InfoHub Logo

يدەيانىڭ ماقساتى: ينفورماتيكا ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ ءتيىمدى جۇمىس جاساۋىن ۇيىمداستىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.

يدەيانىڭ مىندەتتەرى:

— وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ؛

— ينفورماتيكادان سىنىپتان تىس جۇمىستار كومپيۋتەر مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ؛

— ىزدەنىس-زەرتتەۋ ادىستەرىن دامىتۋ؛

— ساباقتاردىڭ قىزىقتى، ءارى ساپالى وتۋىنە سەپ بولۋ.

يدەيانىڭ مازمۇنى:

بۇگىنگى اقپاراتتاندىرۋ زامانىندا وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ ماسەلەسى ءبىلىم بەرۋدىڭ ەڭ جوعارعى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ينفورماتيكادان سىنىپتان تىس جۇمىستار كومپيۋتەر مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى قولدانۋ مۇمكىندىكتەرىن بەرەتىن ءپانارالىق بايلانىس تۇرىندە ۇيىمداستىرىلادى. كومپيۋتەردى قولدانىپ باسقا پاندەردەن سىنىپتان تىس شارالار وتكىزۋ وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانىمى مەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا تۇسەدى. سەبەبى، وقۋشىلار اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مۇمكىندىكتەرىمەن جۇمىس جاساۋدا وزدەرىنە قاجەت ماعلۇماتتاردى ءوز بويلارىنا يگەرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتادى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مەكتەپ پەن اقپاراتتىق قوعامدى ءوزارا بايلانىستىرادى. وقۋشىلار اقپاراتتىق تەحنولوگيالار تۋرالى ناقتى بىلىمگە نەگىزدەلە وتىرىپ، ولاردىڭ عاجايىپ سىرلارىن اشادى، ال اتالعان تەحنولوگيالار وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە، ەڭبەككە دەگەن قۇشتارلىعىن ارتتىرادى، اقپاراتتىق قوعامعا، ءوز ەلىنە از دا بولسا پايدا كەلتىرۋگە ىنتالاندىرىپ، اقپاراتتىق تەحنولوگيالار جايلى تۇسىنىگىن كەڭەيتەدى.

اقپاراتتىق تەحنولوگيالار وقۋشىلاردىڭ ساباقتان نەمەسە وقۋلىقتان دايىن ءبىلىمدى الۋىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىمەن وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىستارىن، ىزدەنىس-زەرتتەۋ ادىستەرىن قامتيدى. بۇگىنگى تاڭدا جاس ۇرپاقتى شىعارماشىلىق قابىلەتى دامىعان تۇلعا ەتىپ تاربيەلەۋدە جانە وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋدا ساباقتان تىس جۇمىستار مەن ۇيىرمەلەردىڭ دە ماڭىزى زور. ولار وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسىپ، جان-جاقتى ءبىلىم الۋىنىڭ، شىعارماشىلىق قابىلەتىنىڭ دامۋىنىڭ نەگىزگى جولدارىنىڭ ءبىرى.

كەز-كەلگەن دامىعان ءوندىرىس قازىرگى تاڭدا شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋدى تالاپ ەتەتىن ادامدى قاجەت ەتەدى. شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاسايتىن ادامنىڭ نەگىزگى ىس-ارەكەتى اقىل-ويعا، ءارى العان ءبىلىمدى باسقا تانىس ەمەس ىس-ارەكەتتە تاسىمالداي الۋعا نەگىزدەيدى.

«شىعارماشىلىق» ۇعىمى جونىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتا ءبىلىمدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا: «شىعارماشىلىق — بۇل ادامنىڭ ءومىر شىندىعىندا ءوزىن-وزى تانۋعا ۇمتىلۋى، ىزدەنۋى. ومىردە دۇرىس جول تابۋ ءۇشىن ادام دۇرىس وي ءتۇيۋى، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەنۋى قاجەت».

وسى تۇستا «ينفورماتيكا پانىنەن وقۋشىلاردىڭ عىلىمي جوبا جۇمىستارىن جاساۋدا عىلىمي-ىزدەنىسى جانە شىعارماشىلىعىن جەتىلدىرۋ جولدارى» — تاقىرىبىنداعى ءوز باياندامامدى ۇسىنامىن.

