InfoHub Logo

ءپانى: قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى
توپ پار - 15 - 9
ساباقتىڭ تاقىرىبى: حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى جازۋشىلار. احمەت بايتۇرسىنوۆ «قىرىق مىسال»، «ماسا» جيناقتارى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىمەن ستۋدەنتتەردى تانىستىرۋ، «قىرىق مىسال»، «ماسا»جيناعىنىڭ مازمۇنى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
2. ستۋدەنتتەردىڭ سۇراق قويا بىلۋلەرىن، وقىعاندى جەتكىزە بىلۋگە، تىلدىك قورلارىن دامىتۋعا بەيىمدەۋ.
3. ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ شىعارمالارىن وقىتا ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، ءوز بويلارىنا اسىل قاسيەتتەردى سىڭىرە بىلۋگە باۋلۋ.
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، اۋدارۋ، بايانداۋ، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ءتۇرى: ارالاس
ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، تاريح، حالىقتىق پەداگوگيكامەن بايلانىستىرۋ.
كورنەكىلىگى: ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ پورترەتى، شىعارمالارى، پرەزەنتاسيا.

ساباق بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. سالەمدەسۋ. تۇگەندەۋ. ساباققا نازارلارىن اۋدارتۋ. ماقساتىن ايتۋ.
ءىى. ءۇي جۇمىسىن سۇراۋ: «ىستىق ورىندىق» ءادىسى.
- وتكەن ساباقتا قانداي تاقىرىپپەن تانىستىق؟
- شاكارىم قۇدايبەردييەۆتىڭ قانداي شىعارماسىن وتتىك؟
- ءقازىر سىزدەر ءۇي تاپسىرماسىن «ىستىق ورىندىق» ءادىسى بويىنشا ايتىپ شىعاسىزدار.
- سوسىن سەندەرگە باسقا ستۋدەنتتەر ءۇي جۇمىسى بويىنشا سۇراق قويادى. ەگەر جاۋاپ بەرە الماساڭ، ورىندىقتا كۇيىپ كەتەسىڭدەر. /2 ستۋدەنت شىعارۋ/
شىعارماشىلىق ديكتانت
شاكارىم... (1858) جىلى شقو، اباي اۋدانى، شىڭعىستاۋىنىڭ ەتەگىندە دۇنيەگە كەلگەن.... (5) جاسىندا وقۋعا بارىپ،... (7) جاسىندا جەتىم قالادى. اكەسى قۇدايبەردى... (1866) جىلى... (37) جاسىندا دۇنيەدەن وزادى. 10 جاسىندا... (دومبىرا)،... (گارمون) مۋزىكالىق اسپاپتارىندا ويناۋدى ۇيرەنەدى.... (25) جاسىندا بولىس بولىپ سايلانادى. حالىق شاكارىمدى «ەكىنشى... (اباي)» دەپ تانىعان. اقىن... (1905) جىلى مەككەگە قاجىلىققا بارعان.
شاكارىم اقىن 1931 جىلى (73) جاسىندا جازىقسىز وققا ۇشقان.
باعالاۋ كريتەرييياسى 11 - 9جاۋاپ -« 5»
8 - 7 جاۋاپ -« 4»
6 - 5 جاۋاپ -« 3»
4 - 3 جاۋاپ -« 2»
باعالاپ كەتۋ.
- جاقسى ستۋدەنتتەر، سىزدەر ءۇي تاپسىرماسىنا جاقسى دايىندالىپ كەلىپسىڭدەر.
قورىتىندىلاپ ايتساق، سىزدەر شاكارىم قۇدايبەردييەۆتىڭ «ەڭلىك - كەبەك» داستانىنىڭ ەرەكشەلىگىن بايقادىڭىزدار. ش. قۇدايبەردييەۆ – قازاق مادەنيەتى مەن عىلىمىنىڭ كوگىندە ءوزىنىڭ جارقىن جۇلدىزىن قالدىرعان بيىك تۇلعا.
- ش. قۇدايبەردى ۇلى قاي جىلى قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟
1) 1858جىلى 24 شىلدەدە شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانىنداعى شىڭعىستاۋ بوكتەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. 1931 جىلى 2 قازاندا گپۋ جەندەتتەرى قولىنان قازا تابادى.
ءححى عاسىر – ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ عاسىرى. بىلىممەن مىقتى قارۋلانعان ادام عانا كەز كەلگەن قيىندىقتاردى جەڭىپ شىعادى. ەلباسىمىز ايتقانداي: «بۇل زامان بىلەككە سەنەتىن ەمەس، بىلىمگە سەنەتىن زامان» دەمەكشى، وزدەرىڭىز تاريح جانە ادەبيەتتەن بىلەتىندەي، سول ءبىلىمدى ناسيحاتتاعان اقىن جازۋشىلارىمىزدىڭ ءبىرى – احمەت بايتۇرسىنوۆ.

