Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardyń shyǵarmashylyq pen izdenis qabiletin damytý joldary
Qyzylorda oblysy, Qazaly aýdany
Áıteke bı kenti, №249 mektep-lıseı
Seksenbaeva Mıra
Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardyń shyǵarmashylyq pen izdenis qabiletin damytý joldary
«Adam urpaǵymen myń jasaıdy» - deıdi halqymyz. Urpaq jalǵastyǵymen adamzat balasy myń emes mıllıondaǵan jyldar jasap keledi.
Jaqsylyqqa bastaıtyn jaryq juldyz - oqý. «Nadan jurttyń kúni – qarań, keleshegi tuman», - dep M.Dýlatov aıtqandaı, egemendi elimizdiń tiregi - bilimdi urpaq. Sýsyz, qurǵaq, tasa kóleńke jerge dán ekseń ónbeıtini sıaqty, jas urpaqtarymyzdy tárbıelemesek óspeıdi, ónbeıdi.Mine, óz urpaǵynyń ónegeli, ónerli, eńbeksúıgish, abzal azamat bolyp ósýi úshin halyq pedagogıkasynyń negizgi maqsatyn shyǵarmashylyqpen oqý-tárbıe úrdisine tıimdi paıdalaný árbir ustazdyń mindeti bolyp tabylady.
Shyǵarmashylyq – bul naqty is-áreket barysynda júzege asyrylatyn óz bastaýy, ótý barysy jáne nátıjesi bolatyn úrdis. Bul úrdis 3 kezeńnen ótedi: daıyndyq, izdenis, oryndaý. Osy deńgeılerge sáıkes shyǵarmashylyq qabiletteriniń qurylymyn anyqtaıdy, óz boıynan olardy taldaıdy, baǵyttaı otyryp damytady jáne jetildiredi.
Oqýshynyń ózindik zertteý áreketi onyń ózindik talabyn qanaǵattandyrýda yqpal etedi. Oqýshylar qorshaǵan ortamen tanysa otyryp, ózindik zertteý áreketiniń kómegimen jańa bilimdi daıyn kúıinde emes, ózi ashady. Shyǵarmashylyq zertteýshilik izdenis adam úshin eki túrli kózqaraspen mańyzdy: bir jaǵynan, jańa ónimge qol jetkizýinde, ekinshi jaǵynan, izdenis prosesiniń mándiliginde.
Shyǵarmashylyq – oılaý qabiletiniń eń jorǵarǵy qasıeti. Shyǵarmashylyq arqyly oqýshynyń joldasyna, ómirge, bilimge degen senimi, kózqarasy ózgeredi. Til damytý jumystary jan-jaqty bolsa, oıynyń dáldigi, tiliniń kórkemdigi artady. Taqyrypty meńgerýge óz kúshine sený qasıeti qalyptasady.
Mektep qabyrǵasynda oqýshylar jaqsy da, jaman da oqıdy.
Adam boıyndaǵy daryndylyqty tabıǵı talantpen shektelip qalmaı, tabandylyqpen eńbektenýge baýlý. Ol úshin muǵalimge jaqyn aıamaı eńbek etý qajet. Orta býyndy shyǵarmashylyq múmkindigi zor, shyǵarmashylyqpen turaqty, belsendi aınalasýǵa ıkemdi jas deýge tolyq bolady. Osy arada oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlý úshin taǵy bir qajettilik – olardy psıhologıalyq daıyndyqtan ótkizý, ıaǵnı balalyq shabytyn oıatyp, qulshyndyryp, eliktirip otyryp, «seniń qolyńnan bári keledi eken ǵoı», «óziń de bárin bilip, úırenip alasyń» dep olardyń kishkentaı jetistikterin madaqtap, kótermelep otyrý kerek. Sabaq berý úrdisinde oqýshylardy shyǵarmashylyq jumysqa baýlýdyń mańyzy zor. Jazba jumystary olardyń tanymdyq belsendilikterin, oılaý júıesin arttyrýǵa kómektesedi.
