InfoHub Logo

Qaraqalmaq Qatysybannyń hany Abylaıǵa elshi jibergen eken:

— Abylaı menen meniń talasym din emes, dúnıe ǵoı! Dúnıe úshin jurtymyzdy qyrylystyrmaıyq. Men óz qol-astyma qaraǵan qalmaqtan bir syrttan tabaıyn, Abylaı da óz qolastyna qaraǵan qazaqtan bir syrttan taýyp kelsin! Ekeýin jekpe-jekke shyǵaraıyq. Meniń syrttanymnyń kúshi assa, maldan, jannan Abylaı bezip shyqsyn biz olja qylaıyq. Abylaıdyń syrttanynyń kúshi assa maldan, jannan qol jýyp, eki qoldy tóbege qoıyp, biz shyǵaıyq, Abylaı olja qylsyn. ýáde osy bolsyn! — dep.

— Já, báse, — dep bul sózge Abylaı da qol qoıypty. Qalmaqta aty shýly ataǵy shyqqan syrttan bar eken de, qazaqta ondaı bilikti bolyp, aýyzǵa ilinip, kózge túsken syrttan joq eken. Abylaı han syrttan taýyp alýǵa el ara- lapty. Shaqshaq batyrdyń aýylyna kelip túsipti:

— Han keldi! Han keldi! — dep jurt jabyrlasyp shyǵyp jatyr deıdi.

«Shaqshaq batyrdyń bir nemeresi bar Jánibek degen» dep estýi bar eken. Biraq túsin kórgen joq eken. Dalada aldynan júgirgenderdiń ishinde ol tulǵaly jan kózine kórinbedi deıdi. Han Shaqshaq batyrdyń úıine kirip kelse, úı ishinde qurt qaınatqan qazan bar eken. Shesheleri júgirip ketken soń «qurttyń túbi kúıip keter» dep keýleýish alyp qolyna qazandy keýlep, aralastyryp tur eken. «Han keldi-aý!» degen habarynda joq, sálem-pálemdi bilmeıdi, qurtyn aralastyra bergen eken. Han:

— Batyr qaıda desem, qurt qaınatyp tur eken-aý! — depti.

— Úıde qurt qaınatýǵa jaramaǵan jaman, jaýda at oınatýǵa jaraýshy ma edi? — depti.

Jánibekti tapqan qatyn «Qataǵan hany» atanǵan han Tursynnyń qyzy eken. Táshken hany bolyp turǵan kúninde Eńsegeı boıly er Esim Qataǵandy qyryp, han Tursyndy óltirip, qynadaı qyrǵyn qylǵan shabynshylyqta bir qyzy Esim hannyń oljasyna úleske túsip, ol balasy[n] Salqam Jáńgirge qosqan eken de, bir qyzy Shaqshaq batyrdyń ol- jasyna úleske túsip, bul balasy[n] Qoshqarǵa qosqan eken. Sonda Jánibektiń sheshesi aıtty deıdi:

— Attyń syrttanyn ózim [at]qa minip, qazaq jylqysyn úsh jyl aralap, taptym. Aǵashtyń syrttanyn toǵaıdan to- ǵaı qaldyrmaı, ormannan orman qaldyrmaı úsh jyl aralap zorǵa taptym. Adamnyń syrttanyn myrza Qudaılyǵymen tósekte jatqan bir tún túsimde berdi. «Qalaı berdi?» deseń, uıyqtap jatyr edim, ústime kelip bir nárse shókti. Boıym ıidi, turyp ketti. Nemene ekenin  aıyryp  bile  almadym. Bir sıpap qaldym, júndi baraq nárse eken. Bar, apar da, aıqastyra ber! Bir kisiden ólse, jylasam, kózime aq tússin! — depti.

Abylaı alyp ketti, qalmaqqa bardy. Erteń ertemenen eki jaqtan syrttandar jekpe-jekke shyǵyspaq boldy.

Túnde jatyp Jánibek bir tús kórip, túsinen shoshyp oıanyp, tún ishinde qosyn jyqtyrdy deıdi. «Hanǵa aıtyp keteıinshi» dep kelse, han da túısinip oıanyp, basyn kóterip otyr eken:

— Batyr, jaı ma? — depti.

