Ádepten ozbaıyq
Zıatkerlik - tanym sabaǵy
I Sabaqtyń taqyryby: Ádepten ozbaıyq
II Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik – jeke adamnyń minez - qulyq mádenıeti týraly, minez - qulyq erejeleri men minezdiń keıbir belgileri jaıynda túsinik qalyptastyrý.
Tárbıelik – oqýshylar boıyna shynaıy adamgershilik qatynastardy – joldastyq, yntymaqtastyq, izgilik, adaldyq, qarapaıymdylyq pen kishipeıildilikti ornyqtyrý.
Damytýshylyq – oqýshylardyń minez - qulyq mádenıetin damytý.
III Sabaqtyń túri: zıatkerlik - tanym sabaǵy.
IY Qoldanylatyn ádis - tásilder: túsindirý, suraq - jaýap, aýyzsha jýrnal.
Y Sabaqtyń jabdyqtalýy: ınteraktıvti taqta, grafoproektor.
ÚI Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Sabaqtyń epıgrafy:
«Adamnyń boıyndaǵynyń bári: kelbeti de, kıimi de, jan - dúnıesi de, oıy da ádemi bolýǵa tıis... Men kórki men kıimine qarasam, kóz súısindirip, bas
aınaldyratyn adamdardy jıi kóremin, al jan - dúnıesine úńilsek – qudaı saqtasyn! Áp - ádemi syrtqy qabyqtyń ishindegi jannyń qap - qara
bolatyny sonsha, ony eshteńemen jýyp ketire almaısyń». Chehov A. P.
Kirispe sóz: Minez - qulyq erejeleri árqashanda gıgıena talaptaryn beınelep keldi jáne beınelep otyr. Minez - qulyqty bıleıtin ádet - ǵuryptardyń basym kópshiligi psıhogıgıenamen tikeleı baılanysty. Árbir adam óziniń aınalasyndaǵylarmen qarym - qatynasyn birinshi kezekte psıhogıgıena talaptaryna súıenip, sanaly túrde rettep otyrýǵa tıis. Ústel basyndaǵy minez - qulyq erejeleriniń edáýir bóligi jáne jalpy minez - qulyq erejeleriniń de kópshiligi gıgıena talaptaryna baǵynady. Mysaly, bireýdiń túsip ketken qol oramalyn kóterip alyp bermeı - aq ıesine eskerte salsa jetedi: basqa bireýdiń qol oramalyn qolǵa ustaǵan jaǵdaıda qaısybir aýrýdy juqtyryp alýyń nemese óz qolyń arqyly ondaı aýrýdy oramalǵa juqtyrýyń múmkin. (Biraq qartaıǵan nemese aýrý adamǵa jas jáne neǵurlym deni saý adam, árıne, oramalyn jerden alyp beredi.) Sypaıylyq erejesi bizdiń shý kóterýimizge aınaladaǵylardyń mazasyn alyp, shamyna tıýimizge tyıym salady. Sypaıylyq sóılegende jáne is - áreket jasaǵanda ustamdy bolýdy talap etedi.
Akademık I. P. Pavlov 1883 jyldyń ózinde - aq aǵzanyń búkil qyzmetin joǵary nerv júıesi basqarady dep jazǵan bolatyn. Medısınalyq zertteýler mı qabyǵyndaǵy qozý men tejelý ár túrli aýrýlarǵa shaldyqtyrýy múmkin ekenin kórsetti. Dárigerler tipti bizdiń ózimiz de baıqaı bermeıtin kez - kelgen shý mıymyz ben búkil denemizde qozý tolqynyn týǵyzady deıdi. Ýaqyt óte kele bul titirkenýler aǵzada izin qaldyryp, júıke, qan tamyrlarynyń aýrýy, asqazan aýrýy, qan qysymynyń artýy jáne t. b. sıaqty aýrýlardyń asqynýyna sebepshi bolady.
