Afrıka. Materık jaǵalaýyndaǵy muhıttar men teńizder. Zerttelý tarıhy
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Afrıka materıgi týraly málimet alý;
Damytýshylyq: Keskin kartamen jumystanyp úırený, óz oılaryn ashyq jáne batyl túrde jetkize alý, ózin qorshaǵan ortaǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý;
Tárbıelilik: Qorshaǵan ortany qorǵaýǵa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: dástúrli, aralas
Sabaqtyń ádisi: Asosıasıa, suraq - jaýap, keskin kartamen jumys
Pánaralyq baılanysy: tarıh, ekologıa
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, Afrıkanyń fızıkalyq kartasy, slaıdtar, sýretter, qosymsha materıaldar
Sabaq barysy:
Uıymdastyrý bólimi.
Oqýshylardy túgendeý, sabaqqa nazaryn aýdarý
Úı jumysyn suraý.
1) Asosıasıa ádisi
2) Tor kóz artyndaǵy tapsyrmalardy oryndaý:
1. Ózender: Ońtústik Amerıkanyń iri ózenderin ata jáne olar qaı alapqa jatatynyn kórset
2. Halqy: Kreoldar. Sambolar. Metıster. Mýlattar
3. Elderi: Tabıǵat jaǵdaılaryna baılanysty And elderi men Shyǵystaǵy jazyq elderin ajyrat.
4. Jer bederi: Ońtústik Amerıkanyń jer bederiniń sıpaty.
5. Zertteýshileri: Ońtústik Amerıkany zerttegen saıahatshylar
6. Eń, eń, eń... Eń mol sýly ózen...
Eń bıik sarqyrama...
Bıik taý kólderiniń eń irisi....
Dúnıe júzindegi eń uzyn taý...
Eń iri estýarıılyq ózen saǵasy....
7. Brazılıa: Memlekettik qurylymy
Geografıalyq orny
Kórikti qalalary
8. Amazonka. Amazonkaǵa sıpattama
9. And elderi: And elderi, ne sebepti olaı atalǵan?
3) Nysandardy tap: (kartaǵa berilgen nysandardy túsirý)
1 - Anhel sarqyramasy
2 - Akonkagýa shyńy
3 - Tıtıkaka kóli
4 - Poopo kóli
5 - La - Plata
6 - Amazonka oıpaty
7 - Brazılıa taýly ústirti
Jańa sabaq:
Afrıka materıgi – Jer planetasyndaǵy úlkendigi jáne halqynyń sany boıynsha ekinshi oryndy alatyn qurlyq. Birinshi orynda Azıa. Jeriniń aýmaǵy 30. 2 mln. km² bolady. Ol degenimiz, Jer sharynyń 6%, al qurlyqtyń jerdiń 20. 4%. Afrıka qurlyǵynyń halqy bir mıllıard adamdy quraıdy. Ol Jer planetasyn meken etken halyqtardyń 14. 72% quraıdy, halyqtyń ornalasý tyǵyzdyǵy 30. 51/sharshy km. Afrıkada 54 el bar.
Afrıka ataýynyń shyǵý tarıhy
Afrı – soltústik Afrıkada, Karfagende ómir súrgen adamdar tobynyń ataýy.
Geografıalyq ornalasýy
Afrıka materıgi soltústiginde Jerorta teńizimen, soltústik shyǵysynda Sýes kanaly jáne Qyzyl teńizben, ońtústik - shyǵysynda Úndi muhıtymen, al batysynda Atlant muhıtymen shektesedi. Bylaı qaraǵanda, qurlyqty barlyq jaǵynan teńizder men muhıttar shaıyp jatyr.
Afrıkanyń eń shetki núkteleri: ońtústikte Igolnyı múıisi (34˚52′s. e.), soltústikte Ben - Seka múıisi (Týnıste) (37°21′ s. e.), shyǵysta Ras - Hafýn múıisi (Somalıde), batysta Almadı múıisi (Jasyl múıisi).
Afrıka materıgi ońtústikten soltústikke qaraı 8 km, batysy men shyǵysyndaǵy eki múıistiń aralyǵynda eni 7500km-ge jetedi.
Zertteýleri:
Bizdiń eramyzdan kóptegen ǵasyrlar buryn materıktiń jaǵalaýy men ishki aýdandarynda Azıa men Soltústik Afrıkanyń halyqtary: fınıkıalyqtar, egıpettikter, karfagendikter bolyp turǵan. Erte orta ǵasyrda Shyǵys jáne Soltústik Afrıkaǵa Arabıa túbeginen arabtar ótken.
