جەتى اتانى ءبىلۋ - پارىز
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جەتى اتانى ءبىلۋ - پارىز
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا حالقىمىزدىڭ ۇمىت بولا باستاعان سالت - ءداستۇرى، ادەت عۇرپى، ارعى بەرگى تاريحى، كونە مادەنيەتى، ەسكى سوزدەرى، ىرىمدارى مەن تىيىمدارى، جورامالدارى، جەتى اتا جولى تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، بروشيۋرالار، كىتاپتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
اشىلۋى.
ءمۇعالىم: - بابالىقتان تاراعان ۇرپاق جەتى اتاعا تولدى. قازاقتىڭ جەتى اتانى قولداۋى – وتە جاقسى زاڭ. مۇنى قازىرگى نەكە زاڭىنا كىرگىزۋ كەرەك. مۇنداي جازىلماعان زاڭ الەمدە جوق. وڭتۇستىك كورەيانىڭ عالىمدارى دۇنيەجۇزىندەگى حالىقتاردىڭ قانىنىڭ قۇرامىن تەكسەرىپتى. سوندا ەڭ تازا قازاقتىڭ قانى دەپ تاۋىپتى. جەتى اتانى ۇستانادى ەكەن دەگەن. وسىندا قازاقتىڭ قىرىق ءۇش رۋىنىڭ قانىن تەكسەرگەندە، الگى قىرىق ءۇش رۋدىڭ قانى ءبىر اكەنىڭ قانىنداي بولىپ شىققان. بۇل – جەتى اتانىڭ قاسيەتى. جەتى اتانى ۇستايتىن قازاقتان وزگە ەل جوق. ۇيعىر حالقى نەمەرەسىن الادى. وزبەك نەمەرەسىن الادى. تاتار مەن تۇرىكمەن دە نەمەرەسىن الادى. نەمەرە دەگەنىمىز – تۋىس. نەمەرەنى العان سوڭ ادامنىڭ قانى بۇزىلادى دا، ءتۇرلى اۋرۋلار كوبەيەدى. ءناسىل وزگەرەدى.
ءان ورىندالادى:
2 - وقۋشى:- «اقىلدى بولۋعا جەتەلەيتىن ءۇش جول بار: ءبىرىنشىسى – تاجىريبە جولى، ول – اششى جول، ەكىنشىسى – ۇقساۋ جولى، ول – ەڭ جەڭىل جول، ءۇشىنشىسى – ويلاۋ جولى، ەڭ – تازا جول»، - دەيدى قىتايلار. بۇل ايتقاندارىمىزدىڭ ءبارى اقىلدى ادامعا وي سالادى، اقىلسىز ادامعا شىبىن شاققانداي بولمايدى. الما اعاشى جەمىستى كوپ سالعان سايىن باسى تومەن يىلە بەرەدى. اقىلدى ادام دا سولاي. تاربيەنىڭ باسى ۇل مەن قىزدىڭ تەڭىن تاۋىپ، تەگىن زەرتتەپ وتاۋ قۇرۋىندا. بۇل جەردە اتا - انانىڭ، اعايىن - تۋىستىڭ اتقارار ءرولى زور.
ءان ورىندالادى:
3 - وقۋشى:-«ۇيىندە باقىتتى ادام – ەڭ باقىتتى ادام» دەيدى دانا حالىق. ءوزىڭدى قورشاعانداردى تالاستىرماي، ۇرىستىرماي، نالا قىلماي جۇرگەندە عانا جىگىتسىڭ. جىگىتتىك تە وڭاي ەمەس. جىگىت دەپ ونىمەن پىكىرلەسكەندە ءوزىڭدى جىگىتشە سەزىنە الاتىن ادامدى ايتۋعا بولادى. «ەر جىگىتتىڭ ءقادىرىن، جاقىن بىلمەس جات بىلەر» دەگەن دە ماقال بار. حالقىمىزدا بۇكىل اۋلەت ۇلدان تارايتىن بولعاندىقتان، وعان قاتالدىقپەن قاراعان. جىگىتتى شەشىمدى، پاراساتتى، ويلى، تاپقىر بولۋعا باۋلىپ وتىرعان. «اكەنىڭ ۇلگىسىزدىگى – بالاعا، بالانىڭ ناشارلىعى – اكەگە سور» دەيدى. تەگىڭنىڭ ناشارلىعىن ويلاساڭ، ارعى – بەرگى، تۋىس - ناعاشىلارىڭدى قاتار كۇيتتە.
