يبالى ۇل، يناباتتى قىز – ءومىر كوركى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: يبالى ۇل، يناباتتى قىز – ءومىر كوركى
ماقساتى: ا) اتا-انالاردى قاتىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ۇلگىسى مەن ىقپالى ارقىلى وقۋشىلاردى اتا-انالارىن سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ءا) اتا - انا، ۇستاز، وقۋشى اراسىنداعى ىنتىماقتى نىعايتۋ.
ب) حالقىمىزدىڭ ادەت عۇرپى، ءسالت-داستۇرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىندا اسىل دا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىك: وتباسى، اتا-انا، سالت-داستۇرلەر تۋرالى ناقىل سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. سان سۇراققا ساياحات
ءىى. ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ
ءىىى. سىڭارىن تاپ ا) اتا - انالار ءۇشىن ءا) بالالار ءۇشىن
IV. تىيىم سوزدەردى وقۋشىلارعا بەرۋ. «ۇرپاق ءۇشىن تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى بار ما؟» (اتا – انالارعا ءسوز بەرۋ)
V. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز.
ءمۇعالىم ءسوزى:
- راسىندا دا قازاقتا مىناداي جاقسى ءسوز بار. «اكە – اسقار تاۋ، انا – باۋىرىنداعى بۇلاق، بالا – جاعاسىنداعى قۇراق» دەگەن. ءسابي ءۇشىن ەڭ جىلى ۇيا اتا - انانىڭ ايالى الاقانى، مەيىرىمى، قايىرىمدىلىعى. - بۇگىنگى باس قوسۋىمىز اتا – انا مەن بالا اراسىنداعى سىيلاستىقتى نىعايتۋ. وتباسى مۇشەلەرىمەن تانىستىرۋ. توپقا ءبولۋ. ادام بالاسىنىڭ اجارى دا، باقىتى دا وتباسىنان باستالادى. ال وتباسى باقىتى دەگەن نە؟ ول ادام بويىنا سىرتتان كەلىپ سىڭەتىن نەمەسە اسپاننان قۇيىلىپ دەنەڭە جۇعاتىن نارسە ەمەس قوي. ونىڭ دا كوكتەپ شىعاتىن تۇراعى بار. ادام بالاسىنىڭ باقىتى ونىڭ ءۇزىلىسسىز ءتالىمى مەن تاربيەسىنەن قالىپتاساتىن جارقىن دا ادال مىنەزدەرىنە بايلانىستى. شىنداپ كەلگەندە، وتباسى باقىتى اتا - انالاردىڭ ءوز قولىندا دەۋىمىزگە بولادى. بالا تاربيەسىنە ارنالعان اسىل سوزدەرگە توقتالۋ. ءيا، ءسوز اسىلى – ماقال دەپ اتام قازاق تەككە ايتپاعان عوي. ويتكەنى، باقىت تا، نۇر دا، جىر دا، تىنىستا – بالا. وسى بالا باعبانى كىمدەر؟ ارينە، اتا - انا. جاس جەتكىنشەك قاشاندا اتا – انانىڭ اقىلى، ۇلگى - ونەگەسى ارقىلى ءوسىپ قالىپتاسادى. قۇرمەتتى كورەرمەندەر، مەن سىزدەردەن اتا – انالاردىڭ، وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق سالت - داستۇردەن نەنى بىلەتىنىن كورىپ، باعالار وتىرۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.
ءى تۋر. «سان ساياحات» اتا – انالارعا:
1. مالدىڭ 12 مۇشەسىن اتاڭىز
2. «ەلىم - اي» ءانىنىڭ شىعۋ تاريحىن بىلەسىز بە؟ (ءبىر شۋماعىن ايتىپ بەرىڭىز)
3. ۇلتتىق ويىنداردى اتاڭىز؟
4. نانعا بايلانىستى تىيىم بىلەسىز بە؟
وقۋشىلارعا:
1. جەتى اتا دەگەن نە؟ ءوز جەتى اتاڭدى بىلەسىڭ بە؟
2. ءتورت تۇلىكتىڭ پىرلەرىن اتا؟
3. ءسۇتتى ءتورت تۇلىك مالدىڭ اتتارىنا بايلانىستى اتا (قوي، ەشكى، سيىر - ءسۇت، بيە ءسۇتى – قىمىز، تۇيە ءسۇتى – شۇبات)
4. جىلقى تۋرالى ماقال - ماتەل ايتا الاسىز با؟ (جىلقىنىڭ ءسۇتى شەكەر، ەتى بال. ادام جىلقى مىنەزدى. جىلقى – مالدىڭ پاتشاسى.)
