڭەڭدى دە بىلمەيمىن. وتكەننىڭ كەرەگى جوق، ماعان تەك ءبىر ءسات ەرىك بەرسەڭىز بولعانى... ءبىر مەزەت قانا.

ولگا يۆانوۆنانىڭ جۇرەگى تۋلاپ كەتتى. ول كۇيەۋىن ويلاعىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق وتكەننىڭ ءبارى - تويى دا، دىموۆ تا، كەشكى ماجىلىستەر دە تۇككە تۇرعىسىز، سۇرەڭسىز، قاجەتسىز سياقتى كورىندى... شىنىندا دا، دىموۆىڭ كىم ول؟ دىموۆتىڭ كەرەگى نە؟ دىموۆتا مۇنىڭ نە جۇمىسى بار؟ سول دىموۆ دەگەنىڭ ءوزى تابيعاتتا بار دۇنيە مە، الدە قۇر ءتۇس، ەلەس ەمەس پە؟

"ونداي قاراپايىم ادامعا وسى كۇنگە دەيىنگى العان باقىتى دا جەتەر، - دەپ ويلادى ولگا يۆانوۆنا بەتىن قولىمەن باسىپ. - باسقالار مەيلى، سوگىپ جامانداي بەرسىن لاعنەت ايتسىن مەيلى، تاپ سولارعا ەرەگىسكەننەن ازامىن، جولدان تايامىن... تىرشىلىكتە ءار نارسەنى دە باستان وتكىزۋ كەرەك قوي. قۇداي-اۋ، قورقىنىشتى دا، قۋانىشتى دا قانداي كۇشتى ەدى!"

— ال قالاي؟ نە دەيسىڭ؟ — سۋرەتشى كۇبىرلەپ ولگا يۆانوۆنانى قۇشاقتاپ، ءالسىز قارسىلاسقان قولىن قۇشىرلانا ءسۇيىپ تۇر. — سەن مەنى سۇيەسىڭ عوي؟ ءيا؟ ءيا! وي، بۇل نەتكەن ءتۇن ەدى! نە دەگەن تاماشا ءتۇن!

— ءيا، قانداي اسەم ءتۇن! — ولگا يۆانوۆنا سىبىرلاپ، ريابوۆسكييدىن جاسقا تولى كوزدەرىنە قاراپ، سونسوڭ تەز عانا توڭىرەگىنە كوز جۇگىرتىپ الىپ، ونى قۇشاقتاپ ەرنىن قۇشىرلانا ءسۇيدى.

پالۋبانىڭ ارعى شەتىنەن:

— كينەشماگە كەلىپ قالدىق! — دەگەن داۋىس ەستىلدى.

بىرەۋ سىلبىر ءجۇرىپ كەلەدى. بۋفەت قىزمەتشىسى ەكەن، جاندارىنان ءوتىپ بارا جاتىر ەدى.

— بەرى قاراڭىزشى، بىزگە شاراپ اكەلىپ بەرىڭىزشى، — دەدى وعان ولگا يۆانوۆنا باقىتقا تولعان كوڭىلىمەن ءارى كۇلە، ءارى جىلاي سويلەپ.

كوڭىل تولقىنىسىنان ءوڭى قاشقان سۋرەتشى ورىندىققا وتىرىپ، ولگا يۆانوۆناعا ومىرىنە، ىرزا بولا كوزىن جۇمىپ، قالجىراي كۇلىپ:

— شارشادىم، — دەپ باسىن بورتقا سۇيەي سالدى.

V

قىركۇيەكتىڭ ەكىسىندە كۇن جىلى، تىنىق، ءبىراق بۇلىڭعىر بولدى. تاڭەرتەڭگىسىن ۆولگانىڭ بەتىندە ازداعان تۇمان بار ەدى، ال ساعات توعىزدان بىلاي جاڭبىر سىركىرەي باستادى. اسپان جادىرار ءتۇرى جوق. شاي ۇستىندە ريابوۆسكيي ولگا يۆانوۆناعا سۋرەت سالۋ ەشبىر جاقسى ات اپەرمەيتىنىن، ءىش پىستىراتىن ونەر ەكەنىن، ءوزىنىڭ سۋرەتشى ەمەسىن، تەك اقىماقتار عانا مۇنىڭ تالانتى بار دەپ ويلايتىنىن ايتىپ وتىردى دا، كەنەت ءوزىنىڭ ەڭ جاقسى دەگەن ەتيۋدىن پىشاقپەن قىرعىلاي باستادى. شايدان كەيىن تەرەزەنىڭ الدىندا ەدىلگە تۇنجىراي قاراپ وتىردى. ەدىلدىڭ دە ءسانى كەتكەن اجارسىز، سۇرىقسىز سۋى دا سالقىنداعان سياقتى كورىنەدى. توڭىرەكتىڭ ءبارى دە كوڭىلسىز قوڭىر كۇزدىڭ جاقىنداپ قالعانىڭ اڭعارتادى. جاعالاۋداعى قۇلپىرعان جاسىل كىلەمدەردى دە، سۋعا ءتۇسىپ تۇرعان الماستاي جارىق ساۋلەلەردى دە، الىستا مۇنارتقان كورىنىستى دە، سانگە، سالتاناتقا جارايتىننىڭ ءبارىن دە تابيعات ۆولگادان سىپىرىپ الىپ، كەلەسى جازعا دەيىن ساندىعىنا سالىپ قويعان سياقتى، ال ۆولگانى ماڭايلاي ۇشىپ جۇرگەن قارعالار ونى: "تىرجالاڭاش! تىرجالاڭاش!" دەپ مازاقتاپ بارا جاتقان سياقتى ەدى. ولاردىڭ قارقىلداعانىن تىڭداي وتىرىپ، ريابوۆسكيي ءوزىنىڭ سارقىلعانى، تالانتىن جوعالتقانى تۋرالى، بۇل ومىردەگىنىڭ ءبارى دە تياناقسىز، بايانسىز، اقىماقتىق ەكەنى تۋرالى، مىناۋ ايەلگە باسىن شاتپاۋى كەرەكتىگى تۋرالى ويلاندى... ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ول كوڭىلسىز، رەنجۋلى ەدى.

ولگا يۆانوۆنا ەكىنشى بولمەدە كەرەۋەتتىڭ ۇستىندە، زىعىردىڭ تالشىعى سياقتانعان اسەم شاشىن ساۋساقتارىمەن سالالاپ، ءوزىن بىرەسە قوناق بولمەدەگىدەي، بىرەسە جاتىن بولمەدەگىدەي، بىرەسە كۇيەۋىنىڭ كابينەتىندەگىدەي سەزىنىپ وتىر؛ كەيدە ونى قيالى تەاترعا، تىگىنشىگە، ايگىلى دوستارىنا الىپ ۇشادى. ولار وسى كەزدە نە ىستەپ ءجۇر ەكەن؟ ولگا يۆانوۆنانى قاپەرىنە الا ما ەكەن؟ ماۋسىم باستالىپ قالدى، كەشكى ماجىلىستەر جايىن ويلاستىراتىن مەزگىل دە جەتتى. ال دىموۆ شە؟ سۇيكىمدى دىموۆ! جازعان حاتتارىندا ايەلىنىڭ تەزىرەك قايتۋىن موماقان عانا، بالالارشا جالىنىپ وتىنەدى. اي سايىن جەتپىس بەس سوم اقشا جىبەرىپ تۇرادى، ال ءبىر جولى، سۋرەتشىگە ءجۇز سوم قارىزدار بولىپ قالدىم دەگەندە، ءجۇز سوم دا جىبەردى. نەتكەن قايىرىمدى، كەڭپەيىل ادام! ساياحات ولگا يۆانوۆنانى شارشاتىپ، جالىقتىردى، ونىڭ ەندى مىنا مۇجىقتاردان، وزەننىڭ دىمقىل تارتقان يىسىنەن تەزىرەك كەتكىسى كەلدى، سەلودان - سەلوعا كوشىپ، شارۋالاردىڭ ۇيلەرىندە قونىپ جۇرگەندە ۇستىنە جابىسقان كىردەن ارىلعىسى كەلدى. ەگەر ريابوۆسكيي جانىنداعى سۋرەتشىلەرگە جيىرماسىنشى قىركۇيەككە دەيىن ولارمەن بىرگە جۇرۋىنە ۋادە ەتپەگەن بولسا، بۇلار بۇگىن-اق كەتىپ قالار ەدى-اۋ. سوندا، ءتىپتى، جاقسى بولاتىن ەدى!

— قۇداي-اۋ، مىنا كۇننىڭ كوزى قاشان شىعادى؟ — دەپ تۇر ريابوۆسكيي زارلانىپ. كۇنشۋاقتى سۋرەتتەيتىن پەيزاجدى بۇلت كۇنى سالا المايمىن عوي ەندى!..