كۇي ورىندالادى:
4 - وقۋشى:- قازاقتى نە ءۇشىن «قارعا تامىرلى قازاق» دەيدى ەكەن دەگەنگە جاۋاپ ىزدەپ تابا المادىق. قازاق حالقى ءوز تۋىستارىن اتاۋدى بىرنەشە سالاعا بولەدى. اتا - بابا تۋىستارى، جەتى اتا تۋىستارى، ءوز جۇرتى تۋىستارى، ناعاشى جۇرتى تۋىستارى، قايىن جۇرتى تۋىستارى جيەن تۋىستارى، بابالاس تۋىستار، ۇلى اتالاس تۋىستار، اتالاس تۋىستار، ۇلى اكەلەس تۋىستار، اكەلەس تۋىستار، بالا، نەمەرە، نەمەرەلەس تۋىستار. شوبەرە، شوبەرەلەس تۋىستار، شوپشەك، شوپشەك تۋىستار، نەمەنە، نەمەنە تۋىستار، تۋاجات تۋىستار، تۋمايجات تۋىستار، جۇرەجات تۋىستار، جەكجات تۋىستار بولىپ بولىنەدى. ءبىر اتادان تاراعان ۇرپاق - ءۇرىم - بۇتاق، ودان اۋلەت نەمەسە ءزاۋزات، ءزۇريات، تەك، ارىس. ارىس - رۋ، تايپا بولادى.
ءان ورىندالادى:
5 - وقۋشى:
- قازاق - مۇسىلمان ەلى. قازاق ەلىندە ەڭ العاشقى مۇسىلماندىق جىل ساناۋىمىز بويىنشا 642 جىلى باستالدى. قازاقتىڭ ءتاڭىر ءدىنى يسلام ءدىنى قازاقتىڭ سالت - ساناسى نەگىزىندە، ءبىر - بىرىمەن قابىسىپ، جىكتەلمەيتىن دارەجەدە ۇيلەستىرىلەدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت - ساناسىن قايشىلىقسىز تولىقتىرادى. قازاقتا جەتى اتا زاڭى تىم ەرتە، ءتىپتى قازاق قازاق بولىپ جىكتەلمەستەن بۇرىن بار نارسە. «جەتى اتا» زاڭى – بيولوگيالىق عىلىم. مۇنى بۇزۋعا بولمايدى.
تەرمە ورىندالادى:
6 - وقۋشى:- قازاق سالت - ساناسىندا جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى بولادى دەپ ەسەپتەيدى. ءبىر اتا - بابادان تاراعان، قانداس، تەكتەس، ءالى جەتى اتاعا تولماعان، ءوزارا قىز الىسۋعا جەتپەگەن ءوز تۋىستارى - ءوز جۇرتى بولىپ اتالادى. ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى ماقتايتىن، ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى كۇندەيتىن، ءوزارا سالىستىرعىش، تەڭدەسكىش، بىقسىق، بۇلدانعىش كەلەدى. قالاي دەسەڭ دە، بۇل - ءوز جۇرتىڭ.
جىگىتتىڭ قايىن جۇرتى بار. قولىنىڭ ۇزىن - قىسقالىعىنا قاراي ءمىنشىل، كۇنشىل، سىنشىل كەلەدى. تاباشىل. جىگىت قايىن جۇرتىنداعى ايەلىنەن كىشى قىزدار مەن ۇلدارعا – بالدىز، ۇلكەندەرىنە قايناعا، قايىن اپا دەيدى.
جىگىتتىڭ ناعاشى جۇرتى بار. جاقسى بولساڭ سۇيىنەتىن، جامان بولساڭ كۇيىنەتىن، جىگىتكە ىلعي تىلەكتەس بولاتىن ناعاشى ەلى، قامقورىڭ.