ينفورماتيكا ءپانى بويىنشا جۇرگىزىلەتىن ءداستۇرلى سىنىپتان تىس جۇمىس تۇرلەرىنە: ۇيىرمە، ۆارياتيۆتىك كۋرستار، ەكسكۋرسيا، وليمپيادا، ءارتۇرلى قىزىقتى كەشتەر مەن سايىستار، عىلىمي جۇمىستاردى جاتقىزۋعا بولادى. وقۋشىلاردىڭ ينفورماتيكا پانىنە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءوي-ورىسىن جانە تانىمدىق قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە ءبىلۋ جانە وتكەندى شاپشاڭ ەسكە ءتۇسىرۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا سىنىپتان تىس وتىلەتىن سايىستاردىڭ ماڭىزى زور.

سىنىپتان تىس جۇمىس ۇعىمى وتە كەڭ. ول مازمۇنى، باعىتى، ءادىسى، تاعايىندالۋى، فورماسى مەن جولدارى جاعىنان بىلىمدىلىكتى قاجەت ەتەدى. مىسالى، ۇيىرمەلەر وتىرىسى، قوسىمشا ساباقتار وسى سىنىپتان تىس جۇمىستارعا  جاتادى. ءبىراق كەي جاعدايلاردا وقۋشى بەلسەندىلىگى مەن باسقارۋىندا بولادى.

ينفورماتيكادان ۆارياتيۆ ساباقتارىنىڭ نەگىزگى ماقساتى وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ، كەڭىتۋ، پانگە دەگەن وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، قابىلەتىن دامىتۋ، ينفورماتيكامەن ءوز بەتىنشە جۇمىستار اتقارۋعا تالعامدارى مەن قىزىعۋشىلىقتارىن وياتۋ، شىعارماشىلىقتارى مەن بەلسەندىلىكتەرىن تاربيەلەۋ مەن دامىتۋ بولىپ تابىلادى.

بۇگىنگى اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر سۇرۋگە لايىق، جان — جاقتى دامىعان جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن مەكتەپتە وقىتىلاتىن پاندەر بويىنشا وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتاتىن ءارتۇرلى ساباقتان تىس جۇمىستار ۇيىمداستىرۋ قاجەت ەكەنى بەلگىلى. وسىنداي جۇمىس ءتۇرى ينفورماتيكا ءپانى بويىنشا جۇرگىزىلەتىن ساباقتان تىس جۇمىستاردىڭ ءبىرى — وقۋشىلاردىڭ ۇيىرمە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ بولىپ تابىلادى. ينفورماتيكا ءپانى بويىنشا ساباقتان تىس جۇمىستاردى زەرتتەۋگە ارنالعان ەڭبەكتەر وتە از، ءتىپتى جوقتىڭ قاسى دەۋگە بولادى. بۇل ماسەلە وقۋشىلاردىڭ تۇرلىشە ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

اقپاراتتاندىرۋ جاعدايىندا وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعالىعىن قاراستىرىپ، اقپاراتتىق قوعامدا ءومىر سۇرۋىنە، سونىمەن قاتار، ونىڭ اقپارات اعىمىندا دۇرىس باعدار جاساپ، ءتيىمدى شەشىم تابۋىنا قاجەت جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى تاڭداپ الۋ جانە ولاردى قولدانۋ قابىلەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋدا ينفورماتيكا ءپانىنىڭ ماڭىزى زور.

قوعامدا بولىپ جاتقان الەۋمەتتىك دەموكراتيالىق وزگەرىستەرگە سايكەس كومپيۋتەرلىك تەحنيكا مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ قارقىندى دامۋ سالدارىنان ينفورماتيكا كۋرسىن وقىتۋعا قويىلاتىن تالاپتار كۇن سايىن ۇلعايۋدا.

سىنىپتان تىس جۇمىستى جوسپارلاۋدى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋدان باستاۋ قاجەت.