— بۇلتتى كۇنگى ەتيۋدىڭ دە بار عوي، — دەدى ولگا يۆانوۆنا بولمەنىڭ ارجاعىنان شىعا بەرە. ەسىڭدە مە، وڭ جاعىندا ورمان سول جاعىندا سيىرلار، قازدار جايىلىپ ءجۇر. ءقازىر سونى اياقتاسايشى.

— ە! - دەدى سۋرەتشى تىجىرىنىپ، — اياقتاسايشى دەۋىن! مەنى نە ىستەيتىنىن بىلمەيتىن سوندايلىق اقىماق دەپ ويلايسىز عوي شاماسى!

— سەن ماعان باسقاشا قارايتىن بولىپ كەتتىڭ عوي وسى! — ولگا يۆانوۆنا كۇرسىندى.

— وندا، ءتىپتى، جاقسى بولعانى.

ولگا يۆانوۆنانىڭ بەتى دىرىلدەپ كەتتى دە، پەش جانىنا بارىپ جىلاپ جىبەردى.

— دۇرىس بولدى، جەتپەي تۇرعانى وسى ەدى. قويىڭىز ەندى! مەنىڭ دە جىلاۋعا مىڭ سەبەبىم بار، ءبىراق جىلاماي-اق تۇرمىن عوي.

— مىڭ سەبەپ بار دەۋىن! — ولگا يۆانوۆنا وكسي سويلەدى. — سەبەبىڭىزدىڭ ەڭ مىقتىسى -مەنەن بەزدىڭىز. سولاي! — ول ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى - شىنىن ايتسام، ارامىزداعى ماحابباتتان ۇيالاسىز. سۋرەتشىلەرگە بىلدىرگىڭىز كەلمەيدى، ءبىراق ونى جاسىرۋعا بولمايدى، بار جايدى ولار الدەقاشان-اق ءبىلىپ بولعان.

— ولگا، ءبىر-اق ءوتىنىشىم بار سىزدەن. سۋرەتشى جالبارىنا سويلەپ، قولىن جۇرەگىنە باستى. جالعىز-اق، ازاپتاماڭىز مەنى! باسقا تىلەگىم جوق!

— وندا مەنى ءالى دە سۇيەمىن دەپ انت ەتىڭىز!

— بۇل دوزاق قوي! — سۋرەتشى تىستەنە سويلەپ، ورنىناڭ اتىپ تۇردى. — اقىرىندا مەن نە ۆولگاعا ءتۇسىپ ولەرمىن نە جىندانىپ كەتەرمىن، ءسىرا! مازا بەرسەڭىزشى ماعان!

— ال، ءولتىرىڭىز، ءولتىرىڭىز مەنى. — ولگا يۆانوۆنا ايعايلاپ جىبەردى. — ءولتىرىڭىز!

ول وكسي جىلاپ، ارعى بولمەگە ءوتتى. ءۇيدىڭ سابانمەن جابىلعان توبەسىن سىبدىرلاتا سابالاپ، جاڭبىر جاۋا باستادى. ريابوۆسكيي باسىن ەكى قولىمەن ۇستاپ، ەرسىلى - قارسىلى ءجۇردى دە، بەينە بىرەۋگە بىردەڭەنى دالەلدەپ بەرگىسى كەلگەن ادامداي، فۋراجكاسىن كيىپ، مىلتىعىن يىعىنا سالىپ، ۇيدەن شىعا جونەلدى.

ول كەتكەننەن كەيىن ولگا يۆانوۆنا توسەكتە ۇزاق ۋاقىت جىلاپ جاتتى. اۋەلى وعان ريابوۆسكيي قايتىپ ورالعاندا ءولىپ جاتۋ ءۇشىن ۋ ىشكەن جاقسى بولار ەدى دەگەن وي كەلدى، ودان كەيىن ءوز ءۇيىنىڭ قوناق بولمەسىنە، كۇيەۋىنىڭ كابينەتىنە بارىپ، وندا دىموۆپەن بىرگە قوزعالماستان وتىرعانىن، تىنىشتىق پەن تازالىق ءلاززاتىنا شومعانىن، كەشىندە تەاتردا وتىرىپ ءمازينيدى تىڭداعانىن قيالداپ كوز الدىنا ەلەستەتتى. سول ساتتە وركەنيەتتى، قالانىڭ شۋىن، ايگىلى ادامداردى ساعىنىپ، جۇرەگى سىزداپ كەتتى. سىرتتان كىرگەن قاتىن تۇسكى تاماق ازىرلەۋ ءۇشىن جايمەن قيمىلداپ پەش جاعا باستادى. كۇيىك ءيىسى شىعىپ، ءۇيدىڭ اۋاسى تۇتىنمەن كوگەرىپ كەتتى. ۇزىن قونىشتى ەتىكتەرىنە بالشىق جابىسقان، بەتتەرىن جاۋىن شايعان سۋرەتشىلەر دە بىرتىندەپ كەلىپ، ەتيۋدتەرىنە قاراپ، ءتىپتى جامان دەگەن كۇندەردىڭ وزىندە دە ۆولگانىڭ سۇلۋ ەكەنىن ايتىپ، وزدەرىن-وزدەرى جۇباتا سويلەپ جاتتى. ءۇيدىڭ قابىرعالىعىنداعى ارزانقول ساعات تىنباستان تيك-تيك-تيك دەپ تىقىلداپ تۇر. سۋىقتان قورعالاعان شىبىندار الدىڭعى جاقتاعى بۇرىشتا، يكونا ماڭىندا توپىرلاسىپ، قۇجىناسىپ جاتىر، ورىندىق استىندا، قالىڭ پاپكالار ىشىندە تاراقانداردىڭ جۇگىرىپ جۇرگەنى سەزىلەدى...

ريابوۆسكيي ۇيگە كۇن باتاردا قايتتى. فۋراجكاسىن ۇستەلدىڭ ۇستىنە تاستاي سالدى، ءوڭى قاشقان، شارشاعان، ەتىگىنە بالشىق جۇققان، كىرىپ كەلىپ وتىرعىشقا وتىرا سالا كوزىن جۇمدى.

— شارشادىم... — دەدى ول، قاسىن كەرىپ، كوزىن زورلانا اشىپ.

ولگا يۆانوۆنا وعان ەركەلەگىسى جانە رەنجىمەيتىنىن بىلدىرگىسى كەلىپ قاسىنا باردى دا، ۇندەمەي عانا ءسۇيىپ، ونىڭ اقشىل سارعىش شاشىنا تاراعىن سالدى. شاشىن تاراپ بەرگىسى كەلگەنى ەدى.

— بۇ نە؟ - دەپ ول دەنەسىنە مۇزداي بىردەڭە ءتيىپ شوشىعانداي سەلك ەتىپ كوزىن اشتى. — بۇ نە ونەر، مازا بەرىڭىزشى ماعان، وتىنەمىن سىزدەن.

ولگا يۆانوۆنانى قولىمەن سەرپە تۇرەگەلگەندە جۇزىنەن جيىركەنەتىنى، ىزاسى كورىنىپ قالعانداي بولدى. سول كەزدە تاماق ىستەپ جۇرگەن قاتىن سۋ قۇيعان تاباقتى ەكى قولىمەن ۇستاپ، ەپتەپ قانا باسىپ، ريابوۆسكييگە الىپ كەلە جاتىر ەدى، ولگا يۆانوۆنا قاتىننىڭ ەكى باس بارماعىنىڭ ششيگە مالىنىپ كەلە جاتقانىن كورىپ قالدى. قۇرساعىن تارتىپ بايلاعان، ءۇستى-باسى كىر قاتىن دا، ريابوۆسكيي اشقاراقتانا ىشە باستاعان انا ششي دە، مىنا وزدەرى وتىرعان ءۇي دە، باسىندا قاراپايىمدىلىعىمەن، جاراستىقتى سالاقتىعىمەن ۇناپ قالعان مىنا تۇرمىس تا ەندى جەكسۇرىن كورىنىپ كەتتى. وسىنىڭ ءبارى ناعىز قورلىق ەكەنىن ەندى عانا بايقاپ، سالقىن جۇزبەن سويلەدى.

— ءبىز ءبىراز ۋاقىتقا ايىرىلىسا تۇرۋىمىز كەرەك شىعار ايتپەسە زەرىككەننەن شىنىمەن ۇرسىسىپ قالۋىمىز دا مۇمكىن. مۇنداعى تۇرمىس ابدەن تويدىردى. بۇگىن-اق ءجۇرىپ كەتەمىن.

— نەمەنە؟ تال شىبىققا ءمىنىپ كەتەسىڭ بە؟

— بۇگىن بەيسەنبى عوي، توعىز جارىمدا پاروحود كەلەدى.

