InfoHub Logo

Alpysynshy jyldardyń bas kezinde qazaq poezıasyna tegeýrindi bir jas tolqyn, jańa tolqyn kelip qosyldy. Osy tolqynnyń aldyńǵy leginde aqyn Sáken Imanasov bar edi.

Ózen bolyp toltyrylam teńizge,
Ómirdiń sol tolqynynan meni izde —

dep, ózgeshe bir tyń tebirenistiń tynysyn sezdirgen aqynnyń seri minez, serpindi jyrlary jyrsúıer qaýymdy eleń etkizgeni anyq.

Jas aqynnyń bulaı deıtin jóni ábden bar. Óıtkeni ol buǵan deıin aq shaǵalaly Alakóldiń aq aıdynynda emin-erkin ersili-qarsyly júzýdi úırengen. Keńistik pen kendikke sulýlyq pen erlikke ǵashyq bolǵan. Aqyn minezi, bolmysy osyndaı ortada qalyptasty. Alakóldiń tolqynyndaı sol arynymen, boıdaǵy tolaǵaı darynymen, qazaq poezıasynyń keń shalqar aıdynyna kelip qosyldy.

Sol kezdegi bozbala jas aqyn búginde el aǵasy jasyna jetken, ataqty aqyndarymyzdyń biri. Jıyrmadan astam jyr kitaptarynyń avtory, Qazaqstan Jazýshylar odaǵy "Alash" syılyǵynyń ıegeri. "Týǵan aýyl", "Aq aıdyn", "Ǵashyqpyn saǵan", "Bel-beles", "Adyrna" "Jebe" sekildi kitaptary kezinde ózine laıyq baǵasyn alǵan. Aqynnyń oqyrman júregine jol tapqan jyrlary onyń poezıadaǵy ornyn da alyp berdi.

Aqyn búginde poezıanyń bıik belesine kóterilgen shaǵynda. Osyndaı asýly kezeń ústinde halqyna esep berý el súıgen talant ıesiniń qashanǵy ádeti. Aqyn esebi — onyń jyry, kitaby. Aqyn Sáken Imanasovtyń jaqynda Jazýshy" baspasynan jaryq kórgen "Alakólim — aıdynym" atty bir tomdyq tańdamaly jyr kitabyn biz osy turǵydan qabyldaımyz. Sondyqtan aqyn týraly sózimizdi osy kitappen baılanystyra aıtýdy paryz sanadyq.

"Tańdamalyny" (kólemi 25 baspa tabaq) oqı otyryp, ózimizge tanymal tarlanboz aqynmen qaıta tabystyq. Syrtqy muqabasy sándi, tartymdy kitaptyń ishki saraıy da jıhazdy, sáýletti eken. Endi osy kitaptan alǵan áserimizdi aıtyp kóreıik.

Ár aqynnyń ómirdegi jóne óleńdegi minezi bar. Biz biletin Sáken aqynǵa tán minez — aǵynan jarylý.

Dúnıe-aı, qýanyp ta ne bir kúle,
Endi uqtym ózińdi de, ómirdi de
Aldynda aqtaryla ketkisi kep,
Ańqyldap, ashyq turǵan kóńil mine! —

dep aqyn ózi aıtqandaı onyń elinen de, halqynan, qala berdi aǵaıyn, dos-jarannan bólek syry da, jyry da joq. Muny onyń árbir óleńinen ańǵarý qıyn emes. Bir qyzyǵy Sákenniń aqyndyq bolmysy — adamdyq bitimimen óleńdegi minezi ómirdegi minezinen esh ajyraǵysyz, birtutas. Sákendi biletinder bul aıtqanymyzben keliser dep oılaımyn, al mundaı dálme-dáldik árkimde bola bermeıtin qasıet ekeni de belgili.

