InfoHub Logo

Ajgojına Marjan Daýtbekqyzy
Semeı qalasyndaǵy №16 jalpy orta
bilim beretin mekteptiń  qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi

Abaı murasy – bizdiń ult bolyp birlesýimizge, el bolyp damýymyzǵa jol ashatyn qasterli qundylyq. Osy oraıda Memleket basshysy Q.K.Toqaevtyń «Abaı jáne XXI ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasy halqymyzǵa úlken serpin berip otyr. Maqala ásirese, bilim salasymen, jalpy urpaq tárbıesimen tikeleı baılanysty ekendigi qýantady. «Jahandaný dáýirinde kez kelgen dúnıeni Abaıdyń danalyǵymen baılanystyrý kerektigi jáne ár qazaqtyń úıinde dombyra bolý kerek desek, ár otbasynyń tórinde Muhtar Áýezovtyń "Abaı joly" kitaby men Abaıdyń qara sózderi turýy kerek»- deıdi memleket basshysy.   

Demek, qazaqtyń ulttyq óneri men ulttyq qundylyqtarymyzdy, uly oıshyldardyń danalyq sózderin ár bala jastaıynan óz otbasynda uǵynýy kerek degen oı túıindeımiz. Biz, ustazdar qaýymy, aldymyzǵa kelgen búldirshinderdi Abaıdyń qara sózderimen qýattandyrý kerekpiz. Memleket basshysynyń maqalasy - ustazdar qaýymy úshin, jalpy qoǵam úshin basshylyqqa alatyn qujat bolmaq.

Abaı murasynda aıtylatyn tolyq adamǵa jetý úshin aqyn shyǵarmalaryn boıtumar retinde tanýymyz kerek. Osynyń ishinde erekshe toqtalatyn dúnıe: Abaı murasynyń yntymaqqa, birlikke shaqyrýy. «Birińdi qazaq, biriń dos, kórmeseń istiń bári bos» degen aqyn sóziniń astaryndaǵy oıtúıinin seziný eń birinshi qazaqqa kerek. Memleket birtutas bolýy úshin qazaq áýeli ózi birtutas bolýy kerek. Bir ıdeıaǵa uıyp, tutas halyq bolyp qalyptasýy qajet. Osydan kelip Abaıdyń «Adamzattyń bárin súı baýyrym» dep atalatyn ekinshi úlken ıdeıasy shyǵady. Ol úshin adamǵa óz múddesin adamzattyń múddesimen bir deńgeıde qoıa biletindeı úlken, bıik parasat kerek Bes nárseden qashyq bol,

 Bes nársese asyq bol,

Adam bolam deseńiz,-degeninen Abaıdyń tolyq adam ilimi bir-birimen keshendi túrde baılanysyp otyrǵan dúnıe ekenin kórýge bolady.

 Senbe jurtqa, tursa da qansha maqtap,

 Áýre etedi ishine qýlyq saqtap.

 Ózińe sen, ózińdi alyp shyǵar,

Eńbegiń men aqylyń eki jaqtap,-dep aqyl men eńbekke senim artady.

Qazaq halqyn álemge tanytý qandaı jolmen júzege asady? Ár qazaq keýdesin soǵyp, men qazaqpyn, meni tanyńdar dep aıǵaılaı berse, álem tanı ma? Árıne, tanymaıdy. Ult álemge uly tulǵalary arqyly tanylady. Álemge Abaıdyń ilimi arqyly búkiladamzattyq ıdeıalardyń qandaı deńgeıde ekenin kórsete alatyn deńgeıge jetýimiz kerek. Prezıdentimiz Abaıdy tanytýdaǵy is-sharalar sanyn aıtqanda bizdegi  júrgizilip jatqan jumystar basqa urpaqty tárbıeleýge úlgi bolsa dep oıladyq. Ol mektebimizdegi «Abaı álemine saıahat» klýby

Abaıdyń oıy adamzatqa qosylǵan úlken úles. Bul qazaq mádenıetiniń úlesi. Abaıdy tanı otyryp, álemge tanyta otyryp, ózimizdi tanytamyz. "Abaı álemine saıahat" atty ıgi bastamany elimizdiń barlyq mektepterine arnaıy baǵdarlama jasap, taratýshy jazýshy, aqyn, sáýletshi, dramatýrg, etnograf, «Abaı álemine saıahat» klýbynyń Prezıdenti Nazarbek Saıyn Nazarbekuly.