5. «قارا كەمپىر»، «قارا شال»، «بوزتورعاي» اندەرىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءانشى سازگەر ا. قورازبايەۆ) ادەپتى بالا اتا - اناسىن
ءىى. ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالۋ
ءىىى. سىڭارىن تاپ اتا – انالارعا:
1. ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار………. (ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار)
2. انا ءسۇتىن اقتاماعاندى………… (ەشكىم جاقتامايدى.)
3. اكە تۇرىپ ۇل سويلەگەننەن بەز……….(شەشە تۇرىپ قىز سويلەگەننەن بەز )
4. قاراعايعا قاراپ تال وسەر…………… (قاتارىنا قاراپ بالا وسەر)
5. ۇيىندە ۇل - قىزى باردىڭ…………. (كوگىندە سونبەس جۇلدىزى بار)
بالالارعا:
1. جىعىلىپ جاتىپ……….. (سۇرىنگەنگە كۇلمە)
2. كۇلمە دوسىڭا………… (كەلەر باسىڭا)
3. اۋرۋ قالسا دا ………… (ادەت قالمايدى)
4. ادەپتى بالا ارلى بالا…………… (ادەپسىز بالا سورلى بالا)
5. ۇيادا نە كورسەڭ………… (ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ)
IV. تىيىم سوزدەر
1. وقۋشىلارعا تىيىم سوزدەر تۋرالى ءسوز كەزەگىن بەرۋ
2. تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى تۋرالى اتا - انالاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ
V. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز. اتا – انالارمەن وتكىزىلەدى.
1. تاربيە ىسىندە وتباسىنىڭ ءرولى قانداي دەپ ويلايسىز؟
2. ەڭ الدىمەن قانداي تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولەر ەدىڭىز؟
3. ءسىز مەرەكەلەردە بالاڭىزدىڭ دايىن سىيلىق بەرگەنىن قالايسىز با؟ الدە ءوز قولىمەن جاساعان ءبىر زاتىن سىيلاعاندى ءجون كورەسىز بە؟ نەلىكتەن؟
4. بالانى سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى، كەدەرگى جاساما، تەلەديدار كور، دەمال دەپ شەتتەتەتىن اتا - انالارعا نە ايتار ەدىڭىز؟
5. كەشكى اس ءىشىپ بولعان سوڭ اۋىز ۇيدە ىدىس - اياق جۋىلماي قالدى. ويتكەنى ءبىر جاقسى فيلم باستالىپ كەتتى. فيلم بىتكەسىن قىزىڭىز سىزگە؛ « شەشە، ىدىستى تاڭەرتەڭ جۋا سالايىنشى» دەسە، ءسىز نە دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟ قۇپتايسىز با؟
ساباقتى قورىتۋ: سىيلىقتار ۇلەستىرۋ.
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى: حالقىمىزدىڭ اياۋلى ۇلى، زيالى ازاماتى ب. مومىش ۇلى كەزىندە «جاۋدان دا، داۋدان دا قورىقپاعان قازاق ەدىم. ەندى قورقىنىشىم كوبەيىپ ءجۇر. بالالارىن بەسىككە بولەمەگەن، بەسىگى جوق ەلدەن قورقام. نەمەرەسىنە ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن اجەلەردىڭ ازايۋىنان قورقام. ءدامدى، ءداستۇردى سىيلامايتىن بالالار ءوسىپ كەلەدى. ونىڭ قولىنا قىلىش بەرسە، كىمدى دە بولسا شاۋىپ تاستاۋعا دايار. قولىنا كىتاپ المايدى. ۇيرەنىپ جاتقان بالا جوق، ۇيرەتىپ جاتقان اكە - شەشە جوق» - دەپ مۇڭايعان ەكەن. باۋىرجان اتامىز بۇگىندە ءبىزدىڭ ارامىزدا جوق. وسى اتامىز كوتەرگەن ماسەلە بۇگىندە ءبارىمىزدى الاڭداتۋى ءتيىس. بۇل اتا - اناعا دا، ۇستازدارعا دا، بالالارعا دا وي سالادى دەپ ويلايمىن. «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەمەكشى، بالالارىمىزدى بىرلەسە تاربيەلەيىك دەي كەلە بۇگىنگى اتا - انا ساعاتىمىزدى اياقتايمىز. وتباسىلارمەن بىرىگىپ «انا تۋرالى جىر» ءانىن ورىنداۋ. «اق سويلەپ ادال كۇلەتىن بول. شىندىقتى جاقتاپ جۇرەتىن بول، سىيلاسۋدىڭ سىرىن بىلەتىن بول».
يبالى ۇل، يناباتتى قىز – ءومىر كوركى. جۇكتەۋ
ماقساتى: ا) اتا-انالاردى قاتىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ۇلگىسى مەن ىقپالى ارقىلى وقۋشىلاردى اتا-انالارىن سىيلاۋعا، قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ.