— Ne jaı bolsyn? Bir tús kórip, aıtýǵa aýzym barmaıdy. Qosymdy jyqtyryp, arttyryp, tarttyryp qoıdym. Sizge jolyqpaı ketpeıin dep, ókpem aýzyma tyǵylyp, áreń keldim, — depti.

Han sonda:

— Shyıesh! — dep atshysyn shaqyrdy, jetip keldi.

— Ýa, meniń qart Bógenbaı bergen Narqyzyl atymdy esiktiń aldyna alyp kel! — dedi. Toqtaý bar ma, atty kóldeneń ustap alyp keldi.

Jánibekke:

— Ushyp túregel de, qolyńdy jaı! — dedi, — a, Qudaı, osynyń túsin men nege jorysam, sen soǵan qabyl qyl! — dep, — Narqyzyldy soı da, tarat, — deıdi, — endi shoshyma, ornyǵyp otyr da túsińdi aıt, — dedi.

— Túsimdi aıtsam, taqsyr, qalmaq syrttanymen aıqasa ketkende ol meni naızamen shanshyp túsirdi. Keýdeme atsha minip, tamaǵymnan kesýge yńǵaılanǵanda, keýdemde eki aıdahar jylan — biri oń emshegimde qadalyp, biri sol emshegimde qadalyp jatyr eken, — degende:

— Túsiń tús-aq eken! Munan jaqsy bola ma? Túsińde seni ol shanshyp túsirip júrse, óńińde ony sen shanshyp túsiredi ekensiń. Túsińde seniń keýdeńe ol atsha minip júrse, óńińde onyń keýdesine sen atsha minedi ekensiń. Túsińde seniń tamaǵyńa ol qylysh jalaqtatsa, óńinde onyń  tamaǵyna sen qylysh jalaqtatasyń. Oń emshegińdi emgen aıdahar jylan — ózińniń týaıyn dep turǵan balań aıdahardaı aqyryp týady eken. Sol emshegińdi emip júrgen — ózińnen bir qyz týady. Onan bir jıen týady. ol da aıdahardaı aqyryp týady. uldan týǵan urpaǵyń, qyzdan týǵan jıeniń tulpar minip, tý ustap týady eken. Óziń osynsha ósip-óneıin dep tursyń. Sen qalaı ólesiń? Bar, jekpe-jekke shyǵa ber! — dedi.
Han túsin qolmen ustatqandaı joryǵan soń, atyn aıtyp soıyp, talatyp jatqan soń Jánibek kórkeıip, tasyp ketti. Qaırat-qýaty burynǵysynan da basym bolyp asyp ketti. Atyna mine sala:

— Jekpe-jek! Jekpe-jek! — dep aıǵaı sala shapty. Qalmaq syrttanynyń quty qashyp, aıaǵyn áýkelektep basyp, naızasyn qalaı tolǵaryn bilmeı, ózinen qalbalaqtap sasyp qalǵan qarsańda Jánibek batyr shanshyp túsirip, ústine attaı minip, tamaǵyna qylyshty yńǵaılaǵanda, shal- qasynan jatqan qalmaq:

— Toqta, toqta, — deıdi, — túnde sen de kórip ediń, men de kórip edim. Seni men alyp edim-aý, tabanymnyń astyna salyp edim-aý! Seniń tús jorýshyń jaqsy joryǵandyǵynan, meniń tús jorýshym jaman bolǵandyqtan alyp kettiń-aý! — deıdi.

Mundaı jannyń basyn qalaı kesesiń? Qolynan ustap, Abylaı hanǵa alyp keldi. ózi de ósken-óngen jan eken. On bir aýyl bolǵan sabaz eken. Sol on bir aýylǵa tımedi de, ózge qalmaqty tuttaı jalańash qylyp tonap, alyp qaıtty. Han bolsa, osyndaı bolsyn!

Oqýǵa keńes beremiz:

Abylaı hanmen sońǵy kezdesý

Abylaıdyń «Qandy qaraǵaı qan boldy, jol boldy» dep at berýi

Abylaıdyń qyrǵyz, ózbekke joryǵy (İİ nusqa)

---