Adamnyń ishki jan - dúnıesi, onyń ıntellektisi, parasaty men sezimi syrtqy kelbetinen, kózderinen, bet - álpetinen, sondaı - aq músini men minez - qulqynan kórinis tabady. İshki jan - dúnıesi baı bolsa, oǵan minez - qulqynyń joǵary mádenıeti saı keledi.
Sálemdesý
1. Qol alysyp amandasý qaıdan paıda boldy?
Eýropa halyqtarynda sálemdeskende bir - biriniń qolyn qysatyn bolǵan. Búgingi tańda bul dástúr qurmetteý belgisi dep túsiniledi. Al bul ǵuryptyń týýyna basqa sebep: tatýlyq beıbit nıetti dáleldeý sebep bolǵan edi. Alaqanyn jazyp, ilgeri sozylǵan oń qol onda tas, pyshaq jáne basqa qarý joq ekenin dáleldeýge tıis bolatyn. Eger ekinshi jaq ta beıbit nıette bolsa, shyn peıilimen qol qysyp, sálemdesetin bolǵan. Naq sol oıdy Shyǵysta arabtar keýdesine qolyn qýsyryp, túrikmender qoldaryn uzyn jeńine tyǵyp bildirgen, qytaılarda bas ıgende qoldary eki jaǵynda salbyrap turatyn bolǵan.
2. Bas kıimin alyp qurmet bildirý qalaı paıda boldy?
Bul ǵuryp beıbit sezimnen, shaıqas alańynda dýlyǵany sheshýden bastalǵan edi.
3. Sálemdesý qalaı ońaılatyldy?
Birinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin Eýropany tumaý súzek indeti jaılaǵan kezde, dárigerlerdiń bastamasymen, Sálemdesýdi ońaılatý odaǵy paıda boldy. Kóptegen qalalardyń kóshelerinde keýdesine erekshe belgi taqqan, qol alyspaı jáne qalpaǵyn kótermeı amandasatyn adamdardy kórýge bolatyn edi.
Minezdiń unamdy belgileri
1. Ádeptilik sezimi degenimiz ne?
Bul - ózińdi ár túrli jaǵdaıda jalpylama minez - qulyq erejelerine sáıkes qana emes, sonymen qatar estetıkalyq jáne etıkalyq talaptardy da qanaǵattandyratyndaı etip ustaı bilý. Shyn júrekten shyqqan ádeptilik sezimi adamnyń ózge bireýdiń janyna batatynnyń nemese qýanysh ákele alatynnyń bárin túsinýin jáne basqa bireýdiń qajetteri men ýaıym - qaıǵysyna ortaqtasa bilýdi talap etedi. Ádepti adam yńǵaısyzdyq týdyratyn jaǵdaıdy boldyrmaýǵa tyrysady.
2. Adam boıynda eń aldymen ózine - ózi syn kózben qaraı alatyndaı synshyldyq negiz ne úshin damýy kerek dep oılaısyń?
Adamdar jáne olardyń minez - qulqy jóninde pikir túımesten buryn ózińe syn kózben qaraı bilý qajet. Synaýshy ózi aıyptap otyrǵan kemshilikter onyń ózine de tán ekenin kóbinese ańǵara bermeıdi. Sezim men parasat bıleıtin ádeptilik is - áreketten de, sózden de kórinedi. Ádepti adam eshkimniń mazasyn almaı, eshkimdi renjitpeı, qarapaıym júrip, ózin qarapaıym ustaıdy.
3. Tabıǵılyqty saqtaý degenimiz ne?
Óziń qandaı bolsań, sondaı bolý degen sóz. Bul úshin adaldyq pen shynshyldyq qajet. Ekijúzdilikten, qylymsýdan jáne qýlyq jasaýdan asqan jaman eshteńe joq. Qyz sıaqty ańǵal bolyp kórinýge tyrysatyn eresek áıel qandaı kúlki keltiretin bolsa, eresek bolyp kórinýge tyrysatyn jas qyzdar da sondaı kúlki keltiredi. Óz qalpyńda kóriný, minez - qulqyńda tabıǵı bolý, shama - sharqyńdy sezine bilý – naǵyz ádemilik, mine, osynda, jaqsy talǵam degen de osy.
