InfoHub Logo

Qoılybaı Shaǵyraıdyń qoıly baıynyń balasy. Ákesi qoıly baı bolǵan kúninde aq patshadan otyz orys Abylaı hanǵa elshilikke kelgen. Qar jaýyp, qys túsip ketken soń:

— Osy otyz meımandy birinen-birin aıyrmaı, bólektemeı, ala qystaı kútip, aman-esen attandyrýǵa qaısyń qonaqqa alasyń? — degende, Qoılybaı baı:

— Ómirinshe bolamyn dese de bizdikinde bolsyn, — dep, Qudaıdyń qutty kúni bir aq-qara bas qoı soıyp kútip, qystan ashyqtyrmaı, taryqtyrmaı shyǵarǵan eken.

Aq patshaǵa barǵan soń:

— Qazaq jurtynyń bir-birine syıynyń aldy ne bolady eken? — dep suraǵanda:

— Qazaq rásiminde «jetim» bolady eken, — degen soń, Qoılybaıǵa bir qyz jibergen eken jáne ıt terisine altyndatyp jazdyryp, dostyq (doslyq) hat jiberipti.

Sol qyzdan eki bala týyp, biriniń aty — Maltabar, biriniń aty — Qosjeter. Osy eki balanyń tuqymy osy kúnde ósip-ónip óz aldyna el-jurt bolypty, «orys aýyly» desedi.

«Orys aýyly» atanǵandyq mán-jaıy — osy. Terisaqqan boıynda, Tasbeketten tómenirek Tákı qajynyń aýyldary. Tileýqabyl myrzanyń óziniń belinen bes bala: Ádil, Edil, Elemes, Jamanqara, Sheshenqara.

— Ózim ólgende alpys kelinge «atamdatyp» joqtatamyn, — dep qalmaqqa da, qyrǵyzǵa da, shúrshitke de qatyn alyp berip, mal maldandyryp, jan jandatqan.

Ózi toqsan úshinde ólgen, alpys kelini «atamdaǵan». Bul kúngi Tileýqabyl tuqymynyń kóbi qalmaq, sart, qyrǵyz, shúrshit, anyq qazaǵy az.  Tileýqabyl myrzanyń óz kindiginen baılyq qashqan. Sebebi Jamanqara, Sheshenqaranyń qyzdary «qýyrshaq» uzatqanyna tý bıe soıyp, toı qylǵan eken. Aq patshadan kelgen altyndy qaǵazdardy týrap-týrap «qýyrshaqqa» kıim qylǵan eken. Appaq shańqan boz bıeni biryńǵaı saýdyryp: «etimiz aq bolsyn» dep boz bıeniń sútine shomylady eken. Sol qyzdar Aqıis, Qalqaman, Bulanbaı baıdyń báıbishesiniń balalary Baızaq, Janzaqqa uzatylyp edi deıdi. Ol Bulanbaıdyń baılyǵy óleńge qosylǵan:

Ákem aty — Shaǵyraı, atym — Baldaı,
Bulakemniń jylqysy qara jardaı.
Shıqutyny butymda dambalym bar,
Áliń kelse, tistep shesh, Qaraqaltaı!

Burynǵy zamannyń baılary qyzdaryna shıqutynydan dambal kıgizedi eken. Jaýgershilik bolyp «eriksiz jumystaımyn» degen jannyń túse qalsa, dambal syrtynan jumystamaqshy bolsa kedergi bolýǵa ábden senimdi buıym bolǵandyǵy sondaı.

«Bulanbaıdaı, Bulanbaıdyń jylqysy qara jardaı» dep aýyzǵa ilingen jylqy Ereımenniń syrtyndaǵy Qaraǵaıly shoqyǵa kelip, qany-jyny sonda qalyp, taǵaly tory qaıtyp barmaıdy eken. Tileýqabyl myrzanyń nemere, shóbere qyzdary Bulanbaıdaı baıǵa kelin bolyp túsken kelinshekter kempir bolǵan kúninde arqasyna qap salyp, qaıyrshy bolǵandyǵyn jurt kózi kóripti. Eki dáýletke birdeı kesiri tıipti. Jaslyqtaǵy eresen bitken dáýletke ersi jumys qylǵandyǵyn estip, bilgender:

— Saǵan ne qylsa da, obal joq, — dep, taıaqpen túrtip ketetuǵyn boldy deıdi.

Dúnıeniń basy — anaý, aıaǵy — mynaý.

Kúlik Baıǵana myrzalyǵyn Kúlik shejiresinde sóılep óttik. Qanjyǵaly Tólegen myrza as-jıynǵa alty atanǵa qymyz artyp barady eken. Jazǵytury taýdan kósherde qystaýyna qyryq san qaldyryp ketedi eken. Myrzalyǵyn synamaq úshin kósh-jónekeı bolyp qalǵan qonaqtarǵa kóshin toqtatyp, bıesin baılatyp, taılaq soıyp, bıesiniń sútine et asyp beredi eken.

Qarakesek Baımuryn myrza, Aqbýra Qarqynbaı myrza, Qarjas Myrzaǵul balasy Tátı myrza. Bul aıtylǵan myrzalardyń qylǵan isteri — bári jat, bóten jumys. Óz tusymyzdaǵy adamzattyń qulaq esitkende, myrzasy Tobyqty Qunanbaı boldy. Ol kisiniń myrzalyǵyn bir rysale (irsále) qylyp sóıledik. Qoja, molda, dýagóıge myrzalyq qylǵan da Shormanuǵly Musa boldy. Qudaı úshin, Qudaı jolyna, Qudaıdy ózinen artyq ustap, myrzalyq qylǵan Qońyrqulja tóre nemeresi, Bıkeli balasy Jáńgir boldy. Bulardyń báriniki — maqtan emes, aqtan.
Aqtan úshin emes, maqtan úshin myrzalyq qylǵan ár jerde bar shyǵar. Olardiki — orystyń orazasy syqyldy. Ózim at arqasyna minip, úsh júzdiń balasyn kórip júrgeli Kúlik Ákimbek Aldabek balasyndaı, Qarakesek ishinde, túbi-tegi qoja Qurban qoja Júsip (ıosıf) qoja balasyndaı — osy ekeýindeı sahıdy bala jasymnan bul kúngeshe kórgenim joq.

---