— ا؟ ءيا، ءيا.. ولاي بولسا، ءجۇرىپ كەت... — ريابوۆسكيي، مايلىق ورامالدىڭ ورنىنا سۇلگىمەن ءسۇرتىنىپ جاتىپ، جۇمسارا سويلەدى. مۇندا كوڭىلسىز جانە ىستەيتىن جۇمىسىڭ دا جوق، سوندىقتان جولىڭدى بوگەگەنىم - اسقان وزىمشىلدىك بولار ەدى. كىدىرمەي ءجۇرىپ كەت، جيىرماسىنان كەيىن جولىعىسارمىز.

ولگا يۆانوۆنا نارسە-قاراسىن كوڭىلدەنە جاناستىرا باستادى، ءتىپتى قۋانعانىنان ەكى بەتىنە قان جۇگىردى. شىنىمەن-اق ەندى سۋرەتتى قوناق بولمەدە سالىپ، جاتىن بولمەدە ۇيىقتاپ، داستارقان جايىپ تاماق ىشەتىن كۇنگە جەتەمىن بە؟ - دەپ ويلادى ىشىنەن. ەندى اشۋى باسىلىپ، سۋرەتشىگە دە رەنىشى تارقاعان ەدى:

— بوياۋلار مەن قىلقالامداردى ساعان قالدىرىپ كەتەم، ريابۋشا، — دەدى ول. — قالسا، الا كەلەرسىڭ... مەن جوقتا جالقاۋلانباعايسىڭ، ەڭسەڭدى تۇسىرمەي، جۇمىس ىستە. سەن ءوزىڭ ازاماتسىڭ، ريابۋشا.

ساعات وندا ريابوۆسكيي ولگا يۆانوۆنامەن قوشتاسىپ، ءسۇيدى، مۇنىسى، ولگا يۆانوۆنانىڭ ويىنشا، پاروحودتا سۋرەتشىلەردىڭ كوزىنشە ءسۇيىسىپ جاتپايىق دەگەنى عوي، سودان كەيىن پريستانعا شىعارىپ سالدى. كوپ كۇتتىرمەي پاروحود تا كەلىپ ولگا يۆانوۆنانى الىپ كەتتى.

ولگا يۆانوۆنا ەكى جارىم تاۋلىك جول ءجۇرىپ ۇيىنە جەتتى. قالپاعى مەن ۆاتەرپرۋفىن2 شەشپەستەن جۇرەگى الىپ القىنا دەم الىپ، قوناق بولمەگە، ودان اس بولمەگە ءوتتى. دىموۆ، سۇرتۇكسىز، جيلەتىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتقان كۇنى، ۇستەلدىڭ جانىندا، پىشاقتى شانىشقىعا جانىپ وتىر ەكەن، الدىنداعى تارەلكەدە ءشىلدىڭ ەتى جاتىر. ولگا يۆانوۆنا ۇيىنە كىرگەندە، بولعان ءىستى كۇيەۋىنەن جاسىرۋ كەرەك دەپ، جاسىرا الامىن عوي، وعان شامام كەلەدى عوي دەپ ويلاعان ەدى، ال ەندى كۇيەۋىنىڭ باقىتتى، موماقان جۇزبەن ارسالانداپ كۇلە قارسى العانىن، كوزىنىڭ قۋانا جادىراعانىن كورگەندە، بۇل ادامدى الداۋ - بىرەۋگە وسەك تاعۋ، ۇرلىق ىستەۋ نەمەسە كىسى ءولتىرۋ سياقتى جاۋىزدىق ەكەنىن، ءوزىنىڭ ولاي ەتە المايتىنىن، وعان دارمەنى جەتپەيتىنىن سەزدى، تاپ سول كەزدە بولعان ءىستىڭ ءبارىن جاسىرماي ايتىپ بەرگىسى كەلدى. كۇيەۋى قۇشاقتاپ ءسۇيىپ بولعانىن كۇتىپ تۇردى دا، ونىڭ الدىنا تىزەرلەپ وتىرا قالىپ، الاقانىمەن بەتىن باستى.

— نەمەنە؟ نە بولدى، ماماسى؟ ساعىنىپ قالدىڭ با؟ — دىموۆ ەركەلەتە ايتتى.

ولگا يۆانوۆنا ۇياتىنان كۇرەڭىتىپ كەتكەن بەتىن جوعارى كوتەرىپ، جالبارىنعان كىنالى پىشىنمەن كۇيەۋىنە قارادى دا، ءبىراق قورىققانى مەن ۇيالعانى شىندىقتى ايتقىزباي، ءتىلىن بايلاپ تاستادى.

— جاي... - دەي سالدى ولگا يۆانوۆنا. — مەن انشەيىن...

— كانە، وتىرايىقشى. — دىموۆ ايەلىن كوتەرىپ وتىرعىزدى. — مىنە، وسىلاي...

ولگا يۆانوۆنا ءوز ءۇيىنىڭ اۋاسىمەن قۇشىرلانا دەم الىپ، ءشىلدىڭ ەتىن جەۋگە كىرىستى، ال دىموۆ ايەلىنە ەلجىرەي قاراپ، قۋانا كۇلىپ وتىردى.

دىموۆ ءوزىنىڭ الدانىپ جۇرگەنىن قىس ورتاسىنان بەرى سەزە باستاسا كەرەك. ول ءبىر كىناسى بار ادامداي، ايەلىنىڭ كوزىنە بۇرىنعىسىنداي تۋرا قاراي المايدى، كەزدەسكەندە قۋانا قارسى المايدى، ايەلىمەن وڭاشا وتىرۋدان قاشىپ، تۇسكى تاماققا ءوزىنىڭ كوروستەليەۆ دەگەن بەت-اۋزى مىجىرايعان، شاشىن قىسقا الدىرعان جولداسىن ەرتە كەلەتىن بولدى. كوروستەليەۆ ولگا يۆانوۆنامەن سويلەسكەندە وزىنەن-وزى قىسىلىپ، پيدجاگىنىڭ ىلگەكتەرىن بىرەسە تۇگەلىنەن اعىتىپ، بىرەسە قايتا سالىپ اۋرە بولادى، سودان سوڭ وڭ قولىمەن سول جاق ميىعىن جۇلمالاي باستايدى. تاماق ۇستىندە ەكى دارىگەردىڭ ەكەۋى دە، ديافراگما جوعارى بولسا، جۇرەك كەيدە ىركىلە سوعاتىنىن نەمەسە نيەۆريتتىڭ قات - قاباتتاسقان ءتۇرى سوڭعى كەزدەردە ءجيى كەزدەسىپ جۇرگەندىگىن، ياكي كەشە دىموۆ، "قاتەرلى قانازدىق" دەپ دياگنوز قويىلعان ولىكتى سويىپ قاراعاندا، قارىن استىنداعى بەزدەن وبىر كەسەلىن تاپقانىن اڭگىمەلەيدى. وسى مەديسينا جايىنداعى اڭگىمەلەرىن ولار ولگا يۆانوۆنانى سويلەتپەۋ ءۇشىن، ياعني وتىرىك ايتۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن عانا ايتىپ وتىرعان سياقتى سەزىلەدى. تاماقتان كەيىن كوروستەليەۆ رويالعا وتىرادى دا، دىموۆ كۇرسىنىپ، جولداسىنا:

— ە، باۋىرىم! ايتاتىن نە بار! كانە، زارلى بىردەڭە تارتشى — دەيدى.

كوروستەليەۆ ەكى يىعىن كوتەرە، ساۋساقتارىن تىربيتا، بىرنەشە اككورد الىپ جىبەرگەننەن كەيىن تەنور داۋىسىمەن: "ورىستىڭ مۇجىقتارى زارلاماعان - بار ما ەكەن سونداي ءبىر جەر، ايتشى ماعان"، دەپ اندەتە باستايدى، ال دىموۆ، تاعى ءبىر كۇرسىنىپ، جاعىن تايانا ويلانىپ قالادى.