Minezdiń jaǵymsyz jaqtary
Minezdiń eń jırenishti jaqtary - ózimshildik, kúnshildik jáne jaǵympazdyq. Ózimshildiń, kúnshildiń jáne jaǵympazdyń minez - qulqyn jeke basynyń paıdasy nemese adamdardyń shaǵyn toptarynyń (mysaly, otbasynyń) paıdasy bıleıdi. Jaǵympazdyń maqtaýy men jaramsaqtanýy onyń naqty qalyptasqan jaǵdaıda durys baǵdar alýyna odan saıyn kóbirek kedergi jasaıdy. «Maqtaý – aqymaqtarǵa qazylǵan or» degen naqyl sóz bar. Óziniń de, óz jaqyndarynyń da mineziniń jaǵymsyz jaqtaryna qarsy kúresip, ońdy jaqtaryn damyta túsý - árbir adamnyń mindeti.
Ózin - ózi tárbıeleý
Ózin - ózi tárbıeleý degenimiz - minezdi qalyptastyrýǵa bastaıtyn jol, óz boıyndaǵy baǵaly adamshylyq qasıetterdi sanaly túrde damytý. Akademık I. P. Pavlov adam degenimiz ózin - ózi keń kólemde retteı alatyn, ıaǵnı ózdiginen jetile alatyn birden - bir júıe dep atap kórsetti. Ózin - ózi tárbıeleý úshin ózine syn kózben qarap, óz qatelerin moıyndaýǵa batyly jetýi qajet. Minezdegi kemshilikterdi joıyp, jaqsy sıpattardy jetildirmeıinshe, ózin - ózi tárbıeleý múmkin emes. Ónerdegi sıaqty, adamnyń boıynda da forma mazmunǵa saı bolýy qajet. Ádette, adamnyń syrtqy kelbeti ishki mádenıetin beıneleıdi.
I Sabaqtyń taqyryby: Ádepten ozbaıyq
II Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik – jeke adamnyń minez - qulyq mádenıeti týraly, minez - qulyq erejeleri men minezdiń keıbir belgileri jaıynda túsinik qalyptastyrý.
Tárbıelik – oqýshylar boıyna shynaıy adamgershilik qatynastardy – joldastyq, yntymaqtastyq, izgilik, adaldyq, qarapaıymdylyq pen kishipeıildilikti ornyqtyrý.
Damytýshylyq – oqýshylardyń minez - qulyq mádenıetin damytý.
III Sabaqtyń túri: zıatkerlik - tanym sabaǵy.
IY Qoldanylatyn ádis - tásilder: túsindirý, suraq - jaýap, aýyzsha jýrnal.
Y Sabaqtyń jabdyqtalýy: ınteraktıvti taqta, grafoproektor.
ÚI Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Sabaqtyń epıgrafy:
«Adamnyń boıyndaǵynyń bári: kelbeti de, kıimi de, jan - dúnıesi de, oıy da ádemi bolýǵa tıis... Men kórki men kıimine qarasam, kóz súısindirip, bas
aınaldyratyn adamdardy jıi kóremin, al jan - dúnıesine úńilsek – qudaı saqtasyn! Áp - ádemi syrtqy qabyqtyń ishindegi jannyń qap - qara
bolatyny sonsha, ony eshteńemen jýyp ketire almaısyń». Chehov A. P.
