InfoHub Logo

Qazaq halqy tarıhynyń qaıbir alasapyranyna kóz júgirtsekte 20 ǵasyrdyń 30-jyldary ákelgen zulamatpen teńdeser qasiretti tabý qıyn. Sonaý 20 ǵasyrdy eske alatyn bolsaq alash zıalylary eske túseri anyq. Sońyn ishinde partıaǵa tóraǵalyq etken,negizin salýshy Mirjaqyp Dýlatulynyń ómiri jaıly baıandaımyz 

Mirjaqyp Dýlatuly 1885 jyly qarashanyń 25-shi juldyzynda dúnıege kelgen qazaqtyń asa kórnekti aǵartýshysy, qoǵam qaıratkeri, aqyn, jazýshy, jalyndy kósemsóz sheberi, alash zıalylarynyń biri. Týǵan jeri qazirgi Qostanaı obylysy Janakeldi aýdanyyna qarasty "Qyzbel" aýyly. Mirjaqyptyń ákesi sol zamandaǵy óz aýyl-aımaǵynyna aty shyqan óz isiniń sheberi bolǵan. Al, anasy - Dámesh oıyn-kúlkiniń adamy, ánshi kisi bolǵan. Dýlat balalaryn jastaıynan oqýǵa beredi. Bala Mirjaqyp aýyl moldasynan 2 jyl bilim alyp hat tanıdy 5-jyl aýyl mektebinde oryssha oqytatyn Muqan muǵalimnen dáris alady. Mirjaqyp anasynan 2 jasynda, ákesinen 12 jasynda aıyrylyp aǵasy Asqardyń tárbıesinde boldy. Dál osy zamatta patsha úkimeti halyqqa qysym kórsetip jatqan kezi bolatyn. Bul jaǵdaı sol zamandaǵy qazaqtyń kózi ashyq, oqyǵan, saýaty azamattaryna izdeý salady. Óz betinshe talpynyp, bilim jınaǵan Mirjaqyp zulamat kúnderdiń kele jatqanyń sezedi. Osyndaı kúrdeli kezende, Mirjaqyp 1904 jyly Omby qalasyna kelip Ahmet Baıtursynulymen kezdesedi. Budan keıin A. Baıtursynulymen esimi qatar aıtylyp, qazaq dalasyn sharlaıdy. 1907 jyly Peterbýrgte shyqan "Serke" gazetine "Jastarǵa" degen óleńimen qatar, jasyryn atpen "Bizdiń maqsatymyz" atty maqala jarıalaıdy. Maqala sol mezettegi qazaq halqynyń qıynshylyǵynyń sebebin jazady. Bul árıne patsha úkimetine unamaıdy. Tutqyndamaq bolady, biraq jasyryn attyń ıesin taba almaıdy. 1909 jyly M. Dýlatuly "Oıan qazaq" atty óleń jınaǵyn shyǵarady. Bul jınaqta patsha úkimetine unamaıdy 1911 jyly M. Dýlatuly Semeı túrmesine tutqynǵa túsedi kóp uzamaı 1 jyl 8 aıdan keıin tutqynan bosatylady.Túrmeden shyqqan soń, 1911 jyly "Aıqap" jýrnalyna sońmen qosa "Qazaq" gazetine shyǵarmalaryn jarıalaıdy. Kóp uzamaı "Qazaq" gazeti jabylady. 1916 jyly qazaq halqynyń asharshylyqtan zardap shegip jatqanyn kórip, Mirjaqyp tarıhtaǵy alǵashqy qor qurady. Sodan bastap halyq arasynda Mirjaqyptyń atty keńinen taraı bastaıdy. 1922 jyly qaıta jazyqsyz tutqyndalady. Túrmeden shyqqan soń, 1922-1926 jyldar aralyǵynda Orynbordaǵy ınstıtýtynyń oqytýshysy bolady. 1928 jylydyń aıaǵynda qamaýǵa alynyp, on jylǵa sottalady. Mine osylaısha "Kózińdi ash oıan qazaq kóter basty" dep jyrlaǵan aqyn 1935 jyly 5-shi qazanda tutqynda qaıtys bolady.

Káribek Balaýsa

---