InfoHub Logo

كەرەمەتتەي كوڭىلدى كەشتە بىلدەي مەكەمەنىڭ شارۋاشىلىق جاعىن كۇيتتەيتىن كەرەمەتتەي ءبىر قىزمەتكەرى يۆان دميترييەۆيچ چەرۆياكوۆ ەكىنشى قاتارداعى كرەسلولاردىڭ بىرىندە "كورنيەۆيل قوڭىراۋلارىن" دۇربىمەن قاراپ وتىر ەدى. كورگەنىنىڭ كوڭىلىنەن شىققانى سونشا، توبەسى كوككە ءسال جەتپەي تۇرعانداي بولعان. ءبىراق كەنەت... اڭگىمە بىتكەننىڭ وسى ءبىر "ءبىراق كەنەتتەن" اياق الىپ جۇرگىزبەيتىن ادەتى عوي. ايتسە دە، ءومىردىڭ ءوزى كەزدەيسوقتىققا تولى بولسا، اۆتور بايعۇستاردىڭ جازىعى قانشا. كەنەت چەرۆياكوۆتىڭ بەتى ءبۇرىسىپ -تىرىسىپ، كوزىنەن جاس شىعىپ، دەمى ءبىتىپ، دۇربىدەن كوزىن جۇلىپ الىپ، ەڭكەيە بەرىپ "ءاتپىشۋ" دەپ قالعانى. ونىسى ەندى تۇشكىرگەنى عوي. كىم - كىمنىڭ دە قايدا بولماسىن تۇشكىرۋگە قاقىسى بار شىعار. مۇجىقتار دا، پوليسمەيستەرلەر دە، وقتا-تەكتە ءتىپتى قۇپيا كەڭەسشىلەردىڭ وزدەرى دە تۇشكىرىپ قاپ جاتپاي ما! تۇشكىرگەندە نە تۇر، جۇرتتىڭ ءبارى تۇشكىرەدى. چەرۆياكوۆ تە قىسىلعان جوق، ورامالىن الىپ ءسۇرتىنىپ، كورگەندى كىسىلەرىنە تۇشكىرەم دەپ ەمەس، بىرەۋ-مىرەۋدىڭ مازاسىن العان جوق پا ەكەم دەپ جان-جاعىنا كوز تاستاپ ەدى، زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەنى. سويتسە، تاپ الدىنداعى ءبىرىنشى قاتاردا وتىرعان كارى كىسى الدەنە دەپ مىڭگىرلەپ بيالايىمەن مويىنىن، ماڭدايىنىڭ قاسقاسىن ءسۇرتىپ جاتىر ەكەن. ول كىسىنىڭ قاتىناس جولدارى مەكەمەسىندە ىستەيتىن ستاتس گەنەرال بريزجالوۆ ەكەنىن چەرۆياكوۆ بىردەن تانىدى.

"شاماسى، تۇكىرىگىم شاشىراپ كەتتى-اۋ،- دەپ ويلادى چەرۆياكوۆ. مەنىڭ باستىعىم ەمەس، ءبىراق ءبارىبىر ىڭعايسىز بولدى عوي. كەشىرىم سۇراعان ءجون شىعار".

چەرۆياكوۆ جوتكىرىنىپ، دەنەسىن ىلگەرى ۇمسىنىپ، گەنەرالدىڭ قۇلاعىنا:

— مارتەبەلى تاقسىر، بايقاۋسىزدا تۇكىرىگىم شاشىراپ كەتتى بىلەم، كەشىرەرسىز، — دەپ سىبىرلادى.

— وقاسى جوق، ەشتەڭە ەتپەس...

— قۇداي ءۇشىن، كەشىرە كورىڭىز. مەندە ەشقانداي جامان پيعىل بولعان جوق.

— ءجا، ابىرجىماي تىنىش وتىرىڭىز. تىڭداۋعا كەدەرگى كەلتىرمەڭىزشى.