ءىىى. جاڭا ساباق:
- بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبى: احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «ماسا» جيناعى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى:
قازاق حالقىنىڭ اتاقتى اقىنى، دارىندى ءجۋرناليسى، قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ اتاسى - ا. بايتۇرسىنوۆ 1873 ج. تورعاي وبلىسىندا تۋعان. ساۋاتىن اۋىل مولداسىنان اشقان احمەت تورعاي قالاسىنداعى ەكى سىنىپتىق مەكتەپتە، 1891 - 1895 جىلدارى ورىنبورداعى مۇعالىمدەر دايارلايتىن مەكتەپتە وقيدى. اعارتۋشىلىق جول ا. بايتۇرسىنۇلىن ادەبيەتكە الىپ كەلەدى. ول ولەڭ جازىپ، اۋدارمامەن اينالىسادى. ي. ا. كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارىپ، سول ۇلگىدە ءوزى دە قازاق ومىرىنە لايىقتالعان مىسالدار جازادى. 1909 جىلى پەتەربۋرگتە «قىرىق مىسال»دەگەن كىتابى، 1911 جىلى ورىنبوردا «ماسا» اتتى ولەڭدەر جيناعى جارىق كورەدى.
ا. بايتۇرسىن ۇلى قازاق اندەرىن زەرتتەۋشى ا. زاتايەۆيچكە بىرنەشە اندەر جازدىرعان كومپوزيتور، دومبىرا، سكريپكا تارتقان، پيانينودا ويناعان، كۇرەسكە دە ءتۇسىپ پالۋان اتانعان ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدىڭ ماقتانىشى.

سوزدىكپەن تانىسۋ.
ءتىل ءبىلىمى - يازىكوزنانيە،
ءتىل ءبىلىمىنىڭ اتاسى - رادوناچالنيك يازىكوزنانيا،
بەدەلدى - اۆتوريتەتنىي،
اعارتۋشىلىق جول - پروسۆەتيتەلنىي پۋت،
مىسالشى - باسنوپيسەس،
ىرگەسىن قالاۋشى - وسنوۆاتەل،
ايىپ - وبۆينەنيە،
ماقتانىشى - گوردوست،
جەر اۋدارىلادى - بىل سوسلان
مىسال - باسنيا.
احمەت بايتۇرسىنوۆ ولەڭ جازۋمەن عانا اينالىسقان جوك. سونىمەن قاتار ي. ا. كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن اۋدارىپ، سول ۇلگىدە ءوزى دە قازاق ومىرىنە لايىقتالعان مىسالدار جازادى.
سونىمەن ەسىمىزگە تۇسىرەيىك: مىسال (باسنيا) دەگەنىمىز نە؟
مىسال دەگەنىمىز - شىعارمانىڭ ىشىندەگى ەڭ قىسقا ءتۇرى. كوبىنە، اڭ، حايۋانات، جاندىك تۋرالى جازىلادى. سول ارقىلى ادام بويىنداعى ءمىن، كەمشىلىك مازاققا اينالدىرىلىپ، سىقاقپەن سىنالادى.
با́سنيا — ستيحوتۆورنوە يلي پروزايچەسكوە ليتەراتۋرنوە پرويزۆەدەنيە نراۆوۋچيتەلنوگو، ساتيريچەسكوگو حاراكتەرا. ۆ كونسە يلي ۆ ناچالە باسني سودەرجيتسيا كراتكوە نراۆوۋچيتەلنوە زاكليۋچەنيە — تاك نازىۆاەمايا مورال. دەيستۆۋيۋششيمي ليسامي وبىچنو ۆىستۋپايۋت جيۆوتنىە، راستەنيا، ۆەششي. ۆ باسنە ۆىسمەيۆايۋتسيا پوروكي ليۋدەي.
تۆورچەسكۋيۋ دەياتەلنوست ا. بايتۋرسىنوۆ ناچال كاك باسنوپيسەس. ۆ سۆويح ستيحوتۆورەنياح ون ۆىراجال نۋجدى ي چايانيا كازاحسكوگو نارودا، ەگو مەچتۋ و سۆەتلوم بۋدۋششەم، وبليچال ليسەمەريە چينوۆنيچەگو اپپاراتا، پريزىۆال ك سۆەتۋ زنانيي، كۋلتۋرە. ۆ پرويزۆەدەنياح «سوروك باسەن» (1909)، «ماسا» (1911)، «كومار» (1911) ۆىسمەيۆايۋتسيا تاكيە ليۋدسكيە پوروكي ي نەدوستاتكي، كاك پرازدنوست، لەن، تششەسلاۆيە، نيەۆەجەستۆو.

احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ «ماسا» جيناعى
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ولەڭدەر توپتاماسى «ماسا» دەگەن اتپەن ورىنبوردا 1911 جىلى باسىلعان. جيناققا قويعان اتىنا ول ەداۋىر وي، سالماقتى جۇك ارتقان دەۋگە بولادى.
ىزىڭداپ، ۇشقان مىناۋ ءبىزدىڭ ماسا،
ساپ - سارى، اياقتارى ۇزىن ماسا.
وزىڭە بىتكەن ءتۇسى وزگەرىلمەس،
دەگەنمەن، قارا ياكي قىزىل ماسا.
ۇستىندە ۇيىقتاعاننىڭ اينالا ۇشىپ،
قاققى جەپ قاناتتارى بۇزىلعانشا.
ۇيقىسىن از دا بولسا بولمەس پە ەكەن،
قويماستان قۇلاعىنا ىزىڭداسا؟
سۇراق: - ماسا جيناعىنىڭ ماقساتى نە؟ سەل يدەيا ەتوگو سبورنيكا كاكوۆا؟
- اقىن ماسا جيناعى ارقىلى نە ايتقىسى كەلدى؟
وسى جولداردان «ىزىڭداپ، ۇشقان مىناۋ ءبىزدىڭ ماسا» — سەرگەكتىكتى، قوزعالىس كۇيدى، سەرپىلىس پەن ىزدەنىستى ساۋلەلەيتىن استارلى بەينە ەكەنى كورىنەدى. ول «ۇستىندە ۇيىقتاعاننىڭ اينالا ۇشىپ»، قوعامنىڭ ەنجار، جالقاۋ، ۇيقىداعى كۇيدەن ويانۋىنا قىزمەت ەتەدى. وسى اعارتۋشىلىق ويدى اقىن باسقا دا شىعارمالارىندا ءارى قاراي دامىتا تۇسەدى.
“ماساعا” ەنگەن ولەڭدەر قاراڭعىلىق، ناداندىق، شارۋاعا ەنجارلىق، قازاقتى شاعۋعا دايىن تۇرعان جىلان. ونىڭ يەسى اياقتارى ۇزىن، سارى ماسا بولىپ ىزىڭداپ، ۇيىقتاپ جاتقان حالقىن وياتپاقشى.

«ماسانىڭ» نەگىزگى يدەيالىق قازىعى — جۇرتشىلىقتى وقۋعا، ونەر - بىلىمگە، رۋحاني كوتەرىلۋگە شاقىرۋ، ادامگەرشىلىكتى، مادەنيەتتى ۋاعىزداۋ، ەڭبەك ەتۋگە ۇندەۋ. اقىن ولەڭدەرى جالپى، سول كەزدەگى اعارتۋشىلىق باعىتپەن ۇندەس. اقىن ءوز ولەڭدەرىندە كوبىنە شوقان، اباي، ىبىراي قالىپتاستىرىپ دامىتقان ءورىستى ويدى، قالىپ العان داستۇرلەردى، گۋمانيستىك اۋەندەردى، دەموكراتتىق باعىتتاردى جاڭا جاعدايدا وزىنشە جالعاستىرۋشى رەتىندە كورىنەدى. ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ تاقىرىپ قويىلىسىنان، ورنەكتەلۋىنەن، وي جۇيەلەۋ مانەرلەرىنەن اباي، ىبىراي ۇلگىلەرىنە جاقىندىق، ۇيلەسىمدىك، ۇندەستىك بايقالادى. سولار سياقتى ا. بايتۇرسىنوۆ تا اينالا قورشاعان ورتاعا ويلانا، سىن كوزىمەن قارايدى، قوعام قالپىنا كوڭىلى تولمايدى.
حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى جازۋشىلار. احمەت بايتۇرسىنوۆ «قىرىق مىسال»، «ماسا» جيناقتارى. جۇكتەۋ