سوڭعى كەزدەردە ولگا يۆانوۆنا ءوزىن تىم بەيعام ۇستايتىن بولدى. تاڭەرتەڭ ۇيقىسىنان ويانعاندا ول ءارقاشان دا جابىرقاپ، ەندى ريابوۆسكييدى سۇيمەيتىنىن، ارالارىنىڭ، قۇدايعا شۇكىر، ۇزىلگەندىگىن ويىنا الادى. كوفە ءىشىپ العاننان كەيىن ريابوۆسكييدىڭ قىرسىعىنان ەرىمەن اراسىنىڭ سۋىعاندىعى، ەندى ءقازىر ەرىنەن دە، ريابوۆسكييدەن دە ايىرىلعاندىعى ەسىنە تۇسەدى، ودان كەيىن تانىستارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ريابوۆسكييدىڭ كورمەگە تاماشا ءبىر سۋرەتتى پولەنوۆتىڭ كوڭىلى سۇيەتىندەي، پەيزاج بەن جانر ارالاس سۋرەت دايىنداپ جاتقاندىعى، شەبەرحاناسىندا بولىپ سۋرەتىن كورگەندەردىڭ ءبارىنىڭ دە اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ ماقتاپ جۇرگەندىگى ويىنا كەلەدى. ريابوۆسكيي ول سۋرەتىن ءوزىنىڭ، ياعني ولگا يۆانوۆنانىڭ ىقپالىمەن سالىپ جاتقاندىعىن، جالپى العاندا ءوز ىقپالىنىڭ ريابوۆسكييگە جاقسى اسەر ەتكەنىن ويلايدى. ىقپالى وعان سونشاما پايدالى، كۇشتى اسەر ەتىپ تۇرعاندا، ەندى ونى جايىنا تاستاپ كەتسە، ول قۇرىپ كەتەردەي كورەدى. ونىڭ سوڭعى جولى جىلتىراڭقى قارا سۇرتۇك كيىپ، جانا گالستۋك تاعىپ كەلگەنى، موماقان عانا:

"اسەممىن بە؟" دەگەنى ويىنا كەلەدى. شىنىندا دا ول بۇيرا شاشتى، كوك كوزدى كەلبەتتى، كورىكتى ادام ەدى (الدە سولاي كورىندى مە ەكەن)، ءاردايىم ولگا يۆانوۆنامەن وتە جىلى سويلەسەتىن.

كوپ جايدى ەسىنە ءتۇسىرىپ، ءبىراز ويلانىپ العاننان كەيىن ولگا يۆانوۆنا كيىنىپ الىپ، قاتتى قوبالجۋ ۇستىندە، ريابوۆسكييدىڭ شەبەرحاناسىنا ءجۇرىپ كەتەدى. ريابوۆسكيي وتە كوڭىلدى جاساپ جاتقان، شىنىندا دا اسا تاماشا كارتيناسىنا قۋانىشتى؛ ول بالاشا سەكىرىپ، ەركەلەپ، سۇراعان سوزىنە ازىلمەن جاۋاپ قايىرادى. ولگا يۆانوۆنا ريابوۆسكييدىڭ كوڭىلىن اۋدارىپ اكەتكەن كارتينانى كۇندەپ، جەك كورىپ تۇرسا دا، سىپايىگەرشىلىكپەن كارتيناعا بەس مينۋتتاي ءۇنسىز قاراپ تۇرىپ، ءبىر ىزگى زاتتىڭ الدىندا تۇرعانداي كۇرسىنىپ، جايمەن عانا:

— ءيا، بۇعان دەيىن مۇنداي ەشتەڭە جازعان جوق ەدىڭ. مىنا جازىپ وتىرعانىڭ سۇمدىق ەكەن، — دەيدى.

سودان كەيىن ولگا يۆانوۆنا ريابوۆسكييگە: "مەنى ءسۇي تاستاما، مەندەي پاقىر، باقىتسىز ادامدى اياسايشى"، دەپ جالىنا باستايدى. جىلاپ، قولىن ءوبىپ ءوزىن سۇيەتىندىگىنە قارعانىپ انت ەتۋىن تالاپ ەتەدى، ەگەر ءوزىنىڭ شاراپاتتى ىقپالى تيمەسە، ريابوۆسكييدىڭ جولدان تايىپ، ازىپ-توزىپ كەتەتىنىن دالەلدەي باستايدى. ءسويتىپ، جاپ-جاقسى، قۋانىشتى وتىرعان ريابوۆسكييدىڭ دىڭكەسىنە ابدەن ءتيىپ بولعاننان كەيىن ءوزىن قورلانعان كۇيدە سەزىنىپ، كۇيمەسىنە ءمىنىپ الىپ، تىگىنشىسىنە ءجۇرىپ كەتەدى نەمەسە بيلەت جاعىن قاراستىرۋ ءۇشىن تانىس اكتريساسىنىڭ ۇيىنە تارتادى.

ال، ەندى بارعانىندا ريابوۆسكيي شەبەرحاناسىندا بولماسا، وندا ريابوۆسكييگە: "بۇگىن كەلمەسەڭ، ءسوز جوق، ۋ ءىشىپ ولەمىن"، دەپ قاعاز جازىپ قالدىرادى. سونسوڭ ريابوۆسكيي، امال جوق، قورىققانىنان ولگا يۆانوۆنانىڭ ۇيىنە بارىپ تۇسكى تاماقتى سول ۇيدەن ىشەدى. ريابوۆسكيي قىسىلماستان ولگا يۆانوۆناعا كۇيەۋىنىڭ كوزىنشە قاتتى-قاتتى سوزدەر ايتادى. ولگا يۆانوۆنا دا ەسەسىن جىبەرمەيدى. ءبىرىنىڭ قولىن ءبىرى بايلاپ جۇرگەنىن، ەكەۋىنىڭ دە وزبىر، بىرىنە-بىرى قاس ەكەندىگىن سەزىپ وشىگە تۇسەدى، وسى ىستەپ وتىرعاندارىنىڭ ەرسى ەكەنىن، ەكەۋىنىڭ پيعىلىن تىقىر شاشتى كوروستەليەۆتىڭ دە ءتۇسىنىپ وتىرعانىن اشۋ ۇستىندە اڭعارمايدى دا. تاماقتان كەيىن ريابوۆسكيي شالا-پۇلا قوشتاسىپ، كەتۋگە اسىعادى.

اۋىز ۇيدە ولگا يۆانوۆنا وعان كوزىمەن اتا قاراپ:

— اسىعىپ، قايدا بارا جاتىرسىز؟ — دەپ سۇرايدى.

ريابوۆسكيي تىجىرىنىپ، كوزىن سىعىرايتا، ولگا سۆانوۆنانىڭ كۇنشىلدىگىن قوزدىرىپ، ادەيى كۇيدىرۋ ءۇشىن ەكەۋى دە بىلەتىن ءبىر ايەلدىڭ اتىن ايتادى. سودان كەيىن ولگا يۆانوۆنا جاتىن بولمەگە بارىپ توسەگىنە جاتادى دا، ءىشى ورتەنە كۇيىنىپ، ىزالانا ءارى ەلدەن ۇيالا، جاستىقتى تىستەلەپ، ەڭكىلدەپ جىلاي باستايدى. دىموۆ كوروستەليەۆتى قوناق بولمەدە جالعىز قالدىرىپ، جاتىن بولمەگە قىسىلا، ساسقالاقتاي كەلىپ، جايمەن عانا:

— داۋىستاپ جىلاماسايشى، ماماسى... مۇنىڭ نە؟ وندايدى پاش ەتپەۋ كەرەك... سەزدىرمەۋ كەرەك... بولعان ىسكە وكىنگەنمەن تۇك ونبەيدى، - دەيدى.

ەكى شەكەسىن سىعىپ بارا جاتقان كۇنشىلدىكتىڭ اۋىر قاسىرەتىن باسۋدىڭ امالىن تابا الماي، ءىس ءالى دە جونگە كەلەر دەگەن ۇمىتپەن ولگا يۆانوۆنا جۋىنىپ، كوز جاسى جۋعان بەتىنە وپا جاعىنىپ، ارباسىنا ءمىنىپ الىپ، مانا ريابوۆسكيي ايتقان ايەلدىكىنە تارتىپ كەتەدى. ريابوۆسكيي وندا بولماعان سوڭ ودان شىعىپ ەكىنشى ءبىر ايەلدىڭ ۇيىنە، ودان ۇشىنشىسىنە بارادى... اۋەلگى كەزدە بۇل ءجۇرىسى وزىنە ەرسى سياقتى ەدى، كەيىن ەتى ءولىپ كەتتى، كەيدە ءتىپتى، ريابوۆسكييدى تابۋ ءۇشىن ءبىر كەشتە بارلىق تانىس ايەلدەرىنىڭ ۇيلەرىن شولىپ شىعاتىن بولدى، ال ونىڭ كىمدى ىزدەپ شاۋىپ جۇرگەنىن جۇرتتىڭ ءبارى دە ءبىلۋشى ەدى.

ءبىر جولى ولگا يۆانوۆنا ءوزىنىڭ كۇيەۋى تۋرالى ريابوۆسكييگە:

— وسى كىسىنىڭ پەيىلىنىڭ كەڭدىگى - اق جانىمدى جەپ بولدى! — دەپ ەدى.

