يماندىلىق جاراسادى ۇل - قىزعا
يماندىلىق جاراسادى ۇل - قىزعا
ماقساتى: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، پاراساتتىلىققا، بىلىكتىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سۋرەتتەۋ.
بارىسى:
جوسپار
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
2. باتا ۇعىمىنىڭ ءتۇپ - توركىنىنە تۇسىنىك.
3. تىلەك ايتۋ.
4. تىيىم سوزدەر.
5. قورىتىندى.
ءمۇعالىم: يمان - ارابشا سەنىم دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. دىنگە سەنۋگە بايلانىستى بۇل ۇعىم حالىق اراسىندا ادەپتىلىكتىڭ، ياعني ادامگەرشىلىكتىڭ ءمانىن بەرەتىن ۇعىممەن ۇشتاسىپ، الەۋمەتتىك ادەپتىلىكتى كورسەتەتىن مانگە يە بولدى. ءومىر زاڭدىلىقتارىنا ايقىن سەنىممەن قاراپ، ادامگەرشىلىك راسىمدەرى مەن ۋاجدەرىن، مىندەتتەرى مەن ماقساتتارىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن اق نيەتتى، ادال جۇرەكتى، كوپشىل ادامدى – يماندى ادام دەيمىز. يماندى ادام – اينالاسىنداعىلارعا جانە بۇكىل ادامزاتقا تەك جاقسىلىق ويلايدى، ولارعا مەيىر - شاپاعاتىن توگىپ، جاناشىرلىق، قامقورلىق جاساۋعا ءازىر تۇرادى، اركىمگە ادەپپەن، ىزەتپەن، يناباتتىلىقپەن قارايدى. سوندىقتان دا يماندى ادامدى بەت بەينەسىنەن تانىپ، حالىق ونى يمان ءجۇزدى ادام دەيدى.
«تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋىستى بيدە يمان جوق» دەپ، حالىق يماندى ادامنىڭ ادىلەتتى، شىنشىل بولاتىنىن ۋاعىزدايدى. حالقىمىزدىڭ قوناقجايلىلىعى، كەڭپەيىلدىگى، كوپشىلدىگى، دوس كوڭىلدىگى - الەۋمەتتىك يماندىلىقتىڭ بەلگىسى. يماندىلىق ءداستۇرىن قاستەرلەي ءبىلىپ، يماندى ادام بولۋ - كىسىلىك بورىش. يمانى كامىل ادام مەيىرىمدى بولادى. مەيىرىمدىلىك – ادام بويىنداعى قاسيەتتى سەزىم. اتا مەيىرىمى، اكە مەيىرىمى، انا مەيىرىمى، وتباسىنداعى ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن مەيىر - شاپاعات - ادەپتىك اسەم قۇبىلىس، تۇيسىكتى باۋراپ الاتىن تۇسىنىك، ۇلاعاتتى ۇعىم، ادامگەرشىلىكتىڭ اسقار شىڭى. حالقىمىز ۇرپاعىن مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەپ، قاتىگەزدىكتەن قاشىپ، قاتالدىقتان ساقتاندىرىپ وتىرعان. ەلىمىز ەر - ازاماتتارىن مەيىرىمدى بولسا ەكەن دەگەن اتتارمەن اتاپ، جاستاردى ۇنەمى مەيىرىمدىلىككە باۋراعان. «كوپتى جامانداعان كومۋسىز قالادى» دەپ حالقىمىز مەيىرلى بولۋ - ءوز حالقىن ءسۇيۋ، بىرلىكشىل بولۋ ەكەنىن ۋاعىزدايدى. « ۇلكەن ادامنىڭ ءسوزىن تىڭداي ءبىل» دەپ وسيەت ايتقان اتا – بابامىز مەيىرىمدىلىك نەگىزى – سىيلاسىم ەكەنىن ءدال كورسەتەدى.
ءمۇعالىم ساباقتى كىرىسپە ءسوز يماندىلىق تۋرالى ايتىپ، باتا، تىلەك جانە باتانىڭ تۇرلەرىنە توقتالادى. ەندىگى كەزەك جۇرگىزۋشىگە بەرىلەدى.
ايگەرىم اجىعالييەۆا:
ساباقتى ءبىز «اق باتا» دەپ اتادىق،
ۇلكەندەردەن جۇرەيىك دەپ باتا الىپ.
اق باتامىز باستايدى ەكەن اق جولعا،
شالىس باسىپ كەتپەسىن دەپ شاتاسىپ.
يماندىلىق جاراسادى ۇل - قىزعا،
ال، باتامىز باستايدى ەكەن شىڭ - قۇزعا.
