InfoHub Logo

Ádeptilik erejeler

1. Imandy bolý. Qudiretti ómir zańdylyqtaryn janjúrekpen syılap, sol tálimnamanyń qaǵıdalaryn buljytpaı oryndaýdyń kórkem kórinisi. Tek jaqsylyq jasaý, jaqsylyq oılaý, adam balasyn, aınalany, tabıǵatty syılaı bilý. Ashýlanbaý, ósek aıtpaý, artyq sóz sóılemeý, tek paıdaly sózdi aıtý. Jan tazalyǵy men tán tazalyǵyn saqtaı bilý. Tirshilikte tynymsyz paıdaly eńbek etý. Adam balasyna, tabıǵatqa tek paıda keltirý. Imandy bolý-ulttyq mádenıettiń, ıaǵnı ádeptiliktiń mádenı kórinisi. Imandy bolý – adamgershilik paryz.

2. Ádepti bolý. Ádep-qalyptasqan ulttyq mádenıettiń belgisi. Igi ádetten ádet-ǵuryp qalyptasyp, odan ádep paıda bolady . «Ádeppen sóılep ádetten» dep, halyq sóıleý mádenıetin talap etedi. «Ádepti bala –arly bala, ádepsiz bala-sorly bala» dep, halyq ádepsizdikti qatty synaıdy. «Kóp sóılep sozbaıyn, ádepten ozbaıyn » dep , Abaı dana kóp sóıleýdiń ózi ádepsizdik ekenin ashyq aıtady. Minez ádebi, júris-turys ádebi, óner ádebi, is-áreket ádebi, shyǵarmashylyq ádep ulttyq tulǵanyń ishki jáne syrtqy tulǵanyń mádenıetin kórsetedi. Jalpy ulttyq ádep- ǵasyrlar boıy qalyptasqan mádenı qundylyq bolyp tabylady. Ádepti bolý, ıaǵnı mádenıetti bolý árbir tulǵanyń ulttyq boryshy.

3. İzetti bolý. Adamzat balasymen tek syılasymdylyq ádeppen qatynas jasaı bilý. Úlkenge qurmet kórsetý, kishige izet bildirý. Kópshilikti, baýyrlastardy, rýdy, eldi, ultty, jalpy adam balasyn qadirleı bilý. «Adam da –qudiret de, Ámanda qurmette» qaǵıdasyn ustaý. Árqashanda ádeptilik is-áreketpen, ádep saqtaýmen kópshiliktiń kóńilinen shyǵý. İzettilik- mádenı árekettiń kórkem kórinisi.

4. Qaıyrymdy bolý. Adam balasyna, tabıǵatqa qamqorlyqpen jaqsylyq jasaý.Kemtarlarǵa, kembaǵyldarǵa, jetim-jesirlerge, turmystan qysylǵandarǵa qaıyrym jasaý. Halyq qajetine demeýshi bolý. Adamzatqa, tabıǵatqa qaıyrymdylyq sharalaryn uıymdastara bilý. Qaıyrymdylyq- ádeptilik negizi. Qazaq halqy-qaıyrymdy halyq.. Biz – qaıyrymdy halyqtyń urpaǵymyz. Qaıyrymdy bolý ulttyq paryz.

5. Meıirimdi bolý. Adam balasyna, tabıǵatqa meıir-shapaǵat kórsetý. Adam balasynyń jaqsylyq jaqtaryn kórip, baǵalaı bilý. Ata-ananyń balaǵa degen meıirim-shapaǵaty. Jaqsy adamdardyń janashyrlyq is-áreketteri. Janjúregimen berile jaqsy kórýdiń kórkem kórinisteri. Ata-ananyń nemerege degen meıirimdiligi, olardy erekshe jaqsy kórýi. Ata-ananyń meıirim-shapaǵaty ádeptiń shyńy, júrek seziminiń shyndyǵy.
6. Salaýatty bolý. Sabyrly, saltanatty tulǵanyń ómir qıyndyqtaryn jeńe bilip, sanaly áreket jasaýynyń kórinisi. Artyq sózden, araq ishýden, temeki tartýdan, qumar oıyndarynan aýlaq bolý áreketiniń kórkem kórinisteri. Jan tazalyǵy men tán tazalyǵyn saqtaı bilýdiń nátıjelik belgisi. Áleýmettik ortada ádep saqtap, úlgi-ónege kórsetý arqyly baıqalǵan, ádepti tulǵanyń abyroıly beınesiniń kórinisi.