Klýbtyń maqsaty – urpaǵymyzdyń rýhanı bolmysyn, otansúıgishtik sanasyn jatpıǵyldylar úgitinen aman saqtaý úshin, olardy Abaı sózderi, Elbasy oılary arqyly únemi nárlendirip otyrý,-deıdi, aǵamyz.           Jastarymyzǵa álemde ashyq jarıalanbaǵan, biraq adam sanasy úshin dúnıejúzilik talastyń, dúnıejúzilik básekeniń júrip jatqanyn, bul – adam sanasyna bılik etý úshin bolyp jatqan báseke ekenin;

Bul – jastar sanasyna ıelik etý maqsatyndaǵy  jasyryn soǵys ekenin;             Bul básekede, bul soǵysta beıqam qalǵandar ulttyq bolmysynan aırylady, óz ulty ishindegi «máńgúrtter» qataryn kóbeıtetinin túsindirý deıdi,- aǵamyz.

«Máńgúrt degen kimder» degen suraqqa jaýap izdesek, olar –  ulttyq bolmysyn joǵaltqan, ulttyq namysynan aırylǵan adamdar degen shyndyqtyń betin ashyp aıtyp, ulttyq qundylyǵymyzdy, qazaqı bolmysymyzdy saqtap qalý, mynaý jahandaný atty kezeńde basty shara  dep túsiný qajet deıdi, klýb  baǵdarlamasy.

Jasy seksenge taıaý qart kisiniń sonaý kıeli Mańǵystaý ólkesinen at arytyp Abaı eline kelýi, onyń óz boıyndaǵy qýaty men bilimin áli kúnge ıgilikti iske arnaýy elimizdiń qazirgi rýhanı jańǵyrý kezeńinde úlken-kishige birdeı  úlgi-tárbıe mektebi deımiz.

1-8 synyptarǵa baǵdarlama boıynsha qurylǵan Abaı óleń-sózderinen alynǵan 70 sózdi qazaq tilinde; Elbasy oılarynan alynǵan 12 sózdi úsh tilde; Abaı qara sózderinen alynǵan 45 oı úzindilerin úsh tilde jattaýǵa tapsyrma berildi.

Biryńǵaı talap pen baqylaý jasaı otyryp, shákirtterdi Abaıdyń sózimen nárlendirýge kiristik.

Oqýshylar Abaı óleńderin, qara sózderin jattap bolǵan soń, múshelikke qabyldaý úshin, SHQO, Abaı atyndaǵy ámbebap kitaphanasyndaǵy «Abaı» rýhanı ortalyǵynda, Abaıdyń 70 óleńinen úzindini jatqa aıtqan 1-4- synyp oqýshylaryn, sondaı-aq, Abaıdyń  qara sózderinen alynǵan 45 oı úzindilerin jáne Elbasy oılarynan alynǵan 12 sózdi  úsh tilde jatqa aıtqan 5-7-synyp oqýshylaryn  Abaıdyń ádebı—memorıaldyq mýzeıinde, «Abaı  álemine saıahat» klýbyna múshelikke saltanatty túrde qabyldadyq.

«Abaı álemine saıahat» klýbynyń ashylýy Abaı joly romanynynan alynǵan úzindi, el basqarǵan bı, bolystarǵa aıtqan sózimen bastaldy. Abaı rólin somdaǵan «Darıǵa-aı» jastar teatrynyń  talantty ártisi Nuǵymanov Erkebulan Ábdirahmanulynyń tereń oıly, tebirenispen shyqqan úni tyńdaýshynyń kóńilinen shyǵyp, ortamyzǵa Abaı tirilip kelgendeı áser qaldyrdy.

-Mansaptyń bári qorlyq emes, ıgilik úshin ózin qurban etetin mansap adamǵa qasıet bitirse kerek. Ondaı mansapty sen adam bolsań ıt qorlyqpen, ulyqtyń tabanyn jalap júrip tappas bolarsyń. Halqyńa qadiriń asqan jaqsy bolsań sendeı mansap ózińdi ózi izdep kep tapsa bolar !

–Bıik mansap-bıik jartas. Onyń basyna ekpindep ushyp qyran da shyǵady, erinbeı eńbektep jylan da shyǵady ! Mine, osynyń qaısysy boldyń, osy otyrǵandar ? Qyran bolmasań, halqyń úshin jylan boldyń emes pe !?» dep qolyna ustaǵan shamyn kóterip, qarsy aldynda appaq perishtelerdeı bolyp, bastaryna úkili taqıa kıgen ul-qyzdarǵa

 Mahabbatpen jaratqan adamzatty,

Sen de súı ol Allany jannan tátti.