يناباتتى، ۇمىتپاسقا ىزەتتى،
اينالامىز ءبىز ادامي جۇلدىزعا.
قاتيپوۆ سۇلتانبەك:
«باتا» ۇعىمىنىڭ ءتۇپ - توركىنىنە بارلاۋ جاسار بولساق. قۇراننىڭ 1 - سۇرەسىنىڭ اتى «فاتيحادان» تۋىنداعان حالىقتىڭ باتا - تىلەك سوزدەرى جەتكىنشەك جاس ۇرپاقتى ادەپتى، سابىرلى، زەردەلى، ارلى بولىپ وسۋىنە باۋليدى. مالدى - باستى، داۋلەتتى، باقىتتى، كەكشىل ەمەس كەشىرىمدى بولۋىن تىلەيدى. باتا - قازاق اراسىندا ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن ىنتا - ىقىلاسىنىڭ ادال نيەتى مەن جاقسى تىلەكتەرىن بىلدىرەتىن تاربيەلىك ءمانى زور ءراسىم.
ال، داستارحان باتاسى تۋرالى ايتساق.
مۇحيت ۇلى مىرزاحان:
داستارحانىڭ مول بولسىن،
ابىرويىڭ زور بولسىن!
داستارحانىڭ توق بولسىن،
ۋايىم - قايعى جوق بولسىن!
بەرەيىن باتا اسىڭا،
اماندىق بەرسىن باسىڭا.
بودەنەدەي جورعالاپ،
قىرعاۋىلداي قورعالاپ،
قىدىر كەلسىن قاسىڭا.
بار ەكەن دەپ جاسىما،
جوق ەكەن دەپ جاسىما.
ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي،
داۋلەت كەلەر قاسىڭا.
كورە الماعان دۇشپاننىڭ
جۋا ءبىتسىن جولىنا.
باقىتىڭ جەتسىن توتەلەپ.
دۇنيە مالدى جەتەلەپ.
اۋزىما تۇسكەن باتانىڭ،
جاتىرمىن ءبارىن توپەلەپ!
كوتەردىم مىنە بىلەكتى
اقتاردىم تۇگەل تىلەكتى،
مىناۋ تۇرعان بالاڭىز،
باتىر بولسىن جۇرەكتى.
ماقساتى: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا، پاراساتتىلىققا، بىلىكتىلىككە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ناقىل سوزدەر، سۋرەتتەۋ.
بارىسى:
جوسپار
1. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
2. باتا ۇعىمىنىڭ ءتۇپ - توركىنىنە تۇسىنىك.
3. تىلەك ايتۋ.
4. تىيىم سوزدەر.
5. قورىتىندى.
ءمۇعالىم: يمان - ارابشا سەنىم دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. دىنگە سەنۋگە بايلانىستى بۇل ۇعىم حالىق اراسىندا ادەپتىلىكتىڭ، ياعني ادامگەرشىلىكتىڭ ءمانىن بەرەتىن ۇعىممەن ۇشتاسىپ، الەۋمەتتىك ادەپتىلىكتى كورسەتەتىن مانگە يە بولدى. ءومىر زاڭدىلىقتارىنا ايقىن سەنىممەن قاراپ، ادامگەرشىلىك راسىمدەرى مەن ۋاجدەرىن، مىندەتتەرى مەن ماقساتتارىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن اق نيەتتى، ادال جۇرەكتى، كوپشىل ادامدى – يماندى ادام دەيمىز. يماندى ادام – اينالاسىنداعىلارعا جانە بۇكىل ادامزاتقا تەك جاقسىلىق ويلايدى، ولارعا مەيىر - شاپاعاتىن توگىپ، جاناشىرلىق، قامقورلىق جاساۋعا ءازىر تۇرادى، اركىمگە ادەپپەن، ىزەتپەن، يناباتتىلىقپەن قارايدى. سوندىقتان دا يماندى ادامدى بەت بەينەسىنەن تانىپ، حالىق ونى يمان ءجۇزدى ادام دەيدى.