ساباق بارىسىندا ۇجىمدىق شىعارماشىلىقتىڭ قالىپتاسۋى ءۇشىن وقۋشىلاردىڭ مىندەتتەرىن كورسەتسەك:

— وزىندىك پىكىرلەرىن دالەلدەۋ؛

— پىكىرتالاستار مەن تالقىلاۋلارعا قاتىسۋى قاجەت؛

— ءوزىنىڭ سىنىپتاسىنا، مۇعالىمدەرگە سۇراق قويۋى؛

— سىنىپتاسىنىڭ جاۋابىنا پىكىر ايتۋ؛

— سىنىپتاسىنىڭ جاۋابى مەن جازباشا جۇمىستارىن باعالاۋ؛

— ءوز بەتىمەن قيىن تاپسىرمالاردى تاڭداۋ؛

— تانىمدىق تاپسىرمانىڭ شەشىمدەرىن تابۋدا بىرنەشە نۇسقاسىن كورسەتۋ؛

— وزىندىك باعالاۋعا جاعداي تۋعىزۋ، ءوزىنىڭ تانىمدىق جانە پراكتيكالىق ارەكەتتەرىن تالداۋ؛

— تانىمدىق تاپسىرمالاردى شەشۋدە بۇرىننان بىلەتىن ءادىستى قولدانۋ ارقىلى ورىنداۋ.

شىعارماشىلىق سيپاتتاعى ساباقتار تۇرلەرىن جۇيەلى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگى قالىپتاسىپ، وقۋشى ءۇشىن ماڭىزدى جاقتارى تومەندەگىدەي:

— وقۋشىنىڭ تانىمدىق ىزدەنىمپازدىعى قالىپتاسادى؛

— سۇراقتاردى، ماسەلەلەردى تەرەڭ تالداۋعا ۇيرەنەدى؛

— كىتاپتارمەن، كوركەم جانە عىلىمي ادەبيەتتەرمەن، باسپا ماتەريالدارىمەن جۇمىس جاساۋ بىلىكتەرىن قالىپتاستىرادى؛

— ۇجىمدىق وي-پىكىرلەرى جەتىلەدى، توپ مۇشەلەرىن پىكىرلەرىمەن ورتاق تۇجىرىم جاساۋعا ۇيرەنەدى؛

— وقۋشى ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا، ءسوز مادەنيەتىنە ۇيرەنەدى؛

— ءوز ارەكەتتەرىنە سىن تۇرعىسىنان قاراۋعا؛

— تۇجىرىم جاساپ قورىتىندىلاۋعا؛

— ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ قارىم-قاتىناسى ىنتىماقتاستىقتا بولىپ، سەنمدىلىكتەرى ارتادى.

ءار بالانىڭ بويىنداعى شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى وقۋ ارەكەتىندە كورىنەدى. وقۋ ىس-ارەكەتىندە ءمۇعالىم مەن وقۋشى تىعىز بايلانىستا بولۋى كەرەك. ال، وقۋشىنىڭ قابىلداۋ تۇيسىگى ءماتىن، ۆيدەو، انيماسيا، گرافيكا، دىبىس ەلەمەنتتەرى ارقىلى قالىپتاسادى. ول ءۇشىن ءمۇعالىم بار كۇش-جىگەرىن، پەداگوگيكالىق شەبەرلىگىن وقۋشى بويىنداعى تابيعي مۇمكىندىكتەرىن اشۋعا، ۇيلەسىمدى دامىتۋعا باعىتتاۋى، شىعارماىلىق جاعداي جاساۋى قاجەت. ال، وقۋشى ءوز تاراپىنان بەلسەندىلىك، دەربەستىلىك كورسەتۋى، وزىنە دەگەن سەنىمدىگى ارقىلى شىعارماشىلىق ارەكەتتى قالىپتاستىرا الادى.

ينفورماتيكادان ۇيىمداستىرىلاتىن سىنىپتان تىس جۇمىستاردا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم، بىلىك، داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ، تۇلعا رەتىندەگى تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋدىڭ جانە شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور.

سىنىپتا اڭگىمەلەسۋ ءۇشىن دۇرىس جاعداي جاساۋ جانە جاڭا، ءارتۇرلى «نەگىزگى ەرەجەلەردى» انىقتاۋعا ءارتۇرلى اڭگىمەلەسۋ پىشىندەرىن قالىپتاستىراتىن مۇعالىمگە بايلانىستى بولادى. بۇندا ۋاقىت، ەپتىلىك ورىن الادى جانە كەيبىر تاباندىلىقتى تالاپ ەتەدى. وندا ءبىراق وقۋشىلار بىر-بىرىنەن اڭگىمەلەسۋ ارقىلى ۇيرەنۋى مۇمكىن دەگەن ويعا كەلەدى. ولار وقۋشىلار جاڭا وزدەرىنىڭ الدىن الا يدەيالارىن ايتا باستايدى جانە جاڭىلىسۋعا اكەلەتىن ماسەلەلەر تۋرالى ايتۋعا سەنىمدى بولادى. وسىلايشا، وقۋشىلار سىنىپتا كومەك بولاتىنىنا تولىق سەنىمدى بولادى.

