InfoHub Logo

Taqyryby: Kómirsýlar. Mono jáne dısaharıdterdiń hımıalyq qasıetteri.
Polısaharıdter jáne olardyń hımıalyq qasıetteri
Kómirsýlar - hımıalyq quramy Sm(H2O) n ıaǵnı kómirsýtek+sý, aty osydan shyqqan)
formýlasymen órnekteletin tabıǵı organıkalyq qosylystar klasy
Kómirsýlar dep atalý sebebi olardyń alǵashqy zerttelgen ókilderi (S6N12O6) sý men kómirtegi atomynan quralǵan tárizdi.
S(N2O)- jalpy formýlasy.
Ýglevodtardyń úlesine ósimdikterdiń 80%, al janýarlardyń 2% qurǵaq zattary jatady.
Kómirsýlar (ýglevodtar) tabıǵatta óte kóp taralǵan jáne adam ómirinde mańyzy óte zor. Kómirsýlardyń óte mańyzdy qosylystar ekeni dáleldendi. Olar nýkleın qyshqyldarynyń jáne keıbir beloktardyń quramynda kezdesedi. Beloktar adam organızminde ımýndyq sıstemanyń qurylýynda mańyzdy rol atqarady.
Al basqa kómirsýlardan matalar, qaǵaz jáne qoparylǵysh zattar alynady. Kómirsýlar qarapaıym zattardan sý men SO2 kún sáýlesiniń energıasyn paıdalanyp,
Jasyl pıgment hlorofıldiń qatysýmen sıntezdeledi. Bul prosesti fotosıntez deıdi.
Kómirsýlardyń klassıfıkasıasy olar úsh klasqa bólinedi:
Monosaharıdter - qarapaıym qanttar, olar gıdrolızdenbeıdi, bular – glúkoza, frýktoza, pentaza, geksoza.
Dısaharıdter - ár molekýlasy eki monosaharıdterden turady (saharoza, laktoza).
Polısaharıdter - óte kúrdeli, zattar, gıdrolızdengende p molekýla monosaharıdter túzedi (krahmal, klechatka).

MONOSAHARIDTER
Tabıǵatta eń kóp taraǵan molekýlasynda bes (pentoza)
nemese alty (geksoza) kómirtek atomy bar kómirsýlardyń bir túri.
Kómirsýlardyń qarapaıymy – monosaharıdter. Monosaharıdke júzim qanty – glúkoza, jemis shyrynynda jáne balda kóp mólsherde kezdesetin frýktoza, nýkleın qyshqyldary men ATF - nyń quramyna kiretin rıboza men dezoksırıboza t. b. jatady.
Monosaharıdter – sýda jaqsy erıtin jaǵymdy, tátti dámi bar tússiz zattar.

Fızıkalyq qasıetteri
Monosaharıdter – tússiz, tátti, krıstalǵa aınalatyn zattar. Olar ylǵal tartqysh, sýda jaqsy erıdi. Monosaharıdterdiń sýdaǵy eritindisi lakmýsqa beıtarap, tátti dámi bar. Ár túrli monosaharıdterdiń táttiligi túrlishe, mysaly frýktoza glúkozadan 1. 5 – 2 ese tátti.
Monosaharıdterdiń eritindileri optıkalyq pármendi. Spırtte qıyn erıdi, al efırlerde olar erimeıdi.

Hımıalyq qasıetteri
1. Geksozalar spırtter sıaqty siltilermen árekettesip, alkogolát sıaqty saharadtar túzedi.
2. Totyǵý reaksıasy. Barlyq geksoza – aldozalar, jeńil totyǵyp, kúmis aına reaksıasyn jáne felınk suıyǵyn totyqsyzdandyryp, qyzyl tústi mys totyǵyn beredi, ıaǵnı ózderin áldegıdter sıaqty ustaıdy.