زاڭدى ءبىلۋ -زامان تالابى
زاڭدى ءبىلۋ - زامان تالابى
6 - 11 سىنىپتارعا ارنالعان اشىق ساباق
ماقساتى: جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي وقۋشىلاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرىپ، ارتتىرۋ. بولاشاقتا زاڭدى قۇرمەتتەيتىن ق ر ازاماتىن تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
• جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي وقۋ ادىستەرىن قولدانۋ؛
• باستاۋىش سىنىپتا قۇقىقتىق بىلىمدەردى ينتەگراسيالاپ وقىتۋ؛
• نەگىزگى سىنىپتاردا قۇقىقتىق بىلىمدەرىن اداپتاسيالاۋ؛
• جوعارى سىنىپتاردا نەگىزگى بىلىمدەرىن بەكىتىپ، پروبلەمالىق سۇراقتار ارقىلى ءوز ينتەرپريتاسياسىن ناقتى جەتكىزۋگە تاربيەلەۋ.
«جاڭىلمايتىن جاق جوق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق» دەيدى حالىق دانالىعى. قىلمىس جاساعانى ءۇشىن جازاعا تارتقاننان گورى ونىڭ الدىن العان الدەقايدا جاقسى. الدىن الۋ جۇمىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى العاش جاسالعان تەرىس قادامنىڭ دەر كەزىندە انىقتالۋىنان عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋگە دە بايلانىستى.
زاڭ تالاپتارىن باستاۋىش سىنىپتان جاڭا كەلگەن بالالاردان باستاپ قولعا العان ءجون. ويتكەنى بۇل -«زامان تالابى». سوندىقتان كىشى سىنىپتاردا قۇقىق ساباعىن ۇتىمدى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن سول جاس ەرەكشەلىگىنە ساي وقۋ ادىستەرىن قولدانۋ كەرەك. ياعني اۋىر قۇقتىق تەرميندەرمەن ەمەس، بالا ەستىپ ۇيرەنگەن قاراپايىم وي - تۇجىرىمدار قولدانۋ قاجەت. مىسالى، كۇندەلىكتى بالاعا قىزىقتى ەرتەگى، مىسالدار، اڭگىمەلەرمەن، ويىندارمەن ءتۇسىندىرۋ. ءتۇسىندىرىپ قانا قويماي جاڭا تەحنيكالىق جەتىستىكتەردى قوسقانىمىز (مۋلتفيلمدەر، سۋرەتتەر، 3D فورماتتاعى ۆيدەولار) ءجون. ۆيزۋالدى تۇردە بالالارعا ءتۇسىندىرىپ، مۋلتفيلمدەردەگى كەيىپكەرلەردىڭ ءىس - ارەكەتەرىنە اسسوسياسيالىق، كوننوتاسيالىق تۇرعىدا تالقىلاۋ قاجەت.
ەرتەگى – بالانى تاربيەلەۋگە ارنالسا، سول تاربيە ارقىلى بالانى جونگە سالۋ، ونىن كوزقاراسىن باعدارلاۋ جانە ىشكى الەمىنەن حاباردار بولۋعا بولادى. ەر توستىك ەرتەگىسىندە بالاقايلارىمىز دوستىقتىڭ ۇلكەن ۇلگىسىن كورەدى. وعان كومەك قولىن سوزعان كولتاۋىسار مەن جەلاياق سەكىلدى الىپتاردىڭ ەڭبەگى تەك دوستىقتى عانا ناسيحاتتامايدى، ەرەكشە بولمىستارى ارقىلى بالانىڭ تاپقىرلىق دەڭگەيىن دە جوعارىلاتادى. ەر توستىك بالا جەر بەتىندە كوپتەگەن پاتشالىقتاردى كورسە، جەر استىندا دا كوپتەگەن پاتشالىقتاردىڭ قوناعى بولدى. بۇل بالا پسيحولوگياسىنا وتان ۇعىمىن سىڭىرەدى، بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىڭ زاڭنامالارىنا باعىنۋ ماسەلەسىن ۇعىندىرادى.
