InfoHub Logo

Qazirgi álemde ýnıversıtetterdiń beınesi tez ózgerýde.

Máselen, joǵary oqý oryndarynyń birinshi lıgasyna (jalpy sanynyń 10%) bilim berý sapasyn qamtamasyz etý jónindegi ulttyq jáne halyqaralyq talaptarǵa sáıkes keletin, halyqaralyq akredıtteýden ótken, halyqaralyq reıtıńterde úzdik oryndarǵa ıe, korporatıvtik basqarýdy engizgen jáne komersıalyq emes bolyp tabylatyn oqý oryndary jatady. Mundaı JOO-lardyń tolyq derbestigi, maqsatty qarjylyq qoldaýy jáne QR BǴM tekserýlerinen erkindigi bolýy tıis.

Ekinshi lıgany Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ retinde joǵary oqý oryndary top-10 ulttyq reıtıńten, onyń ishinde daıyndyq baǵyttary boıynsha (jalpy sanynyń 12%) quraıdy. Olarǵa ishinara avtonomıa jáne maqsatty qarjylyq qoldaý kórsetiledi.

Úshinshi lıga-bul óz aımaǵynan talapkerlerdi tartatyn, biraq el deńgeıinde básekege qabiletti emes joǵary oqý oryndary. Olar basshylyq pen oqytýshylardyń biliktiligin arttyrýdy qamtamasyz ete otyryp, únemi monıtorıń pen profılaktıkalyq tekserýlerden ótýi kerek. Memlekettik joǵary oqý oryndarynyń transformasıasy úshin osy oqý oryndarynyń basshylaryn taǵaıyndaý kezinde olardy damytý baǵdarlamalaryn kelisý erekshe mańyzǵa ıe.

Joǵary oqý oryndarynyń transformasıasy sózsiz: qoǵamdaǵy jáne jalpy ekonomıkadaǵy ózgeristerdiń draıverleri retinde olarǵa jahandyq ról beriledi, sonyń ishinde bilim berýde. Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń boljamy boıynsha tehnologıalardyń damýy jaqyn arada álemde 75 mıllıon adamdy jumyssyz qaldyrady. Alaıda, 133 mıllıon jańa rólder mashınalary men algorıtmderi bar adamdardyń ıkemdi beıimdelýinen týyndaýy múmkin. Osyǵan baılanysty monografıa erteń qandaı bilim men quzyrettilik talap etiletini, joǵary oqý oryndarynyń qoǵamǵa róli men áseri týraly dıalogqa kezekti qadam boldy?

– Jańa basylymmen biz elimizdiń 30 jyldyǵyna oraı óz úlesimizdi qosqymyz keledi jáne HHİ ǵasyrdyń talaptaryna sáıkes joǵary oqý oryndaryn transformasıalaý quraly bolatyn Qazaqstan úshin kitap jazý mindetin qoıdyq,-dedi monografıanyń tusaýkeserinde Asylbek Qojahmetov.

Ótken úsh onjyldyqta elimizde jeke bilim berý tabysty damyp keledi, joǵary oqý oryndarynyń derbestigi qarqyn alýda, "Bolashaq" baǵdarlamasynyń túlekteri el ıgiligine laıyqty úles qosýda. Otandyq bilim ótpeli kezeńniń qıyndyqtaryna tótep berdi jáne birqatar parametrler boıynsha Odaqtyń keıbir burynǵy respýblıkalarynan, tipti Shyǵys Eýropa elderinen ozyp ketti.

Joǵary oqý oryndarynyń álemdi jaýlap alýy VIII ǵasyrdan bastap eksponensıaldy túrde júrýde. Osy jyldyń shilde aıynda ǵana ranking Web of universities-ke 31 myńnan astam joǵary oqý oryndary engizildi. "EYDU málimetteri boıynsha, 25-34 jas aralyǵyndaǵy joǵary bilimi bar qyzmetkerlerdiń jalaqysy orta bilimi bar qurdastaryna qaraǵanda 40% – ǵa artyq", – dep jazady monografıa avtorlarynyń biri - "Astana" Halyqaralyq ýnıversıtetiniń prezıdenti Serik Irsalıev, bes belgige negizdelgen joǵary bilim berýdi transformasıalaýǵa ǵylymı maqalasyn arnaǵan. – Al 55-64 jas aralyǵynda JOO-da oqıtyndardyń jalaqysy 73% - ǵa artyq".

Ol budan ári massıfıkasıa sıaqty transformasıanyń belgisin atap ótti jáne mysal retinde IýNESKO-nyń 2016 jyly álemniń joǵary oqý oryndarynda 216 mıllıon adam oqyǵandyǵy týraly málimetterin keltirdi, al 2050 jylǵa qaraı 600 mıllıon adam oqıdy dep boljanýda.

Qazaqstanda joǵary bilim massıfıkasıasy kelesideı kórinedi: 1991 jyly 288,4 myń stýdent oqydy, al 2005 jyly-775,8 myń.1991 jyldan 2001 jylǵa deıin joǵary oqý oryndarynyń sany úsh esege ósti: 61 – den 182-ge deıin. Biraq osy 10 jyl ishinde Serik Irsalıevtiń aıtýynsha, profesorlar, dosentter, oqý alańdary, jabdyqtar, kitaphanalar, ǵylymı jáne jarıalanymdyq belsendilik sanynyń barabar ósýi baıqalmady. Ekonomıkalyq kúıreýden keıin qalpyna keltirilgen óndiris pen jańa eńbek naryǵy mamandardyń spektri, sany men biliktiligi boıynsha naqty nusqaýlar bere almady. Nátıjesinde joǵary oqý oryndary ınovasıalyq ekonomıka bolmaǵan jaǵdaıda zertteýlerde óz ornyn taba almady.

Qazaqstan joǵary bilim berýdi turaqty damytý úshin zor áleýetke ıe, biraq bul rette onyń áleýmettik jáne ekonomıkalyq ósýge áseri tómen bolyp qalýda. Iaǵnı, biz kóp nárseni úıretemiz, biraq bul qoǵamǵa oń úles qosý úshin jetkilikti quzyrettilik bermeıdi. Sonymen, Deloitte global Human Capitel-2017 reıtıńiniń derekteri boıynsha, bizdiń elimizde adamı kapıtal kóleminiń joǵary kórsetkishi bar (halyqty bilim berýdiń ártúrli deńgeılerimen qamtý), bul oǵan 2018 jyly 128 eldiń ishinde 2-shi oryndy ıelenýge múmkindik berdi. Sol reıtıńte eńbek qyzmetinde daǵdylardy naqty paıdalaný parametrleri boıynsha tek 64-shi orynǵa jetý. Salystyrý úshin: Avstrıa birinshi kórsetkish boıynsha 44-shi orynda, al ekinshi kórsetkish boıynsha 4-shi orynda.

Ýnıversıtettiń jańa modeline bet burý Qazaqstannyń 30 jyldyq tarıhyndaǵy mańyzdy jáne mańyzdy oqıǵa boldy. Máseleniń bul tujyrymy monografıa materıaldarynan týyndaıdy, ol joǵary bilimniń bolashaǵy týraly oılaıtyndardyń barlyǵyna paıdaly jáne qyzyqty bolady.

Ál-Farabı atyndaǵy KazUÝ shetel fılologıasy jáne aýdarma ici kafedrasynyń aǵa oqytýshysy Baıeli Á.J.

QazUÝ Shetel fılologıasy 2 kýrs stýdenti Ońǵarbaı Janel

---