ءبىراق، شىعارماشىلىقتى تەجەيتىن ءۇش نارسە بار: «ساتسىزدىككە ۇشىرايمىن، قولىمنان ەشنارسە كەلمەيدى» دەگەن قورقىنىش سەزىم، ەكىنشى — وزىنە تىم ريزا بولماۋشىلىق سەزىمى، ءۇشىنشى جالقاۋلىق. ونداي جاعدايدا بالانى قۇتقارۋدىڭ جولدارىن تابۋ:

— وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا مەكتەپتە، ساباق ۇستىندە، ۇيدە قولايلى جاعداي جاساۋ؛

— شىعارماشىلىق باعىتقا بالانى جۇيەلى، سانالى تۇردە قالىپتاستىرىپ وتىرۋ.

وقۋشىلاردى شىعارماشىلىق جۇمىسقا باۋلىپ، ولاردىڭ بەلسەندىلىكتەرىن، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا ءتۇسۋ ءۇشىن شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن ساباقتا جانە ساباقتان تىس ۋاقىتتا دامىتۋدا ءار ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەردى قولدانۋعا بولادى.

ولار:

— تاقىرىپتى مازمۇنىنا قاراي جيناقتاۋ، ارناۋلى ءبىر تاقىرىپتا پىكىرتالاس تۋدىرۋ؛

— لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتاتىن ويىن تاپسىرمالاردى شەشۋ؛

— بەرگىلگەن تاپسىرمانى تۇرلەندىرۋ باعىتىنداعى جۇمىس (كەرى ەسەپتەر قۇراستىرۋ، ءماتىن مازمۇنىن وڭدەۋ، شىعارما، شاعىن ءماتىن، اڭگىمە قۇراۋ)

— اڭگىمەنىڭ ۇقساستىعىن سالىستىرۋ، بولىكتەرگە ءبولۋ، ات قويعىزۋ؛

— قيالداۋ ارقىلى سۋرەت سالعىزۋ؛

— ۇناتقان كەيىپكەرلەرىنە مىنەزدەمە بەرۋ (اقتاپ الۋ، قارالاۋ)؛

— ءماتىن، اڭگىمە، ەرتەگىنى ءوز بەتىنشە اياقتاۋ.

وسىنداي جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ادىس-تاسىلدەرىن قولدانۋ ارقىلى وقۋشىلار شىعارماشىلىعىن ارتتىرۋعا ۇلەس قوسۋعا بولادى.

شىعارماشىلق جۇمىستىڭ وقۋشىلاردى ويلاۋعا جەتەلەپ، قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن ارتتىرۋعا، بەلسەندىلىككە ىنتالاندىرادى.

وقۋ پروسەسىندە شىعارماشىلىق تۇسىنىگىن جەكە باستىڭ قاسيەتى ەمەس، وقۋشىنىڭ وقۋ پروسەسىندەگى ءىس — ارەكەت قۇرالى جانە تابىستىڭ بەلگىسى دەپ ءبىلۋ كەرەك.

وقۋ پروسەسىندەگى نەگىزگى ماسەلە – وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ءىس — ارەكەتى جانە شىعارماشىلىقتىڭ دامۋىنا نەگىز بولادى. وقۋشىلاردىڭ ءىس — ارەكەتى نەعۇرلىم ۇيلەسىمدى، يكەمەلدەنگەن، ءتيىمدى وقىتۋ ادىستەرمەن ۇيىمداستىرىلسا، وندا ولاردىڭ بەلسەندىلىگى دە، سوعۇرلىم جوعارى بولىپ، شىعارماشىلىقتىڭ دامۋى قارقىندى تۇردە كورىنەدى. شىعارماشىلىققا باۋلۋدا كەز – كەلگەن ءادىستى ءتيىمدى قولدانۋ ءوزىمىزدىڭ قۇزىرىمىزدا. ونىڭ ساباق ۇستىندە بولسىن، سىنىپتان تىس جۇمىس تۇرىندە بولسىن، قاي جۇمىس تۇرىندە دە جەمىسىن كورۋگە بولادى. تەك ءار جۇمىس جەتىستىگىن ماراپاتتاۋدى ەستەن شىعارمايىق.  بارلىق جۇمىستاردا وقۋشىنىڭ قالاۋىن،  تاڭداۋى مەن ۇسىنىستارىن ەسكەرە وتىرايىق. سوندا عانا شىعارماشىلىق جۇمىس ناتيجەسىنە جەتۋگە بولادى. شىعارماشىلىق جۇمىس ناتيجەسى كوپ جىلدىق ەڭبەكتى تالاپ ەتەدى.