وسى ءبىر ايتقان ءسوزى وزىنە وتە ۇناپ قالدى، سونسوڭ - اق ول ريابوۆسكييمەن ەكەۋى بىلەتىن سۋرەتشىلەرمەن كەزدەسكەن جەردە ەرى تۋرالى ءار ۋاقىتتا، جاقتىرماعانداي قولىن ءبىر سىلتەپ تاستاپ:

— سول كىسىنىڭ پەيىلىنىڭ كەڭدىگى - اق جانىمدى جەپ بولدى! — دەپ ءجۇردى.

تۇرمىس سول بىلتىرعى قالپىنان وزگەرمەستەن ءوتىپ جاتتى. سارسەنبى سايىن جۇرت كەشكى ماجىلىسكە جينالادى. ءارتىس ولەڭ وقيدى، سۋرەتشىلەر سۋرەت سالادى، ۆيولونچەليست ۆيولونچەلىن تارتادى، ءانشى ءان سالادى، ال ساعات ون ءبىر جارىمدا ءارقاشان دا اس بولمەسىنىڭ ەسىگى اشىلىپ، دىموۆ ىرجيا كۇلىمسىرەپ:

— كانە، مىرزالار، دامگە راقىم ەتىڭىزدەر! — دەپ تۇرادى.

ولگا يۆانوۆنا، بۇرىنعىسىنشا، ەلدەن ەرەكشە ادامداردى ىزدەيدى، تابىلعاندارىن مىسە تۇتپاي، باسقالارىن قاراستىرا باستايدى. بۇرىنعىسىنشا، تىم كەش قايتادى، ءبىراق دىموۆ، وتكەن جولعىسىنداي، ۇيىقتاپ جاتپايدى، كابينەتىندە جۇمىس ىستەپ وتىرادى. دىموۆ ساعات ۇشتە جاتىپ، سەگىزدە تۇرادى.

ءبىر كۇنى كەشكىسىن ولگا يۆانوۆنا تەاترعا بارايىن دەپ ۇلكەن اينانىڭ الدىندا جينالىپ، تارانىپ جاتقانىندا فراك كيىپ، اق گالستۋك تاعىنعان دىموۆ جاتىن بولمەگە كىرىپ كەلدى. بۇرىنعى قالپىمەن موماقان عانا كۇلىپ، ايەلىنىڭ بەتىنە قۋانا قارايدى. ءجۇزى جادىراڭقى.

— مەن جاڭا عانا ديسسەرتاسيا قورعاپ كەلدىم، — دەدى ول وتىرىپ، ەكى تىزەسىن سيپالاپ.

— قورعادىم دەيسىڭ بە؟

دىموۆ كۇلىپ:

— ءيا! - دەدى دە، ارقاسىن بەرىپ، شاشىن جاتقىزا تاراپ تۇرعان ايەلىنىڭ ءجۇزىن كورگىسى كەلىپ ايناعا موينىن سوزا ءتۇسىپ، - ءيا! - دەدى تاعى دا. ماعان جالپى پاتولوگيا جونىنەن پريۆاتدوسەنتتىكتى ۇسىناتىن تۇرلەرى بار. سىڭايلارى سولاي سياقتى.

تاپ وسى جەردە ولگا يۆانوۆنا دا قوسىلا قۋانسا، شاتتىعىنا ورتاقتاسقان بولسا، باقىتتىلىعى بەتىنەن تانىلىپ، ءجۇزى جادىراپ تۇرعان دىموۆ ايەلىنىڭ وتكەندەگىسىن دە، قازىرگىسىن دە، كەلەشەكتەگىسىن دە كەشىرەتىن ءتۇرى بار ەدى، ءبىراق ايەلى پريۆاتدوسەنتتىكتىڭ دە، جالپى پاتولوگيانىڭ دا نە ەكەنىن تۇسىنگەن جوق، بار ويى تەاترعا كەشىگىپ قالامىن با دەپ سوعان اسىقتى، سوندىقتان كۇيەۋىنە ەشتەڭە دە ايتپادى.

دىموۆ ەكى مينۋتتاي وتىردى دا، يمەنە كۇلىمسىرەي شىعىپ كەتتى.

VII

بۇل ءبىر اسا مازاسىز كۇن بولدى.

دىموۆتىڭ باسى قاتتى اۋىرىپ، ەرتەڭگىسىن شاي دا ىشپەدى، اۋرۋحاناعا جۇمىسىنا دا بارمادى، كابينەتىندە، تۇرىك ديۆانىندا جاتىپ قالدى. ولگا يۆانوۆنا، داعدىسىنشا، ساعات بىرگە اۋعاندا، ءوزىنىڭ nafure morfe ەتيۋدىن كورسەتۋ ءۇشىن جانە كەشە نەگە كەلمەي قالعانىن ءبىلۋ ءۇشىن ريابوۆسكييگە كەتتى. ەتيۋدىنىڭ تۇككە تۇرمايتىنىن بىلسەداعى، انشەيىن سۋرەتشىگە بارۋعا سىلتاۋ بولسىن دەپ جاساعان ەدى.

ول ريابوۆسكييگە قوڭىراۋ سوقپاي كىرىپ، اۋىز ۇيدە گالوشىن شەشىپ جاتقانىندا، شەبەرحانادا بىرەۋ، كويلەگىنىڭ ەتەگى سۋسىلداپ، اياعىن ۇشىنان باسىپ جۇگىرىپ وتكەندەي بولدى، سونى بايقاپ قالعان ولگا يۆانوۆنا شەبەرحانانىڭ ەسىگىنەن اسىعا قاراعانىندا، مولبەرتىمەن بىرگە ەدەنگە دەيىن قارا كولەنكور جابىلعان ۇلكەن سۋرەتتىڭ ارتىنا كىرىپ بارا جاتقان بىرەۋدىڭ قوڭىرقاي كويلەگىنىڭ ەتەگىن كوزى شالىپ قالدى. تىعىلعان ادامنىڭ ايەل ەكەندىگىنە ەشبىر كۇمان جوق ەدى. سول جەرگە ولگا يۆانوۆنانىڭ ءوزى دە تالاي تىعىلىپ ەدى-اۋ! ريابوۆسكيي، ساسقاندىقتان بولسا كەرەك ولگا يۆانوۆنانىڭ كەلگەنىنە تاڭىرقاعانداي پىشىنمەن ەكى قولىن بىردەي سوزا، زورلانا كۇلىپ سويلەدى:

— ا-ا-ا-ا! ءسىزدى كورگەنىمە وتە قۋانىشتىمىن. قانداي جاقسىلىق حابار اكەلدىڭىز؟

ولگا يۆانوۆنانىڭ ەكى كوزى جاسقا تولىپ كەتتى. ۇياتى مەن ىزاسى قوسا كەرنەپ، انا كارتينانىڭ تاساسىنداعى سيقىر ايەلدىڭ - كۇندەسىنىڭ الدىندا ميلليون بەرسەڭىز دە سويلەر ەمەس! ول ايەل مۇنى مىسقىلداپ كۇلىپ تۇرعان شىعار - اۋ.

— سىزگە ەتيۋدىمدى كورسەتكەلى كەلىپ ەم، — دەگەندى نازىك داۋىسپەن يمەنە ايتقاندا ەرىندەرى دىرىلدەپ كەتتى.

— ا-ا-ا-ا... ەتيۋد دەيسىز بە؟

سۋرەتشى ەتيۋدتى قولىنا الىپ اينالدىرا قاراپ، بايقاماعانسىپ، باسقا بولمەگە قاراي ءوتتى.

ولگا يۆانوۆنا دا ونىڭ جەتەگىنە ەرگەندەي سوڭىنان بارا جاتتى.

— Nature morte... ءبىرىنشى سورت، - دەپ كۇبىرلەدى دە، سوعان ۇيقاس ىزدەگەندەي، - كۋرورت... چورت... پورت... - دەپ قويدى.

شەبەرحانا جاقتان اسىعا باسقان اياق دىبىسى مەن جىبەكتىڭ سۋسىلداعانى ەستىلىپ قالدى. دەمەك، اناۋ كەتتى. سول كەزدە ولگا يۆانوۆنا قاتتى شىڭعىرىپ، سۋرەتشىنى قولىنا تۇسكەن اۋىر زاتپەن توبەدەن ءبىر قويىپ شىعا جونەلگىسى كەلىپ ەدى، ءبىراق كوزى جاسقا بۋلىعىپ ەشنارسە كورمەي كەتتى، ار-ۇياتىنا تۇنشىعىپ، ءوزىن ەندى بۇرىنعى ولگا يۆانوۆنا ەمەس، بولماشى عانا ءبىر قوڭىز ءتارىزدى جاندىكتەي سەزىندى.