XV ǵasyrda portýgaldyqtar Indıaǵa aparatyn jol izdeý barysynda Afrıkanyń jaǵalaýyn zerttegen. Bul, qul sıýdasynyń jáne Afrıka elderin evropalyqtardyń basyp alynýynyń bastapqy kezeńi bolatyn. XVIIİ ǵasyrdyń aıaǵy men HİH ǵasyrdyń bas kezinde Anglıa men Fransıa materıktiń ishki jaǵyndaǵy birneshe otarlardy jaýlap aldy. Bul jaýlaýlar kezinde ashylystar men zertteýler qatar júrgizildi. 1788 jyly aǵylshyndar «Afrıkanyń ishki bólikterin ashýǵa járdem etetin asosıasıa» qurdy. HİH ǵasyrdaǵy zertteýlerdiń aıtarlyqtaı nátıjesi - Afrıkanyń eń iri ózenderi Nıger, Nil, Kongo jáne Zambezı baseınderiniń zerttelýine baılanysty negizgi gsografıalyq problemalardy sheshý boldy. Ortalyq jáne Ońtústik Afrıkany zerttep bilýge aǵylshyn ǵalymy D. Lıvıngston úlken úles qosty. Ol otyz jyl boıy (1843 - 1873) Atlant muhıtynan Úndi muhıtyna deıingi jáne Keıptaýnnan ekvatorǵa deıingi ulan - baıtaq keńistikti zerttedi.
HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Nil men Kongo sýaıryǵy oblysyn zertteý jumystaryn orys ǵalymy V. V. İOnker júrgizdi.
Bekitý.
Afrıkanyń shetki múıisterin belgileý:
Soltústikte – Ben - Seka múıisi
Batysta - Almadı múıisi (Jasyl múıisi).
Ońtústikte - Igolnyı múıisi
Shyǵysta - Ras - Hafýn múıisi (Somalıde),
Nomenklatýramen jumys:
Jaýabyn tap:
1. XIV ǵasyrda Afrıkaǵa saıahat jasaǵan marokkolyq arab. Ábý Ibn Battýta
2. Efıopıa jeriniń qatty baǵaly bıdaıyn tapqan ǵalym. N. I. Vavılov
3. Qyzyl teńizde kemelerge kedergi keltiretin qurylymdar. Marjandyq rıfter
4. Sýyq aǵystardyń áserinen materık jaǵalarynda ne paıda bolady? shólder
5. Afrıkadaǵy eń tereń kól. Tanganıka
Úı jumysy: § 44. Materık jaǵalaýyndaǵy muhıttar men teńizder. Zerttelý tarıhy
Bilimdilik: Afrıka materıgi týraly málimet alý;
Damytýshylyq: Keskin kartamen jumystanyp úırený, óz oılaryn ashyq jáne batyl túrde jetkize alý, ózin qorshaǵan ortaǵa qyzyǵýshylyǵyn arttyrý;
Tárbıelilik: Qorshaǵan ortany qorǵaýǵa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: dástúrli, aralas
Sabaqtyń ádisi: Asosıasıa, suraq - jaýap, keskin kartamen jumys
Pánaralyq baılanysy: tarıh, ekologıa
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta, Afrıkanyń fızıkalyq kartasy, slaıdtar, sýretter, qosymsha materıaldar
Sabaq barysy:
Uıymdastyrý bólimi.
Oqýshylardy túgendeý, sabaqqa nazaryn aýdarý
Úı jumysyn suraý.
1) Asosıasıa ádisi
2) Tor kóz artyndaǵy tapsyrmalardy oryndaý:
1. Ózender: Ońtústik Amerıkanyń iri ózenderin ata jáne olar qaı alapqa jatatynyn kórset
2. Halqy: Kreoldar. Sambolar. Metıster. Mýlattar
3. Elderi: Tabıǵat jaǵdaılaryna baılanysty And elderi men Shyǵystaǵy jazyq elderin ajyrat.
4. Jer bederi: Ońtústik Amerıkanyń jer bederiniń sıpaty.
5. Zertteýshileri: Ońtústik Amerıkany zerttegen saıahatshylar
6. Eń, eń, eń... Eń mol sýly ózen...
Eń bıik sarqyrama...
Bıik taý kólderiniń eń irisi....
Dúnıe júzindegi eń uzyn taý...
Eń iri estýarıılyq ózen saǵasy....
7. Brazılıa: Memlekettik qurylymy
Geografıalyq orny
Kórikti qalalary
8. Amazonka. Amazonkaǵa sıpattama
9. And elderi: And elderi, ne sebepti olaı atalǵan?
3) Nysandardy tap: (kartaǵa berilgen nysandardy túsirý)
1 - Anhel sarqyramasy
2 - Akonkagýa shyńy
3 - Tıtıkaka kóli
4 - Poopo kóli
5 - La - Plata
6 - Amazonka oıpaty
7 - Brazılıa taýly ústirti
Jańa sabaq:
Afrıka materıgi – Jer planetasyndaǵy úlkendigi jáne halqynyń sany boıynsha ekinshi oryndy alatyn qurlyq. Birinshi orynda Azıa. Jeriniń aýmaǵy 30. 2 mln. km² bolady. Ol degenimiz, Jer sharynyń 6%, al qurlyqtyń jerdiń 20. 4%. Afrıka qurlyǵynyń halqy bir mıllıard adamdy quraıdy. Ol Jer planetasyn meken etken halyqtardyń 14. 72% quraıdy, halyqtyń ornalasý tyǵyzdyǵy 30. 51/sharshy km. Afrıkada 54 el bar.