ناتيجەسىندە:

شىعارماشىلىق دارىندىلىقتىڭ بەلگىلەرى ءار ءتۇرلى بولاتىندىعى قيىندىق تۋعىزادى جانە دە ولار الەۋمەتتىڭ ورتامەن تىعىز بايلانىستى. بالانىڭ قانداي بولسا دا كەز-كەلگەن شىعارماشىلىق تالپىنىسىن قۇپتاۋىمىز كەرەك. سەبەبى ونىڭ استارىندا بالانىڭ تازا، اشىلماعان شىعارماشىلىق باستاۋى جاتىر. و.بالزاكتىڭ «ۇدايى ەڭبەك ەتۋ – ونەردىڭ دە، ءومىردىڭ دە زاڭى» دەگەنىندەي، وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتى مەن بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋدا مۇعالىمگە ۇنەمى ىزدەنۋگە، تۇراقتى ەڭبەك ەتۋدى مىندەتتەيدى. وقۋ ارەكەتىنىڭ مازمۇنى ارقىلى شىعارماشىلىق قابىلەتتى اشۋ، جەتىلدىرۋ.  وقۋشىنىڭ ءبىلىم مازمۇنىنداعى عىلىمي ۇعىمداردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ارقىلى وقۋشىنى شىعارماشىلىق ارەكەت جاعدايلارىنا اكەلەتىن ىشكى بايلانىستاردى اشۋعا مۇمكىندىك تۋعىزىپ، جاعداي جاساۋ كەرەك.

ارينە، اتقارىلعان ىستەر از ەمەس. دەگەنمەن، ءالى دە بولسا دا ءبىزدى ويلاندىراتىن، تولعاندىراتىن ىستەر جەتەرلىك. اتاپ ايتقاندا، ولار ءبىلىم ماپاسىن ارتتىرۋ، وقۋشىلاردىڭ بىلىمىنە، ويلاۋ قابىلەتىنە ساي دەڭگەيلەپ وقىتۋ، عىلىمي-ىزدەنىس قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، ت.س.س.، ويتكەنى، ءححى عاسىر – بىلىمدىلەر عاسىرى. ەندەشە بىزگە وي ءورىسى جوعارى دامىعان، زەردەلى جان-جاقتى پاراساتتى ۇرپاق كەرەك ەكەنىن ءبىر ساتتە ەستەن شىعارماعانىمىز ءجون.

ينفورماتيكا ءپانىن وقىتۋدا سىنىپتان تىس جۇمىستاردى كومپيۋتەرلىك تەحنولوگيالار ارقىلى وقىتۋ  وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ مەن قاتار ولاردى ءوز بەتىمەن ىزدەنۋگە دە  ۇمتىلدىرادى.

ءبىزدىڭ وسى اتقارىلىپ جاتقان  جۇمىستارىمىز  ارقىلى  وقۋشىلاردىڭ ءوز بىلىمدەرىن ۇشتاۋعا، قابىلەتتەرىن شىڭداۋعا قوسقان ۇلەسىمىز  دەپ بىلەمىن.  ءوز ىسىنە بەرىلگەن،  جاڭالىقتى جاتسىنباي قابىلدايتىن، شاكىرتىنىڭ جانىنا نۇر قۇيىپ، ومىرگە ءوزى دە باقىتتى بولىپ، وزگەلەردى دە باقىتقا جەتكىزسەم دەپ جۇرەتىن ۇستاز بولايىق.

بوگۋسوۆا گۋلنۋر جالگاشيەۆنا

---