چەرۆياكوۆ قىسىلىپ قالدى، ناقۇرىس كىسىشە ىرجالاڭداي كۇلىپ، ساحناعا كوز تاستادى. كوزىن سالعانمەن جاڭاعى ءبىر جانعا جايلى راقات ۇشتى-كۇيلى جوعالىپتى. وز-وزىنەن ابىرجىپ ازاپقا تۇسە باستادى. ءۇزىلىس كەزىندە مايمەڭدەپ بريزجالوۆتىڭ قاسىنا جاقىنداپ، اينالسوقتاپ ءبىراز ءجۇردى، ارەڭ دەگەندە ءداتى بارىپ:

— مارتەبەلىم... ءۇستىڭىزدى ءبۇلدىردىم بىلەم... كەشىرىڭىز، مەن سىزگە ءويتىپ...

— ءجا، قويساڭىزشى... مەن الدەقاشان ۇمىتىپ كەتتىم، ءسىز باياعى ءبىر اڭگىمەنى ءالى ايتىپ كەلەسىز! — دەپ گەنەرالدىڭ استىڭعى ەرنى جىبىرلاپ قويا بەردى.

"كوزىندە كەكەسىن بار-جوعىن دا بايقاماپپىن، - دەپ ويلادى چەرۆياكوۆ گەنەرال جاققا كۇدىكتەنە قاراپ قويىپ.

ءتىپتى سويلەسكىسى دە كەلمەيدى. ەشقانداي ارام پيعىلىم بولماعانىن ابدەن ءتۇسىندىرۋىم كەرەك ەدى... تابيعاتتىڭ زاڭى وسىنداي بولعاسىن قايتەسىز ەندى... ۇستىمە تۇكىرىپ قورلاعىسى كەلدى دەۋى دە مۇمكىن-اۋ. ءقازىر ويلاماعانمەن، كەيىن ويلايدى عوي...

چەرۆياكوۆ ۇيىنە كەلگەسىن ايەلىنە ءوزىنىڭ الگى ءبىر توپاستىعىن اڭگىمەلەپ بەردى. سويتسە ايەلى بۇل وقيعاعا تاپ ونشا ءمان بەرە قويماعان سياقتى. اۋەلى ۇرەيلەنىپ قالىپ ەدى، ارتىنان بريزجالوۆتىڭ باسقا مەكەمەدە ىستەيتىنىن بىلگەن سوڭ ساباسىنا ءتۇستى.

— دەگەنمەن بارىپ كەشىرىم سۇراساڭشى، - دەدى ول، — قاۋىمدا ءوزىن قالاي ۇستاۋدى بىلمەيدى ەكەن دەپ ويلاپ قاپ جۇرمەسىن.

— مىنە، مەنىڭ دە كوڭىلىمدەگى وي سول ەدى. كەشىرىم سۇراپ ەدىم، ول كەكىرەيىپ قۇلاق اسپادى. دۇرىستاپ جاۋاپ تا بەرگەن جوق. ءتىپتى، سويلەسىپ تۇرۋعا جەر تار ەدى.

ەرتەڭىنە چەرۆياكوۆ جاڭا ءۆيسمۋنديرىن كيىپ، مۇنتازداي بوپ قىرىنىپ، جاي-جاپساردى تۇگەل ءتۇسىندىرىپ قايتۋعا بريزجالوۆقا تارتتى... گەنەرالدىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كىرىپ بارسا، ارىز ايتۋعا كەلگەندەر ىعى-جىعى ەكەن. اراسىندا جۇرتتىڭ اكەلگەن ارىزىن قابىلداپ، گەنەرالدىڭ ءوزى دە ءجۇر ەكەن. شاعىم ايتا كەلگەن بىر-ەكى كىسىمەن سويلەسكەسىن گەنەرال چەرۆياكوۆكە كوز تاستادى.

— كەشە "اركاديادا"، جادىڭىزدا شىعار، مارتەبەلىم،- دەپ بايانداي جونەلدى شارۋاشىلىق قىزمەتكەرى، - مەن ابايسىز تۇشكىرىپ قاپ... ءۇستىڭىزدى ءبۇلدىردىم... عافۋ...

— قۇدايىم-اي، سونداي دا ءسوز بولادى ەكەن! سىزگە نە كەرەك ەدى؟ — دەپ گەنەرال كەلەسى كىسىگە بۇرىلدى.

