زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى
سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، عابيت مۇسىرەپوۆ اۋدانى،
15 جىلدىق قازاقستان اۋىلى، جامانشۇبار نەگىزگى مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى جەتپيسوۆا گۇلنۇر قاراتاي قىزى
تاقىرىپ: زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. سەپتىك جالعاۋلارىمەن تانىستىرىپ، ولاردىڭ سۇراقتارىن مەڭگەرۋ.
ءا) سويلەمدى جۇيەلى قۇرۋعا، وزدىگىنەن قورىتىندى شىعارا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋ.
ب) ساۋاتتىلىققا، دۇرىس، مادەنيەتتى سويلەي بىلۋگە، جىلدامدىققا، ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك، توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، جازباشا جازۋ جۇمىسى، ويىن، وي تولعاۋ.
كورنەكىلىگى: «التىن قاقپا» ويىنىنداعى تاس قاقپا، كۇمىس قاقپا، التىن قاقپا، التىن ساندىق، سەگىز كيىز ءۇي، كارتوچكالار، جەتى سەپتىكتىڭ سۇراقتارى مەن جالعاۋلارى جازىلعان پلاكات، كۋبيك.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
قازاق ءتىلىم - ءوز ءتىلىم - انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم، باقىتىم، دارا ءتىلىم!
- مىنە، بالالار، كەمەڭگەر، عۇلاما، اقىندارىمىزدىڭ ءتىلى - تۋعان ءتىلىمىز قازاق ءتىلى ساباعى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلىپ ەدى؟
- 279 - 280 - جاتتىعۋ جازۋعا بەرىلدى.
ءقازىر مەن سەندەرگە سۇراقتار قويامىن، سەندەر جاۋاپ بەرىپ وتىرساڭدار. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتىڭ اتى شىعادى.
1. 279 - جاتتىعۋ. ءبىرىنشى جولداعى سوزدەر قاي ءسوز تابىنا جاتادى؟ (نەگىزگى ەتىستىك)
2. ەكىنشى جولداعى سوزدەر شە؟ (سىن ەسىم)
3. وسى سوزدەردەن قانداي زات ەسىم جاساپ جازدىڭدار؟ (تۋىندى زات ەسىم)
4. 280 جاتتىعۋ. قانداي زات ەسىمدەردى تاپتىڭدار؟ (دوستىق – تۋىندى زات ەسىم).
5. زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. (زات ەسىم)
6. زاتتىڭ قيمىلىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. (ەتىستىك)
7. زاتتىڭ سانىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. (سان ەسىم)
سونىمەن ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتىڭ اتى شىقتى. بۇگىنگى وتەتىن جاڭا تاقىرىپتىڭ اتى «زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى» دەگەن تاقىرىپ.
تاقتادا: وقۋشىلار ورمانعا ساياحاتقا شىقتى.
سويلەمدەگى سوزدەردى ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىرۋ ءۇشىن جالعاناتىن جالعاۋلاردى سەپتىك جالعاۋلارى دەيمىز.
قازاق تىلىندە جەتى سەپتىك بار: اتاۋ، ىلىك، بارىس، تابىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس.
زات ەسىمنىڭ سەپتىك جالعاۋلارى ارقىلى وزگەرۋىن زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى دەيمىز.
زات ەسىمنىڭ سەپتىك جالعاۋلارىن ايتىپ وتەمىن.
اتاۋ سەپتىك كىم؟ نە؟
اتاۋ سەپتىگىنىڭ وزىنە ءتان ارنايى قوسىمشاسى بولمايدى. ول زاتتاردى ءتۇبىر كۇيىندە اتاپ كورسەتەدى. باستاۋىش مۇشەسىنىڭ قىزمەتىن اتقارادى.
سونىمەن سويلەمدەگى جالعاۋلاردى الىپ تاستاعاندا سويلەم بايلانىسپايدى. بۇل جالعاۋلار زات ەسىم سوزدەرىن ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىرۋ ءۇشىن جالعانادى. بۇل ساباقتا بارلىعىمىز «ءبىلىم ەلىنە» ساياحاتقا شىعامىز. مىنا ولەڭ جولدارىن ايتىپ وتەمىن
شىركىن - اي عالىم بولسام،
تىلدەسكەن دانالىقپەن.