ءا) اتا - انا، ۇستاز، وقۋشى اراسىنداعى ىنتىماقتى نىعايتۋ.
ب) حالقىمىزدىڭ ادەت عۇرپى، ءسالت-داستۇرى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ بويىندا اسىل دا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىك: وتباسى، اتا-انا، سالت-داستۇرلەر تۋرالى ناقىل سوزدەر.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. سان سۇراققا ساياحات
ءىى. ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ
ءىىى. سىڭارىن تاپ ا) اتا - انالار ءۇشىن ءا) بالالار ءۇشىن
IV. تىيىم سوزدەردى وقۋشىلارعا بەرۋ. «ۇرپاق ءۇشىن تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى بار ما؟» (اتا – انالارعا ءسوز بەرۋ)
V. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز.
ءمۇعالىم ءسوزى:
- راسىندا دا قازاقتا مىناداي جاقسى ءسوز بار. «اكە – اسقار تاۋ، انا – باۋىرىنداعى بۇلاق، بالا – جاعاسىنداعى قۇراق» دەگەن. ءسابي ءۇشىن ەڭ جىلى ۇيا اتا - انانىڭ ايالى الاقانى، مەيىرىمى، قايىرىمدىلىعى. - بۇگىنگى باس قوسۋىمىز اتا – انا مەن بالا اراسىنداعى سىيلاستىقتى نىعايتۋ. وتباسى مۇشەلەرىمەن تانىستىرۋ. توپقا ءبولۋ. ادام بالاسىنىڭ اجارى دا، باقىتى دا وتباسىنان باستالادى. ال وتباسى باقىتى دەگەن نە؟ ول ادام بويىنا سىرتتان كەلىپ سىڭەتىن نەمەسە اسپاننان قۇيىلىپ دەنەڭە جۇعاتىن نارسە ەمەس قوي. ونىڭ دا كوكتەپ شىعاتىن تۇراعى بار. ادام بالاسىنىڭ باقىتى ونىڭ ءۇزىلىسسىز ءتالىمى مەن تاربيەسىنەن قالىپتاساتىن جارقىن دا ادال مىنەزدەرىنە بايلانىستى. شىنداپ كەلگەندە، وتباسى باقىتى اتا - انالاردىڭ ءوز قولىندا دەۋىمىزگە بولادى. بالا تاربيەسىنە ارنالعان اسىل سوزدەرگە توقتالۋ. ءيا، ءسوز اسىلى – ماقال دەپ اتام قازاق تەككە ايتپاعان عوي. ويتكەنى، باقىت تا، نۇر دا، جىر دا، تىنىستا – بالا. وسى بالا باعبانى كىمدەر؟ ارينە، اتا - انا. جاس جەتكىنشەك قاشاندا اتا – انانىڭ اقىلى، ۇلگى - ونەگەسى ارقىلى ءوسىپ قالىپتاسادى. قۇرمەتتى كورەرمەندەر، مەن سىزدەردەن اتا – انالاردىڭ، وقۋشىلاردىڭ ۇلتتىق سالت - داستۇردەن نەنى بىلەتىنىن كورىپ، باعالار وتىرۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.
ءى تۋر. «سان ساياحات» اتا – انالارعا:
1. مالدىڭ 12 مۇشەسىن اتاڭىز
2. «ەلىم - اي» ءانىنىڭ شىعۋ تاريحىن بىلەسىز بە؟ (ءبىر شۋماعىن ايتىپ بەرىڭىز)
3. ۇلتتىق ويىنداردى اتاڭىز؟
4. نانعا بايلانىستى تىيىم بىلەسىز بە؟
وقۋشىلارعا:
1. جەتى اتا دەگەن نە؟ ءوز جەتى اتاڭدى بىلەسىڭ بە؟
2. ءتورت تۇلىكتىڭ پىرلەرىن اتا؟
3. ءسۇتتى ءتورت تۇلىك مالدىڭ اتتارىنا بايلانىستى اتا (قوي، ەشكى، سيىر - ءسۇت، بيە ءسۇتى – قىمىز، تۇيە ءسۇتى – شۇبات)
4. جىلقى تۋرالى ماقال - ماتەل ايتا الاسىز با؟ (جىلقىنىڭ ءسۇتى شەكەر، ەتى بال. ادام جىلقى مىنەزدى. جىلقى – مالدىڭ پاتشاسى.)
5. «قارا كەمپىر»، «قارا شال»، «بوزتورعاي» اندەرىنىڭ اۆتورى كىم؟ (ءانشى سازگەر ا. قورازبايەۆ) ادەپتى بالا اتا - اناسىن
ءىى. ءوز ونەرلەرىن ورتاعا سالۋ
ءىىى. سىڭارىن تاپ اتا – انالارعا:
1. ادەپتى بالا اتا - اناسىن ماقتاتار………. (ادەپسىز بالا اتا - اناسىن قاقساتار)
2. انا ءسۇتىن اقتاماعاندى………… (ەشكىم جاقتامايدى.)