— شارشادىم... - سۋرەتشى ەرىنە سويلەپ، ەتيۋدكە قاراپ تۇرىپ، قالعىماۋ ءۇشىن باسىن شۇلعىپ تاستادى. - مىناۋىڭ ءتاپ-تاۋىر، ارينە، ءبىراق بۇگىن دە ەتيۋد، بىلتىر دا ەتيۋد، ەندى ءبىر ايدان كەيىن قاراساڭ دا ەتيۋد... وسىدان قالاي جالىقپايسىز؟ ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام، سۋرەت سالۋدى قويىپ، مۋزىكامەن نەمەسە باسقا بىردەڭەمەن اينالىسار ەدىم. ءسىز سۋرەتشى ەمەسسىز، مۋزىكانتسىز عوي. قانداي شارشاپ تۇرعانىمدى بىلسەڭىز! ءقازىر شاي العىزايىن. ...جاراي ما؟

بولمەدەن شىعىپ كەتكەن ريابوۆسكييدىڭ قىزمەتشىسىنە بىردەڭە دەپ بۇيرىق بەرىپ جاتقانى ولگا يۆانوۆناعا دا ەستىلىپ تۇردى. ەندى ونىمەن قوشتاسىپ، ءتۇسىنىسىپ جاتپاۋ ءۇشىن ەڭ باستىسى - وكسىپ جىلاپ جىبەرمەۋ ءۇشىن ريابوۆسكيي كايتا ورالماس بۇرىن اۋىز ۇيگە جۇگىرە باسىپ باردى دا، گالوشىن كيىپ كوشەگە شىقتى. ريابوۆسكييدەن دە، سۋرەت سالۋدان دا، شەبەرحانادان دا، ءوزىن بۋلىقتىرعان اۋىر ۇياتتان دا ءبىرجولا قۇتىلعانىن سوندا عانا سەزىپ، ەركىن تىنىستادى. ءسويتىپ بارىنە دە قوش ايتىستى!

ولگا يۆانوۆنا تىگىنشىسىنە ءجۇرىپ كەتتى، ودان شىعىپ، كەشە عانا كەلگەن بارنايعا، ودان نوتا دۇكەنىنە باردى. سول جۇرگەنىندە ول ريابوۆسكييگە، ءوز ءقادىرىن تۇسىرمەي عانا، سالقىن، قاتال تىلمەن قالاي حات جازۋ كەرەك ەكەنىن ويلادى، كوكتەمدە نەمەسە جازدا دىموۆپەن بىرگە قىرىمعا بارىپ، سودان كەيىن وتكەندەگىنىڭ بارىنەن دە ارىلىپ، جاڭا ءومىر باستاۋعا بەل بايلادى.

ۇيىنە كەش قايتتى دا، كيىمىن اۋىستىرماستان قوناق بولمەدە وتىرىپ حات جازا باستادى. ريابوۆسكيي مۇنى سۋرەتشى ەمەسسىڭ دەدى عوي، سونىڭ ەسەسىنە بۇل دا ونىڭ جىلدا ءبىر سۋرەتتى قايتالاپ سالا بەرەتىنىن، كۇندە ءبىر ءسوزدى قايتالاپ ايتا بەرەتىنىن، توقىراپ قالعانىن، ەندى ودان وسىدان ارتىق ەشتەڭە دە شىقپايتىنىن، ءومىر باستاۋعا بەل بۋعانىن جازۋعا ويلاندى. ونىڭ ۇستىنە، ءوزىنىڭ ريابوۆسكييگە تيگىزگەن شاراپاتى ءۇشىن ونىڭ كوپ قارىزدار ەكەنىن، ال ءقازىر ريابوۆسكييدىڭ جاڭا كارتينانىڭ تاساسىنا تىعىلىپ قالعان ايەل ءتارىزدى، تالاي - تالاي بەيسەۋبەت ايەلدەردىڭ كەساپاتىنان ەندى ەرسى قىلىقتار شىعارا باستاعانىن جازعىسى كەلدى.

— ماماسى! — دىموۆ كابينەتتەن، ەسىگىن اشپاي عانا داۋىستادى. — ماماسى!

— نەمەنە؟

— ماماسى، سەن ماعان كىرمە، تەك ەسىككە جاقىنداشى. بىلاي بولدى... الدىڭعى كۇنى اۋرۋحانادا ديفتەريت جۇقتىرىپ الدىم، ەندى... جاعداي قيىنعا اينالىپ بارادى. تەزىرەك كوروستەليەۆتى شاقىرتشى.

تانىس ەركەكتەردىڭ ءبارىن فاميلياسىمەن اتاپ ۇيرەنىپ كەتكەن ولگا يۆانوۆنا كۇيەۋىن دە اتىمەن ەمەس فاميلياسىمەن اتايتىن؛ ونىڭ وسيپ دەگەن اتىن ۇناتپايتىن، ويتكەنى بۇل ات گوگولدىڭ ءوسيپىن جانە دە "وسيپ وحريپ، ا ارحيپ وسيپ"3 دەيتىن كالامبۋردى ەسىنە تۇسىرەتىن. ال ءقازىر:

— ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، وسيپ! — دەپ ىشقىنا ايعايلادى.

ەسىكتىڭ ارعى جاعىنان دىموۆتىڭ:

— شاقىرت! جاعداي قيىنعا اينالىپ بارادى... — دەگەنى جانە ونىڭ ديۆانعا بارىپ جاتقانى ەستىلدى. سونسوڭ ول تاعى دا كومەسكى عانا: — شاقىرت! - دەپ قويدى.

"بۇل نە بولعانى؟ — ولگا يۆانوۆنا ىشتەي شوشىنىپ، تۇلا-بويى مۇزداپ كەتتى. — بۇل ءقاۋىپتى اۋرۋ عوي!"

ءتىپتى، كەرەگى بولماسا دا، قولىنا ماي شام الىپ ءوزىنىڭ جاتىن بولمەسىنە باردى دا، ەندى نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن ويلانىپ تۇرعانىندا ايناعا كوزى ءتۇسىپ، ودان ءوزىنىڭ ءتۇرىن كوردى. قورىققانىنان ءتۇسى قاشىپ قۋارىپ كەتىپتى، ۇستىندە كەلتە جەڭدى جاكەت، توسىنە سارى جولاق ۆالان سالعان يۋبكاسىنىڭ جولاقتارى ەرسى بۇرالاڭقى، وسى ءتۇرى وزىنە تىم سيقىسىز، ءتىپتى، جەكسۇرىن كورىنىپ كەتكەن ەدى. سول جەردە ول دىموۆتى، ونىڭ الاڭسىز بەرىلگەن ماحابباتىن، جاس ءومىرىن، ءتىپتى، ول كوپتەن بەرى جاتپاعاندىقتان جەتىمسىرەپ تۇرعان توسەگىن دە اياپ كەتتى. دىموۆتىڭ كادىمگى، موماقان عانا، باعىنىشتى تۇردە ەزۋ تارتىپ كۇلەتىنى ەسىنە ءتۇستى. ولگا يۆانوۆنا وپىنا جىلاپ، كوروستەليەۆكە جالىنىشتى حات جازىپ جىبەردى. بۇل - تۇنگى ساعات ەكى كەزى ەدى.

VIII

ەرتەڭگىسىن ساعات سەگىزگە اۋعاندا، تۇنىمەن ءۇيىقتاي الماعاندىقتان باسى مەڭ-زەڭ، شاشى ۇيپالانعان، اجارى قاشقان ولگا يۆانوۆنا جاتىن بولمەسىنەن ايىپتى ادامداي يمەنە شىعىپ كەلە جاتقانىندا، الدىنان قارا ساقالدى بىرەۋ، ءسىرا، دارىگەر بولسا كەرەك، اۋىز ۇيگە قاراي ءوتىپ كەتتى. ءدارى ءيىسى اڭقيدى. كابينەتتىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا، ون قولىمەن سول جاق مۇرتىن شيراتىپ كوروستەليەۆ تۇر ەكەن.

— كەشىرىڭىز، ءسىزدى وعان كىرگىزبەيمىن. ول تۇنجىراپ سويلەدى. جۇقتىرىپ الۋىڭىز مۇمكىن. جانە، شىنىنا كەلگەندە، كىرۋدىڭ دە قاجەتى جوق قوي. ءبارىبىر، ەسسىز ساندىراقتاپ جاتىر.

— شىنىمەن ديفتەريت پە ەكەن؟. — ولگا يۆانوۆنا سىبىرلاي سويلەدى.