7. Bilikti bolý. Ǵylymı, mádenı, ádebı qundylyqtardy jan-jaqty jaqsy bilip, ony ádeppen is-áreketke paıdalana bilý qabileti. Bilgenin basqalarǵa úırete bilýdiń kórinisi. Kóp oqyp, kóp úırenýdiń tulǵalyq nátıjesi. Inovasıalyq tásilder men jańasha tehnologıany jaqsy ıgerip, ony jan-jaqty paıdalanýdyń kásibı-tanymdyq kórinisteri.

8. Qamqorshy bolý. Adamǵa, tabıǵatqa, jan-janýarlarǵa jaqsylyq jasap, olardy qorǵap, kómek kórsetýdiń ádepti kórinisi. Ata-ananyń balaǵa, adamdardyń bir-birine, tabıǵatqa qamqorlyǵy ádeppen qalyptasyp, adamgershiliktiń bıiginen kórinedi. Árbir ádepti adam qamqorlyq sezimin qalyptastyra bilýge mindetti.
9. Sabyrly bolý. Árqashanda shydamdylyqty, baısaldylyqty, tózimdilikti, aqyldylyqty saqtaı bilý úlgisi. «Sabyr túbi- sary altyn» dep, qazaq halqy urpaǵyn sabyrly bolýǵa tárbıeleıdi. «Asyǵys túbi- ókiksh, Oılanyp almaq- sabyr sol» deıdi Abaı dana. Sabyrly bolý-ádeptiliktiń kórkem kórinisi.
10. Jaýapty bolý. Ádeptiliktiń asa zor qajetti túri. Árbir adamnyń ózine, óz áreketine, boryshyna, mindetine, paryzyna jaýapkershilikpen qaraýy-adamdyqtyń, ádeptiliktiń belgisi. Otbasyna, tárbıege, eńbekke, bilimge, kásipke, ómirge, densaýlyqqa jaýapkershilikpen qaraý- adamzattyq paryz. Otbasylyq, ujymdyq, qoǵamdyq, memlekettik jaýapkershilik sıaqty árbir adamda quqyqtyq jaýapkershilik bar. Jaýapkershiligi joq adamnyń adamgershiligi de joq.

11. Ultjandy bolý. Jeke tulǵanyń eń áýeli óz ana tilin, ultyn súıýin, búkil adamzatty qadirleı biletinin kórsetetin ádep. Ultjandylyq ádebi ulttyq namys, perzenttik paryz arqyly qalyptasady. Ultjandy tulǵa óz ultynyń ádeptilik qundylyqtaryn joǵary baǵalap, olardy ómirge paıdalanady. «Er el úshin týady, el úshin óledi» . Ultjandy bolý- otansúıgishtiktiń úlgili belgisi.