ەرتەگىدەن ءۇزىندى: حان قىزىنىڭ كۇيەۋ تاڭداۋى نەمەسە كۇلشە قىزدىڭ حانزادا ۇيىمداستىرعان بالعا بارۋى – جاسوسپىرىمدەردىڭ ىشكى پروسەستىك نۇكتەلەرىنە اسەر ەتىپ، پسيحولوگيالىق اناليتيكالىق سيپاتتا ءجاسوسپىرىم جانىنا جايلىلىق بەرىپ، ەرتەگى سوڭىندا قاس زۇلىمنىڭ قازا تابۋى، ءزالىم پاتشانىڭ باسى الىنۋى، ايداھاردىڭ ءولۋى سەكىلدى جاماندىق اتاۋلىنىڭ كەلمەسكە كەتۋى – بالانىڭ بويىنداعى سوقىر اگرەسسيالىق كۇشتەردى جويىپ، جاقسىلىق باعىتىن تاڭداۋىنا سەبەپكەر بولادى. ەرتەگىنىڭ اسەر ەتۋى – ونىڭ قابىلدانۋىنا دا بايلانىستى، سونداي - اق، ەرتەگىنىڭ بەرىلۋ فورماسى كورىنىستىك جاعدايدا سەنسورلى تۇردە ساناعا جەتسە، بايانداۋشىلىق نەمەسە كىتاپقا كوز جۇگىرۋ ارقىلى اقپارات الۋدا كوممۋنيكاسيالىق ۇلگىدە ويعا توقىلادى. بالا ساناسىن جەتىلدىرۋدە ەرتەگى سەكىلدى لينگۆيستيكالىق باعدارلامالاردىڭ وتىمدىلىگى زور.
ورىس حالقىنىڭ بالالار جازۋشىسى اندرەي ۋساچيەۆ «كىشكەنتاي ادامنىڭ باسىنان كەشكەندەرى» اتتى قۇقىقتىق تاربيەگە ارنالعان ەرتەگىسىن كىشكەنتاي وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بالا تىلىمەن جازعان. اتالعان ەرتەگىنىڭ ءۇزىندىسىن ساباق بارىسىندا قولدانۋعا بولادى.
باياعىدا كىشكەنتاي ادام ءومىر ءسۇرىپتى. ونى ەشكىمدە كوزگە ىلمەيدى ەكەن. ءتىپتى باقشانى كۇتىپ - باپتاعاندا گۇلدىڭ اراسىنان كورمەي تاپتاپ كەتە بەرەتىن.
- سەندەر نە ىستەپ جاتسىزدار؟ وتىنەم، اباي بولىڭىزدارشى - دەپ جان داۋسىمەن ايقايلايدى. ءبىراق ۇلكەن ادامدار كوڭىل اۋدارماي، ءارى قاراي ءوز جۇمىستارىن جاساي بەرەدى. اشۋلانعان كىشكەنتاي ادام وزىنە يت اسىراپ، ءۇيىنىڭ الدىنا بايلاپ قويادى. ءيتتىڭ ۇرگەنىنەن ادامدار سەسكەنىپ كىشكەنتاي ادامعا سوقتىعىسا بەرمەيتىن بولدى. سوندا كىشكەنتاي ادام: «نەگە ادامدار تەك ۇرگەننەن عانا قورقادى، نەگە ءبىر - ءبىرىن سىيلامايدى؟»- دەپ ويلانادى.
ءبىر كۇنى كىشكەنتاي ادام جەكە كىتاپحاناسىنان ءبىر كىتاپ تاۋىپ الادى. كىتاپ «ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسى» دەپ اتالاتىن. وندا ادامداردىڭ ءوز قۇقىقتارىن ءبىلىپ، ءبىر - بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەك دەلىنگەن. كىتاپ كىشكەنتاي ادامعا قاتتى ۇنادى. ءبىراق كىتاپ تۋرالى قالا تۇرعىندارى ەشقانداي بىلمەيتىندەرىن مالىمدەيدى.
- قىزىق، ۇلكەن ادامدار ساۋاتسىز ەكەن - دەپ كىشكەنتاي ادام تاڭ بولادى.
- بۇل جاعدايدى تەزىرەك تۇزەتۋ كەرەك - دەيدى.