— كورە تۇرا ارانداتۋشىلاردى، دۇرىسىندا، سوتقا تارتۋ كەرەك. — ولگا يۆانوۆنانىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرمەي، كوروستەليەۆ ءوز بەتىنشە كۇبىرلەپ سويلەپ تۇر. قايدان جۇقتىرعانىن بىلەسىز بە؟ سەيسەنبى كۇنى ءبىر بالانىڭ ديفتەريتتى جالقاياعىن ترۋبكا ارقىلى اۋزىمەن سورىپ الىپتى. سونشا نە كەرەگى بار ەدى؟ اقىماقتىق قوي... ەسسىزدىك انشەيىن.

— ءقاۋىپتى مە؟ وتە ءقاۋىپتى مە؟ — دەپ سۇرادى ولگا يۆانوۆنا.

— ءيا، اۋىر ءتۇرى دەسەدى. دۇرىسىندا، شرەكتى الدىرۋ كەرەك ەدى.

جيرەن شاشتى، مۇرىنى سولپيعان ەۆرەي اكسەنتتى تاپال بىرەۋ، ودان كەيىن ۇزىن بويلى، يمەكتەۋ، دۋدار شاش، پروتودياكون سياقتانعان بىرەۋ كەلدى ودان كەيىن وتە سەمىز، ەكى بەتى نارتتاي، كوزىلدىرىك كيگەن جاس جىگىت كەلدى. بۇلار - جولداسىنىڭ باسىندا وتىرىپ كۇزەتۋگە كەلىپ جۇرگەن دارىگەرلەر ەدى. كوروستەليەۆ كەزەگىن وتكىزگەن سوڭ دا كەتكەن جوق، ارۋاققا ۇقساپ بولمەلەردى كەزىپ ءجۇردى دە قويدى. قىزمەتشى ايەل دارىگەرلەرگە شاي اكەلىپ بەرىپ، ءالسىن-الى ءدارىحاناعا جۇگىرىپ جۇرگەندىكتەن، ءۇيدىڭ ءىشىن جيناستىراتىن ەشكىم بولمادى. ءۇي ءىشى جىم-جىرت، جابىرقاۋ ەدى.

ولگا يۆانوۆنا ءوزىنىڭ جاتىن بولمەسىندە وتىرىپ، وسىنىڭ ءبارى - كۇيەۋىن الداپ جۇرگەنى ءۇشىن قۇدايدىڭ جىبەرگەن جازاسى عوي دەپ ويلادى. اۋىز اشىپ ءسوز قايتارمايتىن، سىرىن بىلدىرمەيتىن، كوزگە دە تۇسە بەرمەيتىن مومىن، بىرەۋگە جەل بولىپ تيمەيتىن مەيىرىمدى، جۋاس بايعۇس انا بولمەدە ديۆاندا، قينالسا دا ىشتەن تىنىپ، ءۇن-تۇنسىز جاتىر. ال ەگەر ول ساندىراقتاپ سويلەي قالسا، وندا باسىندا وتىرعان دارىگەرلەر بۇعان تەك ديفتەريت قانا كىنالى ەمەسىن، باسقا دا سەبەپ بارىن بىلەر ەدى. ولار انا كوروستەليەۆتەن سۇراي قالسا، ول دا ايتىپ بەرەر ەدى، ويتكەنى كوروستەليەۆكە بار سىر ءمالىم، سوندىقتان دا ول دوسىنىڭ ايەلىنە بالەنىڭ ءبارى سەنەن، ديفتەريت سەنىڭ سىبايلاسىڭ عانا دەگەندەي قاراپ ءجۇر. ۆولگاداعى ايلى كەشتەر، ماحاببات تۋرالى سىر اشىسۋلار، جۇپىنى ۇيدەگى پوەزيا كەشتەرى ءبارى دە ۇمىتىلدى، ەندى تەك ەرىككەندىكتەن، شولجاڭدىعىنان قالاي جۋساڭ دا كەتپەيتىن لاس، جابىسقاق بىردەڭەنى باسىنان اياعىنا دەيىن جۇقتىرىپ العانى عانا ەسىندە...

"اھ، قانداي الداپ ءجۇردىم!.. ءبارى دە قۇرىپ كەتسىن؟" دەپ وتىر ىشىنەن ريابوۆسكييمەن ارالارىنداعى مازاسىز ماحابباتتى ەسىنە ءتۇسىرىپ.

ساعات تورتتە كوروستەليەۆ ەكەۋى بىرگە وتىرىپ تاماقتاندى، كوروستەليەۆ ەشتەڭە جەگەن جوق، تەك تۇنجىراپ قىزىل شاراپ قانا ءىشىپ وتىردى. ولگا يۆانوۆنا دا ەشتەڭە جەي المادى. ويشا بىرەسە قۇدايعا جالبارىنىپ، وسىدان دىموۆ جازىلىپ كەتەر بولسا، ەندى ادال ايەل بولۋىنا سەرت بەردى. بىرەسە ءوز جايىن ۇمىتىپ، كوروستەليەۆكە قاراپ: "ياپىر-اي، قاراپايىم، كورەر كوزگە قوراش، ايتارلىقتاي ەشتەڭەسى دە جوق، ونىڭ ۇستىنە ءتۇرى دە، ءجۇرىس-تۇرىسى دا كەلىسسىز وسىلار دا جەر بەتىندە ءجۇر-اۋ" دەپ ويلادى. بىرەسە، اۋرۋىنىڭ جۇعۋىنان قاشىپ كۇيەۋىنىڭ كابينەتىنە باس سۇقپاعانى ءۇشىن قۇداي ءوزىن تاپ ءقازىر اتىپ جىبەرەردەي كوردى. جالپى العاندا، ءومىرىنىڭ كۇيرەگەنىنە، ەندى ەشقاشان تۇزەلمەۋىنە كوزى جەتىپ مەڭ-زەڭ، باسى قاڭعىرىپ وتىرعان جايى بار...

تۇسكى تاماقتان كەيىن-اق قاراڭعى ءتۇستى. ولگا يۆانوۆنا قوناق بولمەدەن شىققاندا كوروستەليەۆ كۋشەتكادا، زەر توككەن جىبەك كوپشىكتى باسىنا سالىپ، "كحي-پۋا... كحي- پۋالاپ" ۇيىقتاپ جاتىر ەدى.

كۇزەتكە كەلىپ، كۇزەتتەن قايتىپ جاتقان دارىگەرلەردىڭ ەشقايسىسى دا ءۇيدىڭ ءىشىنىڭ جينالماعانىن بايقاعان دا جوق. قوناق بولمەدە بوگدە ادامنىڭ قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتقانى دا، ءىلۋلى تۇرعان ەتيۋدتەر دە، ءۇي-ىشىنىڭ ەرسى ەرەكشە كورىنىسى دە، ءۇي يەسى ايەلدىڭ شاشىن تاراماعانى، ۇقىپسىز كيىنگەنى دە ەلەنبەدى، - وسىنىڭ بارىنە دە ءقازىر ەشكىم كوڭىل اۋدارار ەمەس. دارىگەرلەردىڭ ءبىرى اڭداماي بىردەڭەگە كۇلىپ جىبەرگەندە، ونىڭ كۇلكىسى ەرسى جانە توسىرقاۋ شىقتى، ءتىپتى، جۇرت شوشىنىپ قالدى.

ولگا يۆانوۆنا قوناق بولمەگە قايتا ورالعاندا كوروستەليەۆ ويانىپ، شىلىم تارتىپ وتىر ەدى.

— ديفتەريتى كەڭسىرىگىندە، — دەگەندى داۋىسىن باسەڭدەتە ايتتى. — جۇرەگى دە ناشارلاپ بارادى. جالپى العاندا جاعداي جامان.

— شرەكتى شاقىرتساڭىزشى، — دەدى ولگا يۆانوۆنا.

— كەلىپ كەتتى. ديفتەريتتىڭ كەڭسىرىككە كوشكەنىن سول بايقادى. ءيا، شرەكتە تۇرعان نە بار. شىنىندا شرەك تۇك تە ەمەس. ول — شرەك، مەن — كوروستەليەۆ، باسقا ەشتەڭە دە جوق.

ۋاقىت وتپەي قويدى. ولگا يۆانوۆنا كيىمىمەن ەرتەدەن جينالماعان توسەكتىڭ ۇستىندە ۇيقىلى-وياۋ جاتىر. ءۇيدىڭ ءىشى، ەدەنىنەن توبەگە دەيىن ءبىر ۇلكەن سوم تەمىر الىپ جاتقانداي، ەگەر وسى تەمىردى دالاعا شىعارىپ تاستاسا، ءۇيدىڭ ءىشى كەڭىپ، كوڭىلدى بولاتىن سياقتانىپ كورىنەدى. بۇل ەلەستىڭ سوم تەمىر ەمەس، دىموۆتىڭ اۋرۋى ەكەندىگى كوزىن اشقاندا بارىپ ەسىنە ءتۇستى.