الەمگە ءمالىم بولسام،
اشقان كوپ جاڭالىقپەن.
شىركىن - اي ءانشى بولسام،
كادىمگى كۇمىس تاڭداي.
شىركىن - اي باتىر بولسام،
ايباتتى ارىستانداي.
ءانشىنىڭ، اقىننىڭ دا،
جانىنا ءبىلىم قورەك
بۇگىندە باتىردىڭ دا
وزىنە ءبىلىم كەرەك.
كوزىڭنەن كۇلىمدەگەن،
ءبىر ۇشقىن سەزىپ پە ەڭ سەن.
الدىمەن ءبىلىم دەگەن،
بايگەدەن وزىپ كەل سەن.
وقۋدىڭ وزاتىنا،
ارمان دا تاياۋ بولار.
ءبىلىمنىڭ بوز اتىنا،
مىنبەگەن جاياۋ قالار.
«ءبىلىم» دەگەن عاجايىپ ەلگە جەتۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىمىمىزدى ورتاعا سالايىق. وعان جەتۋ جولىندا ەرتەگىلەردە ايتىلاتىنداي كوپتەگەن كەدەرگىلەردەن ءوتۋىمىز قاجەت. بۇل كەدەرگىلەر ءبىزدىڭ «التىن قاقپا» ويىنىندا كەزدەسەدى. بۇل ويىندى تەلەديداردان كورىپ جۇرسىڭدەر. قايسى توپ وسى ويىنداعى ءار قاقپانىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرسە، «ءبىلىم ەلىنىڭ» ءبىلىمدى ازاماتى بولماق. وسى قاقپالاردان ءوتۋ ءۇشىن توپ بولىپ جۇمىس ىستەيمىز.
15 جىلدىق قازاقستان اۋىلى، جامانشۇبار نەگىزگى مەكتەبىنىڭ
باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى جەتپيسوۆا گۇلنۇر قاراتاي قىزى
تاقىرىپ: زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. سەپتىك جالعاۋلارىمەن تانىستىرىپ، ولاردىڭ سۇراقتارىن مەڭگەرۋ.
ءا) سويلەمدى جۇيەلى قۇرۋعا، وزدىگىنەن قورىتىندى شىعارا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ويلاۋ جۇيەسىن دامىتۋ.
ب) ساۋاتتىلىققا، دۇرىس، مادەنيەتتى سويلەي بىلۋگە، جىلدامدىققا، ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ءادىس - تاسىلدەرى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك، توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ، جازباشا جازۋ جۇمىسى، ويىن، وي تولعاۋ.
كورنەكىلىگى: «التىن قاقپا» ويىنىنداعى تاس قاقپا، كۇمىس قاقپا، التىن قاقپا، التىن ساندىق، سەگىز كيىز ءۇي، كارتوچكالار، جەتى سەپتىكتىڭ سۇراقتارى مەن جالعاۋلارى جازىلعان پلاكات، كۋبيك.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
قازاق ءتىلىم - ءوز ءتىلىم - انا ءتىلىم،
اباي، مۇحتار سويلەگەن دانا ءتىلىم.
قاستەرلەيدى ۇل - قىزىڭ ماڭگى سەنى،
بولاشاعىم، باقىتىم، دارا ءتىلىم!
- مىنە، بالالار، كەمەڭگەر، عۇلاما، اقىندارىمىزدىڭ ءتىلى - تۋعان ءتىلىمىز قازاق ءتىلى ساباعى.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
- ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلىپ ەدى؟
- 279 - 280 - جاتتىعۋ جازۋعا بەرىلدى.
ءقازىر مەن سەندەرگە سۇراقتار قويامىن، سەندەر جاۋاپ بەرىپ وتىرساڭدار. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتىڭ اتى شىعادى.
1. 279 - جاتتىعۋ. ءبىرىنشى جولداعى سوزدەر قاي ءسوز تابىنا جاتادى؟ (نەگىزگى ەتىستىك)
2. ەكىنشى جولداعى سوزدەر شە؟ (سىن ەسىم)
3. وسى سوزدەردەن قانداي زات ەسىم جاساپ جازدىڭدار؟ (تۋىندى زات ەسىم)
4. 280 جاتتىعۋ. قانداي زات ەسىمدەردى تاپتىڭدار؟ (دوستىق – تۋىندى زات ەسىم).