6 - 11 سىنىپتارعا ارنالعان اشىق ساباق
ماقساتى: جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي وقۋشىلاردىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن قالىپتاستىرىپ، ارتتىرۋ. بولاشاقتا زاڭدى قۇرمەتتەيتىن ق ر ازاماتىن تاربيەلەۋ.
مىندەتتەرى:
• جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي وقۋ ادىستەرىن قولدانۋ؛
• باستاۋىش سىنىپتا قۇقىقتىق بىلىمدەردى ينتەگراسيالاپ وقىتۋ؛
• نەگىزگى سىنىپتاردا قۇقىقتىق بىلىمدەرىن اداپتاسيالاۋ؛
• جوعارى سىنىپتاردا نەگىزگى بىلىمدەرىن بەكىتىپ، پروبلەمالىق سۇراقتار ارقىلى ءوز ينتەرپريتاسياسىن ناقتى جەتكىزۋگە تاربيەلەۋ.
«جاڭىلمايتىن جاق جوق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق» دەيدى حالىق دانالىعى. قىلمىس جاساعانى ءۇشىن جازاعا تارتقاننان گورى ونىڭ الدىن العان الدەقايدا جاقسى. الدىن الۋ جۇمىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋى العاش جاسالعان تەرىس قادامنىڭ دەر كەزىندە انىقتالۋىنان عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە كامەلەتكە تولماعانداردىڭ جەكە تۇلعالىق ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋگە دە بايلانىستى.
زاڭ تالاپتارىن باستاۋىش سىنىپتان جاڭا كەلگەن بالالاردان باستاپ قولعا العان ءجون. ويتكەنى بۇل -«زامان تالابى». سوندىقتان كىشى سىنىپتاردا قۇقىق ساباعىن ۇتىمدى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن سول جاس ەرەكشەلىگىنە ساي وقۋ ادىستەرىن قولدانۋ كەرەك. ياعني اۋىر قۇقتىق تەرميندەرمەن ەمەس، بالا ەستىپ ۇيرەنگەن قاراپايىم وي - تۇجىرىمدار قولدانۋ قاجەت. مىسالى، كۇندەلىكتى بالاعا قىزىقتى ەرتەگى، مىسالدار، اڭگىمەلەرمەن، ويىندارمەن ءتۇسىندىرۋ. ءتۇسىندىرىپ قانا قويماي جاڭا تەحنيكالىق جەتىستىكتەردى قوسقانىمىز (مۋلتفيلمدەر، سۋرەتتەر، 3D فورماتتاعى ۆيدەولار) ءجون. ۆيزۋالدى تۇردە بالالارعا ءتۇسىندىرىپ، مۋلتفيلمدەردەگى كەيىپكەرلەردىڭ ءىس - ارەكەتەرىنە اسسوسياسيالىق، كوننوتاسيالىق تۇرعىدا تالقىلاۋ قاجەت.
ەرتەگى – بالانى تاربيەلەۋگە ارنالسا، سول تاربيە ارقىلى بالانى جونگە سالۋ، ونىن كوزقاراسىن باعدارلاۋ جانە ىشكى الەمىنەن حاباردار بولۋعا بولادى. ەر توستىك ەرتەگىسىندە بالاقايلارىمىز دوستىقتىڭ ۇلكەن ۇلگىسىن كورەدى. وعان كومەك قولىن سوزعان كولتاۋىسار مەن جەلاياق سەكىلدى الىپتاردىڭ ەڭبەگى تەك دوستىقتى عانا ناسيحاتتامايدى، ەرەكشە بولمىستارى ارقىلى بالانىڭ تاپقىرلىق دەڭگەيىن دە جوعارىلاتادى. ەر توستىك بالا جەر بەتىندە كوپتەگەن پاتشالىقتاردى كورسە، جەر استىندا دا كوپتەگەن پاتشالىقتاردىڭ قوناعى بولدى. بۇل بالا پسيحولوگياسىنا وتان ۇعىمىن سىڭىرەدى، بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتىڭ زاڭنامالارىنا باعىنۋ ماسەلەسىن ۇعىندىرادى.