"سويلەسكىسى دە كەلمەدى-اۋ! — دەپ ويلادى چەرۆياكوۆ، ءوڭى بوپ-بوز بولىپ. — دەمەك، ولەردەي اشۋلانعان عوي... جوق، بۇنى ءبۇيتىپ اياقاستى قالدىرۋعا بولمايدى... مەن وعان دۇرىستاپ تۇسىندىرەيىن..."

گەنەرال شاعىم ايتىپ كەلگەندەرمەن، بىردە-بىر ادام تاستاماي، تۇگەل سويلەسىپ بولىپ، ءتور جاقتاعى بولمەلەرگە بەتتەي بەرىپ ەدى، چەرۆياكوۆ مىڭگىرلەپ سوڭىنان ىلەستى.

— مارتەبەلىم! ەگەر قايتا-قايتا مازاڭىزدى السام، وندا تەك سىزگە ءوزىمنىڭ وكىنىشىمدى بىلدىرگىم كەلگەنىن ۇقساڭىز ەكەن!.. ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، مەن وندا قاساقانا ىستەگەم جوق! گەنەرال جىلارمان بولعانداي يەگىن كەمسەڭدەتىپ، قولىن ءبىر سىلتەدى.

— سىزگە، شاماسى، قىلجاق كەرەك قوي دەيمىن، جىگىتىم! — دەدى ول ەسىكتىڭ تاساسىنا سۇڭگي بەرىپ.

"قايداعى قىلجاقتى ايتادى؟ — دەپ ويلادى چەرۆياكوۆ. — قىلجاقتاعاننان قۇداي ساقتاسىن! گەنەرال باسىمەن ءقايتىپ تۇسىنبەيدى! ەندەشە بۇل كەۋدەسىنە نان پىسكەن كەردەڭ نەمەدەن بۇدان بىلاي كەشىرىم سۇراماي-اق قويايىن! ءوز وبالى وزىنە! ەندى كەلمەسپىن، حات جازسام جازارمىن! راس ايتام، كەلمەيمىن!"

چەرۆياكوۆ ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتىپ وسىلاي ويلادى. ول گەنەرالعا حات جازعان جوق. ءارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، نە دەپ حات جازۋدىڭ رەتىن تابا المادى. ەرتەڭىنە تاعى دا ءتۇسىنىسىپ قايتۋعا جولعا شىعۋعا تۋرا كەلدى.

— مەن كەشە سىزگە كەلگەندە، مارتەبەلىم، — دەپ مىڭگىرلەي جونەلدى اڭىرا قاراعان گەنەرالعا، - ءسىز ويلاعانداي، قىلجاق ەتۋگە كەلگەن جوق ەدىم. مەن تەك اناداعى تۇشكىرىپ قويىپ، ءۇستىڭىزدى بىلعاعانىما كەشىرىم سۇراي كەلىپ ەدىم. كۇلكى قىلۋ ويىمدا دا بولعان ەمەس. ءسىزدى كۇلكى ەتۋگە قايدان باتىلىم بارسىن! ەگەر سىزدەردى ءبىز قىلجاق قىلا باستاساق، وندا... سىيلى ادامداردان ءقادىر قالا ما؟..

— جوعال! — دەپ گۇج ەتە قالدى گەنەرال، بەت-اۋزى كوكپەڭبەك بوپ قالش-قالش ەتىپ.

— نە دەدىڭىز! — دەپ قىلعىنا سۇرادى چەرۆياكوۆ، قورىققاننان ءتىلى كۇرمەلىپ.

— جوعال دەگەسىن جوعال ەندى! — دەدى گەنەرال جەردى تەۋىپ قالىپ.

چەرۆياكوۆتىڭ ىشىندە الدەنە ءۇزىلىپ كەتكەندەي بولدى. ەشتەڭەنى كورمەستەن، ەشتەڭەنى ەستىمەستەن ەسىككە قاراي شەگىنە بەردى، كوشەگە شىعىپ، ءىلبىپ باسىپ ءجۇرىپ كەتتى... ۇيىنە كىرگەن بويدا ءۆيسمۋنديرىن شەشپەستەن ديۆانعا قۇلاي كەتتى دە... دۇنيە اۋىپ جۇرە بەردى...

اۋدارعان ءا.كەكىلبايەۆ

---