Sáken — lırık aqyn. Onyń árbir óleńi shymyrlap shyqqan móldir sezim men shıyrshyq atqan shymyr oıǵa óriledi. Ásirese kóńil-kúı lırıkasy, mahabbat lırıkasy, azamattyq úni aıqyn jyrlar — aqynnyń kitaptan kitapqa aýysyp otyratyn, arqaýy berik taqyryptary.

Aqyn kóńili tirshiliktiń ózindeı tynymsyz, aýnaqshyǵan teńizdeı tynysty, ol qashan da qozǵalys pen ózgeristi qalaıdy, jańalyqqa qushtar. Jyr tabaldyryǵyn attap kirgen sonaý balań keziniń ózinde-aq: "Meni teńizdiń tolqynynan, balǵanyń solqylynan izde" dep jyrlaǵan aqyn arada kóp jyldar ótkennen keıin Taıbýryldaı taıpalǵan tańdamalysynda da sol sertinen aınymaı:

Baqtardan izde meni shyq tógilgen,
Jaqpardan izde meıliń — qut kóringen.
Áıteýir, dúbir shyqqan jaq bolmasa,
Múlgigen tynyshtyqtan kútpe múldem!... —

dep, barlyq qıyndyqqa qaımyqpaı qasqaıa qarap turǵanyn kóremiz. Teginde Sáken bolmysyndaǵy qaısar órlik oǵan tabıǵat-ananyń ózinen aýysqandaı seziledi. Óıtkeni:

Ózen aǵyp óziniń arnasynda,
Oıǵa batyp men turmyn jar basynda.
Yqty-jardy bilmeıtin asaý aǵys tóte
jolyn tirliktiń tańdasyn ba!.. —

deýinen aryndy ózen men aqyn minezindegi uqsastyqty ańǵaramyz.

Sáken — azamat aqyn. Onyń jyrlarynyń eń bir mándi de árli bóligi el men jerge degen perzenttik sezimnen bastaý alǵan. Azamat retindegi aqyn kredosy — adaldyq. Bul jolda ol syryn da, shynyn da eshkimnen jasyrmaıdy. Birde ol ádilet pen shyndyq úshin maıdanǵa shyqsa ,endi birde dostyq pen syılastyq jolynda shyr-pyr bolady. Sákenshe, týǵan eli men jurtynyń jaqsysy men jamanyna ortaq bolý, sol úshin ómir súrý — aqynnyń mindeti, paryzy. Sondyqtan da:

Jaýap alsa jurtynan Otan myna —
Sot aldyna aldymen aqyn barar! —

deıdi ol. Bul joldaǵy aqynnyń seneri de, serti de — ádilet. Oǵan:

Samǵap ta jeter san qyrǵa,
Sańqyldap shyǵar únim en.
Qashanda arym aldynda,
Ózińe ǵana júginem, —

dep, júrekjardy syryn ashady. Al "Ar aldynda" — ózin dar aldynda turǵandaı sezinetin aqyn úshin ádilet — shyndyqty qorǵaý úshin kerek eken. "Júgirem dep, túńilem dep barshadan, shyr-shyr etip sharshaǵan" shyndyqtyń taǵdyry alańdatady aqyndy. Oqyrmanyń ádilet pen shyndyqtyń, adaldyq pen jaqsylyqtyń aldy jaryq, ekenine sendiredi.

Jasyryp eldiń jamandyqtaryn,
Jamadym-jasqap ári óńdep.
Áıteýir, jerde adaldyq baryn
Dáleldep kelem, dáleldep! —

deıtini de sondyqtan.

Aqyn jyrlarynyń endigi bir úlken órisi — týǵan jer, ata-baba, týys-juraǵat, dos-jaran taqyryby desek, munyń ózi azamattyq lırıkanyń ókinishi bir keń arnasy ekeni daýsyz.