Afrıka ataýynyń shyǵý tarıhy
Afrı – soltústik Afrıkada, Karfagende ómir súrgen adamdar tobynyń ataýy.
Geografıalyq ornalasýy
Afrıka materıgi soltústiginde Jerorta teńizimen, soltústik shyǵysynda Sýes kanaly jáne Qyzyl teńizben, ońtústik - shyǵysynda Úndi muhıtymen, al batysynda Atlant muhıtymen shektesedi. Bylaı qaraǵanda, qurlyqty barlyq jaǵynan teńizder men muhıttar shaıyp jatyr.
Afrıkanyń eń shetki núkteleri: ońtústikte Igolnyı múıisi (34˚52′s. e.), soltústikte Ben - Seka múıisi (Týnıste) (37°21′ s. e.), shyǵysta Ras - Hafýn múıisi (Somalıde), batysta Almadı múıisi (Jasyl múıisi).
Afrıka materıgi ońtústikten soltústikke qaraı 8 km, batysy men shyǵysyndaǵy eki múıistiń aralyǵynda eni 7500km-ge jetedi.
Zertteýleri:
Bizdiń eramyzdan kóptegen ǵasyrlar buryn materıktiń jaǵalaýy men ishki aýdandarynda Azıa men Soltústik Afrıkanyń halyqtary: fınıkıalyqtar, egıpettikter, karfagendikter bolyp turǵan. Erte orta ǵasyrda Shyǵys jáne Soltústik Afrıkaǵa Arabıa túbeginen arabtar ótken.
XV ǵasyrda portýgaldyqtar Indıaǵa aparatyn jol izdeý barysynda Afrıkanyń jaǵalaýyn zerttegen. Bul, qul sıýdasynyń jáne Afrıka elderin evropalyqtardyń basyp alynýynyń bastapqy kezeńi bolatyn. XVIIİ ǵasyrdyń aıaǵy men HİH ǵasyrdyń bas kezinde Anglıa men Fransıa materıktiń ishki jaǵyndaǵy birneshe otarlardy jaýlap aldy. Bul jaýlaýlar kezinde ashylystar men zertteýler qatar júrgizildi. 1788 jyly aǵylshyndar «Afrıkanyń ishki bólikterin ashýǵa járdem etetin asosıasıa» qurdy. HİH ǵasyrdaǵy zertteýlerdiń aıtarlyqtaı nátıjesi - Afrıkanyń eń iri ózenderi Nıger, Nil, Kongo jáne Zambezı baseınderiniń zerttelýine baılanysty negizgi gsografıalyq problemalardy sheshý boldy. Ortalyq jáne Ońtústik Afrıkany zerttep bilýge aǵylshyn ǵalymy D. Lıvıngston úlken úles qosty. Ol otyz jyl boıy (1843 - 1873) Atlant muhıtynan Úndi muhıtyna deıingi jáne Keıptaýnnan ekvatorǵa deıingi ulan - baıtaq keńistikti zerttedi.
HİH ǵasyrdyń ekinshi jartysynda Nil men Kongo sýaıryǵy oblysyn zertteý jumystaryn orys ǵalymy V. V. İOnker júrgizdi.
Bekitý.
Afrıkanyń shetki múıisterin belgileý:
Soltústikte – Ben - Seka múıisi
Batysta - Almadı múıisi (Jasyl múıisi).
Ońtústikte - Igolnyı múıisi
Shyǵysta - Ras - Hafýn múıisi (Somalıde),
Nomenklatýramen jumys:
Jaýabyn tap:
1. XIV ǵasyrda Afrıkaǵa saıahat jasaǵan marokkolyq arab. Ábý Ibn Battýta
2. Efıopıa jeriniń qatty baǵaly bıdaıyn tapqan ǵalym. N. I. Vavılov
3. Qyzyl teńizde kemelerge kedergi keltiretin qurylymdar. Marjandyq rıfter
4. Sýyq aǵystardyń áserinen materık jaǵalarynda ne paıda bolady? shólder
5. Afrıkadaǵy eń tereń kól. Tanganıka
Úı jumysy: § 44. Materık jaǵalaýyndaǵy muhıttar men teńizder. Zerttelý tarıhy
You Might Also Like
-
Taqyryby: Kómirsýlar. Mono jáne dısaharıdterdiń hımıalyq qasıetteri.