Jazba jumystarynan ár balanyń ózindik kózqarasyn, estetıkalyq jáne adamgershilik tanymy, emosıasy, pikiri, taldaý, qorytyndylaý, salystyra bilý jáne odan qorytyndy jasaý qasıetteri baıqalyp turýy qajet dep oılaımyn. Shyǵarmashylyq jazba jumystary – til damytý jumystarynyń bir túri. Jazba jumysyn jazarda oqýshyǵa mindetti túrde baǵyt-baǵdar beremin. Shyǵarmashylyq jazba jumystarynyń maqsaty – logıkalyq oılaýdy damytý, shyǵarmashylyq qıaldy, naqty nárseni erkin, qyzyqty túrde berýge qalyptastyrý. Ár topta qabiletti, ıkemdiligi, qyzyǵýy, damýy, oı-órisi, sóıleýi, syrt beınesi ár túrli oqýshylar otyrady.
Aǵylshyn tili mektepte besinshi synyptan bastalady, sol kezdiń ózinde-aq qaı oqýshynyń shet tiline qandaı ekenin baıqaýǵa bolady. Besinshi synypta eshqandaı ózgeris bola qoımaıdy, barlyǵy birkelki oqıtyn sıaqty bolyp kórinedi. Árıne, qandaı jumys bolsyn onyń nátıjesin kórý úshin kóp shyǵarmashylyq kerek. Sol kezde oqýshynyń uqyptylyǵyn, zeıininiń turaqtylyǵyn, eńbek etý qabiletiniń joǵarylyǵyn baıqaǵan soń ǵana tilge beıimdep, synyp ereksheligine qaraı qosymsha tapsyrma berýge bolady.
Mysaly: besinshi synypta oqýshylar dıalogty oqyp, mazmunyn túsinip otyrsa ol ony kitapsyz, esine saqtaý qabiletin qosyp rolmen oınap beredi. Osy kezde jıi-jıi rolderin aýystyryp otyrý kerek. Jáne dıalogty óz oıyńmen aıaqta, tirek sózderin saqtaý kerek ekenin umytpaǵany jón.
Eki bala bir-birimen sóılesýge múmkindik týady, biriniń qatesin biri taýyp, tolyqtyryp, bir-birimen jarysyp, bir deńgeıde bolýǵa tyrysady.
Osy kezde barlyq oqýshylardyń ár-túrli jumys isteıtin qabiletin baıqap, olardyń shyǵarmashylyǵyn damytýda damyta oqytý tehnologıasyn qoldanýǵa bolady. Damyta oqytýdy uıymdastyrý balaǵa aqyl-oı áreketin meńgerýge jaǵdaı jasaıdy. Damyta oqytý sabaqtaǵy erekshe ahýal, muǵalim men oqýshy arasyndaǵy erekshe qarym-qatynas. Muǵalim bul jaǵdaıda daıyn bilimdi túsindirip qoıýshy, baqylaýshy emes, tanymdyq is-áreketti uıymdastyratyn ujymdyq isterdiń uıtqysy. Tek osyndaı oqytý ǵana balanyń ıntellektisiniń kózin ashyp, shyǵarmashylyǵyn damytady.Ol úshin bala óziniń buǵan deıingi biletin amaldarynyń, tásilderiniń jańa máseleni sheshýge jetkiliksiz ekenin sezetindeı jaǵdaıǵa túsýi kerek. Sodan baryp onyń bilim alýǵa degen yntasy artady, bilim alýǵa árekettenedi.
Oqýshy aldyna oqý maqsattaryn qoıýda eshqandaı daıyn úlgi berilmeıdi. Maqsatty sheshý ishteı talqylaý, sosyn jınaqtaý arqyly júzege asady, al muǵalim sabaq prosesin uıymdastyrýshy, baǵyttaýshy bolyp qalady.
Sheshim tabylǵan kezde árkim onyń durystyǵyn ózinshe dáleldeı bilýge úıretiledi.