ءان ورىندالادى:
ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا حالقىمىزدىڭ ۇمىت بولا باستاعان سالت - ءداستۇرى، ادەت عۇرپى، ارعى بەرگى تاريحى، كونە مادەنيەتى، ەسكى سوزدەرى، ىرىمدارى مەن تىيىمدارى، جورامالدارى، جەتى اتا جولى تۋرالى تۇسىنىك بەرىپ، ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، بروشيۋرالار، كىتاپتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
اشىلۋى.
ءمۇعالىم: - بابالىقتان تاراعان ۇرپاق جەتى اتاعا تولدى. قازاقتىڭ جەتى اتانى قولداۋى – وتە جاقسى زاڭ. مۇنى قازىرگى نەكە زاڭىنا كىرگىزۋ كەرەك. مۇنداي جازىلماعان زاڭ الەمدە جوق. وڭتۇستىك كورەيانىڭ عالىمدارى دۇنيەجۇزىندەگى حالىقتاردىڭ قانىنىڭ قۇرامىن تەكسەرىپتى. سوندا ەڭ تازا قازاقتىڭ قانى دەپ تاۋىپتى. جەتى اتانى ۇستانادى ەكەن دەگەن. وسىندا قازاقتىڭ قىرىق ءۇش رۋىنىڭ قانىن تەكسەرگەندە، الگى قىرىق ءۇش رۋدىڭ قانى ءبىر اكەنىڭ قانىنداي بولىپ شىققان. بۇل – جەتى اتانىڭ قاسيەتى. جەتى اتانى ۇستايتىن قازاقتان وزگە ەل جوق. ۇيعىر حالقى نەمەرەسىن الادى. وزبەك نەمەرەسىن الادى. تاتار مەن تۇرىكمەن دە نەمەرەسىن الادى. نەمەرە دەگەنىمىز – تۋىس. نەمەرەنى العان سوڭ ادامنىڭ قانى بۇزىلادى دا، ءتۇرلى اۋرۋلار كوبەيەدى. ءناسىل وزگەرەدى.
ءان ورىندالادى:
2 - وقۋشى:- «اقىلدى بولۋعا جەتەلەيتىن ءۇش جول بار: ءبىرىنشىسى – تاجىريبە جولى، ول – اششى جول، ەكىنشىسى – ۇقساۋ جولى، ول – ەڭ جەڭىل جول، ءۇشىنشىسى – ويلاۋ جولى، ەڭ – تازا جول»، - دەيدى قىتايلار. بۇل ايتقاندارىمىزدىڭ ءبارى اقىلدى ادامعا وي سالادى، اقىلسىز ادامعا شىبىن شاققانداي بولمايدى. الما اعاشى جەمىستى كوپ سالعان سايىن باسى تومەن يىلە بەرەدى. اقىلدى ادام دا سولاي. تاربيەنىڭ باسى ۇل مەن قىزدىڭ تەڭىن تاۋىپ، تەگىن زەرتتەپ وتاۋ قۇرۋىندا. بۇل جەردە اتا - انانىڭ، اعايىن - تۋىستىڭ اتقارار ءرولى زور.
ءان ورىندالادى:
3 - وقۋشى:-«ۇيىندە باقىتتى ادام – ەڭ باقىتتى ادام» دەيدى دانا حالىق. ءوزىڭدى قورشاعانداردى تالاستىرماي، ۇرىستىرماي، نالا قىلماي جۇرگەندە عانا جىگىتسىڭ. جىگىتتىك تە وڭاي ەمەس. جىگىت دەپ ونىمەن پىكىرلەسكەندە ءوزىڭدى جىگىتشە سەزىنە الاتىن ادامدى ايتۋعا بولادى. «ەر جىگىتتىڭ ءقادىرىن، جاقىن بىلمەس جات بىلەر» دەگەن دە ماقال بار. حالقىمىزدا بۇكىل اۋلەت ۇلدان تارايتىن بولعاندىقتان، وعان قاتالدىقپەن قاراعان. جىگىتتى شەشىمدى، پاراساتتى، ويلى، تاپقىر بولۋعا باۋلىپ وتىرعان. «اكەنىڭ ۇلگىسىزدىگى – بالاعا، بالانىڭ ناشارلىعى – اكەگە سور» دەيدى. تەگىڭنىڭ ناشارلىعىن ويلاساڭ، ارعى – بەرگى، تۋىس - ناعاشىلارىڭدى قاتار كۇيتتە.