«تۋرا بيدە تۋعان جوق، تۋىستى بيدە يمان جوق» دەپ، حالىق يماندى ادامنىڭ ادىلەتتى، شىنشىل بولاتىنىن ۋاعىزدايدى. حالقىمىزدىڭ قوناقجايلىلىعى، كەڭپەيىلدىگى، كوپشىلدىگى، دوس كوڭىلدىگى - الەۋمەتتىك يماندىلىقتىڭ بەلگىسى. يماندىلىق ءداستۇرىن قاستەرلەي ءبىلىپ، يماندى ادام بولۋ - كىسىلىك بورىش. يمانى كامىل ادام مەيىرىمدى بولادى. مەيىرىمدىلىك – ادام بويىنداعى قاسيەتتى سەزىم. اتا مەيىرىمى، اكە مەيىرىمى، انا مەيىرىمى، وتباسىنداعى ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن مەيىر - شاپاعات - ادەپتىك اسەم قۇبىلىس، تۇيسىكتى باۋراپ الاتىن تۇسىنىك، ۇلاعاتتى ۇعىم، ادامگەرشىلىكتىڭ اسقار شىڭى. حالقىمىز ۇرپاعىن مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەپ، قاتىگەزدىكتەن قاشىپ، قاتالدىقتان ساقتاندىرىپ وتىرعان. ەلىمىز ەر - ازاماتتارىن مەيىرىمدى بولسا ەكەن دەگەن اتتارمەن اتاپ، جاستاردى ۇنەمى مەيىرىمدىلىككە باۋراعان. «كوپتى جامانداعان كومۋسىز قالادى» دەپ حالقىمىز مەيىرلى بولۋ - ءوز حالقىن ءسۇيۋ، بىرلىكشىل بولۋ ەكەنىن ۋاعىزدايدى. « ۇلكەن ادامنىڭ ءسوزىن تىڭداي ءبىل» دەپ وسيەت ايتقان اتا – بابامىز مەيىرىمدىلىك نەگىزى – سىيلاسىم ەكەنىن ءدال كورسەتەدى.
ءمۇعالىم ساباقتى كىرىسپە ءسوز يماندىلىق تۋرالى ايتىپ، باتا، تىلەك جانە باتانىڭ تۇرلەرىنە توقتالادى. ەندىگى كەزەك جۇرگىزۋشىگە بەرىلەدى.
ايگەرىم اجىعالييەۆا:
ساباقتى ءبىز «اق باتا» دەپ اتادىق،
ۇلكەندەردەن جۇرەيىك دەپ باتا الىپ.
اق باتامىز باستايدى ەكەن اق جولعا،
شالىس باسىپ كەتپەسىن دەپ شاتاسىپ.
يماندىلىق جاراسادى ۇل - قىزعا،
ال، باتامىز باستايدى ەكەن شىڭ - قۇزعا.
يناباتتى، ۇمىتپاسقا ىزەتتى،
اينالامىز ءبىز ادامي جۇلدىزعا.
قاتيپوۆ سۇلتانبەك:
«باتا» ۇعىمىنىڭ ءتۇپ - توركىنىنە بارلاۋ جاسار بولساق. قۇراننىڭ 1 - سۇرەسىنىڭ اتى «فاتيحادان» تۋىنداعان حالىقتىڭ باتا - تىلەك سوزدەرى جەتكىنشەك جاس ۇرپاقتى ادەپتى، سابىرلى، زەردەلى، ارلى بولىپ وسۋىنە باۋليدى. مالدى - باستى، داۋلەتتى، باقىتتى، كەكشىل ەمەس كەشىرىمدى بولۋىن تىلەيدى. باتا - قازاق اراسىندا ادامداردىڭ ءبىر - بىرىنە دەگەن ىنتا - ىقىلاسىنىڭ ادال نيەتى مەن جاقسى تىلەكتەرىن بىلدىرەتىن تاربيەلىك ءمانى زور ءراسىم.
ال، داستارحان باتاسى تۋرالى ايتساق.
مۇحيت ۇلى مىرزاحان:
داستارحانىڭ مول بولسىن،
ابىرويىڭ زور بولسىن!
داستارحانىڭ توق بولسىن،
ۋايىم - قايعى جوق بولسىن!
بەرەيىن باتا اسىڭا،
اماندىق بەرسىن باسىڭا.
بودەنەدەي جورعالاپ،
قىرعاۋىلداي قورعالاپ،
قىدىر كەلسىن قاسىڭا.
بار ەكەن دەپ جاسىما،
جوق ەكەن دەپ جاسىما.
ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي،
داۋلەت كەلەر قاسىڭا.
كورە الماعان دۇشپاننىڭ
جۋا ءبىتسىن جولىنا.
باقىتىڭ جەتسىن توتەلەپ.
دۇنيە مالدى جەتەلەپ.
اۋزىما تۇسكەن باتانىڭ،
جاتىرمىن ءبارىن توپەلەپ!
كوتەردىم مىنە بىلەكتى
اقتاردىم تۇگەل تىلەكتى،
مىناۋ تۇرعان بالاڭىز،
باتىر بولسىن جۇرەكتى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