"Nature morte، پورت... — دەپ ول تاعى دا قالعي باستادى، - سپورت،..كۋرورت... ال شرەك شە؟ شرەك شرەك، گرەك، ۆرەك... كرەك. الگى مەنىڭ دوس-جاراندارىم قايدا ەكەن؟ ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قايعىسىنان حابارلارى بار ما ەكەن؟ ءيا، قۇداي، ءوزىڭ ساقتا... قۇتقار. شرەك، گرەك..".

تاعى دا الگى سوم تەمىر... ۋاقىت ءوتىپ بولار ەمەس، ءبىراق تومەنگى قاباتتاعى ساعات ءجيى-جيى سوعادى. ءالسىن-الى قوڭىراۋ دىبىسى ەستىلەدى، ولار - كەلىپ جاتقان دارىگەرلەر... پودنوسىندا بوس ستاقانى بار قىزمەتشى قىز كىرىپ:

— ءبيبىسى، توسەك سالىپ بەرەيىن بە؟ — دەپ سۇرادى دا، جاۋاپ الا الماعان سوڭ قايتا شىعىپ كەتتى. تومەندە تاعى دا ساعات سوعىلعانى ەستىلدى. ۆولگا بويىنداعى جاۋعان جاڭبىر تۇسىنە كىردى، بولمەگە تاعى بىرەۋ كىردى، بوگدە ادام سياقتى. ولگا يۆانوۆنا باسىن دەرەۋ كوتەرىپ السا، كوروستەليەۆ ەكەن.

— قاي ۋاقىت؟ — دەدى ولگا يۆانوۆنا. — ءۇشتىڭ شاماسى.

— قالاي؟

— نە قالايى بار؟ دەمى بىتۋگە اينالدى، سونى ايتقالى كەلدىم... — دەدى دە وكسىپ، كەرەۋەتتىڭ شەتىنە، ولگا يۆانوۆنانىڭ جانىنا وتىرىپ، كوز جاسىن جەڭىمەن سۇرتە باستادى، ولگا يۆانوۆنا ونىڭ ايتقانىن بىردەن ۇعا الماعانىمەن، تۇلا بويى ءمۇزداپ، جايمەن، شوقىنا باستادى.

— دەمى ءبىتىپ بارادى... - كوروستەليەۆ سىڭسي سويلەپ، جىلاي بەردى. - ولەدى، ول ءوزىن ءوزى قۇربان ەتتى... عىلىم قانداي ازاماتىنان ايىرىلدى! - دەپ وپىنا سويلەپ وتىر. - ءبىزدىڭ بارىمىزدەن دە ارتىق، اسقان ۇلى ادام ەدى عوي! دارىن دەگەنىڭ قانداي! ءبارىمىز دە وعان زور ءۇمىت ارتۋشى ەدىك! - ساۋساقتارىن مايىستىرا قايىرىپ وتىر. - قۇداي-اۋ، نە دەگەن ءبىلىمپاز ەدى، ەندى مۇنداي جاندى ىزدەسەڭ دە تابا المايسىڭ. وسكا دىموۆ، وسكا دىموۆ، بۇل نە ىستەگەنىڭ؟ اي-اي، قۇدايىم-اي!

قايعىسى كەرنەگەن كوروستەليەۆ ەكى قولىمەن بەتىن باسىپ، باسىن شايقاپ وتىر.

— شىركىن، ادامگەرشىلىگى قانداي ەدى! — كوروستەليەۆ بىرەۋگە ىزالانعانداي سويلەدى. — قايىرىمدى، ادال جاندى، شىن سۇيە بىلەتىن ەشبىر اقاۋسىز ادام ەدى عوي! عىلىمعا بەرىلە قىزمەت ەتتى، عىلىم جولىندا اجال تاپتى. جۇمىستى كۇنى-تۇنى بىردەي ىستەدى، ءبىراق ونى اياعان جان بولمادى، سويتكەن جاس عالىم، بولاشاق پروفەسسور، مىنا... ارامزا شۇبەرەكتەرگە بولا قوسىمشا جۇمىس ىستەۋگە، تۇندە وتىرىپ كىتاپ اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى-اۋ!

ولگا يۆانوۆنانى كوزىمەن اتا قاراپ، اقجايمانى ەكى قولىمەن ۋىستاي ۇستاپ، بار بالە وسىدان دەگەندەي ەتىپ، تارتىپ قالدى.

— ءوزىن دە اياعان جوق، ونى دا اياعان جان بولمادى. ءيا، ەندى ايتتىڭ نە، ايتپادىڭ نە!؟

قوناق بولمەدە جۋان داۋىستى بىرەۋدىڭ:

— جالعىز ادام ەدى عوي! — دەگەنى ەستىلدى. ولگا يۆانوۆنا ءوزىنىڭ دىموۆپەن وتاسقان ءومىرىن باسىنان اياعىنا دەيىن تەگىس، ەشتەڭەسىن قالدىرماستان ەسىنە ءتۇسىرىپ ءوتتى دە، كەنەت ونىڭ شىنىندا دا، ءوزى بىلەتىن ادامدارمەن سالىستىرعاندا، جاي ادام ەمەسىن، سيرەك كەزدەسەتىن ۇلى ادام ەكەنىن ۇقتى. وعان مارقۇم اكەسىنىڭ جانە بارلىق دارىگەر جولداستارىنىڭ قالاي قاراعاندىعىن ەسىنە العاندا، سولاردىڭ ءبارى دە دىموۆتىڭ داڭقتى ادام بولاتىندىعىن كۇن ىلگەرى كورگەندىگىن ءتۇسىندى. ءۇيدىڭ قابىرعالارى دا، توبەسى دە، شام دا، ەدەندەگى كىلەم دە بۇعان "كەش قالدىڭ! كەش قالدىڭ!" دەپ جىمىڭداي كەلەمەجدەپ تۇرعانداي كورىندى. ولگا يۆانوۆنا جىلاپ-ەڭىرەپ جاتىن بولمەدەن شىعا جۇگىردى دە، قوناق بولمەدە تۇرعان بەيتانىس بىرەۋدى جاناي ءوتىپ، كابينەتتە جاتقان كۇيەۋىنە كىرىپ باردى. دىموۆ تۇرىك ديۆاندا بەلۋارىنا دەيىن كورپە جابۋلى، سۇلق جاتىر ەكەن. ءجۇزى ادام شوشىرلىقتاي سولعان، جۇدەگەن، ءتىرى ادامدا ەشقانداي بولمايتىن سۇرعىلت-سارعىش رەڭگە ەنگەن، بۇل جاتقان ادامنىڭ دىموۆ ەكەنىن تەك ماڭدايىنان، قاپ-قارا قاسىنان، تانىس ىرجيعان كۇلكىسىنەن عانا تانۋعا بولاتىن ەدى. ولگا يۆانوۆنا جالما-جان ونىڭ كەۋدەسىن، ماڭدايىن، قولدارىن سيپالاپ كورىپ ەدى، كەۋدەسى ءالى جىلى ەكەن دە، ال ماڭدايى مەن قولدارى جان شوشىعانداي سۋىپ قالىپتى. شالا جۇمۋلى كوزدەرى دە ولگا يۆانوۆناعا ەمەس، ۇستىندەگى كورپەگە قاراپ جاتىر.

— دىموۆ! — دەپ ولگا يۆانوۆنا ايعايلاپ جىبەردى. — دىموۆ!

ولگا يۆانوۆنا وتكەندەگىسىنىڭ ءبارىنىڭ قاتە ەكەنىن، ءالى دە ءۇمىت ۇزبەۋ كەرەگىن، ءالى دە جاقسى، باقىتتى ءومىر سۇرۋگە بولاتىندىعىن، دىموۆتىڭ تەگىن ادام ەمەس، دارا تۋعان ۇلى ادام ەكەندىگىن، ەندىگى جەردە ءومىر بويى ونى توبەسىنە كوتەرە تابىنىپ، قۇدايداي سىيلاپ جۇرەتىنىن ايتقىسى كەلگەن ەدى...

— دىموۆ! — دەدى ول تاعى، كۇيەۋىن يىعىنان جۇلمالاپ، ەندى ونىڭ ويانباسىنا سەنگىسى كەلمەي.

— دىموۆ، دىموۆ دەيمىن!

بۇل كەزدە قوناق بولمەدە كوروستەليەۆ قىزمەتشى قىزعا:

— سۇراپ قايتەسىز؟ شىركەۋ كۇزەتشىسىنە بارىڭىز دا، قۇدايى جاندار قايدا تۇراتىنىن سۇراڭىز. سولار وزدەرى جۋىپ، ازىرلەپ، نە كەرەكتىڭ ءبارىن ىستەپ بەرەدى، — دەپ جاتتى.

اۋدارعان ع.احمەدوۆ

---