InfoHub Logo

Jastyqtyń jalyny urǵan, jarǵa oınaǵan laqtaı kezin eske alǵanda, sanańdy sarsańǵa salyp, kóńilge muń uıalaı bastaıtyn kezderi bolyp turady. Mark Tvenniń «Meniń Platon syndy ǵashyǵymdaǵy» aıynymaı qaıtalanatyn tústerdiń shyrmaýyna shatylǵandaı, qashsań qutylmas, qýsań jetkizbes beımazalyq janyńdy jabyrqatyp, «umytý úshin eske alǵanyńa» opyq jeısiń...

Ákem qytaıda bastalǵan «mádenıet tóńkerisininde» taýǵa qarap ulyǵan bóriniń bóltirigi sanalyp, oqýdan shyǵarylyp, jastaıynan aýyr eńbekke jegilipti. Kórgen qorlyǵy men shekken azabyn jyr qylyp aıtyp otyratyn. Ushqan qus qutyla almaıtyn qum arasyndaǵy Tarym túrmesinde jıyrma jyl ómiri óksip kelgen atamyz (ákemniń ákesi) buǵaýdan bosap kelgen jyly men týylyppyn da, áýletimizge yrys kelgen, qut kelgen jyldyń qurmetine azan shaqyrylǵan Yrysbek degen esim paqyryńyzǵa buıyrypty. Túrmeniń azapty ómiri atamyzdyń janyna, tánine salǵan jarasyn az jyldan soń ajalǵa aıyrbastapty. Qaǵaz betine atymyzdy qıqy-shoıqy jazýǵa dárejemiz jetken shaqta, men attas balalarǵa eliktep esimimdi Rysbek dep órnektegenimde ákem qabaǵat ashýǵa basyp: «kebenek kıip ketken atańnyń kebinge oralmaı kelgenine yrymdap qoıǵan atty durys jazýdan erindiń be? Yrys keldi dep Yrysbek qoıǵan jazǵan-aý»,- dep tomsaryp qalatyn. Atadan qalǵan dáýlettiń ustaǵannyń qolynda, tistegenniń aýzynda ketkenine de onsha ish jımaıtyn. Búkil áýlettiń bas kóterer azamattaryn túrmege toǵytyp, mal-múlkin qytaı oljalaǵan kezden burynǵy bir oqıǵany ylǵyı da aıtatyn. «Júkeı aýyly (aýylymyz solaı atalatyn kórinedi) jaılaýdyń sonysyn jep, kúzeýlikke kósher aldynda qustar da tizbek-tizbek aýyl ústinen ushyp ótetin. Kıiz úıde myltyǵyn maılap, oǵyn saılap otyrǵan atańnyń senimdi serigi tústikke bet túzegen tyrnalar kerýeni shańyraqtyń tusyna kelgende, ne saıtan túrtti eken, aldyńǵysyn kózdep masany basyp qalady. Bastaýshysy qanaty dalbyrap jerge qulaǵanda, qaz-qatar qalyqtap bara jatqan tyrnalar uıma-juıma, biriniń ústine biri qulaıdy. Búkil aýyl shý-shurqan bolyp, qustyń shýyly záremizdi aldy. Úlkender jaǵy ımandaryn úıirip, myltyq kezegen tentektiń jaǵasyna jarmasty. Aqyry mal aıtyp soıyp, Táńirge tasattyq berip qustardy ázer uzatyp saldyq. Sol jyly qar qalyń jaýdy. Kóktem shyǵa údire kóshken aýyldyń aldynan qytaı áskeri lap qoıyp, kósh keri buryldy. Ómirdiń biz oılap kórmegen tarǵalań joly bastaldy...». Ákemiz únemi qaıtalap aıtyp otyratyn osy áńgimeni estı-estı eseıgen júrek edi bul. Shymyrlap, syzdap qoıatyny bar. Tym ásershil. Qustardy jaqsy kóredi...