Kirispe sóz: Minez - qulyq erejeleri árqashanda gıgıena talaptaryn beınelep keldi jáne beınelep otyr. Minez - qulyqty bıleıtin ádet - ǵuryptardyń basym kópshiligi psıhogıgıenamen tikeleı baılanysty. Árbir adam óziniń aınalasyndaǵylarmen qarym - qatynasyn birinshi kezekte psıhogıgıena talaptaryna súıenip, sanaly túrde rettep otyrýǵa tıis. Ústel basyndaǵy minez - qulyq erejeleriniń edáýir bóligi jáne jalpy minez - qulyq erejeleriniń de kópshiligi gıgıena talaptaryna baǵynady. Mysaly, bireýdiń túsip ketken qol oramalyn kóterip alyp bermeı - aq ıesine eskerte salsa jetedi: basqa bireýdiń qol oramalyn qolǵa ustaǵan jaǵdaıda qaısybir aýrýdy juqtyryp alýyń nemese óz qolyń arqyly ondaı aýrýdy oramalǵa juqtyrýyń múmkin. (Biraq qartaıǵan nemese aýrý adamǵa jas jáne neǵurlym deni saý adam, árıne, oramalyn jerden alyp beredi.) Sypaıylyq erejesi bizdiń shý kóterýimizge aınaladaǵylardyń mazasyn alyp, shamyna tıýimizge tyıym salady. Sypaıylyq sóılegende jáne is - áreket jasaǵanda ustamdy bolýdy talap etedi.
Akademık I. P. Pavlov 1883 jyldyń ózinde - aq aǵzanyń búkil qyzmetin joǵary nerv júıesi basqarady dep jazǵan bolatyn. Medısınalyq zertteýler mı qabyǵyndaǵy qozý men tejelý ár túrli aýrýlarǵa shaldyqtyrýy múmkin ekenin kórsetti. Dárigerler tipti bizdiń ózimiz de baıqaı bermeıtin kez - kelgen shý mıymyz ben búkil denemizde qozý tolqynyn týǵyzady deıdi. Ýaqyt óte kele bul titirkenýler aǵzada izin qaldyryp, júıke, qan tamyrlarynyń aýrýy, asqazan aýrýy, qan qysymynyń artýy jáne t. b. sıaqty aýrýlardyń asqynýyna sebepshi bolady.
Adamnyń ishki jan - dúnıesi, onyń ıntellektisi, parasaty men sezimi syrtqy kelbetinen, kózderinen, bet - álpetinen, sondaı - aq músini men minez - qulqynan kórinis tabady. İshki jan - dúnıesi baı bolsa, oǵan minez - qulqynyń joǵary mádenıeti saı keledi.
Sálemdesý
1. Qol alysyp amandasý qaıdan paıda boldy?
Eýropa halyqtarynda sálemdeskende bir - biriniń qolyn qysatyn bolǵan. Búgingi tańda bul dástúr qurmetteý belgisi dep túsiniledi. Al bul ǵuryptyń týýyna basqa sebep: tatýlyq beıbit nıetti dáleldeý sebep bolǵan edi. Alaqanyn jazyp, ilgeri sozylǵan oń qol onda tas, pyshaq jáne basqa qarý joq ekenin dáleldeýge tıis bolatyn. Eger ekinshi jaq ta beıbit nıette bolsa, shyn peıilimen qol qysyp, sálemdesetin bolǵan. Naq sol oıdy Shyǵysta arabtar keýdesine qolyn qýsyryp, túrikmender qoldaryn uzyn jeńine tyǵyp bildirgen, qytaılarda bas ıgende qoldary eki jaǵynda salbyrap turatyn bolǵan.
2. Bas kıimin alyp qurmet bildirý qalaı paıda boldy?
Bul ǵuryp beıbit sezimnen, shaıqas alańynda dýlyǵany sheshýden bastalǵan edi.
3. Sálemdesý qalaı ońaılatyldy?
Birinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin Eýropany tumaý súzek indeti jaılaǵan kezde, dárigerlerdiń bastamasymen, Sálemdesýdi ońaılatý odaǵy paıda boldy. Kóptegen qalalardyń kóshelerinde keýdesine erekshe belgi taqqan, qol alyspaı jáne qalpaǵyn kótermeı amandasatyn adamdardy kórýge bolatyn edi.
Minezdiń unamdy belgileri
1. Ádeptilik sezimi degenimiz ne?