5. زاتتىڭ اتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. (زات ەسىم)
6. زاتتىڭ قيمىلىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. (ەتىستىك)
7. زاتتىڭ سانىن بىلدىرەتىن ءسوز تابى. (سان ەسىم)
سونىمەن ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ارقىلى جاڭا تاقىرىپتىڭ اتى شىقتى. بۇگىنگى وتەتىن جاڭا تاقىرىپتىڭ اتى «زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى» دەگەن تاقىرىپ.
تاقتادا: وقۋشىلار ورمانعا ساياحاتقا شىقتى.
سويلەمدەگى سوزدەردى ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىرۋ ءۇشىن جالعاناتىن جالعاۋلاردى سەپتىك جالعاۋلارى دەيمىز.
قازاق تىلىندە جەتى سەپتىك بار: اتاۋ، ىلىك، بارىس، تابىس، جاتىس، شىعىس، كومەكتەس.
زات ەسىمنىڭ سەپتىك جالعاۋلارى ارقىلى وزگەرۋىن زات ەسىمنىڭ سەپتەلۋى دەيمىز.
زات ەسىمنىڭ سەپتىك جالعاۋلارىن ايتىپ وتەمىن.
اتاۋ سەپتىك كىم؟ نە؟
اتاۋ سەپتىگىنىڭ وزىنە ءتان ارنايى قوسىمشاسى بولمايدى. ول زاتتاردى ءتۇبىر كۇيىندە اتاپ كورسەتەدى. باستاۋىش مۇشەسىنىڭ قىزمەتىن اتقارادى.
سونىمەن سويلەمدەگى جالعاۋلاردى الىپ تاستاعاندا سويلەم بايلانىسپايدى. بۇل جالعاۋلار زات ەسىم سوزدەرىن ءبىر - بىرىمەن بايلانىستىرۋ ءۇشىن جالعانادى. بۇل ساباقتا بارلىعىمىز «ءبىلىم ەلىنە» ساياحاتقا شىعامىز. مىنا ولەڭ جولدارىن ايتىپ وتەمىن
شىركىن - اي عالىم بولسام،
تىلدەسكەن دانالىقپەن.
الەمگە ءمالىم بولسام،
اشقان كوپ جاڭالىقپەن.
شىركىن - اي ءانشى بولسام،
كادىمگى كۇمىس تاڭداي.
شىركىن - اي باتىر بولسام،
ايباتتى ارىستانداي.
ءانشىنىڭ، اقىننىڭ دا،
جانىنا ءبىلىم قورەك
بۇگىندە باتىردىڭ دا
وزىنە ءبىلىم كەرەك.
كوزىڭنەن كۇلىمدەگەن،
ءبىر ۇشقىن سەزىپ پە ەڭ سەن.
الدىمەن ءبىلىم دەگەن،
بايگەدەن وزىپ كەل سەن.
وقۋدىڭ وزاتىنا،
ارمان دا تاياۋ بولار.
ءبىلىمنىڭ بوز اتىنا،
مىنبەگەن جاياۋ قالار.
«ءبىلىم» دەگەن عاجايىپ ەلگە جەتۋ ءۇشىن كوپ ەڭبەك ەتىپ، ءبىلىمىمىزدى ورتاعا سالايىق. وعان جەتۋ جولىندا ەرتەگىلەردە ايتىلاتىنداي كوپتەگەن كەدەرگىلەردەن ءوتۋىمىز قاجەت. بۇل كەدەرگىلەر ءبىزدىڭ «التىن قاقپا» ويىنىندا كەزدەسەدى. بۇل ويىندى تەلەديداردان كورىپ جۇرسىڭدەر. قايسى توپ وسى ويىنداعى ءار قاقپانىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرسە، «ءبىلىم ەلىنىڭ» ءبىلىمدى ازاماتى بولماق. وسى قاقپالاردان ءوتۋ ءۇشىن توپ بولىپ جۇمىس ىستەيمىز.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