Adamzattyń bárin súı baýyrym dep,

Jáne haq joly osy dep ádiletti» degen óleńimen ortamyzdan jaılap basyp ketip bara jatqan Abaı beınesine tebirenbegen jan bolmady.

Jas urpaq aldyndaǵy basty boryshymyz tárbıe men bilimdi Abaı shyǵarmalary arqyly kúnde túsindirip otyrsaq, odan biz  dana qazaqtyń urpaqtaryn tárbıelep shyǵarmaımyz ba ?

«Abaı álemine saıahat» klýby ár toqsan saıyn klýb músheleri arasynda jarystar uıymdastyrady. Jarystarda ozyq bolǵan klýb músheleri oblys, respýblıka dárejesindegi bilim jarystaryna qatysýǵa múmkindik alady.

Klýb «Abaı dep soqqan júrekter» atty oqýshylar shyǵarmalarynan qurastyrylatyn jınaq shyǵardy. Jınaqqa Abaı óleńin jattap oǵan óz oılaryn qosqan barlyq oqýshylar qatysty.

«Abaı álemine saıahat» klýbyna múshe bolyp, barlyq mindetterin oryndaǵan jastardyń  rýhanı sanasynyń, ulttyq bolmysynyń Máńgilik El urpaǵy ekenin sezinetini sózsiz. Biz Abaıdy qazaqtyń basty tulǵalyq brendi retinde tanytýymyz kerek.

Osy tusta Abaı shyǵarmashylyǵyn taratý máselesi shyǵady, bul «Álem jáne Abaı», «Abaı jáne fılosofıa», «Abaı jáne álemdik órkenıet» degen taqyrypty týyndatady, munyń ar jaǵynda «Qazaq jáne álemdik órkenıet» degen dúnıe shyǵady. Abaıdy tanytýdyń endi sapasyn kóterý úshin Abaı murasyna tereńdeý, nasıhattaý, jańa tehnologıamen tanytý máselesine mán berilýi kerek. Ulttyq bolmystyń birden bir tiregi aqyl men sana bolǵandyqtan, ǵylym men bilimge zor kóńil bólinbek. «Dúnıe – úlken kól, zaman – soqqan jel» degen Abaıdyń sózi bar, ýaqyt ótken saıyn Abaıdy taný kezeń-kezeńmen ózgere beretini belgili. Sondyqtan Abaıǵa biz árqashan jańa kózqaras turǵysynan oralyp otyramyz. Abaıdyń ósıeti – el erkindigi, bostandyǵy, qazaqtyń óz jerine ıe bolýy. Sondyqtan Abaı mura­syna táýelsiz kózqarastyń qajet ekeni aldyńǵy ke­zek­ke qoıylyp otyr.

«Egerde esti kisilerdiń qatarynda bolǵyń kelse, kúninde bir mártebe, bolmasa jumasynda bir, eń bolmasa aıynda bir, ózińnen óziń esep al! Sol aldyńǵy esep alǵannan bergi ómirdi qalaı ótkizdiń eken, ne bilimge, ne ahıretke, ne dúnıege jaramdy, kúninde óziń ókinbesteı qylyqpen ótkizippisiń? Joq, bolmasa, ne qylyp ótkizgenińdi óziń de  bilmeı qalyppysyń?» degen qara sózinde.

 Ýaqyt ótken saıyn, adamzattyń alyp tulǵasy Abaı Qunanbaıulynyń shyǵarmashylyq murasynyń bizdiń qazaqqa qyzmet eter áleýeti kúsheıe túseri sózsiz. Biz ony Prezıdentimizdiń maqalasynan aıqyn ańǵardyq, asa tánti boldyq. Abaıy bar baqytty halyqpyz degen oı keldi.

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń «Abaı jáne HHİ ǵasyrdaǵy Qazaqstan» atty maqalasy

2. Saıyn Nazarbekuly «Abaı basqan Jıdebaı topyraǵy»  Almaty 1995

3. Ǵarıfolla Esim «Abaı týraly fılosofıalyq traktat»  Almaty 2004

4. Abaı óleńder jınaǵy

5. Abaıdyń qarasózderi

---