Bul - ózińdi ár túrli jaǵdaıda jalpylama minez - qulyq erejelerine sáıkes qana emes, sonymen qatar estetıkalyq jáne etıkalyq talaptardy da qanaǵattandyratyndaı etip ustaı bilý. Shyn júrekten shyqqan ádeptilik sezimi adamnyń ózge bireýdiń janyna batatynnyń nemese qýanysh ákele alatynnyń bárin túsinýin jáne basqa bireýdiń qajetteri men ýaıym - qaıǵysyna ortaqtasa bilýdi talap etedi. Ádepti adam yńǵaısyzdyq týdyratyn jaǵdaıdy boldyrmaýǵa tyrysady.
2. Adam boıynda eń aldymen ózine - ózi syn kózben qaraı alatyndaı synshyldyq negiz ne úshin damýy kerek dep oılaısyń?
Adamdar jáne olardyń minez - qulqy jóninde pikir túımesten buryn ózińe syn kózben qaraı bilý qajet. Synaýshy ózi aıyptap otyrǵan kemshilikter onyń ózine de tán ekenin kóbinese ańǵara bermeıdi. Sezim men parasat bıleıtin ádeptilik is - áreketten de, sózden de kórinedi. Ádepti adam eshkimniń mazasyn almaı, eshkimdi renjitpeı, qarapaıym júrip, ózin qarapaıym ustaıdy.
3. Tabıǵılyqty saqtaý degenimiz ne?
Óziń qandaı bolsań, sondaı bolý degen sóz. Bul úshin adaldyq pen shynshyldyq qajet. Ekijúzdilikten, qylymsýdan jáne qýlyq jasaýdan asqan jaman eshteńe joq. Qyz sıaqty ańǵal bolyp kórinýge tyrysatyn eresek áıel qandaı kúlki keltiretin bolsa, eresek bolyp kórinýge tyrysatyn jas qyzdar da sondaı kúlki keltiredi. Óz qalpyńda kóriný, minez - qulqyńda tabıǵı bolý, shama - sharqyńdy sezine bilý – naǵyz ádemilik, mine, osynda, jaqsy talǵam degen de osy.
Minezdiń jaǵymsyz jaqtary
Minezdiń eń jırenishti jaqtary - ózimshildik, kúnshildik jáne jaǵympazdyq. Ózimshildiń, kúnshildiń jáne jaǵympazdyń minez - qulqyn jeke basynyń paıdasy nemese adamdardyń shaǵyn toptarynyń (mysaly, otbasynyń) paıdasy bıleıdi. Jaǵympazdyń maqtaýy men jaramsaqtanýy onyń naqty qalyptasqan jaǵdaıda durys baǵdar alýyna odan saıyn kóbirek kedergi jasaıdy. «Maqtaý – aqymaqtarǵa qazylǵan or» degen naqyl sóz bar. Óziniń de, óz jaqyndarynyń da mineziniń jaǵymsyz jaqtaryna qarsy kúresip, ońdy jaqtaryn damyta túsý - árbir adamnyń mindeti.
Ózin - ózi tárbıeleý
Ózin - ózi tárbıeleý degenimiz - minezdi qalyptastyrýǵa bastaıtyn jol, óz boıyndaǵy baǵaly adamshylyq qasıetterdi sanaly túrde damytý. Akademık I. P. Pavlov adam degenimiz ózin - ózi keń kólemde retteı alatyn, ıaǵnı ózdiginen jetile alatyn birden - bir júıe dep atap kórsetti. Ózin - ózi tárbıeleý úshin ózine syn kózben qarap, óz qatelerin moıyndaýǵa batyly jetýi qajet. Minezdegi kemshilikterdi joıyp, jaqsy sıpattardy jetildirmeıinshe, ózin - ózi tárbıeleý múmkin emes. Ónerdegi sıaqty, adamnyń boıynda da forma mazmunǵa saı bolýy qajet. Ádette, adamnyń syrtqy kelbeti ishki mádenıetin beıneleıdi.
You Might Also Like