ەرتەگىدەن ءۇزىندى: حان قىزىنىڭ كۇيەۋ تاڭداۋى نەمەسە كۇلشە قىزدىڭ حانزادا ۇيىمداستىرعان بالعا بارۋى – جاسوسپىرىمدەردىڭ ىشكى پروسەستىك نۇكتەلەرىنە اسەر ەتىپ، پسيحولوگيالىق اناليتيكالىق سيپاتتا ءجاسوسپىرىم جانىنا جايلىلىق بەرىپ، ەرتەگى سوڭىندا قاس زۇلىمنىڭ قازا تابۋى، ءزالىم پاتشانىڭ باسى الىنۋى، ايداھاردىڭ ءولۋى سەكىلدى جاماندىق اتاۋلىنىڭ كەلمەسكە كەتۋى – بالانىڭ بويىنداعى سوقىر اگرەسسيالىق كۇشتەردى جويىپ، جاقسىلىق باعىتىن تاڭداۋىنا سەبەپكەر بولادى. ەرتەگىنىڭ اسەر ەتۋى – ونىڭ قابىلدانۋىنا دا بايلانىستى، سونداي - اق، ەرتەگىنىڭ بەرىلۋ فورماسى كورىنىستىك جاعدايدا سەنسورلى تۇردە ساناعا جەتسە، بايانداۋشىلىق نەمەسە كىتاپقا كوز جۇگىرۋ ارقىلى اقپارات الۋدا كوممۋنيكاسيالىق ۇلگىدە ويعا توقىلادى. بالا ساناسىن جەتىلدىرۋدە ەرتەگى سەكىلدى لينگۆيستيكالىق باعدارلامالاردىڭ وتىمدىلىگى زور.
ورىس حالقىنىڭ بالالار جازۋشىسى اندرەي ۋساچيەۆ «كىشكەنتاي ادامنىڭ باسىنان كەشكەندەرى» اتتى قۇقىقتىق تاربيەگە ارنالعان ەرتەگىسىن كىشكەنتاي وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن بالا تىلىمەن جازعان. اتالعان ەرتەگىنىڭ ءۇزىندىسىن ساباق بارىسىندا قولدانۋعا بولادى.
باياعىدا كىشكەنتاي ادام ءومىر ءسۇرىپتى. ونى ەشكىمدە كوزگە ىلمەيدى ەكەن. ءتىپتى باقشانى كۇتىپ - باپتاعاندا گۇلدىڭ اراسىنان كورمەي تاپتاپ كەتە بەرەتىن.
- سەندەر نە ىستەپ جاتسىزدار؟ وتىنەم، اباي بولىڭىزدارشى - دەپ جان داۋسىمەن ايقايلايدى. ءبىراق ۇلكەن ادامدار كوڭىل اۋدارماي، ءارى قاراي ءوز جۇمىستارىن جاساي بەرەدى. اشۋلانعان كىشكەنتاي ادام وزىنە يت اسىراپ، ءۇيىنىڭ الدىنا بايلاپ قويادى. ءيتتىڭ ۇرگەنىنەن ادامدار سەسكەنىپ كىشكەنتاي ادامعا سوقتىعىسا بەرمەيتىن بولدى. سوندا كىشكەنتاي ادام: «نەگە ادامدار تەك ۇرگەننەن عانا قورقادى، نەگە ءبىر - ءبىرىن سىيلامايدى؟»- دەپ ويلانادى.
ءبىر كۇنى كىشكەنتاي ادام جەكە كىتاپحاناسىنان ءبىر كىتاپ تاۋىپ الادى. كىتاپ «ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا ورتاق دەكلاراسياسى» دەپ اتالاتىن. وندا ادامداردىڭ ءوز قۇقىقتارىن ءبىلىپ، ءبىر - بىرىنە قۇرمەتپەن قاراۋ كەرەك دەلىنگەن. كىتاپ كىشكەنتاي ادامعا قاتتى ۇنادى. ءبىراق كىتاپ تۋرالى قالا تۇرعىندارى ەشقانداي بىلمەيتىندەرىن مالىمدەيدى.
- قىزىق، ۇلكەن ادامدار ساۋاتسىز ەكەن - دەپ كىشكەنتاي ادام تاڭ بولادى.
- بۇل جاعدايدى تەزىرەك تۇزەتۋ كەرەك - دەيدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۇقىق پانىنەن قايتالاۋ (پرەزەنتاسيا)