Ár oqýshyǵa óz oıyn, pikirin aıtýǵa múmkindik beriledi, jaýaptar tyńdalady. Ár bala jasaǵan eńbeginiń nátıjesimen bólisip dáleldeýge tyrysady, jeke tájirıbesin qorytyndylaýǵa úırenedi. Qoıylatyn suraqtar problemaly oılaýdy, paıymdaýdy qajet etetindeı etip beriledi, oqýshy da ondaı suraqqa óz oıyn, óz pikirin bildire jaýap berýge daǵdylanady. Bul sabaqtarda jańa materıaldy taldaýǵa zor kóńil bólinedi. Óıtkeni taldanbaǵan suraq bala júregine jetpeıdi.
Mysaly: Tájirıbe jınaqtaý barysynda oqýshylarymyz óz sabaqtarynda “I need to buy a computer” taqyrybynda oqýshylar ony qaıda qoıý kerek ekenin, yńǵaıly bolý úshin, jáne eshkimge, kedergi jasamaı basqa januıa músheleri de qoldana alatynyn aıtady. Ol arqyly ne isteı alatyndaryn aıtady.
I need to buy a computer. I want to put it near the window. I can use it after classes to type and draw. My brother and sister can play computer games.
Taldaý - birlesken izdenis. İzdenis barysynda ár balanyń kóńil kúıin baqylaýǵa, oı-pikirin baıqaýǵa múmkindik alady, ıntellekt deńgeıin anyqtaı alady. Ásirese oqý sabaqtaryndaǵy materıaldy taldaý arqyly shyǵarmanyń aıtar oıy, ıdeıasy bala júregine jetip, taldaýlar arqyly ar, uıat, qaıyrymdylyq, ádeptilik sıaqty tamasha adamgershilik qasıetter boıyna sińiriledi.
Mysaly:”My room”. “Clothes”.Seasons” taqyryptarynda Oxford platinium elektrondyq oqytý baǵdarlamasy boıynsha sabaqtar óttim. Osyndaı jumys túrleri balanyń tez oılap, maǵynaly, durys sóılem qurýlaryna yqpal etedi, jáne joǵary emosıalyq jaǵdaıda ótedi. Eń negizgisi – balaǵa durys meńgerte otyryp, sıpattama bere bilýge úıretý.
Oqýshylardyń erekshe qyzyǵýshylyǵyn týǵyzatyn jumys túri ómirde kóp kezdesetin, bir qaraǵanda jaǵymsyz bolyp kórinetin keıbir oqıǵalardyń paıdaly jaǵyn kórýge tyrysý jáne aıtyp berý. Bul tapsyrmalarda kúrdelinip otyrady.
Damyta oqytý men jeke tulǵany qalyptastyrý ıdeıasyn júzege asyrýǵa múmkindik beretin J. Qaraevtyń «Oqytýdyń ush ólshemdi ádistemelik júıesiniń pedagogıkalyq tehnologıasy». Deńgeılep oqytý tehnologıasynyń ózindik yqpaly zor bolǵandyqtan óz is tájirıbemde qoldanamyn.
Aǵylshyn tilinen okýshynyń bilim sapasyn jetildirýdegi jetistikter deńgeılep oqytý tehnologıasynda júıeli, ári úzilissiz damytýdy kózdegen kelesi jumystar qurylymmen iske asady.
1. Jańa taqyrypty ótken taqyryppen baılanystyra otyryp uǵyndyrý áreketi;
2. Jalpy bilimdi ıgertýdegi deńgeılik tapsyrmalar túrleri (I, II, III deńgeı);
3. Test tapsyrmalary;
4. Ózindik jumys;
5. Qatemen jumys;
6. Kóp deńgeılikti baqylaý jumysy;
7. Reıtıń, monıtorıń arqyly bilim deńgeıin saraptaý.
Qoryta kele, oqýshylardyń shyǵarmashylyǵyn, izdenýshiligin damytyp, árqaısysyna jeke tulǵa retinde qarap, olardyń ózderine degen senimin, bilimge yntasyn arttyramyn.