Buta joq men súısinbes bir tal munda,
Súıemin qyryndy da, qyrqańdy da.
Týǵan jer! Saǵan uqsaý kerek eken,
Qyzarmaı júrý úshin jurt aldynda! —

degen, japyraqqa qonǵan shyqtaı móldir sezimniń shynaıylyǵyna rıza bolamyz. Sákenniń qaı kitabynan bolsa da Alakól týraly jyrlar tabylady. Alakól — onyń aqyndyq emblemasy ispettes. Alaıda, Sáken Imanasov — bir ǵana aýdannyń aqyny emes ekeni qandaı aqıqat bolsa, onyń jyrlaryndaǵy Alakól beınesi — búkil qazaq dalasynyń, týǵan Qazaqstanynyń ózindik bir sımvoly etip alynǵandaı áser etedi. Aqynnyń Alakólge arnaǵan bir jyryndaǵy:

Tursa sál janǵa qaıaý, janarǵa shyq, Kúsh alam, qushaǵymdy baram da ashyp, ...Basqa eldi bógde jerdi súıe alar ma em, Bolmasam osynshalyq saǵan ǵashyq! — perzenttik sózin biz osylaı túsinemiz. Qashan da týǵan jer men eldiń mártebesi adamdarymen bıik Aqynnyń barometr kóńili osyny óte sezimtaldyqpen, dál ańǵaryp, shyn rızashylyǵyn bildiredi:

Janǵa meni jalǵanda teńgermegen,
Jaqyndarym qanshama men kórmegen!
El úshin de, baýyrlar, jer úshin de
tulǵa bolyp tursyńdar sender degen!

Iá, azamat aqyn týǵan jerdiń árbir adal janyn óziniń týysyndaı jaqyn sanaıtynyna biz de ılanamyz.

Mahabbat pen jastyq shaq — aqynnyń aınymas taqyryptarynyń biri. Ekeýi de sulýlyqtyń ólshemindeı uǵymdar. Sondyqtan da aqyn:

Olpy-solpy myna meni aqyn ǵyp,
Seni sulý jaratqany — ne etkeni? —

dep tabıǵatqa naz aıtady da, ile-shala:

Kúni-túni saǵan qarap suqtanyp
Meni sulý jyrlasyn dep qoıǵan da —

degen áserli oıdyń túıinimen ózi jaýap beredi. Al myna bir eki-aq shýmaqtan turatyn óleńdi oqyp kóreıikshi:

Taǵy unarsyń bireýge, taǵy unarsyń,
Taǵy da unap, taǵy da jańylarsyń.
Men esińnen shyqpaspyn qaıda júrseń,
Jek kórip te otyryp saǵynarsyń.
Men de, bálkı, bireýge taǵy unarmyn,
Taǵy talaı tirlikte jańylarmyn.
Seni esimnen, áıteýir, shyǵara almaı,
Jek kórip-aq otyryp, saǵynarmyn...

Mahabbattyń aqyl jetpes tylsym kúshin budan artyq beınelep jetkizý qıyn shyǵar. Bul sekildi shynaıy sheberlik pen shabyttan týǵan óleńder "Tańdamalyda" jetkilikti. Osyndaı oıly da sezimtal jyrlardyń qatarynda "Alma", "At", "Qaraǵaı", "Jaraly qus", "Eki jıren", "Jeti ata jyry", "Júrek týraly jyr", "Úreı", "Qaǵaz", "Ómir arbasy", "Úı", "Qart", "Aýyl", "Elikteý", "Aǵash", t.b. kóptegen óleńderdi ataı alamyz.

Shaǵyn maqalada úlken aqynnyń "Tańdamalysyn" túgel taldap shyǵý múmkin emes. Aldaǵy ýaqytta talaı sóz aıtyla da jatar. Biraq basy ashyq jaı — ómirdiń belesti bir asýyna kóterilip otyrǵan kórnekti aqynymyzdyń bul tańdamaly jyrlary — onyń oqyrmanǵa, týǵan halqyna usynǵan laıyqty tartýy ekenine kóz jetkizil, aqyn aǵaǵa budan keıin de talmas qanat, sarqylmas shabyt tiledik.

"Shalqar " gazeti Kókek, 1998 jyl

---