كۇي ورىندالادى:
4 - وقۋشى:- قازاقتى نە ءۇشىن «قارعا تامىرلى قازاق» دەيدى ەكەن دەگەنگە جاۋاپ ىزدەپ تابا المادىق. قازاق حالقى ءوز تۋىستارىن اتاۋدى بىرنەشە سالاعا بولەدى. اتا - بابا تۋىستارى، جەتى اتا تۋىستارى، ءوز جۇرتى تۋىستارى، ناعاشى جۇرتى تۋىستارى، قايىن جۇرتى تۋىستارى جيەن تۋىستارى، بابالاس تۋىستار، ۇلى اتالاس تۋىستار، اتالاس تۋىستار، ۇلى اكەلەس تۋىستار، اكەلەس تۋىستار، بالا، نەمەرە، نەمەرەلەس تۋىستار. شوبەرە، شوبەرەلەس تۋىستار، شوپشەك، شوپشەك تۋىستار، نەمەنە، نەمەنە تۋىستار، تۋاجات تۋىستار، تۋمايجات تۋىستار، جۇرەجات تۋىستار، جەكجات تۋىستار بولىپ بولىنەدى. ءبىر اتادان تاراعان ۇرپاق - ءۇرىم - بۇتاق، ودان اۋلەت نەمەسە ءزاۋزات، ءزۇريات، تەك، ارىس. ارىس - رۋ، تايپا بولادى.
ءان ورىندالادى:
5 - وقۋشى:
- قازاق - مۇسىلمان ەلى. قازاق ەلىندە ەڭ العاشقى مۇسىلماندىق جىل ساناۋىمىز بويىنشا 642 جىلى باستالدى. قازاقتىڭ ءتاڭىر ءدىنى يسلام ءدىنى قازاقتىڭ سالت - ساناسى نەگىزىندە، ءبىر - بىرىمەن قابىسىپ، جىكتەلمەيتىن دارەجەدە ۇيلەستىرىلەدى. قازاقتىڭ ۇلتتىق سالت - ساناسىن قايشىلىقسىز تولىقتىرادى. قازاقتا جەتى اتا زاڭى تىم ەرتە، ءتىپتى قازاق قازاق بولىپ جىكتەلمەستەن بۇرىن بار نارسە. «جەتى اتا» زاڭى – بيولوگيالىق عىلىم. مۇنى بۇزۋعا بولمايدى.
تەرمە ورىندالادى:
6 - وقۋشى:- قازاق سالت - ساناسىندا جىگىتتىڭ ءۇش جۇرتى بولادى دەپ ەسەپتەيدى. ءبىر اتا - بابادان تاراعان، قانداس، تەكتەس، ءالى جەتى اتاعا تولماعان، ءوزارا قىز الىسۋعا جەتپەگەن ءوز تۋىستارى - ءوز جۇرتى بولىپ اتالادى. ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى ماقتايتىن، ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى كۇندەيتىن، ءوزارا سالىستىرعىش، تەڭدەسكىش، بىقسىق، بۇلدانعىش كەلەدى. قالاي دەسەڭ دە، بۇل - ءوز جۇرتىڭ.
جىگىتتىڭ قايىن جۇرتى بار. قولىنىڭ ۇزىن - قىسقالىعىنا قاراي ءمىنشىل، كۇنشىل، سىنشىل كەلەدى. تاباشىل. جىگىت قايىن جۇرتىنداعى ايەلىنەن كىشى قىزدار مەن ۇلدارعا – بالدىز، ۇلكەندەرىنە قايناعا، قايىن اپا دەيدى.
جىگىتتىڭ ناعاشى جۇرتى بار. جاقسى بولساڭ سۇيىنەتىن، جامان بولساڭ كۇيىنەتىن، جىگىتكە ىلعي تىلەكتەس بولاتىن ناعاشى ەلى، قامقورىڭ.
ءان ورىندالادى:
ساباقتى قورىتىندىلاۋ.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: يبالى ۇل، يناباتتى قىز – ءومىر كوركى
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وسىمدىك شارۋاشىلىعى تۋرالى تۇسىنىك.