Áıteke bı kenti, №249 mektep-lıseı
Seksenbaeva Mıra
Aǵylshyn tili sabaǵynda oqýshylardyń shyǵarmashylyq pen izdenis qabiletin damytý joldary
«Adam urpaǵymen myń jasaıdy» - deıdi halqymyz. Urpaq jalǵastyǵymen adamzat balasy myń emes mıllıondaǵan jyldar jasap keledi.
Jaqsylyqqa bastaıtyn jaryq juldyz - oqý. «Nadan jurttyń kúni – qarań, keleshegi tuman», - dep M.Dýlatov aıtqandaı, egemendi elimizdiń tiregi - bilimdi urpaq. Sýsyz, qurǵaq, tasa kóleńke jerge dán ekseń ónbeıtini sıaqty, jas urpaqtarymyzdy tárbıelemesek óspeıdi, ónbeıdi.Mine, óz urpaǵynyń ónegeli, ónerli, eńbeksúıgish, abzal azamat bolyp ósýi úshin halyq pedagogıkasynyń negizgi maqsatyn shyǵarmashylyqpen oqý-tárbıe úrdisine tıimdi paıdalaný árbir ustazdyń mindeti bolyp tabylady.
Shyǵarmashylyq – bul naqty is-áreket barysynda júzege asyrylatyn óz bastaýy, ótý barysy jáne nátıjesi bolatyn úrdis. Bul úrdis 3 kezeńnen ótedi: daıyndyq, izdenis, oryndaý. Osy deńgeılerge sáıkes shyǵarmashylyq qabiletteriniń qurylymyn anyqtaıdy, óz boıynan olardy taldaıdy, baǵyttaı otyryp damytady jáne jetildiredi.
Oqýshynyń ózindik zertteý áreketi onyń ózindik talabyn qanaǵattandyrýda yqpal etedi. Oqýshylar qorshaǵan ortamen tanysa otyryp, ózindik zertteý áreketiniń kómegimen jańa bilimdi daıyn kúıinde emes, ózi ashady. Shyǵarmashylyq zertteýshilik izdenis adam úshin eki túrli kózqaraspen mańyzdy: bir jaǵynan, jańa ónimge qol jetkizýinde, ekinshi jaǵynan, izdenis prosesiniń mándiliginde.
Shyǵarmashylyq – oılaý qabiletiniń eń jorǵarǵy qasıeti. Shyǵarmashylyq arqyly oqýshynyń joldasyna, ómirge, bilimge degen senimi, kózqarasy ózgeredi. Til damytý jumystary jan-jaqty bolsa, oıynyń dáldigi, tiliniń kórkemdigi artady. Taqyrypty meńgerýge óz kúshine sený qasıeti qalyptasady.
Mektep qabyrǵasynda oqýshylar jaqsy da, jaman da oqıdy.
Adam boıyndaǵy daryndylyqty tabıǵı talantpen shektelip qalmaı, tabandylyqpen eńbektenýge baýlý. Ol úshin muǵalimge jaqyn aıamaı eńbek etý qajet. Orta býyndy shyǵarmashylyq múmkindigi zor, shyǵarmashylyqpen turaqty, belsendi aınalasýǵa ıkemdi jas deýge tolyq bolady. Osy arada oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlý úshin taǵy bir qajettilik – olardy psıhologıalyq daıyndyqtan ótkizý, ıaǵnı balalyq shabytyn oıatyp, qulshyndyryp, eliktirip otyryp, «seniń qolyńnan bári keledi eken ǵoı», «óziń de bárin bilip, úırenip alasyń» dep olardyń kishkentaı jetistikterin madaqtap, kótermelep otyrý kerek. Sabaq berý úrdisinde oqýshylardy shyǵarmashylyq jumysqa baýlýdyń mańyzy zor. Jazba jumystary olardyń tanymdyq belsendilikterin, oılaý júıesin arttyrýǵa kómektesedi.