3. اكە تۇرىپ ۇل سويلەگەننەن بەز……….(شەشە تۇرىپ قىز سويلەگەننەن بەز )
4. قاراعايعا قاراپ تال وسەر…………… (قاتارىنا قاراپ بالا وسەر)
5. ۇيىندە ۇل - قىزى باردىڭ…………. (كوگىندە سونبەس جۇلدىزى بار)
بالالارعا:
1. جىعىلىپ جاتىپ……….. (سۇرىنگەنگە كۇلمە)
2. كۇلمە دوسىڭا………… (كەلەر باسىڭا)
3. اۋرۋ قالسا دا ………… (ادەت قالمايدى)
4. ادەپتى بالا ارلى بالا…………… (ادەپسىز بالا سورلى بالا)
5. ۇيادا نە كورسەڭ………… (ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ)
IV. تىيىم سوزدەر
1. وقۋشىلارعا تىيىم سوزدەر تۋرالى ءسوز كەزەگىن بەرۋ
2. تىيىم سوزدەردىڭ پايداسى تۋرالى اتا - انالاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ
V. ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز. اتا – انالارمەن وتكىزىلەدى.
1. تاربيە ىسىندە وتباسىنىڭ ءرولى قانداي دەپ ويلايسىز؟
2. ەڭ الدىمەن قانداي تاربيەگە ەرەكشە كوڭىل بولەر ەدىڭىز؟
3. ءسىز مەرەكەلەردە بالاڭىزدىڭ دايىن سىيلىق بەرگەنىن قالايسىز با؟ الدە ءوز قولىمەن جاساعان ءبىر زاتىن سىيلاعاندى ءجون كورەسىز بە؟ نەلىكتەن؟
4. بالانى سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى، كەدەرگى جاساما، تەلەديدار كور، دەمال دەپ شەتتەتەتىن اتا - انالارعا نە ايتار ەدىڭىز؟
5. كەشكى اس ءىشىپ بولعان سوڭ اۋىز ۇيدە ىدىس - اياق جۋىلماي قالدى. ويتكەنى ءبىر جاقسى فيلم باستالىپ كەتتى. فيلم بىتكەسىن قىزىڭىز سىزگە؛ « شەشە، ىدىستى تاڭەرتەڭ جۋا سالايىنشى» دەسە، ءسىز نە دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟ قۇپتايسىز با؟
ساباقتى قورىتۋ: سىيلىقتار ۇلەستىرۋ.
ءمۇعالىمنىڭ قورىتىندى ءسوزى: حالقىمىزدىڭ اياۋلى ۇلى، زيالى ازاماتى ب. مومىش ۇلى كەزىندە «جاۋدان دا، داۋدان دا قورىقپاعان قازاق ەدىم. ەندى قورقىنىشىم كوبەيىپ ءجۇر. بالالارىن بەسىككە بولەمەگەن، بەسىگى جوق ەلدەن قورقام. نەمەرەسىنە ەرتەگى ايتىپ بەرەتىن اجەلەردىڭ ازايۋىنان قورقام. ءدامدى، ءداستۇردى سىيلامايتىن بالالار ءوسىپ كەلەدى. ونىڭ قولىنا قىلىش بەرسە، كىمدى دە بولسا شاۋىپ تاستاۋعا دايار. قولىنا كىتاپ المايدى. ۇيرەنىپ جاتقان بالا جوق، ۇيرەتىپ جاتقان اكە - شەشە جوق» - دەپ مۇڭايعان ەكەن. باۋىرجان اتامىز بۇگىندە ءبىزدىڭ ارامىزدا جوق. وسى اتامىز كوتەرگەن ماسەلە بۇگىندە ءبارىمىزدى الاڭداتۋى ءتيىس. بۇل اتا - اناعا دا، ۇستازدارعا دا، بالالارعا دا وي سالادى دەپ ويلايمىن. «جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەمەكشى، بالالارىمىزدى بىرلەسە تاربيەلەيىك دەي كەلە بۇگىنگى اتا - انا ساعاتىمىزدى اياقتايمىز. وتباسىلارمەن بىرىگىپ «انا تۋرالى جىر» ءانىن ورىنداۋ. «اق سويلەپ ادال كۇلەتىن بول. شىندىقتى جاقتاپ جۇرەتىن بول، سىيلاسۋدىڭ سىرىن بىلەتىن بول».
يبالى ۇل، يناباتتى قىز – ءومىر كوركى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