Aýyldaǵy kúıbeń tirshilikke jegilgen ákeıdiń jumystaryna qolǵabys tıgizýge jaraǵan shaqta, elbektep sol kisiniń qasynda júrýshi edik. Jumahan deıtin dosy bar. Egistigimiz bir jerde. Temekini shekkende barlyq dúnıe esinen kóterilip ketetin. Birde «Jumahan, sen osy temekini qalaı shegip kettiń» dep ákem de qutqyýyrlap qoımap edi, Júkeń temekisin shıratyp, uzaq áńgimesin bastap ketti. «Jaılaýda otyrǵanymyzda qar sýymen ketken bireýdiń qyl quıryǵy bizdiń úıirge qosylyp, kózdiń qurtyn oıatty. Bir kúni eki keshtiń arasynda janýardy aqyry alyp soqtym. Basyn kesip, járkemdep jatqanym sol edi, tasyrlaǵan at tuıaǵynyń dúbiri estildi de, sýyt júristi aq saqal qasyma keldi. Sálem berip, atyn ustap úıge túsirdim. Urlyǵymnyń ústinen túsken qarıany ne dep aldaýsyratarymdy bilmeı ańtarylyp turyp qaldym. Shal da jeńil qımyldap, qonyshynan kezdigin sýyryp, kómektesýge nıet tanytty. Aqyry birge járkemdedik janýardy. Báıbishem de óristen qaıtqan maldy jaıǵap bolyp, qazan kóterdi. Tamaq piskenshe shaldyń jón-jaıymen tanystym. Jylqy joǵaltypty. Bógenaıynan jańaǵy ózi soıǵan qyl quıryq ekendigin sezip, qylpyldap otyrmyn. Shalym úndemeıdi, eshteme sezbegendeı syńaı tanytady. Sezbedi desem, jylqynyń basyna, en-tańbasyna suqtana qaraǵan qyraǵy kózdi qalaı umytam. Tóre tabaq jal men jaıa aldymzǵa kelip, yqylas bildirgende de júzinen tıtteı ózgeshelik baıqalmady. Qıalaı týrap, qumaıdaı soǵady. Tas shaınaǵandaı bop men otyrmyn. Túni boıy asqazanymdy túıregen mazasyzdyqtan aryla almaı, turyp kettim. Shal da oıanyp namazyn oqyp, attanýǵa qam jasady. Keterinde aty-jónin, turatyn aýylyn taǵy bir qaıtalap aıtyp, kete bardy. Ańyryp men qaldym. Janymdy ıektegen beımazalyqtan aryla almaǵan soń, bir jorǵany jetekke alyp, shaldyń aýylyna tarttym. Jetekti beldeýge baılap, sálem berip úıge kirdim. Aq saqal shıraq qımyldap, báıek bop jatyr. Shaı ishildi, áńgime aıtyldy. Biraq soıylǵan jylqy týraly men de, shal da jaqkirisin ashpadyq. Attanyp kettim. Jol boıy keńsirigim ashyp, ómiri shekpegen temeki degen pále oıymdy bóle berdi. Taýyp shektim. İshim keńigendeı sezindim. Sol kúıi qaltadan tastamaıtyn boldyq qoı bul boqty. Áı, sol shaldyń kisiligi esime tússe ózimnen ózim uıalam...». Osyny jazyp otyrǵan men de temeki shegip otyrmyn. Qashan, qaıda, ne úshin shekkenimdi esime túsire almadym. Bizdiki sol asqynǵan nápsiniń jeligi bılegen jaman ǵadetimizge tıym sala almaıtyn álsizdik ekenin moıyndaýǵa moınymyz jar bermeıtin qulyqsyzdyq qoı. Ortam da solaı. Nesin jasyraıyn. Nápsini baǵyndyrýǵa, keshirimge úırenbegenbiz. Shyryldaǵan qazaq janynyń sulýlyǵy ómirge kelip-ketkenin eshkim sezbeıtin qarapaıym jandardyń keýdesinde bulqynyp júredi eken ǵoı. Men ony ataǵy shyqqan jazýshy nemese aqyn, basqa da tulǵalarda ǵana bolatyn asyl qasıet shyǵar dep oılaıtynmyn. Ońbaı qateleskenimdi keıde sezem. Qazaqtyń toń júrmegen dalasynda bir-birine qalamdarynan qarǵys jaýdyryp, kisilik tanytýǵa júrekteri daýalamaıtyn solardy qoıshy degiń keledi. Olardiki de kórkem shyǵarmada ǵana ómir súretin, oıdan jasap alǵan ádemi keıipkerlermen jurtty aldaıtyn saýatty qýlyq sekildi.
Shaldan tizerlep turyp keshirim suraǵym keledi. Keshire alsa..

---