12. Ujymshyl bolý. Ujymdy ardaqtap, onyń maqsattar men dástúrlerin buljytpaı oryndaýdyń ádeptik kórinisi. Otanǵa uıymdasyp qyzmet etýdiń kórinisi ujymnan bastalady. Ujymdyq jaýapkershilik, dáldik, qamqorlyq, saltanattyq, ónerpazdyq, zerttegishtik, bilimdarlyq dástúrlerin iske asyrýda ujym múshesi óz mindetin ádepti oryndaýǵa tıis. Ujymshyl bolý – kópshilikti, halyqty, áýletti, jalpy adam balasyn syılaı bilýdiń ónegeli úlgisi.
13. İsker bolý. Jeke tulǵanyń is- áreketi sheberligi men ádeptiliginiń belgisi. İskerlik kásiptik bilim men iske qumarlyq, qarymdy qabilet, darhan daryn arqyly damyp, qalyptasady. İsker bolý biliktilikpen de tyǵyz baılanysty. Mádenıettilik áreket arqyly iskerlik pen sheberlik aıqyn tanylady.
14. Namysty bolý. Ulttyq tulǵanyń óz ultynyń qundylyqtaryn, ulttyq erekshelikterin joǵary baǵalap, ony damýǵa , qorǵaýǵa janqıarlyqpen berilip, qyzmet etýdiń ádeptilik kórinisi. Ulttyq namys kórkem- ónerde, sportta, Otan qorǵaýda erekshe oryn alyp, jeńiske jetýge qozǵaýshy kúsh bolady. Meıirimdi, qaıyrymdy, sheber, sheshen, ımandy, er júrek halyqtyń namysyn qorǵaı bilý – zor maqtanysh.

15. Perzenttik paryzdy óteý. Árbir ulttyq tulǵanyń Otan aldyndaǵy, ata-ana aldyndaǵy qasıetti mindetteri-perzenttik paryz dep atalady. Otanǵa qyzmet etý, Otandy qorǵaý, ata-anany syılaý, olarǵa qyzmet etý bilim alýdan bastalady. Perzenttik paryzdy óteý áreketi ulttyq ádeppen tikeleı baılanysty. Ata-ana aldynda ádepti bolý-perzenttik paryzdy óteýdiń alǵysharty bolyp tabylady.
16. Shynshyl bolý. Ádilettilikti saqtaı bilip, shyndyqty qorǵaý. Ádeptiliktiń aıshyqty aıǵaǵy-shynshyldyq. «Ótirik órge bastyrmaıdy», «Minshil bolma, shynshyl bol» dep, halyq urpaǵyn shynshyldyqqa tárbıelegen. Dala danalary shyndyq úshin jan qıǵan. Ómirde, ónerde, ádebıette shyndyqty tanyp, ony aıta bilý kerek. Shyndyq aıtylmasa, mádenıet buzylady. Shynshyl, ádiletti bolý – adamzattyq paryz.

17. Ónerpaz bolý. Ónerge qumarlanyp, ony úırene bilý. «Ónerpaz bolsań, arqalan» deıdi Abaı dana. «Ónerli jigit órge ozar» dep, halyq urpaǵyn ónerpazdyqqa tárbıelegen. árbir ulttyq tulǵanyń óz ónerpazdyq nyshandary, belgileri, daryndyq qasıetteri bolady. Ónerdi damyta bilý ónerpazdyń ar –namysyna, talabyna, darynyna, eńbekqorlyǵyna baılanysty. Ónerpaz bolý-ádeptiń (mádenıettiń) bedeldi belgisi.

18. Uqypty bolý. Jeke tulǵanyń óz isin yqtıattap,uqyptylyqpen ýaqytysynda oryndaı bilý, óz zattaryna, qoǵamdyq múlikke jaýapkershilikpen qarap, jınaqy, tıanaqty bolý. «Olaqtan salaq jaman» dep halyq urpaǵyn uqyptylyqqa úıretken. Jaýapkershilik pen uqyptylyq- ultyq ádeptiń (mádenıettiń) qundy belgileri bolyp tabylady. Uqypsyz adam kóp nárseden opyq jeıdi.
19. Arly bolý, uıat saqtaý. «Janym-arymnyń sadaǵasy» dep, qazaq halqy aryn janynan da artyq kóredi. Ar men namys birlikte bolyp adamdy maqsatqa jetýge jeteleıdi. Ardy úmit pen senim, eńbek maqsatyna jetkizedi. Arly adam