Jazba jumystarynan ár balanyń ózindik kózqarasyn, estetıkalyq jáne adamgershilik tanymy, emosıasy, pikiri, taldaý, qorytyndylaý, salystyra bilý jáne odan qorytyndy jasaý qasıetteri baıqalyp turýy qajet dep oılaımyn. Shyǵarmashylyq jazba jumystary – til damytý jumystarynyń bir túri. Jazba jumysyn jazarda oqýshyǵa mindetti túrde baǵyt-baǵdar beremin. Shyǵarmashylyq jazba jumystarynyń maqsaty – logıkalyq oılaýdy damytý, shyǵarmashylyq qıaldy, naqty nárseni erkin, qyzyqty túrde berýge qalyptastyrý. Ár topta qabiletti, ıkemdiligi, qyzyǵýy, damýy, oı-órisi, sóıleýi, syrt beınesi ár túrli oqýshylar otyrady.
Aǵylshyn tili mektepte besinshi synyptan bastalady, sol kezdiń ózinde-aq qaı oqýshynyń shet tiline qandaı ekenin baıqaýǵa bolady. Besinshi synypta eshqandaı ózgeris bola qoımaıdy, barlyǵy birkelki oqıtyn sıaqty bolyp kórinedi. Árıne, qandaı jumys bolsyn onyń nátıjesin kórý úshin kóp shyǵarmashylyq kerek. Sol kezde oqýshynyń uqyptylyǵyn, zeıininiń turaqtylyǵyn, eńbek etý qabiletiniń joǵarylyǵyn baıqaǵan soń ǵana tilge beıimdep, synyp ereksheligine qaraı qosymsha tapsyrma berýge bolady.
Mysaly: besinshi synypta oqýshylar dıalogty oqyp, mazmunyn túsinip otyrsa ol ony kitapsyz, esine saqtaý qabiletin qosyp rolmen oınap beredi. Osy kezde jıi-jıi rolderin aýystyryp otyrý kerek. Jáne dıalogty óz oıyńmen aıaqta, tirek sózderin saqtaý kerek ekenin umytpaǵany jón.
Eki bala bir-birimen sóılesýge múmkindik týady, biriniń qatesin biri taýyp, tolyqtyryp, bir-birimen jarysyp, bir deńgeıde bolýǵa tyrysady.
Osy kezde barlyq oqýshylardyń ár-túrli jumys isteıtin qabiletin baıqap, olardyń shyǵarmashylyǵyn damytýda damyta oqytý tehnologıasyn qoldanýǵa bolady. Damyta oqytýdy uıymdastyrý balaǵa aqyl-oı áreketin meńgerýge jaǵdaı jasaıdy. Damyta oqytý sabaqtaǵy erekshe ahýal, muǵalim men oqýshy arasyndaǵy erekshe qarym-qatynas. Muǵalim bul jaǵdaıda daıyn bilimdi túsindirip qoıýshy, baqylaýshy emes, tanymdyq is-áreketti uıymdastyratyn ujymdyq isterdiń uıtqysy. Tek osyndaı oqytý ǵana balanyń ıntellektisiniń kózin ashyp, shyǵarmashylyǵyn damytady.Ol úshin bala óziniń buǵan deıingi biletin amaldarynyń, tásilderiniń jańa máseleni sheshýge jetkiliksiz ekenin sezetindeı jaǵdaıǵa túsýi kerek. Sodan baryp onyń bilim alýǵa degen yntasy artady, bilim alýǵa árekettenedi.
Oqýshy aldyna oqý maqsattaryn qoıýda eshqandaı daıyn úlgi berilmeıdi. Maqsatty sheshý ishteı talqylaý, sosyn jınaqtaý arqyly júzege asady, al muǵalim sabaq prosesin uıymdastyrýshy, baǵyttaýshy bolyp qalady.
Sheshim tabylǵan kezde árkim onyń durystyǵyn ózinshe dáleldeı bilýge úıretiledi.
Ár oqýshyǵa óz oıyn, pikirin aıtýǵa múmkindik beriledi, jaýaptar tyńdalady. Ár bala jasaǵan eńbeginiń nátıjesimen bólisip dáleldeýge tyrysady, jeke tájirıbesin qorytyndylaýǵa úırenedi. Qoıylatyn suraqtar problemaly oılaýdy, paıymdaýdy qajet etetindeı etip beriledi, oqýshy da ondaı suraqqa óz oıyn, óz pikirin bildire jaýap berýge daǵdylanady. Bul sabaqtarda jańa materıaldy taldaýǵa zor kóńil bólinedi. Óıtkeni taldanbaǵan suraq bala júregine jetpeıdi.
Mysaly: Tájirıbe jınaqtaý barysynda oqýshylarymyz óz sabaqtarynda “I need to buy a computer” taqyrybynda oqýshylar ony qaıda qoıý kerek ekenin, yńǵaıly bolý úshin, jáne eshkimge, kedergi jasamaı basqa januıa músheleri de qoldana alatynyn aıtady. Ol arqyly ne isteı alatyndaryn aıtady.
I need to buy a computer. I want to put it near the window. I can use it after classes to type and draw. My brother and sister can play computer games.
Taldaý - birlesken izdenis. İzdenis barysynda ár balanyń kóńil kúıin baqylaýǵa, oı-pikirin baıqaýǵa múmkindik alady, ıntellekt deńgeıin anyqtaı alady. Ásirese oqý sabaqtaryndaǵy materıaldy taldaý arqyly shyǵarmanyń aıtar oıy, ıdeıasy bala júregine jetip, taldaýlar arqyly ar, uıat, qaıyrymdylyq, ádeptilik sıaqty tamasha adamgershilik qasıetter boıyna sińiriledi.
Mysaly:”My room”. “Clothes”.Seasons” taqyryptarynda Oxford platinium elektrondyq oqytý baǵdarlamasy boıynsha sabaqtar óttim. Osyndaı jumys túrleri balanyń tez oılap, maǵynaly, durys sóılem qurýlaryna yqpal etedi, jáne joǵary emosıalyq jaǵdaıda ótedi. Eń negizgisi – balaǵa durys meńgerte otyryp, sıpattama bere bilýge úıretý.
Oqýshylardyń erekshe qyzyǵýshylyǵyn týǵyzatyn jumys túri ómirde kóp kezdesetin, bir qaraǵanda jaǵymsyz bolyp kórinetin keıbir oqıǵalardyń paıdaly jaǵyn kórýge tyrysý jáne aıtyp berý. Bul tapsyrmalarda kúrdelinip otyrady.
Damyta oqytý men jeke tulǵany qalyptastyrý ıdeıasyn júzege asyrýǵa múmkindik beretin J. Qaraevtyń «Oqytýdyń ush ólshemdi ádistemelik júıesiniń pedagogıkalyq tehnologıasy». Deńgeılep oqytý tehnologıasynyń ózindik yqpaly zor bolǵandyqtan óz is tájirıbemde qoldanamyn.
Aǵylshyn tilinen okýshynyń bilim sapasyn jetildirýdegi jetistikter deńgeılep oqytý tehnologıasynda júıeli, ári úzilissiz damytýdy kózdegen kelesi jumystar qurylymmen iske asady.
1. Jańa taqyrypty ótken taqyryppen baılanystyra otyryp uǵyndyrý áreketi;
2. Jalpy bilimdi ıgertýdegi deńgeılik tapsyrmalar túrleri (I, II, III deńgeı);
3. Test tapsyrmalary;
4. Ózindik jumys;
5. Qatemen jumys;
6. Kóp deńgeılikti baqylaý jumysy;
7. Reıtıń, monıtorıń arqyly bilim deńgeıin saraptaý.
Qoryta kele, oqýshylardyń shyǵarmashylyǵyn, izdenýshiligin damytyp, árqaısysyna jeke tulǵa retinde qarap, olardyń ózderine degen senimin, bilimge yntasyn arttyramyn.
You Might Also Like
-
Baıqońyr qalasy № 14 bastaýysh mekteptiń
